TREŚCI EDUKACYJNE

GEOGRAFIA GIMNAZJUM KLASA I
TREŚCI EDUKACYJNE I KRYTERIA OCENIANIA
Informacje opracowano na podstawie materiałów wydawnictwa OPERON.
Cele edukacyjne.
I. Korzystanie z różnych źródeł informacji geograficznej.
Uczeń:
 dokonuje pomiarów i obserwacji w terenie;
 potrafi korzystać z planów, map, fotografii, rysunków, wykresów, danych statystycznych,
tekstów źródłowych oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu
gromadzenia, przetwarzania i prezentowania informacji geograficznych.
II. Identyfikowania związków i zależności oraz wyjaśniania zjawisk i procesów.
Uczeń:
 posługuje się podstawowym słownictwem geograficznym w toku opisywania
i wyjaśniania zjawisk zachodzących w środowisku geograficznym;
 identyfikuje związki i zależności w środowisku przyrodniczym, gospodarce i życiu
społecznym w różnych skalach przestrzennych (lokalnej, regionalnej, krajowej,
globalnej), rozumie wzajemne relacje przyroda-człowiek, wyjaśnia zróżnicowanie
przestrzenne warunków środowiska przyrodniczego oraz działalności człowieka na Ziemi.
III. Stosowanie wiedzy i umiejętności geograficznych w praktyce.
Uczeń:
 wykorzystuje wiedzę i zdobyte umiejętności w celu lepszego rozumienia współczesnego
świata i swojego w nim miejsca;
 stosuje wiadomości i umiejętności geograficzne w życiu codziennym, m.in.
w racjonalnym wykorzystaniu zasobów środowiska.
IV. Kształtowanie postaw.
Uczeń:
 rozwija w sobie: ciekawość świata poprzez zainteresowanie własnym regionem, Polską,
Europą i światem;
 świadomość wartości i poczucie odpowiedzialności za środowisko przyrodnicze
i kulturowe własnego regionu i Polski;
 patriotyzm i poczucie tożsamości (lokalnej, regionalnej, narodowej) przy jednoczesnym
poszanowaniu innych narodów i społeczności – ich systemów wartości i sposobów życia.
Według założeń podstawy programowej do najważniejszych umiejętności zdobywanych
w trakcie gimnazjum należą:
1. Czytanie – umiejętność rozumienia, wykorzystania i refleksyjnego przetwarzania tekstów,
w tym tekstów kultury, prowadząca do osiągnięcia własnych celów, rozwoju osobowego oraz
aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym.
1
2. Myślenie matematyczne – umiejętność wykorzystania narzędzi matematyki w życiu
codziennym i formułowanie sądów opartych na rozumowaniu matematycznym.
3. Myślenie naukowe – umiejętność wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do
identyfikowania i rozwiązywania problemów, a także formowanie wniosków opartych na
obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa.
4. Umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w językach obcych, zarówno
w mowie, jak i piśmie.
5. Umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjnokomunikacyjnymi.
6. Umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji.
7. Umiejętność rozpoznawania własnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia się.
I. Geografia od podstaw. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się
mapą.
Uczeń:
a. wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na
mapie; posługuje się skalą mapy do obliczenia odległości w terenie;
b. odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod kartograficznych;
c. posługuje się w terenie planem, mapą topograficzną, turystyczną, samochodową (m.in.
orientuje mapą oraz identyfikuje obiekty geograficzne na mapie i w terenie);
d. identyfikuje położenie i charakteryzuje odpowiadające sobie obiekty geograficzne na
fotografiach, zdjęciach lotniczych i satelitarnych oraz mapach topograficznych;
e. dobiera odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych;
f. określa położenie geograficzne oraz matematyczno-geograficzne punktów i obszarów na
mapie;
g. lokalizuje na mapach (również konturowych) kontynenty oraz najważniejsze obiekty
geograficzne na świecie i w Polsce (niziny, wyżyny, góry, rzeki, jeziora, wyspy, morza,
państwa itp.);
h. analizuje i interpretuje treści map ogólnogeograficznych, tematycznych, turystycznych;
i. projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych, topograficznych
i samochodowych.
Zagadnienia:
 Geografia jako nauka – podział i zadania. Źródła wiedzy geograficznej – sposoby
korzystania.
