przewo

PRZEWODNIK
po ziemi bartoszyckiej
j
e
i
k
W
c
y
E
PRZ i bartosz PRZEWODNIK
a
2
Spis treści
PRpo ziemi b
DNieIjK
O
W
E
Z
PRo ziemi bartoszyck
p
Gmina Bartoszyce . . . . . . . . . .
Miasto Bartoszyce . . . . . . . . . .
Nadleśnictwo Bartoszyce . . . . . .
Mapa powiatu bartoszyckiego . . .
Miasto i Gmina Sępopol . . . . . .
Gmina i Miasto Bisztynek . . . . .
Gmina i Miasto Górowo Iławeckie
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
m
po zie
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 3-7
. 8-10
. 11-13
. 14-15
. 16-18
. 19-21
. 22-23
Ooszyck
W
E
Z
bart
i
R
m
e
P po zi
zyckiej
ppo zziemi bartos
Gmina Bartoszyce
IK
N
D ie
Gmina
j Bartoszyce
Gmina Bartoszyce jest jedną z największych obszarowo gmin w Polsce. Przez
jej teren przebiega międzynarodowa trasa Warszawa-Olsztyn-Kaliningrad
(Królewiec), z nowoczesnym, osobowo-towarowym, przejściem granicznym
w Bezledach. Połączenia kolejowe normalne i szerokotorowe Bartoszyce Głomno (stacja przeładunkowa) - Granica Państwa - Kaliningrad dają możliwość współpracy gospodarczej z Rosją, Litwą, Łotwą, Estonią.
W swej ofercie turystycznej Gmina proponuje wypoczynek w ciszy i spokoju nad jez. Kinkajmy,
aktywny wypoczynek na spływach kajakowych rzeką Łyną, lub na wycieczkach rowerowych
po urokliwych zakątkach, jakimi są malownicze widoki, lasy mieszane, pola, łąki, „bocianie
wioski”, skaliste brzegi rzeki Łyny tzw. „skałki” (w okolicach miejscowości Perkujki), ścieżka
dydaktyczna po lesie w Galinach. Na terenie gminy znajdują sie interesujące zabytki architektury sakralnej (kościoły w Sokolicy, Łabędniku, Galinach, Rodnowie, Wojciechach pochodzące
z XIV-XV wieku), zabytki architektury świeckiej (Zespół Pałacowo-Dworski w Galinach, pałace z XVI iXIX wieku w Tolko, Łabędniku, Osiece, Łojdach). Miejsca noclegowe oferują gospodarstwa agroturystyczne i hotel „Biały Książę 1861” w Osiece.
3
a
4
Gmina Bartoszyce
PRpo ziemi b
NIK
ZEWOD j
PR
k
j
e
i
k
W
c
y
E
PRZ i bartosz PRZEWODNIK
o ziem
p
Atrakcje turystyczne gminy
Pomniki P
Przyrody
rzy
rzyrod
z rody
ro
rod
od
o
dy
za
zareje
reje
ejjest
str
str
strowa
troow
owa
w
wanyc
nyc
ych
h jjest
est ki
est
kkilkadziesiąt
ilka
lkkkaadzi
dziieesi
essiiąątt pomników
pom
p
oom
mnik
niiikków
ów przyrody,
prz
p
pr
rzzyr
yro
roody,
dyyy, głównie
d
g ówn
gł
óów
wn
w
wnie
niiee okazy
okkazyy dębu,
oka
dęb
d
ęb
ębu,
u lipy,
liip
lip
pyy,,
W Gminiee zar
zarejestrowanych
a, jjes
esi
ssiiionu
onu i wiązu.
onu
wii zu
wią
w
zu.
u Występują
u.
Wystę
stę
t puj
pu
ujją w m
ują
mi
iejs
iejs
ejscow
coowośc
cow
ościa
oś
iac
aacch
h:: Os
Osi
O
ssiieka
iek
eeka
kkaa, K
iink
in
n
nkkajm
ajjmyy,, K
aj
Kra
raawcz
w yk
wc
yki
kkiii,,
modrzewia,
jesionu
miejscowościach:
Osieka,
Kinkajmy,
Krawczyki,
Ła
abęd
bęęd
dni
nik
nik
i , Łojdy.
Łojd
Ło
ojdyy.. Pojedyncze
oj
Poj
Po
oojjed
eedy
dyyncz
yncze
ncze okazy
ncz
okaz
kaaazy oglądać
oglą
gląąd
daać możemy
dać
mo
możem
żeem
żemy
że
my w miejscowościach:
m ejscow
mi
ejscow
ejs
owooś
ow
ośc
śśccciac
iaaccch:
iac
h:: Ciemna
h
Cie
C
ie
iemna
em
mna
na
na
Sędławki, Ł
Łabędnik,
ny, Dębiany.
ny
Dębi
ębbiiany
ęb
anyy.
an
Wola, Galiny,
Rzeka Łyna
Największą rzeką regionu jest Łyna. Płynie ona naturalnym obniżeniem pokonując w górnym
i środkowym biegu szereg przeszkód w postaci wzgórz morenowych, poszerza swoją dolinę
w dolnym biegu (w granicach państwa polskiego). Charakterystycznymi cechami Łyny są:
zjawisko meandrowania (które powstaje w wyniku erozji bocznej, dzięki czemu tworzą się
w krajobrazie stromo opadające brzegi np. w okolicach Perkuik tzw.„skałki”).
