ENCYKLOPEDIA ZIEMI G£OGOWSKIEJ - Zeszyt 40.

ENCYKLOPEDIA ZIEMI G£OGOWSKIEJ - Zeszyt 40.

TOWARZYSTWO ZIEMI
GŁOGOWSKIEJ
ENCYKLOPEDIA
Ziemi Głogowskiej
Zeszyt 40.
Głogów 1996
Komitet redakcyjny:
Antoni Bok,
Janusz Chutkowski (redaktor naczelny,
Jerzy Dymytryszyn (sekretarz redakcji),
Zenon Hendel,
Jerzy Sadowski.
Konsultaci:
Henryk Ciejka – kartografia
Sławomir Krawczyk – architektura
Marek Robert Górniak – historia Kościoła
Autorzy haseł zamieszczonych w zeszycie 40:
Antoni Bok
Janusz Chutkowski
Marek Robert Górniak
Jerzy Jankowski
Andrzej Kurzak
Andrzej Malinowski
Rafael Rokaszewicz
Andrzej Sadowski
Krzysztof Zawicki
Ebook na podstawie oryginalnego wydania broszurowego wykonał:
Albin Tomalak
mailto: [email protected]
Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Aleja Wolności
Z: 40
W dniu 30 kwietnia 1902 r. radni miejscy ostatecznie
zatwierdzili umowę, zawartą z władzami wojskowymi, o zniesienie
głogowskiej twierdzy. 17 listopada tego roku rozpoczęły się w pobliŜu
Bramy Pruskiej (u wlotu obecnej ulicy Grodzkiej) pierwsze wykopy.
Przez całą zimę trwało wysadzanie i usuwanie potęŜnych murów tej
Bramy i oczyszczanie przedpola. W marcu 1903 r. wojsko wyraziło
zgodę na zniesienie pozostałych umocnień, szeroko rozbudowanych
wokół miasta.
Obszar miasta wzrósł ponad dwukrotnie, a po przyłączeniu
sąsiednich terenów - jeszcze bardziej. MoŜna było juŜ budować nowe
domy. Miasto uzyskało przestrzeń Ŝyciową. Niezwłocznie teŜ rozpoczęto opracowywać nowe plany urbanistyczne, wytyczać ulice i nowe
dzielnice. Pierwszy taki plan opracował tajny radca budowlany dr
Stuebhen. Dalsze prace wykonał miejski radca budowlany Wagner,
który włoŜył duŜo wysiłku aby, uwzględniając w miarę moŜności jak
najlepiej uwarunkowania komunikacyjne, stworzyć moŜliwie dobre
warunki rozwoju nowoczesnego Głogowa.
Jedną z pierwszych ulic, którą wytyczono w terenie
była obecna Aleja Wolności. Miała ona łączyć istniejące juŜ
kilkadziesiąt lat Przedmieście Wiązów z ówczesnym miastem.
Poza tym rozwiązywała nareszcie wygodny dojazd do dworca
kolejowego. Dotychczas w tym miejscu nie było nawet ścieŜki. Znajdowały się tam składy drewna opałowego, place ćwiczeń saperów, a
wreszcie słynny Galgen Schanze (Szaniec Szubienicy) usytuowany na
wzgórzu, na którym w średniowieczu stała szubienica miejska (w
okolicach obecnego Placu Tysiąclecia). Teren ten był częściowo zarośnięty drzewami, a w okolicach dzisiejszego Placu Jana z Głogowa
znajdowały się jeszcze pozostałości strumyka, który odprowadzał do
Odry wody ze stawu znajdującego się niegdyś w pobliŜu ul. Stawnej.
JuŜ 14 sierpnia 1905 r. dokonano pierwszego wykopu
pod gmach Urzędu Celnego. Potem juŜ działalność budowlana prowadzona była bardzo szybko. Miasto było ogromnie przeludnione,
ceny mieszkań wysokie, a bogaci mieszczanie dysponowali znacznymi kapitałami. Pierwsze domy budowane były wzdłuŜ północnej stro-
Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
ny ulicy. Ulica była szeroka i na owe czasy nowoczesna. Pomiędzy
dwoma jezdniami znajdował się deptak dla pieszych. Początkowo
ustawiono na niej latarnie gazowe, które jednak bardzo szybko ustąpiły miejsca elektrycznym, umieszczonym na betonowych słupach.
