Pobierz PDF - Racjonalista TV

Jak czytamy w książce Anny Wolff-Powęskiej: „Niemiecka myśl
polityczna wieku oświecenia”, pierwszą idealizowaną przez
niemieckich wczesnych liberałów była Szwajcaria. Dla żyjących
pod butem licznych feudałów, kantonalne wolności szwajcarskie
były egzotycznym ideałem. Szwajcaria uniknęła wojen XVII i
XVIII wieku, i już choćby z tego powodu kojarzyła się ze
stabilizacją (s. 91). Kolejnym źródłem inspiracji była Wielka
Brytania, a zwłaszcza teorie Hume’a, Smitha i Fergusona,
którzy uważali, ze umowa społeczna nie kasuje przyrodzonych
wolności ludu na rzecz władcy. David Fassmann już w 1717 roku
tłumaczy studium Rapina Thoyrasa o brytyjskim systemie
politycznym (s. 93).
Brytyjski ustrój podziwiali Carl Friedrich Bahrdt, jak również
Schlötzer, Kant i Moser. Silnym ośrodkiem promowania
brytyjskiego ustroju i myśli politycznej był założony w 1737
roku uniwersytet w Getyndze. Getyński moralista Christoph
Meiners (1747-1810) uważał brytyjski parlamentaryzm za ideał,
i radził niemieckiej szlachcie uregulować wzajemne stosunki
prawne i polityczne, by móc uczynić pierwszy krok w stronę
tego ideału . Dopiero brytyjski zatarg z Ameryką wywołał
przejściowy odwrót niemieckiej oświeconej opinii od
brytyjskiego parlamentaryzmu, aż do zawarcia pokoju z Ameryką
(1783), Wielka Brytania była tyranem, a Amerykanie dzielnymi
spartańskimi wojownikami, wolącymi śmierć od niewoli.
Większość niemieckich oświeconych poparła USA (Forster,
Mauvillon, Schubart, Zinzendorf), nieliczni dochowali
wierności Anglii (jak np. Brandes, Köster, Möser, czy
Zimmermann). Zwłaszcza Hanower jako państwo połączone unią z
Wielką Brytanią stało na straży wolnościowego honoru Albionu .
Walka Amerykanów (oraz wizyta Franklina w 1766 roku w
Niemczech, gdzie spotkał się m.in. z Schlötzerem i
Achenwallem) doprowadziła do ukonkretnienia wolnościowych
postulatów niemieckich pisarzy oświecenia. Co ciekawe np.
Jakob Mauvillon (1743-1794), profesor w Kassel i Brunszwiku,
uważał amerykańską Deklarację Niepodległości za zbędny
dokument . Mimo to, dzięki rewolucji amerykańskiej hasło:
„równość” przestało być abstrakcją i zajęło poczesne miejsce
obok „wolności”. Rewolucja dowiodła, ze liberalne ideały
niemieckich elit są możliwe do realizacji. August Wilhelm
Zimmermann, tłumacz literatury amerykańskiej uznał potem
rewolucję amerykańską, za ideał „racjonalnej wolności” i
podkreślał
poszanowanie
Amerykanów
dla
własności,
przeciwstawiając to poczynaniom rewolucjonistów francuskich .
Dla nadal słabego mieszczaństwa niemieckiego, USA, stała się
nowym wzorem. Niemieccy liberałowie piętnowani najemnych
żołnierzy heskich. Pieśń wolności Ch. F. Schubarta piętnowała
starą Europę, gdzie parobczaki i niewolnicy ze skutymi rękami
wykonują najcięższe prace, gloryfikując Amerykę, kraj, w
którym wzniesiona została świątynie dla bogini wolności” (s.
97). W 1766 roku Franklin rozbudził fascynację Ameryka poprzez
kontakty z Schloetzerem i Achenwallem. Liberalny miesięcznik
Iris J. G. Jacobiegozawierał kronikę wydarzeń z USA,
Amerykanie zostali przedstawieni jako dobrzy tolerancyjni
kwakrzy. A. von Knigge, illuminata, był pod wrażeniem, ze
Amerykanie stworzyli jednolity lud bez książąt i dominującej
religii, a jednak zgodny (s. 99). Isaak Iselin z Getyngi lubił
USA, ale oburzał go amerykański brak szacunku synowskiego dla
Jerzego III. Podobnie uważał Jacob Mauvillon. Jeszcze w 1775
motywy amerykańskie były w Niemczech słabo rozumiane,
upraszczali więc, ze chodzi tylko o wolność.
Konserwatywne reakcje przejawiali czasem myśliciele liberalni
tacy jak Wilhelm Ludwig Wekhrlin, który w 1779 roku pisał:
„…Lud amerykański nie krzyczy nic innego jak tylko wolność,
Lud w Europie wtóruje mu zachwycony. A co to jest wolność? Coś
czego nie ma nigdzie na świecie i nie może być, to fantom …”
Wekhrlin zauważył przez to, także mało dostrzegalny wówczas w
Niemczech fakt, iż mimo wprowadzenia demokracji w USA,
podziały klasowe w dużym stopniu zachowały się. Oczywiście
taka opinia była daleka od podejścia oficerów niemieckich
walczących w Ameryce przeciw rewolucji; którzy uważali za
naganny fakt, iż władze amerykańskie składają się w sporej
części z ludzi bez własności ani arystokratycznych tradycji.
Co ciekawe ani myśliciele oświecenia niemieckiego, ani
współcześni im konserwatyści, nie dostrzegli
niewolnictwa w młodej republice za oceanem.
problemu
Historyk z Halle M.Ch. Sprengel podziwiał to, że w USA, każdy
może wpływać na rządy, konserwatystów niemieckich jednak to
nieco przerażało. Christoph Heinrich Korn ze Stuttgartu,
Johann Matthias Schroeck i Gottlob Benedikt von Schirach ,
Albrecht von Haller i Adam Friedrich Greisler piętnowali
amerykańską niewdzięczność wobec Brytanii, a Johann Georg
Zimmermann uważał deklarację niepodległości za dziwną
innowację (s. 104). Christoph Daniel Eberling z Haburga
uważał, ze i tak lepiej buntować się po amerykańsku niż po
francusku..
J. E. Biester z Berlina uważał, co prawda w 1781 roku że
równość to tylko spekulacja, ale cieszył się z popularyzacji
republikanizmu i demokracji (s. 102). W latach 1777-1785 około
2000 członków niemieckich członków elit pisywało do Benjamina
Franklina. Herbert zwał go ulubieńcem naszego wieku, a
Schubart najznamienitszym mężem stanu. Niektóre prace
Franklina wydano w Dreźnie w 1780 roku. Fascynował ich BF jako
self mad man.
Zakończenie wojny o niepodległość USA w 1783 roku spowodowało,
że przestały obowiązywać ograniczenia związane z brytyjskimi
aktami nawigacyjnymi (handel z brytyjską Ameryką tylko na
statkach brytyjskich). Jednymi z głównych beneficjentów nowej
sytuacji byli kupcy z Hamburga. Handel z USA szybko przyniósł
krociowe zyski. Tytoń, ryż i indygo przybywały teraz
bezpośrednio z USA do hamburskiej republiki. Kupcy tacy jak
Georg Heinrich Sieveking mogli sprowadzać tytoń z Baltimore.
Wiele zarobił też Caspar Voght.
Reakcje na powstanie USA były więc różne, ale obie strony
dostrzegały wielkie możliwości, by choćby wspomnieć spotkanie
Jeffersona z Fryderykiem II:
https://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Amity_and_Commerce_(Pr
ussia%E2%80%93United_States)