Ooszyck
W
t
E
Z
zyckiej
po ziemi bartos
IK
N
D ie
Gmina
j Bartoszyce
R
ŚŚcieżka
Śc
c
Dydaktyczna
W okolicach Galin, przy drodze nr 57,
znajduje
zzn
n
się urokliwa ścieżka dydaktyczna.
na
n
a Zostawiając samochód na przygotowanym w pobliżu parkingu można przejść
w
poo oznaczonej trasie, najciekawszą częścią
p
llasu.
la
a Na długości 1200 metrów rozciągają
ssię
iię wspaniałe krajobrazy. Wzdłuż trasy
rozstawione
są tablice informacyjne, z którro
o
rrych
ry
y możemy się dowiedzieć o roślinności
występującej w lesie, poszyciu bogatym
w
w maliny i jeżyny, urozmaiconym runie
obfitującym w różnorodne kwiaty
lleśnym
le
e
kwitnące
przez cały sezon wegetacyjny.
kkw
w
Szlak
SSz
z Bocianich Gniazd
Przez
teren Gminy Bartoszyce przebiega
Pr
P
r
Europejski Szlak Bociana Bialego, a miejE
Eu
Łojdy to jedna z większych kolosscowość
sc
c
nii
n
ni
i tego ptaka. Okolice wsi są doskonałym
miejscem do zakładania gniazd. Liczne
m
oczka
wodne, śródpolne bagienka, łąki,
ooc
c
pastwiska,
zapewniają obfitość pożywienia
pa
p
a
dla
d
dl
l tych ptaków.
Torfowiska
Źródliskowe
To
T
o
Torfowiska
źródliskowe stanowią rzadką
T
To
o
i bardzo interesująca odmianę torfowisk
niskich.
Jedno z nich położone jest między
n
ni
i
Sokolicą a Spruglami, drugie na południowy wschód od Spurgl. Pierwsze reprezentuje dobrze
wykształcony typ kopułowy i składa się z dwóch osobnych pagórków, wzniesionych ok. 7 m.
nad płaską powierzchnią otaczających terenów. Kopulaste pagórki zbudowane są z torfu szuwarowego oraz specyficznej źródliskowej gytii
wapiennej. Wierzchołki kopuł porasta prawie
wyłącznie trzcina pospolita. Torfowiska uznano
za użytki ekologiczne obszarów torfowisk źródliskowych „Sokolica”,”Spurgle”.
5
a
6
Gmina Bartoszyce
PRpo ziemi b
NIK
ZEWOD j
PR
k
j
e
i
k
W
c
y
E
PRZ i bartosz PRZEWODNIK
o ziem
p
Zabytki Gminy Bartoszyce
Kościół w Galinach
Powstał w połowie XIV wieku z kamieni polnych. Przy odbudowie, ok. 1500 r., znacznie poszerzono wieżę z cegły. Ołtarz główny ufundowany w 1740 roku przez Albrechata Walter zu
Eulenburg został wykonany w gdańskim warsztacie Meissnera.
Zespół Pałacowo-Dworski w Galinach
Położony na wzniesieniu, w otoczeniu parku, w zakolu rzeki Pisy (prawy dopływ Łyny), ze spiętrzeniami wody tworzącymi stawy, Majątek ziemski do 1945 r. należał do rodziny Eulenburg.
Obecnie zespół znajduje się w rękach prywatnych. Funkcjonuje w nim klub jeździecki, hodowla koni, prowadzone są lekcje nauki jazdy konnej oraz organizowane przejażdżki bryczką.
Na przełomie lipca i sierpnia odbywają się w Galinach zawody w skokach przez przeszkody.
Kościół w Łabędniku
Jest kościołem gotyckim. Zbudowano go najprawdopodobniej w wieku XIV. Korpus kościoła jest od południa zakończony kruchtą ze szczytem schodkowym, od północy zaś kaplica
grobową von Groebenów, krytą kopulastym dachem blaszanym, obudowaną w XIX wieku.
W partiach dolnych za budulec posłużyły polne kamienie, w partiach górnych cegła.
Pałac w Łabędniku
Od północy i wschodu otoczony jest terenem dawnego parku, od strony południowej dużym
stawem. Rdzeń pałacu pochodzi z przełomu XVII-XVIII wieku. Z tego też czasu zachowały się
oprócz kartusza herbowego nad głównym portalem z napisem łacińskim”Fundatio Grobenianana anno 1712”, balustrady przy zachodnim tarasie, zdobione płaskorzeźbami z piaskowca
oraz ornamentem barokowym przy niewielkim tarasie od wschodu.
Pałac w Łojdach
Wzniesiono go w 1887 r. na miejscu budowli z XVIII w. W pierwszej ćwierci XX w. dobudowano skrzydło, prostopadłe od zachodu. Pałac został przejęty przez nowego właściciela
i odrestaurowany.
Ooszyck
W
t
E
Z
zyckiej
po ziemi bartos
IK
N
D ie
Gmina
j Bartoszyce
R
Pałac w Osiece
Pa
Usytuowany jest na południe od
U
Bartoszyc, w pobliżu drogi BarBa
toszyce-Lidzbark
Warmiński.
to
Obiekt otoczony parkiem i trzeO
ma stawami zbudowany został
m
na początku XIX wieku. Obecnie
Płac jest własnością prywatną
Pł
się w nim hotel.
i mieści
m
Kościół w Rodnowie
K
Powstał w XIV w., a przebudowaPo
no go ponownie w 1619 r. Wieżę
Pałac w Osiece
obaloną przez orkan w 1818 r.
ob
wzniesiono po raz wtóry w 1819 r.
w
murowany
cegieł. Ołtarz rzeźbiony połączony
Jest to kościół orientowany,
orientowany murowa
any z kamieni polnych i ceg
był kiedyś z amboną. Olejny obraz ““Ukrzyżowanie” pochodzi z XVII w.
Kościół w Sokolicy
Zbudowano go w połowie XIV stulecia. Ołtarz główny, rzeźbiony w drewnie, pochodzi
z roku 1681. Obrazy olejne ołtarza głównego pochodzą także ze schyłku XVII stulecia. Najwartościowszym wszakże jest piękny gotycki tryptyk ołtarzowy, polichromowany, pochodzący z ok. 1420 r.
Pałac w Tolko
Leży w otoczeniu starego parku i kilku stawów przy drodze Bartoszyce-Górowo Iławeckie.
Wzniesiono go w końcu XVII wieku na miejscu i z częściowym wykorzystaniem dworu
z połowy XVIw. Jest to budynek murowany, tynkowany, dwu-trakowy, dwu-kondycyjny, na
planie prostokąta.
Kościół w Wojciechach
Wymieniony w dokumentach po raz pierwszy w roku 1498. W roku 1527 uległ zniszczeniu,
po czym odbudowano go jeszcze w XVI stuleciu. Przebudowany został w roku 1655. W roku
1720 przebudowano kruchtę, w 1751 wieżę, a w 1869 zakrystię. Kamienna misa chrzcielna
pochodzi z Xvwieku.
