Studenci niepełnosprawni uczelni wrocławskich – charakterystyka

370
Probl Hig Epidemiol 2009, 90(3): 370-373
Studenci niepełnosprawni uczelni wrocławskich
– charakterystyka populacji
Disabled students of the Wroclaw universities – the population characteristics
Katarzyna Połtyn-Zaradna, Ludmiła Waszkiewicz, Katarzyna Zatońska
Katedra i Zakład Medycyny Społecznej Akademii Medycznej imienia Piastów Śląskich we Wrocławiu
Wstęp. W literaturze oraz statystyce publicznej brak jest danych
umożliwiających poznanie struktury osób niepełnosprawnych studiujących
na wyższych uczelniach w Polsce z uwzględnieniem ich stopnia
niepełnosprawności oraz czasu jej trwania. Brak takich danych uniemożliwia
pełną charakterystykę tej populacji.
Cel pracy. Charakterystyka populacji niepełnosprawnych studentów uczelni
wrocławskich z uwzględnieniem płci, stopnia niepełnosprawności, rodzaju
niepełnosprawności oraz wieku powstania niepełnosprawności.
Materiał i metoda. Anonimowe badania ankietowe przeprowadzono
w roku akademickim 2003/2004 wśród 351 osób niepełnosprawnych
studiujących na uczelniach wrocławskich (95,6% ogółu), w ramach
badania jakości ich życia. Otrzymano 175 wypełnionych ankiet z czego, po
weryfikacji, 172 ankiety poddano opracowaniu statystycznemu. Dane zostały
przeanalizowane z uwzględnieniem płci, stopnia niepełnosprawności, rodzaju
niepełnosprawności oraz wieku, w którym powstała niepełnosprawność.
Wyniki. Kobiety stanowiły 54,0% ogółu respondentów. Wszyscy badani
posiadali orzeczenie o stopniu niepełnosprawności. Najliczniejszą grupę
utworzyli studenci z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności (64%),
następnie osoby ze stopniem lekkim (23,3%), najmniej liczną studenci ze
znacznym stopniem niepełnosprawności (12,3%). Ze względu na rodzaj
niepełnosprawności deklarowanej przez studentów wyodrębniono cztery
rodzaje niepełnosprawności niepełnosprawność ruchową – 62 osoby,
niepełnosprawność sensoryczną – 42, inny rodzaj niepełnosprawności – 58
osób, niepełnosprawność sprzężoną - 9 osób. Ze względu na wiek powstania
niepełnosprawności wyodrębniono cztery grupy studentów.
Wnioski. 1) Celowym byłoby przeprowadzenie ogólnopolskich badań
umożliwiających poznanie struktury studentów niepełnosprawnych
w naszym kraju z uwzględnieniem stopnia niepełnosprawności oraz czasu
trwania niepełnosprawności. 2) Zasadne byłoby wyodrębnienie w badaniach
z zakresu statystyki publicznej grup osób niewidomych i niesłyszących oraz
poszerzenie zakresu badań o stopień niepełnosprawności.
Introduction. The subject literature and public statistics lack the data on
the disabled persons studying at the universities in Poland, with regard to
the structure of the degree, duration and kind of disability. Lack of such
data makes full characteristics of this population impossible.
Aim. Characterization of the population of disabled students of the Wroclaw
universities according to gender, degree, duration and kind of disability.
Material and methods. The study was carried out in the academic year
of 2003/2004, with an anonymous questionnaire among 351 of disabled
students of the universities in Wroclaw (95.6% of the total), in the context
of the quality of their lives. 175 answered questionnaires were received
and, after verification, 172 questionnaires were statistically analyzed
according to gender, disability degree, kind of disability and age of the
disability appearance.
Results. Women represented 54.0% of the respondents. All respondents
had a certified degree of disability. The most numerous group were the
students with moderate disability degree (64%), with light degree (23.3%),
the students with a considerable disability degree were the least numerous
(12.3%). Four kinds of disabilities were singled out according to the kind
of disability declared by the students: motor disability – 62 persons, sensor
disability – 42, other kind of disability – 58 persons, mixed disability
– 9 persons. Four groups of students were singled out according to age of
the disability appearance.
Conclusions. 1. A nation-wide study is required to learn more about the
disabled students in Poland, with regard to the degree and duration of
disability. 2. It would be advisable to conduct separate studies of the public
statistics of the blind and deaf and extend the studies by the degree of
disability.