 Kartogram, diagram, kartodiagram i wykres (konstrukcja i interpretacja) jako
geograficzne metody graficznej prezentacji liczb.
 Ożywione i nieożywione elementy środowiska geograficznego.
 Odczyt wysokości bezwzględnej i względnej na mapie, na profilu hipsometrycznym.
Wysokości na mapie.
 Tworzenie map na podstawie zdjęć lotniczych i satelitarnych.
 Podział map pod względem treści.
 Formy skali mapy i ich znaczenia.
 Legenda mapy.
2






Orientacja na mapie.
Posługiwanie się planem, mapa turystyczna i mapa samochodowa.
Plan (schemat) podróży.
Formy rzeźby na ladach (depresje, niziny, wyżyny i góry).
Formy rzeźby dna oceanicznego (rowy i grzbiety oceaniczne, baseny oceaniczne, stok
kontynentalny oraz szelf).
Krzywa hipsograficzna.
Planowane osiągnięcia i działania ucznia:
 wymienia podstawowe źródła informacji geograficznej ;
 uzasadnia użyteczność tych źródeł ;
 wykorzystuje różne źródła informacji w odpowiednich sytuacjach praktycznych ;
 zdobywa informacje geograficzne z różnych źródeł (np. literatura piękna i literatura faktu,
publikacje popularnonaukowe w czasopismach, ilustracje, programy telewizyjne, Internet,
rocznik statystyczny, mapy, własne obserwacje), przetwarza je i wykonuje na ich
podstawie prezentację dotyczącą wybranego miejsca;
 identyfikuje obiekty geograficzne i porównuje ich rozmieszczenie na fotografii, zdjęciu
lotniczym i satelitarnym (np. korzystając z Google Maps), na mapie oraz na
obserwowanym obszarze;
 porównuje mapy o różnych skalach przedstawiające ten sam obszar i ocenia ich
przydatność do różnych celów;
 oblicza odległości na podstawie skali mapy;
 odczytuje z mapy poziomicowej wysokości względne i bezwzględne;
 rozpoznaje formy terenu na mapie poziomicowej lub hipsometrycznej identyfikuje je
w terenie;
 opisuje obszar na podstawie różnych map tematycznych;
 posługuje się w terenie mapą turystyczną, topograficzną, samochodową;
 planuje wycieczkę po okolicy na podstawie mapy i innych źródeł informacji;
 odczytuje dane z wykresów i diagramów;
 charakteryzuje zjawiska przedstawione na wykresie lub diagramie (np. odczytuje relacje
wysokościowe z krzywej hipsograficznej różnych kontynentów i je porównuje);
 sporządza wykresy i diagramy na podstawie danych liczbowych (np. dotyczących
wielkości kontynentów i oceanów);
 dobiera odpowiednią formę graficzną do prezentacji zjawiska.
II. Ziemia nasza planeta. Kształt, ruchy Ziemi i ich następstwa.
Uczeń:
a. podaje główne cechy kształtu i wymiarów Ziemi; odczytuje współrzędne geograficzne na
globusie;
b. posługuje się ze zrozumieniem pojęciami: ruch obrotowy Ziemi, czas słoneczny, czas
strefowy; podaje cechy ruchu obrotowego; wyjaśnia, dlaczego zostały wprowadzone strefy
3
czasowe i granica zmiany daty; posługuje się mapą stref czasowych do określania różnicy
czasu strefowego i słonecznego na Ziemi;
c. podaje cechy ruchu obiegowego Ziemi; przedstawia (wykorzystując również własne
obserwacje) zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długości trwania dnia i nocy w różnych
szerokościach geograficznych i porach roku;
d. podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchów Ziemi.
Zagadnienia:
 Kształt Ziemi i jej rozmiar.
 Wzajemne rozmieszczenie lądów i wód.
 Elementy linii brzegowej.
 Elementy siatki geograficznej i kartograficznej.
 Wyznaczanie współrzędnych geograficznych punktów i powierzchni (obszarów).
 Cechy oraz następstwa ruchu obrotowego Ziemi.
 Pojęcia: południe, górowanie Słońca, czas słoneczny, miejscowy.
 Czas słoneczny a długość geograficzna.
 Doba – naturalna jednostka rachuby czasu.
 Czas strefowy, strefy czasu w Europie.