Gospodarstwa Agroturystyczne: Dąbrowa, Galiny, Kiersity, Krawczyki, Perkujki, Połęcze,
Dębówko, Wola.
Zespół Pałacowo-Dworski w Galinach
7
a
8
Miasto Bartoszyce
PRpo ziemi b
NIK
ZEWOD j
PR
k
j
e
i
k
W
c
y
E
PRZ i bartosz PRZEWODNIK
o ziem
p
Bartoszyce to ważny ośrodek tranzytowy z Polski do Obwodu Kaliningradzkiego. Obecnie powierzchnia miasta wynosi 11 km2, a liczbę mieszkańców
szacuje się na 26 tys. osób. Położenie geograficzne w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Równinie Sępopolskiej i nad brzegami
pięknej rzeki Łyny, dodaje Bartoszycom uroku.
Na
N terenie miasta znajduje się wiele interesujących zabytków. Można
je zobaczyć wybierając się na spacer.
Zaczynamy
spod Punktu Informacji
Za
Turystycznej
przy ul. Bohaterów WawTu
szawy
96, skąd udajemy się w kierunku
sz
Kościoła
Farnego pw. Św. Jana EwangeKo
listy
lis i Matki Boskiej Częstochowskiej.
Jest
Je to gotycki kościół z drugiej połowy
XIV
XI w., przebudowany w 1678 r. (wieża
pochodzi
z 1732 r.). Ma on charakter
po
trójnawowej
bazyliki o znacznie niżtró
szych
nawach bocznych z prezbitesz
rium,
riu opiętym szkarpami. Jego bogate
wnętrze
zdobią gwiaździste sklepienia
w
zrekonstruowane
w llatach
1945-1958
k t
t h 1945
1958 po zniszczeniach
i
i h II wojny światowej.
Wychodząc z kościoła kierujemy się w stronę Placu Konstytucji 3 Maja - starówki, która jest
centrum życia handlowego. Można tu podziwiać kamienice z XIV–XVIII wieku. Stare Miasto
to także centrum życia kulturalnego. Znajdująca się na rynku fontanna to element, który skupia
społeczeństwo podczas częstych, cyklicznych imprez. Na Starym Mieście, oprócz kamienic,
można jeszcze podziwiać najstarszy, niezwykle cenny zabytek architektury świeckiej - Bramę
Lidzbarską, zbudowaną w XV wieku. Jest ona elementem murów obronnych, którymi otoczono miasto w połowie XIV wieku. Bartoszyckie mury miały kiedyś jeszcze dwie bramy: Królewiecką i Młynarską. W ocalałej Bramie Lidzbarskiej mieściło się do 1881 r. więzienie.
Kościół św. Jana Ewangelisty
i Matki Boskiej
Częstochowskiej
Spod Bramy Lidzbarskiej można udać się
w kierunku ul. Starzyńskiego i przejść
obok Placu Boh.
Westerplatte – największego w mieście
placu, na którym odbywają się np. koncerty. Dalej idziemy
ul. Boh. Warszawy do
skrzyżowania z ul. M.
Skłodowskiej-Curie.
Od 1902 r. stoją w tym
miejscu dwa posągi
nazywane „Bartkami”,
lub imionami „Bartel”
i „Gustebalda”. Są one
Brama Lidzbarska
fot. Bożena Martul
Ooszyck
W
t
E
Z
zyckiej
po ziemi bartos
IK
N
D ie
Miasto
j Bartoszyce
R
n
najstarszymi
zabytkami dawnych
P
Prus.
Prawdopodobnie są dziełe plemion pruskich zamieszłem
k
kujących
pierwotnie te tereny.
Następnie
kierujemy się w stronę
N
Ronda
Solidarności i skręcamy
R
w prawo, w ulicę Kętrzyńską, przy
której
znajduje się Archidiecek
zjalne
Sanktuarium Św. Brunona
z
Bonifacego
z Kwerfurtu, Biskupa
B
i Męczennika. Jest to budowla neogotycka, powstała w latach
1882-1883. W tym samym
t
stylu
wykonano wyposażenie
s
wnętrza,
witraże oraz prezbitew
rium
świątyni. Dodać należy, że
r
Św.
Brunon został patronem
Ś
Bartoszyc,
a jego pomnik stanął
B
na
n skwerku przy Urzędzie Miasta
i Liceum Ogólnokształcącym.
Spod
Sanktuarium kierujemy
S
się
s w drogę powrotną na ulicę
Kętrzyńską,
do skrzyżowania
K
z ulicą Boh. Monte Cassino,
przy
p której znajduje się budynek
Urzędu
Miasta. Przeszło 160 lat
U
temu znajdowały się w nim redakcja gazety „Bartensteiner
Bartensteiner Zeitung” oraz drukarnia.
Widok na Bramę Lidzbarską od strony
Pl. Konstytucji 3 Maja
Spod budynku Urzędu Miasta zmierzamy w kierunku starówki przez deptak, podziwiając
odremontowane kamieniczki. Kierujemy się na ul. Strzeleckiego, gdzie usytuowany jest jeden
z dwóch zabytkowych spichlerzy pochodzących z przełomu XVIII i XIX wieku. Drugi mieści
się przy ul. Gen. J. Bema
Sanktuarium św. Brunona
11. Obecnie pełnią one
funkcje
restauracyjne
oraz hotelarskie. Ze „Spichlerza” możemy dojść
do zakola rzeki Łyny. Bartoszyckie Stowarzyszenie
„Ożywić Łynę” corocznie
organizuje na niej m.in.
„Spływ na Byle Czym”.
Ta interesująca impreza
przyciąga rzesze fanów
i z roku na rok coraz więcej uczestników.
Kładką przy ul. Prusa
możemy przejść na drugą
stronę rzeki i powędrować wzdłuż Łyny w kie-
9
a
10
Miasto Bartoszyce
PRpo ziemi b
NIK
ZEWOD j
PR
k
j
e
i
k
W
c
y
E
PRZ i bartosz PRZEWODNIK
o ziem
p
Pomnik św. Brunona
fot. Lech Andrzej Darski
runku Góry Zamkowej – możemy podziwiać zieleń oraz spokój tego urokliwego zakątka.
