nadzór organizacji pożytku publicznego

Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej
Departament Pożytku Publicznego
Nadzór organizacji pożytku publicznego
po wejściu w życie
ustawy o działalności pożytku publicznego
i o wolontariacie
Warszawa, 1 września 2003 r.
2
SPIS TREŚCI
1. WPROWADZENIE.......................................................................................3
2. NADZÓR ORGANIZACJI POŻYTKU PUBLICZNEGO.........................4
2.1
ORGAN NADZORU................................................................................4
2.2KONTROLA.............................................................................................4
2.3UPRAWNIENIA KONTROLERÓW.......................................................6
2.4
PROTOKÓŁ KONTROLI........................................................................7
2.5ŚRODKI NADZORU...............................................................................7
3. PODSUMOWANIE.........................................................................................9
3
1 WPROWADZENIE
Przepisy ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie1
(zw.
w
skrócie
ustawą),
regulują
powstanie
organizacji
pożytku
publicznego
(zw. w skrócie opp) jako kwalifikowanego typu organizacji pozarządowej.
Uzyskanie statusu opp wiąże się z możliwością korzystania z wielu przywilejów. Posiadanie
uprawnień, wynikających z ustawy, wiąże się jednak z obowiązkiem spełnienia surowych
kryteriów.
Aby zapewnić, zgodne z prawem, korzystanie z przyznanych opp uprawnień ustawa
wprowadziła pojęcie nadzoru nad działalnością opp.
Niniejsze opracowanie ma za zadanie przybliżyć to zagadnienie.
Pojęcie nadzoru może być rozumiane jako prawo do kontroli wraz z możliwością wiążącego
wpływania (oddziaływania) na organ czy inną jednostkę nadzorowaną. Można zatem
stwierdzić, ze nadzór zawsze obejmuje kontrolę.
1
Dz.U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873 – ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
4
2. NADZÓR ORGANIZACJI POŻYTKU PUBLICZNEGO
2.1 ORGAN NADZORU
Zgodnie z ustawą nadzór nad działalnością opp sprawuje minister właściwy do spraw
zabezpieczenia społecznego (art. 28 ust. 1 ustawy).
Należy jednak zaznaczyć, że nadzór nad działalnością opp działających w zakresie
ratownictwa i ochrony ludności sprawuje minister do spraw wewnętrznych.
2.2 KONTROLA
Właściwy minister, sprawuje nadzór i kontrolę nad działalnością opp w zakresie
prawidłowości korzystania z uprawnień w odniesieniu do prowadzonej przez te organizacje
działalności pożytku publicznego (art. 28 i 29 ustawy).
Uprawnienia te, zostały wyszczególnione w art. 24, 25, 26, 27 i 42 ustawy i należą do nich:
1. Zwolnienia, na zasadach określonych w odrębnych przepisach, od:
•
podatku dochodowego od osób prawnych;
•
podatku od nieruchomości;
•
podatku od czynności cywilnoprawnych;
•
opłaty skarbowej;
•
opłat sądowych.
2. Nabywanie, na zasadach określonych w odrębnych przepisach, na szczególnych
warunkach prawa użytkowania nieruchomości będących własnością Skarbu Państwa lub
jednostki samorządu terytorialnego.
3. Prawo wykonywania pracy, w opp, przez poborowych skierowanych do odbycia służby
zastępczej, na zasadach i w trybie określonym w odrębnych przepisach.
4. Umożliwianie opp, przez jednostki publicznej radiofonii i telewizji, nieodpłatnego
informowania o swojej działalności, na zasadach określonych w odrębnych przepisach.
5
5. Otrzymywanie, od podatników podatku dochodowego od osób fizycznych, 1% podatku
obliczonego zgodnie z odrębnymi przepisami, na zasadach i w trybie określonym
w odrębnych przepisach.
6.
Wykonywanie przez Wolontariuszy , na rzecz opp, świadczenia, odpowiadającemu
świadczeniu pracy, na zasadach określonych w niniejszej ustawie.
Kontrola będzie miała na celu sprawdzenie:
•
zgodności działania opp z postanowieniami ustawy;
•
sposobu realizacji i rozliczania zadań ze sfery zadań publicznych (art. 4 ustawy);
•
przestrzegania przez opp zasad i warunków określonych w odrębnych ustawach;
•
zgodności
z
dokumentacją
źródłową
danych
wykorzystywanych
w
rocznych
sprawozdaniach merytorycznych2 (art. 23 ust. 1 i 3 ustawy) i finansowych3
(art. 23 ust. 2 ustawy) przekazywanych ministrowi do spraw zabezpieczenia społecznego.
Minister do spraw zabezpieczenia społecznego może powierzyć przeprowadzenie kontroli
wojewodzie (art. 29 ust. 5 ustawy) lub wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie kontroli
do organu kontroli wyspecjalizowanego w kontrolowaniu danego rodzaju działalności
(art. 29 ust. 6 ustawy).
Biorąc pod uwagę przedmiotowy zakres kontroli wynikający z ustawy, można założyć, że
będą to np.:
•
urzędy kontroli skarbowej i urzędy skarbowe;
•
służba celna;
•
Państwowa Inspekcja Pracy;
•
inspekcja sanitarna lub farmaceutyczna;
•
inspekcja budowlana;
•
służba ochrony zabytków;
•
urzędy pracy;
•
inspekcja ochrony środowiska;
•
nadzór edukacyjny;
•
dozór techniczny;
i wiele innych.