Key words: disabled students, gender, degree of disability, kind of disability,
duration of disability
Słowa kluczowe: niepełnosprawni studenci, płeć, stopień niepełnosprawności,
rodzaj niepełnosprawności, czas trwania niepełnosprawności
© Probl Hig Epidemiol 2009, 90(3): 370-373
www.phie.pl
Nadesłano: 24.08.2009
Zakwalifikowano do druku: 28.09.2009
Wprowadzenie
W literaturze oraz statystyce publicznej brak jest
danych umożliwiających poznanie struktury osób
niepełnosprawnych studiujących na wyższych uczel-
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Katarzyna Połtyn-Zaradna
Katedra i Zakład Medycyny Społecznej Akademii Medycznej
ul. Bujwida 44, 50-345 Wrocław, tel./fax 071/328-21-45
e-mail: [email protected]
niach w naszym kraju z uwzględnieniem ich stopnia
niepełnosprawności oraz czasu jej trwania. Brak takich
danych uniemożliwia pełną charakterystykę tej populacji.
Połtyn-Zaradna K, Waszkiewicz L, Zatońska K. Studenci niepełnosprawni uczelni wrocławskich - charakterystyka populacji
Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań w 2002 r. (NSP 2002) wykazały, że
liczba osób niepełnosprawnych wynosiła 5456700,
co stanowiło 14,3% ogółu ludności Polski. Oznacza
to, że co siódmy mieszkaniec naszego kraju był osobą
niepełnosprawną (dla porównania w 1988 r. niepełnosprawny był co dziesiąty Polak, zaś w 1978 r. – co
czternasty). Od spisu powszechnego przeprowadzonego 6 grudnia 1988 r. liczba osób niepełnosprawnych
wzrosła aż o 46,1% (tj. 1721200 osób) [1].
Przeprowadzone w 2004 r. badanie stanu zdrowia
ludności Polski wskazuje, że w porównaniu do NSP
2002 r. nastąpił wzrost liczby osób niepełnosprawnych
w Polsce o ponad 630 tys. osób [2].
W ogólnej populacji osób niepełnosprawnych
w 2002 r. najliczniejszą grupę tworzyły osoby posiadające orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności
(28,8 % zbiorowości osób niepełnosprawnych), kolejno osoby z orzeczonym umiarkowanym stopniem
niepełnosprawności (26,1% ogółu niepełnosprawnych), następnie osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności stanowiące 19,5% niepełnosprawnych
oraz osoby niepełnosprawne tylko biologicznie, których odsetek w całej zbiorowości wyniósł 18,4%. Najmniejszą grupę tworzyło 135094 niepełnosprawnych
prawnie dzieci (2,5% ogółu niepełnosprawnych).
Pozostałe 4,7% ogółu niepełnosprawnych to osoby
niepełnosprawne prawnie o nieustalonym stopniu
niepełnosprawności [1].
Poziom wykształcenia osób niepełnosprawnych
w 2002 r. w porównaniu do wyników spisu z 1988 r.
uległ podwyższeniu, choć nadal jest zdecydowanie niższy w porównaniu do ludności ogółem. W 2002 r. co
druga osoba niepełnosprawna posiadała wykształcenie
ponadpodstawowe, zaś w populacji ogółem ludności
Polski odsetek ten wynosił prawie 67%. Szczególną
uwagę należy zwrócić na fakt, że zaledwie 4,6% osób
niepełnosprawnych posiadało wyższe wykształcenie
w porównaniu do 9,9% ogółu ludności Polski [1].
Jak wynika z raportu GUS „Szkoły wyższe i ich
finanse w 2007 r.” w roku akademickim 2007/2008
studenci niepełnosprawni stanowili zaledwie 1,2%
ogółu osób studiujących na wyższych uczelniach. Na
Dolnym Śląsku studiowało 1,1% ogółu studentów
niepełnosprawnych w Polsce.
Posiadanie odpowiednich kwalifikacji jest zarówno dla osób niepełnosprawnych, jak i pełnosprawnych
warunkiem zaistnienia na rynku pracy, charakteryzującym się coraz większą konkurencyjnością. Odpowiednie kwalifikacje są podstawowym kryterium do
uzyskania zatrudnienia, zaś zatrudnienie dla osoby
niepełnosprawnej, zgodnie z jej możliwościami i zainteresowaniami jest nie tylko sposobem na polepszenie sytuacji ekonomicznej, ale także niezbędnym
warunkiem poczucia własnej wartości, integracji ze
371
społeczeństwem, a co za tym idzie osiągnięcia wyższej
jakości życia. Edukacja, zmierzająca do wyposażenia
osoby niepełnosprawnej w określony zasób wiadomości i umiejętności, jest pierwszym podstawowym
ogniwem rehabilitacji społecznej i zawodowej [4-9].
Cel pracy
Charakterystyka populacji niepełnosprawnych
studentów uczelni wrocławskich z uwzględnieniem
płci, stopnia niepełnosprawności, rodzaju niepełnosprawności oraz wieku powstania niepełnosprawności.