U podnóża Góry Zamkowej znajduje się piękny Park Elizabeth oraz jeziorko
w kształcie serca.
Wychodząc z parku w kierunku ul. Nowowiejskiego dojdziemy do Kościoła pw. św. Jana
Chrzciciela. Pierwsza wzmianka o tym średniowiecznym kościele pochodzi z roku 1484.
Budynek prawdopodobnie zbudowano na miejscu kaplicy przyzamkowej, zburzonej wraz
z zamkiem przez bartoszyckich mieszczan podczas powstania antykrzyżackiego. Kościół
prawdopodobnie powstał w latach 1326-1332. W drodze powrotnej, kierując się w stronę
centrum, przechodzimy obok cmentarza poniemieckiego z czasów I wojny światowej, dalej,
przez most, wracamy pod
Kościół św. Jana Chrzciciela
budynek Punktu Informacji
Turystycznej.
Dzięki swemu położeniu
Bartoszyce stanowią wygodną bazę wypadową do
Obwodu Kaliningradzkiego
oraz okolicznych miejscowości powiatu. Sprzyja temu
nie tylko biegnąca przez
miasto trasa międzynarodowa E51, ale także bogata
baza noclegowa i gastronomiczna.
Ooszyck
W
t
E
Z
zyckiej
po ziemi bartos
IK
N
D ie
Nadleśnictwo
j Bartoszyce
R
Nadleśnictwo
Bartoszyce
Siedziba Nadleśnictwa (fot. A. Stecki)
jest jednym z 33 nadleśnictw
Regionalnej Dyrekcji Lasów
Państwowych w Olsztynie.
Zorganizowane jest ono w 12
leśnictw w dwóch obrębach
leśnych – Sępopol i Bartniki. Siedzibą Nadleśnictwa jest miejscowość Połęcze. Kompleksy leśne
administrowane przez Nadleśnictwo Bartoszyce
położone są w północnej części województwa
warmińsko – mazurskiego pomiędzy granicą Państwa
ństwa na północy
pół
ółnocy a miastem Jeziorany
i Jeziorem Luterskim na południu, linią rzek Łyna i Symsarna oraz drogą krajową nr 51
na zachodzie oraz miejscowościami Dzietrzychowo, Sątoczno i Studzieniec na wschodzie
i obejmują obszar 15600 ha z czego 2385 ha stanowią lasy ochronne.
Są to przede wszystkim drzewostany liściaste z przewagą dęba i brzozy, bujnym podszytem i ogromnym bogactwem roślin
te
runa. Zasobne lasy zapewniają poru
karm i schronienie licznym ptakom
ka
i zwierzętom leśnym. Spotyka się
tu takie okazy jak orlik krzykliwy
(19 stanowisk objętych ochroną strefo(1
wą), bocian czarny (4 stanowiska objęw
te ochroną strefową), błotniaki, bardzo
licznie występują bobry, nierzadkie są
lic
wydra i norka amerykańska. W okoliw
cach
ca
ach jeziora Kinkajmskiego w starym
Dąbrowa (fot. P. Ulaniuk)
drzewostanie
dr
rzewostanie sosnowym występuje
wy
liczna
lic
czna kolonia czapli siwej i kkormorana
ra
ana czarnego, a we wsiach Lejdy,
Szczurkowo,
gniazduje barSz
zczurkowo Lwowiec gniazdu
dzo licznie bocian biały.
dz
Zwierzęta łowne są licznie repreZw
zentowane przez jelenie, sarny, dziki
ze
i daniele. Zbyt wysoka liczebność
zwierzyny płowej, może być przyczyną
zw
uszkodzenia młodego pokolenia lasu
us
w uprawach i młodnikach, dlatego
zachodzi konieczność kontroli liczebza
ności populacji tych zwierząt poprzez
no
racjonalnie prowadzoną gospodarkę
ra
łowiecką. Zadania te spełniają Koła
ło
Łowieckie, których na terenie NadleŁo
śnictwa działa dziewięć.
śn
Zasięg terytorialny
W zasięgu administracyjnym jednostki
no
ostki znalazło się 46
4 obiektów będących
dą
ących pomnikami przyrody. Są to
przede
dęby, lipy,
pr
rzede wszystkim wiekowe
wi
modrzewie,
oraz
głazy, z najmodrze
m
d wie
i , jesiony
jesiony
i
o
11
a
12
Nadleśnictwo Bartoszyce
PRpo ziemi b
NIK
ZEWOD j
PR
k
j
e
i
k
W
c
y
E
PRZ i bartosz PRZEWODNIK
o ziem
p
o
okazalszym
zwanym „Diabelskim Kamien
niem” znajdującym się w Bisztynku. Jedną
z największych atrakcji przyrodniczych jest
Rozlewisko Bartniki o powierzchni praR
wie 100 ha. Stwierdzono tu występowanie
w
przeszło 100 gatunków ptaków zarówno
p
lęgowych jak i przelotnych oraz wiele rzadlę
kkich chronionych roślin. Występują też dwa
rrezerwaty częściowe: rezerwat „Ustnik” oraz
„„Mokradła Żegockie” o przebogatej faunie
Ols (fot. P. Ulaniuk)
części
i florze. W północnej czę
ę Nadleśnictwa
ęści
znajduje się fragment obszaru
zaru Natura 2000
„Ostoja Warmińska” (PLB280009).