Nadano jej nazwę Hohenzollernstrasse, na cześć panującej dynastii.
Była zupełnie inna niŜ dzisiaj. Wysokie, trzy i czteropiętrowe domy, o
architekturze eklektycznej, budowane były z myślą o wynajmowaniu
w nich mieszkań lokatorom i czerpaniu z tego zysku, ale nie moŜna
im odmówić swoistego piękna. Odmiennie niŜ dzisiaj, było w nich
mniej sklepów, a pomiędzy murami i chodnikiem umieszczono miniaturowe ogródki. Do końca lat trzydziestych właściwie cała Aleja
Wolności została zabudowana. Ostatnie wybudowano domy stojące w
pobliŜu dzisiejszego Placu Tysiąclecia, który w obecnej postaci został
utworzony po usytuowaniu tam, w latach 1934-1935, nowego dworca
kolejowego. Tak to miasto, po wielu latach, połączyło się z Przedmieściem Wiązów.
Podczas tragicznego oblęŜenia Głogowa (luty - kwiecień
1945 r.) ulica Hohenzollernów, podobnie jak Stare Mias-to, uległa
całkowitemu zniszczeniu. Władze polskie nadały jej imię Alei Wolności. Pozostały przy niej tylko szkielety wypalonych i częściowo zburzonych domów, a tylko w kilku domach, prowizorycznie zabezpieczonych, uruchomiono sklepy (właściwie nędzne sklepiki). Czynna
była jednak kawiarnia „Danusia"' (późniejsza „Kameralna"). Na początku lat sześćdziesiątych opracowano plany zabudowy osiedla
„Śródmieście”, obejmującego Aleję Wolności. Powoli ulica została
zabudowana nowymi czteropiętrowymi domami. Obecnie Aleja Wolności stała się główną arterią handlową miasta. (Janusz Chutkowski)
Literatura: J. Blaschke, Geschichte der Stadt Glogauer und des Glogauer
Landes, Glogau 1913, s. 582 i nast.; J. Chutkowski, Dzieje Głogowa, t. II, Legnica
1991, s. 48-50.
Z: 40
Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Chrzcielnice średniowieczne
Z: 40
Chrzcielnica - zbiornik na wodę chrzcielną umieszczony w kościele lub specjalnej kaplicy. W VIII-XI w. przejęła
funkcję basenu chrzcielnego. Chrzcielnice znajdowały się początkowo w kościołach biskupich; z czasem w parafiach i za
zgodą biskupa w kościołach filialnych, zakonnych i kolegiackich. W wyborze miejsca na chrzcielnicę decydowała symbolika chrztu (światłość - ciemność). Umieszczona na ogół w oddzielnej kaplicy po północnej stronie kościoła (północ - symbol
zła), w pobliŜu głównego wejścia zlokalizowanego po stronie
zachodniej (zachód - symbol nieznajomości Boga). Z braku
kaplicy chrzcielnice stawiano po stronie północno - zachodniej
lub w lewej nawie, a w kościołach jednonawowych przy bramie
wejściowej. Nawiązując do symboliki chrztu jako śmierci i
zmartwychwstania Chrystusa, chrzcielnice stawiano albo poniŜej posadzki; zejście (zwykle 3 stopnie) wyraŜało, Ŝe chrzest
jest kresem Ŝycia w grzechu; albo na podwyŜszeniu dla zobrazowania chrztu jako zmartwychwstania w jedności z Bogiem.
W drugiej połowie XVIII w., pod wpływem protestantów, którzy chrzest i głoszenie Słowa BoŜego uwaŜali za kształtowanie
wspólnoty Kościoła, zaczęto chrzcielnice umieszczać naprzeciw
ambony.
Poprzez wieki typy, rodzaje chrzcielnic zmieniały się.
Formy chrzcielnic były róŜne. Posiadały kształty: cylindryczne,
niskie misy, misy na podporze, czworoboczne, kielichowe,
kielichowe gotlandzkie itp..