 Czas urzędowy – przeliczanie czasu strefowego.
 Międzynarodowa granica zmiany daty.
 Zmiany oświetlenia Ziemi w jej ruchu obiegowym.
 Rok – naturalna jednostka rachuby czasu.
 Wydzielenie astronomicznych por roku.
 Strefy oświetlenia Ziemi.
Planowane osiągnięcia i działania ucznia:
 na podstawie różnych źródeł informacji opisuje kształt Ziemi, porównuje ją z innymi
planetami oraz innymi ciałami Układu Słonecznego i umie wyjaśnić, dlaczego Ziemia ma
kształt geoidy;
 oblicza, stosując metodę Eratostenesa, obwód Ziemi i porównuje wynik z aktualnymi
danymi; oblicza różnicę między promieniem równikowym a biegunowym Ziemi i podaje
wielkość spłaszczenia Ziemi oraz wyjaśnia przyczyny spłaszczenia;
 charakteryzuje na podstawie mapy rozmieszczenie oraz ukształtowanie lądów i oceanów
na Ziemi;
 odczytuje współrzędne geograficzne ;
 opisuje ruch obrotowy Ziemi ;
 wymienia skutki tego ruchu;
 oblicza czas słoneczny w danym miejscu; uwzględnia linie zmiany daty;
 wykorzystuje mapę stref czasu do określenia czasu urzędowego w danym miejscu;
 wyjaśnia zależność między czasem słonecznym a urzędowym;
 opisuje ruch obiegowy Ziemi;
 podaje przyczyny występowania pór roku i zna daty początków astronomicznych pór
roku;
4





odróżnia skutki ruchów obiegowego i obrotowego;
na podstawie schematycznych rysunków opisuje oświetlenie Ziemi w różnych porach
roku; podaje szerokości geograficzne, na których występują noce i dni polarne; podaje
szerokość geograficzną, na której Słońce jest w zenicie;
wyjaśnia zależność między wysokością Słońca a temperaturą powietrza ;
oblicza wysokość Słońca na różnych szerokościach geograficznych w pierwszych dniach
astronomicznych pór roku;
charakteryzuje i lokalizuje strefy oświetlenia Ziemi.
III. Elementy środowiska. Wybrane zagadnienia geografii fizycznej.
Uczeń:
a. charakteryzuje wpływ głównych czynników klimatotwórczych na klimat;
b. charakteryzuje na podstawie wykresów lub danych liczbowych przebieg temperatury
powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku w wybranych stacjach meteorologicznych
położonych w różnych strefach klimatycznych; oblicza amplitudę i średnią temperaturę
powietrza; wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca a temperaturą
powietrza;
c. wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map temperatury
powietrza i opadów atmosferycznych orz map stref klimatycznych na Ziemi;
d. podaje na podstawie map tematycznych zależności między strefami oświetlenia Ziemi a
strefami klimatycznymi oraz wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie roślinności i gleb na
Ziemi;
e. podaje główne cechy płytowej budowy litosfery; wykazuje związki pomiędzy płytową
budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych i trzęsień ziemi;
f. posługuje się ze zrozumieniem pojęciem wietrzenia i erozji; przedstawia rzeźbotwórczą rolę
wód płynących, fal morskich, wiatru, lądolodów i lodowców górskich;
g. rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działania czynników
rzeźbotwórczych.
Zagadnienia:
 Cechy geosfer (atmosfery, hydrosfery, litosfery, pedosfery, biosfery).
 Związki przyczynowo-skutkowe między poszczególnymi geosferami.
 Skład i budowa atmosfery.
 Troposfera a pogoda.
 Oświetlenie Ziemi, a temperatura powietrza.
 Przyczyny ruchu powietrza.
 Ogólna cyrkulacja atmosfery.
 Wiatry stałe i zmienne.
 Geneza i rodzaje chmur.
 Opady i osady atmosferyczne.
 Definicje klimatu. Pogoda a klimat.
 Czynniki klimatotwórcze.
 Piętra roślinne.
5















Charakterystyka stref klimatycznych.
Zróżnicowanie klimatu w obrębie stref.
Ogólna charakterystyka stref roślinnych.
Strefowość gleb.
Budowa wnętrza Ziemi.