B280009) Doliny
D li
rzeczne obejmują Obszary Chronionego
Krajobrazu Doliny Dolnej Łyny, Doliny
Rzeki Guber i Doliny Symsarny. Bardzo
burzliwa, ciekawa i często tajemnicza przeszłość tych stron pozostawiła po sobie wiele śladów w postaci zabytkowych budowli,
Zimą (fot. P. Ulaniuk)
stanowisk archeologicznych, cmentarzy czy
nazw miejsc i miejscowości. Przeszłość ta to
historia wielu kultur i narodów stanowiąca odmienhi
ny niż gdzie indziej i charakterystyczny dla Warmii
krajobraz kulturowy.
kr
k lt
W sierpniu 1997 roku Nadleśnictwo założyło ścieżkę dydaktyczną „Dębowy Las”. Znajduje się ona w
Leśnictwie Czarny Las w oddziale 109 przy drodze
Le
Galiny- Krawczyki. Las, w którym przebiega trasa
G
ścieżki charakteryzuje się wielką różnorodnością
śc
gatunków drzew i krzewów. Między innymi wystęga
pują tu wiekowe dęby szypułkowe, lipy i potężne
pu
buki. Runo leśne jjest wyjątkowo
bogate.
Wp
poblibu
yją
g
żu ścieżki rosną
Ścieżka dydaktyczna (fot. P. Ulaniuk)
4 lipy uznane za
drzewa doborodr
we czyli o wyjątw
kkowych
ko
owych walorach
Nad Łyną (fot. P. Ulaniuk)
h o d ow l anych .
Trasę
oznaczono
Tr
rasę o
odwiedzającym
barwnymi tablicami,
tab
blicami, przybliżającymi o
blicami
odwie
ją wiedzę leśną.
ą. Dodatkowym atutem jest to, że ścieżka
biegnie wzdłuż stromego b
brzegu rzeki
k Pisy tworzącej
w tym miejscu malowniczą pętlę.
W połowie trasy znajduje się miejsce do odpoczynku
z możliwością rozpalenia ogniska i podgrzania posiłku.
Ooszyck
W
t
E
Z
zyckiej
po ziemi bartos
IK
N
D ie
Nadleśnictwo
j Bartoszyce
R
W celu zapewnienia wygody zmotoryzowanym na początku ścieżki zbudowano leśne miejsce postoju pojazdów, co zapewnia możliwość pozostawienia samochodu. W okolicy wsi
Galiny – przy drodze krajowej nr 51 oraz w okolicy miasta Bisztynek – przy drodze Bisztynek – Reszel do dyspozycji turystów oddano parkingi leśne.
Pracownicy Nadleśnictwa dbają aby powierzone im lasy zachowały dobrą kondycję zdrowotną i wysoką wartość hodowlaną. W tym celu wykonują prace ochronne mające na celu
zapobieganie rozmnażaniu się szkodliwych organizmów, racjonalnie gospodarują drzewostanami zaczynając od najmłodszego pokolenia lasu (upraw leśnych) aż po drzewostany dojrzałe nadające się do pozyskania cennego drewna. Pozyskanie drewna wykonuje się
stosując przede wszystkim rębnie złożone – umożliwiające naturalne odnawianie się lasu.
Powierzchnie, na których las został wycięty wskutek normalnego gospodarowania lub klęsk
żywiołowych są odnawiane młodymi sadzonkami drzew leśnych. Las sadzony jest też na
powierzchniach, na których zaniechano użytkowania rolniczego.
Sadzonki drzew leśnych do prac
odnowieniowych i zalesieniowych
zapewnia szkółka leśna usytuowana
w pobliżu miejscowości Wiatrowiec,
gdzie produkuje się rocznie około
1,5 miliona sztuk młodych drzewek. W bezpośrednim sąsiedztwie
szkółki otwarto w 2008 roku ścieżkę
przyrodniczo – edukacyjną „Leśna
Szkółka” gdzie zainteresowani mogą
poznawać las „od ziarenka” poprzez
wszystkie etapy jego rozwoju. Wycieczka taka połączona jest zazwyczaj
Na szkółce (fot. P. Ulaniuk)
ze zwiedzaniem samej szkółki.
Ogromnym zagrożeniem dla istnienia lasu jest ogień, którego przyczyną najczęściej bywa brak rozsądku i wyobraźni.
wyobraźni WioWio
senne wypalanie traw, rozpalanie ognisk
sk w niewłaściwych miejscach mogą być przyczyną
ogromnej tragedii i nieopisanych strat materialnych i przyrodniczych.
Poza wieloma funkcjami przyrodniczymi Nadleśnictwo pełni istotną rolę społeczno – ekonomiczną
jako producent
no
produce surowca drzewnego
Pas przeciwpożarowy (fot. P. Ulaniuk)
dla
przemysłu oraz
dlla lokalnego
lokal
lo
kalneg
nego
o i regionalnego
regio
re
giona
na
pracodawca
zatrudniający bezpośrednio lub
prracodawca zatrudniaj
pośrednio
po
ośrednio około 200 osób.
os
Las
różnorodnością i wielofunkcyjLaas ze swoją różnorod
nością
jest nieocenionym bogactwem naszeno
go Regionu i Kraju. Jednak w swej naturalnej
potędze
jest ekosystemem bardzo delikatnym
po
i skomplikowanym,
wymagającym stałej tros
ski
sk całego społeczeństwa. Ambicją nas wszystkich
ki jest i winna być w przyszłości troska
o trwałość i rozwój polskich lasów dla obecnego i przyszłych pokoleń.
Oprac. P. Ulaniuk & W. Oziewicz
13
a
14
Mapa powiatu
PRpo ziemi b
NIK
ZEWOD iej
PRo ziemi bartoszyck
p
j
e
i
k
W
c
y
E
PRZ i bartosz PRZEWODNIK
p
o ziem
Ooszyck
W
E
Z
bart
i
R
m
e
P o zi
zyckiej
z emi bartos
p zi
po
IK powiatu
N
Mapa
D iej
p
Powiat
bartoszycki
Starostwo Powiatu
Bartoszyckiego
11-200 Bartoszyce
ul. Grota-Roweckiego 1
tel. 0-89 762-17-20, fax 0-89 762-53-10
e-mail: [email protected]
15
a
16
Miasto i Gmina Sępopol
PRpo ziemi b
NIK
ZEWOD j
PR
k
j
e
i
k
W
c
y
E
PRZ i bartosz PRZEWODNIK
o ziem
p
Gmina miejsko-wiejska Sępopol jest gminą rolniczą, posiadającą wiele
walorów przyrodniczych i kulturowych. Jej obszar wynosi 246,58 km2.