Chrzcielnice średniowieczne na Ziemi Głogowskiej:
1. BRZOSTÓW - Kościół p.w. św. Wawrzyńca (1502). Piaskowiec - późnogotycka - typ kielichowy. Średnica 73 cm,
wysokość 94 cm. Czasza i trzon ośmioboczne, podstawa czworoboczna. Między czaszą a trzonem półwałek. Czaszę przy
Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
krawędzi obiega płasko rzeźbiony pas minuskułowej inskrypcji:
Bem.. +Jacobe+Horn+Yo+MCCCCIX. Pod inskrypcją znak
kamieniarski w kształcie spirali, wykonawcy chrzcielnicy Horna. Na obrzeŜu czaszy owalne wgłębienie.
2. JACZOW - Kościół p.w. św. św. Szymona i Tadeusza Apostołów (XII w.). Piaskowiec - romańska - kielichowa. Średnica
75 cm, wysokość 80 cm. Jajowata czasza ozdobiona płasko
rzeźbionym fryzem arkadowym, trzon niski, stopa w kształcie
odwróconego kapitelu kostkowego.
3. KŁODA - Kościół p.w. św. Bartłomieja (XIV w.). Piaskowiec - styl przejściowy - kielichowa. Średnica 87 cm, wysokość
81 cm. Czasza ośmioboczna zwęŜona u dołu ostrym załamaniem. Dolna partia wmurowana w posadzkę. Na obrzeŜu czaszy
owalne wgłębienie. Chrzcielnica pomalowana olejną farbą koloru kremowego.
4. śUKOWICE - Kościół filialny p.w. św. Jadwigi (XIII-XIV
w.). Piaskowiec - romańska - cylindryczna. Średnica 73 cm,
wysokość 78 cm. ZwęŜająca się ku dołowi. Krawędź górna
ścięta od przykrywy. (Andrzej Sadowski)
Literatura: Encyklopedia Katolicka tom 3, hasło „Chrzcielnice”, Lublin
1985, s. 347: J. Kuczyńska, Średniowieczne chrzcielnice kamienne w Polsce, Lublin
1984.
Z: 40
Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Jan - syn Henryka III
Z: 40
Był czwartym synem Henryka III głogowskiego i
Mechtyldy (Matyldy), córki Albrechta brunszwickiego. Dokładna data jego urodzenia nie jest znana. W 1312 r. wraz ze
starszym bratem Henrykiem i młodszym Przemkiem, otrzymał
po Henryku III księstwo głogowskie. Od 1319 r. zarządzał
osobną dzielnicą ścinawską (ze Ścinawą, Lubinem i Górą). W
1326 r. zawarł z braćmi umowę o dziedziczeniu (obowiązywała dopiero od 1331 r.). W spadku po młodszym bracie przypadła
mu ziemia wschowska. Po 1328 r. Jan uŜywa tytułu dziedzica
królestwa polskiego. W 1324 r. poślubił Małgorzatę, córkę
księcia pomorskiego Bogusława. W ten sposób Jan sprzymierzył się ze stronnikami Władysława Łokietka (ksiąŜętami
pomorskimi i świdnicko - jaworskimi). W roku 1328 Jan
wspomagał księcia Bolesława brzeskiego w konflikcie z
Henrykiem VI wrocławskim, stronnikiem Luksemburgów. Jednak juŜ w kwietniu 1329 r. uznał się lennikiem króla
czeskiego Jana Luksemburskiego. W tym samym roku zawarł
przymierze z księciem Ŝagańskim Henrykiem i księciem oleśnickim Konradem. W latach wojny polsko - czeskiej (1331
-1332) był stronnikiem Jana Luksemburskiego i brał udział w
wyprawie czeskiej pod Poznań.
Za znaczną sumę Jan sprzedał królowi czeskiemu
prawa do Głogowa. Zaniepokojeni tym faktem bracia Jana zobowiązali go (25 lipca 1334 r.), aby bez ich zgody nie zastawiał
ani oddawał swoich dóbr. Mimo to w styczniu 1335 r. Jan oddał
Janowi Luksemburskiemu dzielnicę ścinawską za doŜywotnie
posiadanie Głogowa (umowa została uniewaŜniona). W 1341 r.
ziemia wschowska przeszła drogą innej umowy w posiadanie
ksiąŜąt Ŝagańskich, którzy uzyskali (po 1342 r.) Ścinawę i połowę Góry od króla czeskiego. Ostatecznie Ścinawę i ziemię
wschowska zdobył Kazimierz Wielki (1343-1345).
Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
KsiąŜę Jan nadal sprzedawał i zamieniał swe ziemie,
zrywając wcześniejsze umowy. W 1345 r. sprzedał Janowi Luksemburskiemu połowę Góry z okręgiem. W dniu 9 lutego 1339
r. Jan został objęty ratyfikacją umowy trenczyńskiej, jako lennik czeski. U schyłku Ŝycia odsprzedał księciu Ŝagańskiemu
Henrykowi zachodnią część swojej dzielnicy. W 1353 r. sprzedał Ryczyn, zaś w latach 1356 i 1361 Międzyrzecz, połowę
Ścinawy, połowę Chobieni, Bolkowice i Bagno. Następnie odstąpił drugą połowę Góry.
Jan zmarł przed 19 maja 1365 r. Potomstwa nie zostawił. (Marek Robert Górniak)
Literatura: J. Dąbrowski, Dzieje polityczne Śląska w latach 1290-1402 W:
Historia Śląska od najdawniejszych czasów do roku 1400, Praca zbiorowa pod red.
Stanisława Kutrzeby, T. L, Kraków 1933; K. Pieradzka, Jan (zm. 1365) W: Polski
Słownik Biograficzny T. 10, Wrocław 1962-1964 s. 423-424.
Z: 40
Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Kauschke Józef
Z: 40
Józef Kauschke urodził się w 1733 r. w Buczynie pod
Głogowem. Kształcił się w śaganiu, Głogowie, Poznaniu i
Berlinie. Po studiach, w latach 1775-1779, zamieszkał we Wrocławiu, później w dzierŜawionym folwarku w Gardłowie
pod Gliwicami, a od 1789 do 1792 roku w samych Gliwicach.
Jako nauczyciel zajmował się reformą katolickiego szkolnictwa elementarnego na Śląsku. Wiele lat przebywał w Polsce,
gdzie prawdopodobnie poznał takŜe język polski, co niewątpliwie pomagało mu w kontaktach z ludnością śląską.
Na szczególną uwagę zasługują dokonania Józefa Kauschkego na polu ludoznawstwa, które było drugą dziedziną jego
działalności. W opinii badaczy uchodził on za pioniera polskiej
etnografii na Śląsku. Jako dzierŜawca majątku miał „... dość
sposobności by poznać lud, zajmujący się uprawą roli". Rezultaty swych obserwacji zawarł w artykule pt. „O zwyczajach
weselnych Polaków na Górnym Śląsku" opublikowanym w
czasopiśmie „Schlesische Provinzialblätter" w 1788 r.. Dokładny opis zwyczaju, poszczególne fazy wesela, zarękowiny, sposób zapraszania gości, opis kapeli weselnej ma szczególną
wartość źródłową, poniewaŜ juŜ w pierwszej połowie XIX wieku niektóre z nich zaginęły. Tak więc zapiski Kauschkego są
jedynym źródłem pozwalającym późniejszym badaczom zrekonstruować zjawiska folklorystyczne. Prawdopodobnie z jego
materiałów korzystał Józef Lompa w pierwszej połowie XIX
wieku.
W drugim artykule, opublikowanym w 1792 r. dał
interesujący opis zjawisk z Ŝycia codziennego Ślązaków, między innymi odpustu. Pisał: „Największa rozpusta na wsi jest
zawsze w dni odpustowe, z których na szczęście wiele zostało
przeniesionych na niedzielę ... naduŜycia w karczmach nie mają
granic...". W innym miejscu przedstawił typowo śląski zwyczaj
Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
karnawałowy zwany babskim combrem, a obchodzonym w
środę popielcową.
Zjawiska, które opisywał, niepokoiły go. Patrzył bowiem na niejako dzierŜawca folwarku i chlebodawca. Szczególnie surowo oceniał powszechnie występujące wady, głównie skłonność do alkoholu, lenistwo oraz niechętny stosunek do
pracodawcy i obowiązków pańszczyźnianych. Chciał tymi
sprawami zainteresować odpowiednie władze, widząc jednocześnie ratunek w podnoszeniu poziomu wychowania i oświaty
wśród ludności wiejskiej.