Procesy rzeźbotwórcze wewnętrzne.
Procesy rzeźbotwórcze zewnętrzne.
Rzeźbotwórcza rola wietrzenia.
Ruchy masowe zwietrzeliny.
Elementy doliny rzecznej – odcinki biegu rzeki.
Rzeźbotwórcza działalność wód płynących w poszczególnych odcinkach biegu rzeki.
Lodowiec a lądolód.
Rzeźbotwórcza działalność lodu oraz wód roztopowych.
Działalność rzeźbotwórcza wód morskich na wysokim i niskim wybrzeżu.
Niszcząca, transportująca i budująca działalność rzeźbotwórcza wiatru.
Planowane osiągnięcia i działania ucznia:
 wymienia sfery powłoki ziemskiej;
 wybiera odpowiednie informacje i charakteryzuje każdą ze sfer;
 podaje przykłady związków między sferami;
 przewiduje, jak zmiany w obrębie jednej sfery oddziałują na pozostałe sfery;
 wyjaśnia, co znaczy, że Ziemia stanowi jeden system przyrodniczy.
 wyjaśnia zależności między temperaturą powietrza, ciśnieniem atmosferycznym i
kierunkiem wiatru;
 korzystając ze schematu cyrkulacji powietrza na Ziemi, opisuje kierunki wiatrów w
różnych strefach oświetlenia;
 przedstawia na mapie kierunki pasatów i monsunów (w zależności od pory roku) i
wyjaśnia, jak te wiatry powstają;
 na podstawie rozkładu ośrodków wyżu i niżu barycznego prognozuje kierunki wiatru;
 odczytuje dane dotyczące temperatury oraz opadów z map i z diagramów klimatycznych;
 oblicza średnią temperaturę powietrza i amplitudę temperatury;
 analizuje mapy (m.in. porównuje mapę stref oświetlenia Ziemi i mapę stref
klimatycznych) i podaje czynniki wpływające na klimat określonego miejsca;
 na podstawie map i wykresów klimatycznych wymienia i charakteryzuje strefy i typy
klimatu;
 rozpoznaje strefę i typ klimatu na podstawie danych klimatycznych i położenia miejsca.
 analizuje współwystępowanie zjawisk na mapach stref klimatycznych, roślinnych,
glebowych i stratygraficznych oraz wyjaśnia zależności między klimatem, roślinnością,
podłożem skalnym a glebą;
 wymienia i charakteryzuje współczesne procesy geologiczne zachodzące w głębi Ziemi i
na jej powierzchni;
6








analizuje na mapie rozmieszczenie płyt tektonicznych, zjawisk wulkanicznych, młodych
gór oraz rowów tektonicznych i na tej podstawie wyciąga wnioski dotyczące istoty tych
procesów;
wyszukuje i prezentuje informacje dotyczące katastrof spowodowanych procesami
geologicznymi (np. wybuchami wulkanów, trzęsieniami ziemi, tsunami);
rozpoznaje zewnętrzne procesy geologiczne w okolicy, dokumentuje je (np. szkicuje,
fotografuje, nanosi na szkic terenu);
na podstawie rysunków, schematów, fotografii charakteryzuje rzeźbotwórczą działalność
wód płynących, morza, wiatru, lodowców górskich i lądolodu;
rozpoznaje elementy doliny rzecznej;
rozpoznaje skały (np.: piasek, żwir, glinę, piaskowiec, wapień, węgiel kamienny, węgiel
brunatny, torf, granit, bazalt, gnejs) i klasyfikuje je ze względu na genezę;
gromadzi własną kolekcję skał;
podejmuje próby oznaczenia i sklasyfikowania swojej kolekcji skał, korzystając z różnych
źródeł informacji (przewodniki do oznaczania skał i minerałów, Internet itp.);
Kryteria oceniania wiedzy geograficznej i umiejętności uczniów
• stopień opanowania wiedzy i umiejętności przewidzianych w podstawie programowej
nauczania geografii w gimnazjum (moduł I (szkoła podstawowa), zakres poziomu
podstawowego i ponadpodstawowego),
• skala umiejętności wykonywania powierzonych zadań (ćwiczeń),
• własna aktywność i zaangażowanie w poszukiwaniu różnych źródeł informacji dostępnych
we współczesnym świecie,
• umiejętność komunikowania się,
• stopień praktycznego wykorzystania nabytej wiedzy i umiejętności.