Dostać się do nas można komunikacją publiczną samochodową lub
własnym pojazdem. Najprościej kierować się na Bartoszyce, skąd do Sępopola już tylko 16 km. Oczywiście dla podróży wirtualnych polecam
naszą stronę internetową www.sepopol.pl. Na miejscu zaś jest do dyspozycji internet publiczny w domu kultury w Sępopolu.
Stanica na rzece Łynie
W zakolu rzeki Łyny oraz w ujściu
u rzeki Guber do Łyny leży miasto Sępopol, którego
po wodzie statek z basztą obronną na
historia sięga 1351 roku. Herbem jest
j pływający
ł
pokładzie. Oprócz Łyny,
Guber oraz pokaźną ilość innych rzeczek, które
pokładzie
Łyny wymienić należy
n
wzbogacają naszą ziemię. Doliny wzdłuż Łyny i Gubra tworzą obszary chronionego krajobrazu. Teren na północ od Rójo
Stanica
żyny to także Obszar Specjalnej
ży
Ochrony Ptaków Natura 2000.
O
Gmina Sępopol ze względu na
G
walory przyrodnicze oraz dziew
dzictwo kulturowe jest bardzo
dz
atrakcyjna turystycznie. Na tuat
rystów z roku na rok czeka coraz
ry
lepsza infrastruktura.
le
Poczynając od Olsztyna, poprzez
Po
Dobre Miasto, Lidzbark WarD
miński, Bartoszyce, a kończąc
m
na odcinku w gminie Sępopol aż
Ooszyck
W
t
E
Z
zyckiej
po ziemi bartos
IK
N
D ie
Miasto i Gmina
j Sępopol
R
po granicę z Federacją Rosyjską,
Stanica
rzeka Łyna proponuje aktywny
wypoczynek w formie spływów
kajakowych. W Sępopolu urządzona jest publiczna stanica wodna wyposażona w wiatę ze stołem,
grill, miejsce na ognisko, ławki
oraz pomost. Tu można prywatnie wypożyczyć kajaki.
Na terenie stanicy można rozbić
namioty. Tuż obok znajduje się
stadion, gdzie można aktywnie
uprawiać sport. Do lokalnych
sklepów też jest bardzo blisko.
Stanica zatem to idealne miejsce
na biwak. Przy grillu, ognisku
oraz gitarze, obok płynącej rzeki i
spoglądającego grodziska staropruskiego,
skiego, z pewnością spędzi się niezapomniane chwile.
Stanica przy Łynie znajduje się także w miejscowości Stopki. Tam można korzystać nieodpłatnie z ujęcia publicznego wody pitnej, toalety, wiaty ze stołami, miejsca na ognisko,
grilla, pomostu. Stanica także posiada miejsca pod namiot.
Nieopodal, w ofercie prywatnej, znajduje się domek letniskowy (2 pokoje, kuchnia z łazienką
do całodobowego przebywania). Stanica posiada kiosk spożywczy (także tu do nabycia karty
wędkarskie jednodobowe). W prywatnej ofercie oprócz domku letniskowego jest łódka, pomost z możliwością wędkowania, miejsce na ognisko i grill. Do dyspozycji jest wypożyczalnia kajaków oraz rowery wodne. Przy domku można rozstawiać także namioty. Gospodarz
oferuje miód, lokalne jedzenie (m.in. wiejskie pierogi, swojskie gołąbki, naleśniki).
W Stopkach można wynająć tratwę (katamaran) pływającą (dla maksymalnie 12 osób,
z możliwością cateringu). Właściciel tratwy oferuje bardzo ciekawe trasy wodne w stronę
Sępopola
państwowej.j
p p lub w stronę ggranicyy p
Stopki - tratwa Katamaran
17
a
18
Miasto i Gmina Sępopol
PRpo ziemi b
NIK
ZEWOD j
PR
k
j
e
i
k
W
c
y
E
PRZ i bartosz PRZEWODNIK
o ziem
p
Po
Polski
Związek Wędkarski
K
Koło „Kleń” w Sępopolu
skupia wędkarzy. Ich obszar
sk
działania zasadniczo dotydz
czy dwóch rzek: Łyny i Gucz
ber. Zatem także dla przyjeżbe
dżających turystów można
dż
zaoferować
wędkowanie
za
w naszych czystych rzekach. Więcej informacji na
ka
www.klen-sepopol.com.pl
w
— stronie internetowej Koła
„Kleń”. Wypocząć można
„K
w dwóch gospodarstwach
agroturystycznych w Roag
mankowie. W obydwu oczekuje nas nocleg oraz całodobowe wy
wyżywienie. Więcej informacji można uzyskać na stronie www.romankowo.prv.pl lub na www.siedliskopoddebami.pl
(w zakładce turystyka).
Pozostałe informacje o ofercie turystycznej w gminie Sępopol można uzyskać na
www.anr.gov.pl w zakładce stadniny (dla miłośników koni w Liskach), na
www.olsztyn.lasy.gov.pl w zakładce Bartoszyce (dla zwolenników myślistwa), na
www.pzhgp.pl dla miłośników gołębi pocztowych,jak też na www.zwiazek-pszczelarski.pl
dla zainteroswanych pszczelarstwem. Zapraszamy na wypoczynek do gminy Sępopol.
oprac. Bogdan Suchostawski
Romankowo - gospodarstwo agroturystyczne
Ooszyck
W
t
E
Z
zyckiej
po ziemi bartos
IKBisztynek
N
Gmina
D iej
R
Bisztynek to miejscowość licząca niewiele ponad 2,5 tys. mieszkańców.
Nowo założone miasto otrzymało nazwę Bisschofstein, czyli Biskupi Kamień. Ów kamień, to głaz
polodowcowy,
jakich wiele
spotyka się na Warmii i Mazurach. Kamień bisztyński jest
rozłupany na trzy części, które
zwarcie przylegają do siebie
tworząc olbrzymi masyw skalny.
Z głazem związana jest znana w
okolicy legenda o ubogim szewcu i diable. Jest to największy
głaz narzutowy na całym Pojezierzu Wschodnim: jego obwód
wynosi 28m, wysokość 3m. Został on uznany za pomnik przyGłaz Narzutowy
rody nieożywionej.