2
Dz.U. z 2001 r. Nr 50, poz. 529 – rozporządzenie ministra sprawiedliwości w sprawie ramowego zakresu
sprawozdania z działalności fundacji.
3
Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 – ustawa o rachunkowości.
6
W kontroli może uczestniczyć przedstawiciel Rady Działalności Pożytku Publicznego.
Warunkiem
jest
złożenie
Radzie
stosownego
wniosku
przez
jedną
ze
stron
(art. 29 ust. 4 ustawy).
2.3 UPRAWNIENIA KONTROLERÓW
Upoważniony kontroler ma min. prawo do:
•
wstępu na teren nieruchomości lub jej części, na którym prowadzona jest działalność opp;
•
żądania pisemnych lub ustnych wyjaśnień od przedstawicieli kontrolowanej jednostki;
•
żądania od pracowników kontrolowanej jednostki opp udzielenia mu pisemnych
lub ustnych wyjaśnień w sprawach dotyczących przedmiotu kontroli;
•
badania dokumentów lub innych nośników informacji;
•
zbierania danych mających związek z przedmiotem kontroli.
Czynności kontrolnych dokonuje się w obecności członka organu zarządzającego lub jego
przedstawiciela, albo pracownika kontrolowanej opp. W razie nieobecności tych osób, ustawa
dopuszcza możliwość przeprowadzania kontroli w obecności przywołanego świadka.
W przypadku, jeżeli został złożony odpowiedni wniosek, kontrola może być przeprowadzana
w obecności przedstawiciela Rady Działalności Pożytku Publicznego.
Należy zaznaczyć, że w zakresie nieuregulowanym niniejszą ustawą, do nadzoru i kontroli
wydatkowania środków publicznych stosuje się odpowiednio przepisy o finansach
publicznych4 (art. 34 ust. 1 ustawy).
Przepisy ustawy nie wyłączają stosowania odrębnych przepisów dotyczących kontroli
i
czynności
kontrolnych,
a
także
uprawnień
nadzorczych
(art. 34 ust 2 ustawy).
Na podstawie zebranych dowodów kontroler ustala stan faktyczny.
4
Dz.U. z 2003 r. Nr 15, poz. 148 – ustawa o finansach publicznych.
innych
organów
7
2.4 PROTOKÓŁ KONTROLI
Wynik przeprowadzonej kontroli przedstawia się w postaci protokołu kontroli, który
powinien zawierać:
•
opis stanu faktycznego, stwierdzonego podczas dokonywania kontroli opp;
•
wykaz ustalonych uchybień;
•
przyczyny ich powstania;
•
zakres uchybień oraz ich skutki;
•
termin ich usunięcia (termin ten nie może być krótszy niż 30 dni).
Protokół podpisywany jest przez kontrolera i kierownika kontrolowanej opp lub osobę przez
niego upoważnioną.
Istnieje możliwość odmowy podpisania protokołu przez kierownika kontrolowanej opp
lub osobę przez niego upoważnioną. Takie działanie wymaga podania przyczyny.
W przypadku odmowy podpisania, protokół uznaje się za podpisany w dniu odmowy.
Kierownik kontrolowanej opp ma prawo do złożenia wyjaśnień lub zgłosić zastrzeżenia
do treści protokołu, na piśmie, w ciągu 14 dni od dnia podpisania protokołu (również od dnia
odmowy jego podpisania).
Kontroler, po rozpatrzeniu zgłoszonych zastrzeżeń, wydaje wynik kontroli. W przypadku,
nieuwzględnienia, w całości lub części zgłoszonych zastrzeżeń, zobowiązany jest
do przekazania swojego stanowiska zgłaszającemu. Ustawa nakłada obowiązek zachowania
formy pisemnej.
2.5 ŚRODKI NADZORU
W razie stwierdzenia uchybień podczas kontroli, minister właściwy do spraw zabezpieczenia
społecznego może:
1. Wezwać opp do usunięcia stwierdzonych uchybień w określonym terminie.
2. Wystąpić do sądu rejestrowego o wykreślenie informacji, że uprawniony podmiot posiada
status opp.
8
3. Wystąpić do sądu rejestrowego o wykreślenie opp z Krajowego Rejestru Sądowego.
W przypadkach określonych w pkt. 2 i 3 opp ma obowiązek wykorzystać na własną
działalność (art. 4 ustawy), w ciągu 6 miesięcy, środki pochodzące ze zbiórek publicznych
zebrane w okresie posiadania statusu opp. W razie niedopełnienia tego obowiązku, minister
właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego wskaże inną opp (prowadzącą działalność
statutową w tym samym zakresie lub zbliżoną) na rzecz której mają być przekazane
niewykorzystane środki. Działanie takie nie jest traktowane jako darowizna w rozumieniu
odrębnych przepisów.
Sankcje te, powinny być dostosowane do rodzaju i stopnia stwierdzonych nieprawidłowości.
9
3 PODSUMOWANIE
Ustawodawca, powołując organ nadzoru oraz określając jego zakres uprawnień miał
na celu stworzenie „instrumentu”, który będzie zapobiegał prowadzeniu działalności przez
opp w sposób niedbały czy niezgodny z prawem.
Ideą nadzoru jest min.:
•
pomoc w korygowaniu błędów wynikających z braku doświadczenia lub niezrozumienia
przepisów;
•
wyeliminowanie opp, które działają w nieuczciwych celach.