GEOGRAFIA OD PODSTAW - mapa
WYMAGANIA PROGRAMOWE
PODSTAWOWE
(dopuszczający, dostateczny)
PONADPODSTAWOWE
(dobry, bardzo dobry, celujący)
Po realizacji tego działu uczeń:
• przedstawi podział nauk geograficznych;
• wyjaśni znaczenie terminów: geografia,
diagram, kartogram, kartodiagram, środowisko
geograficzne, krzywa hipsograficzna, mapa, plan,
skala mapy;
• wymieni źródła informacji geograficznej;
• odróżni (w atlasie lub podręczniku) kartogram
od kartodiagramu;
• wymieni ożywione i nieożywione elementy
środowiska;
• odróżni wysokość względną od wysokości
bezwzględnej;
• na rysunku hipsometrycznym wskazuje
odpowiednie poziomice;
Po realizacji tego działu uczeń:
•
przedstawi
zakres
zainteresowań
poszczególnych nauk geograficznych;
• porówna zalety i wady rożnych źródeł wiedzy
geograficznej;
• do wskazanych danych liczbowych dobierze
i uzasadni metodę prezentacji;
• odczyta wysokości: względną i bezwzględną
wskazanych
punktów
(na
rysunku
poziomicowym);
• wskaże na rysunku poziomicowym przykłady
wklęsłych i wypukłych form rzeźby terenu;
• wykaże różnice między poszczególnymi
formami rzeźby terenu i wskaże je na mapie;
• wskaże na mapie najwyżej i najniżej położone
7
• wymieni formy rzeźby lądów i dna
oceanicznego;
• wymieni nazwy wklęsłych i wypukłych form
rzeźby terenu;
• wymieni i wskazuje w atlasie różne postacie
skali mapy;
•
wskaże
w
atlasie
przykłady
map
ogólnogeograficznych i tematycznych;
• odróżni plan od mapy oraz mapę turystyczna od
samochodowej;
• wskaże wybrane elementy treści na mapie
i planie;
• objaśni sposób pomiaru wysokości pagórka.
punkty na powierzchni Ziemi;
• omówi zastosowanie krzywej hipsograficznej;
• porówna treściowo wybrane fragmenty zdjęć
(satelitarnych, lotniczych) i map;
• wyjaśni
różnicę
między mapami
ogólnogeograficznymi i tematycznymi;
• zamieni i porówna rożne postacie skal mapy;
• wyjaśni sposoby orientacji mapy;
• na podstawie mapy turystycznej przygotuje opis
trasy wycieczki pieszej lub rowerowej;
• przygotuje (na podstawie mapy) plan podróży
samochodowej;
• opisze trasę wędrówki po mieście (z planem
w ręku);
• zorientuje mapę w terenie wskazana metoda;
• zmierzy wskazana wysokość względna na
mapie.
ZIEMIA NASZA PLANETA - kształt, ruchy Ziemi i ich następstwa
Po realizacji tego działu uczeń:
• wymieni dowody kulistości Ziemi;
• wyjaśni znaczenie terminów: elipsoida,
geoida, górowanie Słońca, doba, słoneczny czas
miejscowy, czas strefowy, czas urzędowy,
granica zmiany daty, orbita, gwiazdozbiór, rok,
przesilenie letnie i zimowe, równonoc wiosenna
i jesienna, dzień polarny i noc polarna;
• poda nazwy kontynentów i oceanów oraz
wskaże je na mapie;
• uszereguje kontynenty i oceany wg
powierzchni;
• poda nazwy elementów linii brzegowej;
• poda cechy charakterystyczne południków
i równoleżników oraz wskaże ich przykłady na
globusie i na mapach;
• określi na mapie współrzędne geograficzne
wskazanych obiektów;
• odróżnia cechy ruchu obrotowego Ziemi od
ich następstw;
• obliczy czas słoneczny w dowolnym miejscu
na Ziemi;
• wskaże na mapie Europy strefy czasowe
i poda ich nazwy;
• wymieni cechy ruchu obrotowego na Ziemi;
• wyjaśni, którym kalendarzem posługujemy się
obecnie;
• wymieni terminy kardynalne (terminy zmiany
astronomicznych pór roku);
• obliczy wysokość górowania Słońca