Materiał i metoda
Anonimowe badania ankietowe przeprowadzono w roku akademickim 2003/2004 wśród 351
osób niepełnosprawnych studiujących na uczelniach
wrocławskich (tj. 95,6% ogółu niepełnosprawnych
studentów uczelni wrocławskich), w ramach badania jakości ich życia. Ankieta była rozprowadzana za
pośrednictwem dziekanatów i bezpłatnie odsyłana
drogą pocztową. Otrzymano 175 wypełnionych ankiet
z czego, po weryfikacji, 172 ankiety poddano opracowaniu statystycznemu. Dla osób słabo widzących
i niewidomych kwestionariusz ankiety został opracowany w alfabecie Braille’a. Kwestionariusz ankiety był
również dostępny w formie elektronicznej na stronie
internetowej Akademii Medycznej im. Piastów Śląskich we Wrocławiu. Dane zostały przeanalizowane
z uwzględnieniem płci, stopnia niepełnosprawności,
rodzaju niepełnosprawności oraz wieku, w którym
powstała niepełnosprawność.
Wyniki
Kobiety stanowiły 54,0% ogółu respondentów.
W badaniu udział wzięli studenci ze wszystkich lat
studiów. Zdecydowana większość badanych (91,4%)
to osoby w wieku 19-25 lat. Nałożone struktury wieku
i roku studiów wskazują, że badani studenci niepełnosprawni z reguły realizują program studiów zgodny
z wyznaczonym przez polski system edukacji – rozpoczynają studia w wieku 19 lub 20 lat w zależności od
typu szkoły średniej, a następnie płynnie przechodzą
przez system studiów.
Zdecydowaną większość studentów niepełnosprawnych stanowiły osoby stanu wolnego (94,2%),
nie posiadające dzieci (97,1%).
Z Wrocławia pochodzi 22,0% studentów niepełnosprawnych, 65,6% badanych pochodzi ze wsi,
a 12,4% studentów pochodzi z miast.
Pod względem miejsca zamieszkania badani
studenci prezentują dość zróżnicowaną strukturę.
Zdecydowana większość z nich mieszka poza domem
rodzinnym, z rodzicami mieszka jedynie 25,6% bada-
372
nych. Część studentów niepełnosprawnych, którzy
mieszkają z rodzicami (9,9%) pochodzi z podwrocławskich miejscowości i na co dzień dojeżdża na zajęcia.
Wśród studentów zamieszkujących poza domem
rodzinnym występują zróżnicowane preferencje co
do sposobu mieszkania. Najpopularniejsze są akademiki (32,0%) i stancje (30,2%), dużo rzadziej jest
to własne mieszkanie (7,0%), czy mieszkanie z kimś
z rodziny (4,1%), dwie osoby (1,2%) nie wskazały
swego miejsca zamieszkania.
Wszyscy badani posiadali orzeczenie o stopniu
niepełnosprawności. Nieco ponad 38% badanych posiadało orzeczenie wydane na czas nieokreślony, 1,7%
nie udzieliło na to pytanie odpowiedzi, a pozostałe
60% posiadało orzeczenie na czas określony.
Rozpatrując stopień niepełnosprawności stwierdzono, że najliczniejszą grupę utworzyli studenci
z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności
(64%), następnie osoby ze stopniem lekkim (23,3%),
najmniej liczną studenci ze znacznym stopniem niepełnosprawności (12,3%).
Wśród 79 mężczyzn, którzy określili swój stopień
niepełnosprawności najliczniejszą grupę stanowili
mężczyźni z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności (56 mężczyzn), najmniej liczną mężczyźni ze znacznym stopniem niepełnosprawności
(8 mężczyzn). Także wśród 92 kobiet, które określiły
swój stopień niepełnosprawności najliczniejszą grupę stanowiły kobiety z umiarkowanym stopieniem
niepełnosprawności (54 kobiety), najmniej liczną
kobiety ze znacznym stopniem niepełnosprawności
(13 kobiet).
Ze względu na rodzaj niepełnosprawności deklarowanej przez studentów wyodrębniono cztery rodzaje
niepełnosprawności.
1. Niepełnosprawność w zakresie narządu ruchu
– ruchową – obejmującą 62 osoby, w tym 58 osób
deklarujących możliwość samodzielnego poruszania się oraz 4 osoby określające się mianem
„niechodzących”.
2. Niepełnosprawność sensoryczną, obejmującą
42 osoby, w tym 31 osób z niepełnosprawnością
w zakresie narządu wzroku (wszystkie osoby
określiły się jako osoby „słabowidzące”) oraz 11
osób z niepełnosprawnością w zakresie narządu
słuchu (w tym 9 określających się mianem osób
„słabo słyszących” oraz 2 „niesłyszących”).