Zadziwiająca jest precyzja w opisywaniu obserwowanych zjawisk jak równieŜ świadomość ich wagi. Szczególnie
duŜą wartość mają uwagi Kauschkego na temat moralności
ludowej, są bowiem jedynymi zapisanymi w wieku XVIII. (Andrzej Kurzak)
Literatura: L. Dubiel, Gliwickie materiały etnograficzne z XVIII wieku,
Zaranie Śląskie 1961, R. 24. z. l. s. 63-78; K. Moszyński, Człowiek. Wstęp do
etnografii powszechnej i etnologii, Wrocław 1958; J. Pośpiech, Tradycje
folklorystyczne na Śląsku w XIX i XX wieku (do roku 1939), Warszawa 1977; A.
Rombowski, Kauschke. Początki polskiej etnografii na Śląsku, Zaranie Śląskie 1959,
R. 23, z. 3, s. 83-89.
Z: 40
Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Kościół p.w. św. Piotra
Z: 40
Kościół p.w. św.
Piotra, który związany był z
tzw. „miastem polskim"
wybudowano w końcu XII
wieku jako romańską, trójnawową bazylikę z trzema
półkolistymi
absydami
(wym. zewnętrzne kościoła
25 x 18 m). Pełnił on rolę
kościoła parafialnego aŜ do
budowy kościoła p.w. św.
Mikołaja, który znajdował
się w obrębie nowo lokowanego miasta. W związku z przeniesieniem parafii do kościoła
św. Mikołaja, biskup Tomasz I osadził w opustoszałym kościele
św. Piotra dominikanów, jednocześnie fundując im klasztor (na
południe od kościoła). W 1258 r. ksiąŜę Konrad oddał dominikanom na ich prośbę plac znajdujący się po północnej stronie
świątyni z przeznaczeniem na budowę nowego klasztoru. W
tym czasie zakonnicy dokonali pierwszej przebudowy kościoła,
polegającej na przedłuŜeniu i wzmocnieniu murów prezbiterium, które zakończono prostą ścianą a do jego północnej strony
dostawiono mury nowo budowanego klasztoru. Kolejna przebudowa, dokonana jeszcze w średniowieczu, nadała świątyni
charakter gotycki. Korpus nawowy został znacznie wydłuŜony i
poszerzony a romańskie mury rozebrane.
UŜytkujący kościół dominikanie wielokrotnie przeŜywali cięŜkie chwile między innymi za rządów księcia Jana II,
kiedy zostali wypędzeni przez niego z klasztoru, a takŜe w czasie reformacji gdy 29 października 1564 r. protestanci zajęli
kościół. Największą jednak tragedią dla dominikanów była
Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
sekularyzacja w 1810 r.. Z kościoła, który w 1789 r. uległ
poŜarowi uczyniono zbrojownię a później koszary saperów. W
XIX wieku budynek kościelny jeszcze dwukrotnie płonął. W
1827 r. zawaliła się wieŜa, której nie odbudowano, a pod
koniec wieku zdecydowano się rozebrać cały budynek kościelny.
W latach 1963-1965 podczas prac architektoniczno archeologicznych odkryto w odległości 200 m od zamku romańskie relikty kościoła św. Piotra. Po przebadaniu fundamentów wyeksponowano je wśród zieleni w celu zwiedzania. Składają się na nie fundamenty półkolistych absyd oraz prezbiterium (przed i po przebudowie). Nie są to jedyne pozostałości po
najstarszej świątyni lewobrzeŜnego miasta. W kościele św.
Wawrzyńca w Brzostowie znajdują się elementy wyposaŜenia
skasowanego w 1810 r. kościoła św. Piotra. Są nimi ołtarz
główny (w kościele dominikańskim ołtarz w kaplicy RóŜańcowej) oraz obraz znajdujący się w zakrystii (dawny obraz ołtarza
głównego w kościele św. Piotra). (Rafael Rokaszewicz)
Literatura: H. Hoffmann, Die katolischcn Kirchcn in Glogau, Breslau
1937; J. Chutkowski, Dzieje Głogowa, Legnica 1991; S. Kowalski, Zabytki Środkowego Nadodrza, Zielona Góra 1976; T. Kozaczewski, Głogów miasto średniowieczne.
Kwartalnik Urbanistyki i Architektury T. XVIII z. l, 1973; T. Kozaczewski, Sprawozdanie z badań architektoniczno – archeologicznych przeprowadzonych w latach 19631965. W: Ze studiów nad średniowiecznym Głogowem i Krosnem, Zielona Góra 1970.