w terminach równonocy w dowolnym miejscu
na Ziemi;
• poda nazwy stref oświetlenia Ziemi i określi
Po realizacji tego działu uczeń:
• poda wartości podstawowych wymiarów Ziemi;
• wskaże różnicę między elipsoidą obrotową
a geoidą;
•
przedstawi
wzajemne
rozmieszczenie
kontynentów i oceanów;
• wskaże na mapie przykłady elementów linii
brzegowej;
• porówna cechy południków i równoleżników;
• zastosuje współrzędne geograficzne do
odnalezienia obiektów na mapie;
• na podstawie mapy określi rozciągłość
południkową i równoleżnikową wskazanych
obiektów;
• wyjaśni pozorny ruch ciał niebieskich po
nieboskłonie;
• wykaże wzajemną zależność cech oraz następstw
ruchu obrotowego Ziemi;
• omowi działanie siły Coriolisa;
• przedstawi zależność między długością
geograficzną a czasem słonecznym;
• wyjaśni, dlaczego im dalej na wschód się
przesuwamy – tym czas staje się coraz późniejszy;
• wyjaśni, dlaczego na Ziemi wyróżniono 24 strefy
czasowe i dlaczego je wprowadzono;
• wyjaśni konieczność wprowadzenia czasów
urzędowych;
• wzajemnie przeliczy czasy: strefowy i słoneczny;
• wyjaśni mechanizm granicy zmiany daty;
• uzasadni różne oświetlenie półkul północnej
i południowej w ciągu roku;
• wskaże następstwa ruchu obiegowego Ziemi;
• przedstawi różnice między ruchem obrotowym
8
ich granice.
a ruchem obiegowym;
• omówi oświetlenie Ziemi w terminach
kardynalnych;
• uzasadni zmianę miejsc wschodu i zachodu
Słońca w ciągu roku;
• wyjaśni zmienność czasu trwania dnia i nocy
w ciągu roku na Ziemi;
• obliczy wysokość górowania Słońca w terminach
przesileń w dowolnym miejscu na Ziemi;
• przedstawi i zastosuje zależności między
szerokością geograficzną a wysokością górowania
Słońca;
• scharakteryzuje strefy oświetlenia Ziemi.
ELEMENTY ŚRODOWISKA - wybrane zagadnienia geografii fizycznej
Po realizacji tego działu uczeń:
• wymieni nazwy elementów środowiska
przyrodniczego;
• wyjaśni znaczenie terminów: atmosfera,
litosfera, pedosfera, hydrosfera, biosfera,
antroposfera, troposfera, pogoda, średnia
temperatura, amplituda temperatury, niż i wyż
baryczny, izobara, wiatr, pasat, monsun, front
atmosferyczny, opady i osady atmosferyczne,
izohieta,
chmura,
izoterma,
czynniki
klimatotwórcze, fen, halny, piętra roślinne,
strefy roślinne, gleby strefowe, klimat;
• wymieni elementy pogody;
• obliczy średnia temperaturę powietrza;
• określi, skąd i dokąd wieje wiatr;
• narysuje schemat globalnej cyrkulacji
atmosfery;
• przedstawi mechanizm wiania pasatów;
• wymieni nazwy chmur;
• wyjaśni genezę wybranych chmur;
• scharakteryzuje czynniki klimatotwórcze;
• wymieni elementy klimatu;
• omówi genezę efektu cieplarnianego;
• wymieni piętra roślinne w Tatrach;
• wskaże na mapie i poda nazwy stref
klimatycznych;
• ogólnie scharakteryzuje strefy klimatów;
• wskaże na mapie i poda nazwy stref
roślinnych;
• poda nazwy roślin charakterystycznych dla
Po realizacji tego działu uczeń:
• omówi zależności między elementami środowiska
przyrodniczego;
• wskaże przykłady zależności przyczynowoskutkowych w środowisku przyrodniczym;
• przedstawi zmiany temperatury w atmosferze
(w pionie i w poziomie);
• obliczy amplitudę temperatury;
• przedstawi genezę wiatru;
• wyjaśni globalną cyrkulację atmosfery;
• omówi mechanizm monsunów;
• wykaże różnice między opadami a osadami