Od XV wieku Bisztynek uwikłany był w liczne, niszczące miasto konfliikty pomiędzy Zakonem Krzyżackim a państwem polskim. Pomimo tych trudnych uw
uwarunkowań historycznych w Bisztynku rozwijało sięę rzemiosło,
rzemiosło hodowla i rolnictwo.
rolnictwo
Głównym zabytkiem jest kościół parafialny św. Macieja z końca XIV wieku, rozbudowany
i przebudowany w stylu barokowym w wieku XVIII. To właśnie z tym obiektem wiążą się
wszystkie historyczne momenty w życiu Bisztynka, od momentu lokacji zaczynając. Kościół farny wzniesiono w końcu XIV
śc
Sanktuarium Krwi Chrystusa
wyświęcono w 1400 r. Obecwieku, a wy
w
nie
ni
ie kościół pw. św. Macieja Apostoła
jest
Sanktuarium Najdroższej Krwi
je
st Sanktu
Jezusa
gdzie, jak przed wiekami,
Je
ezusa gdz
uczęszczają liczne pielgrzymki.
uc
SSanktuarium Krwi Chrystusa
19
a
20
Gmina Bisztynek
PRpo ziemi b
NIK
ZEWOD j
PR
k
Brama Lidzbarska
j
e
i
k
W
c
y
E
PRZ i bartosz PRZEWODNIK
o ziem
p
W średniowieczu miasto
by
było zamknięte murami z
trzema bramami: Reszelską,
tr
Warszawską i Lidzbarską.
W
Do dzisiaj zachowała się tylD
ko Brama Lidzbarska z fragmentem murów obronnych
m
z przełomu XV i XVI wieku.
Kolejnym zabytkiem jest koK
ściół cmentarny z lat 1612śc
1632, wzniesiony ku czci św.
16
Michała, który w tradycji luM
Kościół św. Marty
dowej był nazywany kościołem św. Marty. Budowla ta stanowi przykład skromnego kościółka charakterystycznego
dla stylu rokokowego.
Dawne centrum Bisztynka wyznaczał czworoboczny rynek, na którym znajdował się Ratusz. W przywileju miejskim z 1385 roku nazywany był „domem handlowym”, ponieważ zawsze łączył w sobie funkcję siedziby Rady i Ławy
Miejskiej z funkcją handlową. Mieścił on w swym wnętrzu
składy kupieckie oraz obudowany był kramami. Niszczony
pożarami ostatecznie został spalony i zburzony w 1945 r. w wyniku działań wojennych.
Kolejnym ciekawym wątkiem historycznym Bisztynka jest rok 1920, kiedy na terenie
Pomnik Henryka Sienkiewicza
Ooszyck
W
t
E
Z
zyckiej
po ziemi bartos
IKBisztynek
N
Gmina
D iej
R
m
miasta
odbył się plebiscyt,
w którym mieszkańcy
mi
mieli
op
opowiedzieć
powiedzieć się za przyłą
łączeniem
ączeniem do Niemiec lub
Polski.
nie oddano żadPo
olski Aby ni
nego głosu za Polską, włane
dze niemieckie sprowadziły
dz
z Rzeszy na głosowanie 1108
obywateli Niemiec. Dla upaob
miętnienia tego zdarzenia,
m
w rocznicę plebiscytu na
urządzonym skwerze koło
ur
ówczesnej elektrowni (dziś
ów
należymy i w Niemczech pobudynek Urzędu) odsłonięto głaz z napisem „Do Niemiec na
zostaniemy”. W roku 1985, w ramach obchodów 600-lecia Bisztynka, głaz zaopatrzono
w godło i napis: „1385-1985 Zasłużonym w walce o wolność i polskie trwanie na tej ziemi
hołd pamięci składa społeczeństwo Bisztynka”.
Mając tak piękne położenie i przyrodę nie zanieczyszczoną przez przemysł, władze samorządowe za priorytet działań inwestycyjnych przyjęły poprawę warunków ochrony środowiska. Wybudowana została oczyszczalnia ścieków i skanalizowano miasto. Możemy
pochwalić się składowaniem odpadów komunalnych odpowiadającym wymogom Unii
Europejskiej. Na terenie miasta zmodernizowany został układ telekomunikacyjny wprowadzono modernizację systemów ciepłowniczych przy wykorzystaniu technologii przyjaznych dla środowiska. W trosce o ochronę środowiska zmodernizowano oczyszczalnię
ścieków i rozpoczęto współpracę w zakresie pozyskiwania alternatywnych źródeł energii
co będzie się wiązało z wybudowaniem
na terenie Gminy ok. 20 wiatraków.
Szczególną troską obejmowana jest
oświata, co ma odzwierciedlenie w dużych środkach jakie zostały pozyskane
z Europejskiego Funduszu Rozwoju
Regionalnego, na inwestycje oświatowe. W 2006 r. wybudowano nowoczesny kompleks szkolny, obejmujący Zespół dydaktyczny gimnazjum
– zapewniający naukę 320 uczniom
z biblioteką, stołówką i salą sportową
wyposażoną w antresolę dla widowni.
W Bisztynku nie zapomina się także
Plac zabaw
o najmłodszej części społeczeństwa.
Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom dzieci
zieci i ich rodziców, aby zapewnić prawidłowy
p
rozwój najmłodszego pokolenia oraz odciągnąć młodzież od komputerów wybudowany
ybudowany
został nowoczesny plac zabaw.
Bisztynek należy do Międzynarodowej Sieci Miast Cittaslow i wspólnie z miastami: Reszel,
Lidzbark Warmińskim i Biskupiec tworzy Polską Krajową Sieć Miast Cittaslow. Wśród
wielu wymagań stawianych miastom członkowskim było m.in. posiadanie certyfikatów
ISO. Wychodząc naprzeciw temu wymaganiu Urząd w 2007 r. otrzymał Certyfikaty Zintegrowanego Systemu Zarządzania wg norm PN-EN ISO 9001:2001 (System Zarządzania
Jakością) i PN-EN ISO 14001:2005 (System Zarządzania Środowiskowego).