Z: 40
Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Miejskie Koło Wędkarskie nr 4 w Głogowie
Z: 40
W lipcu 1946 r. powstało i rozpoczęło działalność wędkarską Miejskie Koło w Głogowie. Ówczesny Klub Wędkarski
został powołany do Ŝycia w prywatnej restauracji Nikodema
Piotrowskiego, przy ul. Słowiańskiej. ZałoŜycielami byli Leon
Kościelniak, Michał Gromiński, Leon Grabowski, Jan Molenda
i Mieczysław Białęcki. Ten ostatni został pierwszym prezesem
Klubu. Jednym z pierwszych zadań były starania o zalegalizowanie Klubu. Rejestrację uzaleŜniono jednak od powstania
spółdzielni rybackiej, przy której mogłaby działać sekcja wędkarska, ale postanowiono do czasu powołania spółdzielni wydawać zezwolenia na wędkowanie z podpisami załoŜyciela,
które honorowane były przez StraŜ Rybacką - kierowaną przez
Jana Molendę.
W październiku 1946 r. powstała Spółdzielnia Rybacka
w Głogowie i juŜ nic nie stało na przeszkodzie, aby zarejestrować Klub. W marcu następnego roku wydano pierwsze urzędowe dokumenty, uprawniające do wędkowania - legitymację
nr l otrzymał Jan Molenda.
Pierwsze lata działalności były wyjątkowo trudne, a to
za sprawą rozpowszechnionego kłusownictwa. Ryby wyławiano
przy pomocy materiałów wybuchowych. Mniej więcej w ciągu
dwóch lat dzięki działalności klubu kłusownictwo na wielką
skalę ustało. Niestety następne lata przyniosły znaczną degradację wód, co znacznie przyczyniło się do zaniku rybostanu,
szczególnie na Odrze. Obecnie następuje poprawa i ilość ryb
jest coraz większa.
Głogowscy wędkarze mają znaczące tradycje sportowe
zapoczątkowane juŜ w 1946 r.. O ile pierwsze lata zdominowane były zawodami spławikowymi, to od 1957r., z inicjatywy
Franciszka Rybarczyka powstała sekcja rzutowa, która Kołu
przyniosła najwięcej sukcesów. Stanisław Rybarczyk, Stanisław
Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Królak, Bogdan Skruch i Bolesław Wawrzyszek to mistrzowie
Okręgu, Polski i Świata. Dyscyplina spławikowa miała teŜ mistrzów Okręgu i uczestników mistrzostw Polski: Jana Giemzę,
Grzegorza Kalkowskiego i Bartosza Włodarczaka. Działacze
Koła byli organizatorami zawodów ogólnopolskich takich jak
„Złota Rybka", czy później „Miedziana Rybka" oraz zawodów
im. Fr. Rybarczyka.
Oprócz działalności sportowo - rekreacyjnej członkowie Koła wyróŜniali się w pracy społecznej na rzecz miasta.
Wędkarze brali udział w odgruzowywaniu Głogowa, budowie
szkół 1000-lecia, zadrzewianiu i zalesianiu lasów w nadleśnictwie Głogówko oraz Leśnej Dolinie, czyszczeniu stawów i zagospodarowaniu placu festiwalowego nad Odrą. Obecnie wędkarze między innymi prowadzą akcję zarybiania. W ubiegłym
roku do okolicznych wód wypuścili 5 ton narybku.
W 1970 r. Koło otrzymało swój pierwszy lokal przy ul.
Strumykowej. Lokal ten był w posiadaniu wędkarzy do 1988
r., po czym został sprzedany prywatnym właścicielom. W
niedługim czasie Koło otrzymało nową siedzibę przy ul.
Dzieci Głogowskich, w której mieści się do dziś.
Przez pięćdziesiąt lat istnienia Koła stale rosła liczba
jego członków. W 1946 r. było ich 12, w 1963 - 40, w 1972 800, by w ubiegłym roku osiągnąć liczbę 1838 członków.
Obecnie (1996 r.) prezesem Kola jest Władysław Płysiuk.