atmosferycznymi;
• przedstawi rozmieszczenie opadów na Ziemi;
• wyjaśni, dlaczego pada deszcz;
• wyjaśni różnice między pogoda a klimatem;
• ustali gradację czynników klimatotwórczych;
• na podstawie klimatogramów scharakteryzuje
stref klimatyczne i typy klimatów;
• wykaże wpływ efektu cieplarnianego na klimat
i działalność gospodarczą człowieka;
• uzasadni piętrowość roślinności w górach;
• wyjaśni genezę fenu (halnego);
•
wykaże
i
uzasadni
różnice
między
poszczególnymi strefami roślinnymi;
• scharakteryzuje wybrane gleby strefowe;
• wykaże wzajemna zależność klimatu, gleb
i roślinności;
• przedstawi ogólny podział skał;
• wskaże różnice między magma a lawa;
9
poszczególnych stref;
• wskaże na mapie i poda nazwy gleb
strefowych;
• wyjaśni znaczenie terminów: magma, lawa,
wulkan, gejzer, skała, minerał, wietrzenie,
krasowienie,
ruchy
masowe,
erozja,
akumulacja, źródło, ujście rzeki, terasa,
meander, starorzecze, granica wieloletniego
śniegu, lodowiec, lądolód, firn, abrazja, klif,
mierzeja, jezioro przybrzeżne, deflacja, korazja,
wydma, grzyb skalny;
• przedstawi budowę wnętrza Ziemi;
• wskaże na mapie i poda nazwy dużych płyt
litosfery;
• wymieni wewnętrzne i zewnętrzne procesy
rzeźbotwórcze;
• wskaże na ilustracji elementy doliny rzecznej;
• omówi odcinki biegu rzeki;
• wskaże na mapie przykłady różnych ujść
rzecznych;
• omówi przebieg granicy wieloletniego śniegu;
• wskaże elementy lodowca;
• wyjaśni różnicę między lodowcem górskim
a lądolodem;
• wyjaśni genezę fal morskich;
• przedstawi genezę niszy abrazyjnej;
• wymieni rodzaje pustyń;
• wskaże różnice między deflacja a korazja;
• wskaże na mapie największe pustynie świata.
• wyjaśni genezę trzęsień ziemi, tsunami, wulkanu,
gejzeru;
• omówi działanie różnych rodzajów wietrzenia
oraz ruchów masowych;
• wskaże na rysunku formy rzeźby krasu
zewnętrznego i wewnętrznego;
• omówi działalność rzeźbotwórczą rzeki
w poszczególnych odcinkach jej biegu (stosując
rysunek odręczny);
• wyjaśni genezę lejka i delty;
• uzasadni przebieg granicy wieloletniego śniegu;
• przedstawi genezę lodu lodowca;
• omówi zmiany rzeźby spowodowane przez
lodowiec górski oraz przez lądolód;
• wykaże różnice w działalności rzeźbotwórczej
lodu lodowca i wód roztopowych;
• przedstawi proces niszczenia wysokiego brzegu
i wyrównywania niskiego wybrzeża;
• wyjaśni, skąd bierze się piasek na plaży;
• przedstawi działanie procesów rzeźbotwórczych
na pustyni piaszczystej, żwirowej i kamienistej;
• wskaże podobieństwa i różnice między
barchanem a wydma paraboliczna;
• wyjaśni mechanizm korazji;
• wyjaśni genezę pustyń zwrotnikowych.
Literatura:
1. D. Barnes, Nauczyciel i uczniowie. Od porozumiewania się do kształcenia, Warszawa
1988.
2. J. Brophy, Motywowanie uczniów do nauki, Warszawa 2002.
3. D. Fontana, Psychologia dla nauczycieli, Poznań 1998.
4. D. Klus-Stańska, Konstruowanie wiedzy w szkole, Olsztyn 2002.
5. D. Klus-Stańska, „Po co nam wiedza potoczna w szkole”, [w:] K. Kruszewski (red.),
Pedagogika w pokoju nauczycielskim, Warszawa 2000.
6. T. Kuhn, Struktura rewolucji naukowych, Warszawa 2001.
7. G. Mietzel, Psychologia kształcenia. Praktyczny podręcznik dla pedagogów i nauczycieli,
Gdańsk 2002. 8. Międzynarodowa Karta Edukacji Geograficznej, 1992, Międzynarodowa
Unia Geograficzna.
10