3. Inny rodzaj niepełnosprawności – do grupy tej
zaliczono 58 osób, w tym 48 osób podających
jako przyczynę niepełnosprawności przewlekłe
choroby wewnętrzne, 5 osób deklarujących choroby neurologiczne oraz 5 osób wskazujących
jako przyczynę niepełnosprawności zaburzenia
psychiczne.
Probl Hig Epidemiol 2009, 90(3): 370-373
4. Niepełnosprawność sprzężoną – zaliczono tu
grupę 9 osób, które zadeklarowały więcej niż jeden
rodzaj niepełnosprawności. W tym:
• 4 osoby z niepełnosprawnością w zakresie
narządu ruchu (wszystkie osoby określiły się
mianem osób „chodzących”) i narządu wzroku
(wszystkie to osoby „słabowidzące”),
• 3 osoby z niepełnosprawnością w zakresie
narządu ruchu (wszystkie osoby deklarowały
możliwość samodzielnego poruszania się)
oraz innym rodzajem niepełnosprawności
(określonym mianem „przewlekłych chorób
wewnętrznych”),
• 1 osoba z niepełnosprawnością w zakresie
narządu wzroku i słuchu (określająca się jako
osoba „słabo widząca” i „słabosłysząca”),
• 1 osoba z niepełnosprawnością w zakresie
narządu wzroku („słabowidząca”) i innym
rodzajem niepełnosprawności.
Wśród mężczyzn najliczniejszą grupę utworzyli
mężczyźni z innym rodzajem niepełnosprawności (28
mężczyzn), następnie mężczyźni z niepełnosprawnością ruchową (26 mężczyzn), najmniej liczną mężczyźni z niepełnosprawnością sprzężoną (4 mężczyzn).
Wśród kobiet dominowały osoby z niepełnosprawnością ruchową (36 kobiet), następnie kobiety
z innym rodzajem niepełnosprawności (30 kobiet),
najmniej liczną grupę utworzyły kobiety z niepełnosprawnością sprzężoną (5 kobiet).
Ze względu na wiek powstania niepełnosprawności
wyodrębniono cztery grupy studentów spośród 166
osób, które udzieliły odpowiedzi na pytanie dotyczące
wieku, w którym powstała u nich niepełnosprawność.
Grupa I – studenci, u których niepełnosprawność
powstała do ukończenia 1 r.ż. – 55 osób
Grupa II – studenci, u których niepełnosprawność
powstała w okresie od 2 do 10 r.ż. – 43 osoby
Grupa III – studenci, u których niepełnosprawność
powstała w okresie od 11 do 18 r.ż. – 54 osoby
Grupa IV – studenci, u których niepełnosprawność
powstała po ukończeniu 18 r.ż. – 14 osób.
Wnioski
1. Aby umożliwić w większym stopniu studiowanie
osobom niepełnosprawnym, należałoby przeprowadzić badania umożliwiające dokonanie pełnej
charakterystyki populacji studentów niepełnosprawnych w Polsce, a co za tym idzie rozpoznanie charakterystycznych dla określonych grup
niepełnosprawności potrzeb.
2. Zasadne byłoby wyodrębnienie w badaniach
z zakresu statystyki publicznej grup osób niewidomych i niesłyszących oraz poszerzenie zakresu
badań o stopień niepełnosprawności.
Połtyn-Zaradna K, Waszkiewicz L, Zatońska K. Studenci niepełnosprawni uczelni wrocławskich - charakterystyka populacji
373
Piśmiennictwo / References
1. Osoby niepełnosprawne oraz ich gospodarstwa domowe
2002. GUS, Warszawa 2003.
2. Stan zdrowia ludności Polski w 2004 r. GUS, Warszawa
2006.
3. Szkoły wyższe i ich finanse w 2007 r. GUS, Warszawa
2008.
4. Połtyn-Zaradna K. Niepełnosprawność w opinii studentów
Akademii Medycznej im. Piastów Śląskich we Wrocławiu.
Pedagog Szk Wyż 2004, 24-25: 221-222.
5. Chłoń-Domińczak A, Poznańska D. Promocja zatrudniania
osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy.
Proponowane działania w Polsce. International Latour Office
2007: 27.
6. Murghy G, Brown D, Athansou J, et al. Labor force
participation and employment among sample of Australian
patients with spinal cord injury. Spinal Cord 1997, 35:
152‑157.
7. Rzedzicka KD. Ludzie z niepełnosprawnością a uniwersytet
– niektóre dylematy. [w:] Pomiędzy teorią a praktyką.
Kosakowski C. Krause A. Przybyliński S (red). UW-M,
Olsztyn 2006: 203.
8. Biniakiewicz B. Wspomaganie osób niepełnosprawnych w ich
wszechstronnym rozwoju. Rocz Pedag Spec 1996, 7: 17.
9. Kosakowski C. Refleksje o studiowaniu osób z poważną
niepełnosprawnością. Pedag Spec 1996, 7: 109-117.