Gimnazjum w Bisztynku
21
a
22
Gmina Górowo Iławeckie
PRpo ziemi b
NIK
ZEWOD j
PR
k
j
e
i
k
W
c
y
E
PRZ i bartosz PRZEWODNIK
o ziem
p
Swoją niezwyczajną urodę Gmina
Górowo Iławeckie
zawdzięcza położeniu w obrębie
zlewiska Zalewu
Wiślanego, którego niemal całość stanowią malownicze
Wzniesienia Górowskie z ich kulminacją – Górą Zamkową
(216 m n.p.m.), a jednocześnie miejscem pracy
słynnego astronoma i matematyka Fryderyka
von Bessela. Znajduje się ona w Dzikowie.
Na wzgórze można wejść po schodkach.
Pod górą Nadleśnictwo Górowo Iławeckie
urządziło leśną ścieżkę dydaktyczną z parkingiem i wiatą. Liczne plansze i eksponaty w
wyjaśniają
yjaśni
yja
śn
śni
niają
ają zagadnienia
zagad
za
gadnie
gad
nienia
nie
nia przyprzy
pr
zyy
rodnicze w konfrontacji z otaczającą przyrodą.
Widoki można podziwiać także z Tajemniczej Góry w Pareżkach.210 m
n.p.m.), z którą wiąże się wiele domysłów związanych z drugą wojną światową. Miejsce to jest znane z poszukiwań Burstynowej Komnaty.
Będąc w Gminie Górowo Iławeckie nie
sposób nie zajechać do Żywkowa. Tamtejsze Europejskie Centrum Bociana
Białego jest jednym z największych
atrakcji turystycznych gminy. Nie bez powodu chlubi
się jedną z najwyższych
w Europie koncentracji tych pięknych
ptaków. Na terenie
dziewięciu
gospodarstw
corocznie
gnieździ
roc
o znie
oc
zni
nie ggnie
nieźdz
nie
ździi się
źdz
się od
d 35 do
50 bocianich par. Znajduje się tam również
bociania ścieżka
Ooszyck
W
t
E
Z
zyckiej
po ziemi bartos
IK
N
D ie
Gmina Górowo
j Iławeckie
R
ekk
ekologiczna
prowadząca z Żywkowa do
To
Toprzyn.
W
Warto
także odwiedzić samo miasto Górow Iławeckie. Co należy o nim wiedzieć? Na
wo
pewno
to, że 17 lutego 1807 roku przebyp
pe
wał
w w nim Napoleon Bonaparte. Niedaleko
od
o miasta, pod Pruską Iławką (dzisiejszy
Bagrationowsk
w Rosji), doszło do jednej
Ba
Ba
z najkrwawszych batalii całej epoki. Początek
tee tej bitwie dało starcie pod Dwórznem.
Rocznica
tej bitwy uświetniana jestinsceniRo
o
zacją
historyczno-militarną.
z
za
Z gminą związanych jest jeszcze wiele historii
wojennych. W czasie drugiej wojny
stt
światowej
Kamińska mieściło się komando rośw
świ
at wej
ato
w w pobliżu
pob
ob
bocze największego obozu jenieckiego w Prusach Wschodnich – Stalagu 1A Stablack. Pierwszymi jeńcami byli polscy
żołnierze,, którzyy bronili Westerplatte
oraz ich dowódcy:
p
Otwarcie sezonu turystycznego w Żywkowie
Kościół w Pieszkowie
Henryk
m
mjr
H
He
nrykk Suc
nr
nry
SSucharski
uch
u
ch
hars
arski
ki
i kpt
k Franciszek Dąbrowski.
W obozie przebywali także
obrońcy Warszawy i Moob
dlina.
d
dl
W Górowie Iławeckim
warto zobaczyć: Kościół
w
Najświęszego Serca Pana
N
Jezusa z 1895 r, cerkiew
Je
ggreckokatolicką Podwyżgr
Krzyża Świętego
sszenia
sz
z
kościół ewangelic((dawny
(d
d
kii zbudowany w XIV w.),
rratusz, muzeum gazowra
nictwa.
ni
i
23
Wojewódzki Szpital Rehabilitacyjny
w Górowie Iławeckim
jest placówką rehabilitacyjną o 40-letniej tradycji.
Szpital posiada:
• certyfikat ISO 9001:2000 w zakresie rehabilitacji: stacjonarnej,
dziennej, ambulatoryjnej oraz profilaktyki i promocji zdrowia.
• akredytację Ministra Zdrowia w zakresie fizjoterapii
Wojewódzki Szpital Rehabilitacyjny
świadczy usługi w trybie:
• stacjonarnym,
• dziennym
• ambulatoryjnym.
W zakresie schorzeń:
• neurologicznych i neurochirurgicznych -stany po udarach mózgu, po operacjach OUN, po urazach
czaszkowo-mózgowych, po urazach rdzenia kręgowego z uszkodzeniami splotów nerwowych i nerwów
obwodowych, dyskopatie po leczeniu operacyjnym oraz leczone zachowawczo stwardnienie rozsiane
• ortopedycznych - stany po urazach narządu ruchu, po szczepieniach endoprotez, stawów
biodrowych i kolanowych oraz innych operacjach oropedycznych
• chirurgicznych- stany po amputacji kończyn, stany po oparzeniach
• reumatologicznych - stany podostre upośledzające funkcje narządu ruchu RZS, ZZSK, choroby zwyrodnieniowe kręgosłupa oraz stawów
obwodowych i inne
Do szpitala, pacjentów mogą kierować lekarze specjaliści. Przy szpitalu funkcjonuje
Poradnia Rehabilitacyjna (możliwość rejestracji telefonicznej). Do poradni celem
ewentualnej kwalifikacji do pobytu w szpitalu, mogą kierować lekarze Podstawowej
Opieki Zdrowotnej (lekarze rodzinni) oraz specjaliści.
Wojewódzki Szpital Rehabilitacyjny
Armii Czerwonej 24, 11-220 Górowo Iławeckie
Centrala/izba przyjęć Tel. 089 762 70 70, Sekretariat- 089 762 70 64