(Krzysztof Zawicki)
Z: 40
Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Munk Salomon
Z: 40
Uczony, światowej
sławy orientalista, urodzony
14 maja 1803 r. w Głogowie, zmarł 6 lutego 1867
r. w ParyŜu. Syn Lipmanna
Samuela Munka, wysokiego
urzędnika głogowskiej gminy Ŝydowskiej, pierwsze nauki pobierał w miejscowej
jesziwie. W 1820 r. rodzina
przeniosła się do Berlina. Tu
po ukończeniu gimnazjum
humanistycznego, Munk studiował językoznawstwo i
historię staroŜytną, a następnie w Bonn - orientalistykę. PoniewaŜ niemieckie prawo nie
pozwalało śydom na składanie egzaminów państwowych, wyjechał do ParyŜa, gdzie kontynuował studia orientalistyczne.
Odtąd Francja stała się jego wybraną ojczyzną. W latach trzydziestych młody, wybitnie uzdolniony naukowiec, wyrobił sobie nazwisko artykułami w renomowanych czasopismach i
opracowaniami haseł do wydawnictw encyklopedycznych.
Po otrzymaniu obywatelstwa francuskiego Munk znalazł w 1840 r. zatrudnienie jako kustosz rękopisów wschodnich
w bibliotece królewskiej. Pełniąc przez dwanaście lat tą funkcję, dokonał tam wielu cennych odkryć między innymi odnalazł
XVI wieczny opis Indii astronoma al Birouniego. W 1845 r.
Munk ogłosił wzorcową monografię dotyczącą geografii, historii i archeologii Palestyny. Jego pozycje, jako jednego z najwybitniejszych uczonych francuskich XIX w. ugruntowały badania
w obszarze historii, filozofii i literatury Ŝydowskiej i arabskiej.
Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Stał się równieŜ wybitnym znawcą języków: hebrajskiego i
arabskiego oraz wymarłych języków bliskowschodnich.
Około 1850 r., uczony cierpiący juŜ od dzieciństwa na
choroby oczu, utracił całkowicie wzrok. Nie ograniczyło to
jednak całkowicie jego pracy. Przeciwnie, w następnych latach opracował i ogłosił swoje główne dzieła, które przyniosły
mu sławę i liczne odznaczenia. Były to: „Guide des Egares" trzytomowy przekład z komentarzem głośnego traktatu MojŜesza Majmonidesa oraz „Melanges de Philosophie juive et arabe" (dwa tomy, 1857-1859). Podziw i zdumienie wywołało odczytanie przez Munka licznych inskrypcji na odnalezionych zabytkach starofenickich.
W r. 1858 Munk został członkiem Academie des
Inscriptions et Belles Lettres przy Instytucie Francuskim a w
1864 r. powołany został, po ustąpieniu Ernesta Renana, na
katedrę języka i literatury hebrajskiej w College de France.
Jego wykłady cieszyły się ogromnym powodzeniem.
Salomon Munk zmarł niespodziewanie na atak serca
w wieku 64 lat. Podczas całego pobytu w ParyŜu uczony
utrzymywał korespondencję z rodziną, w której wspominał
równieŜ z nostalgią swoje dzieciństwo i wczesną młodość w
Głogowie. Jego uczuciowy stosunek do rodzinnego miasta
wyraził się zwłaszcza w liście do S. Meyera, młodego głogowskiego lekarza, który w 1865 r. wygłosił w miejscowym Towarzystwie Historycznym odczyt o sławnym rodaku. WyraŜona w
liście obawa jakoby w rodzinnym mieście został juŜ prawie
zapomniany nie potwierdziła się. Tamtejsza loŜa znanego stowarzyszenia Ŝydowskiego B'nai Bri'th przyjęła po śmierci
Munka jego imię. (Antoni Bok)
Literatura: The Jewish Encyklopedia, t. IX oraz inne encyklopedie Judaistyczne; M. Schwab, Salomon Munk, są Vie et scs Ocuvres, Paris 1900; F. Lucas, M.
Heitmann, Stadt des Glaubens. Geschichtc und Kultur der Juden in Glogau, Hildesheim
1991.
Z: 40
Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Okupacja francuska w Głogowie
Z: 40
7 listopada 1806 r. dotarła pod Głogów brygada
kawalerii napoleońskiej, pod dowództwem generała Lefabvre.
Francuzi zaŜądali poddania miasta, ale dowódca twierdzy, pruski generał von Reinhart, Ŝądania te odrzucił. Dysponował on
bowiem w mieście 124 armatami, blisko 3.200 Ŝołnierzami i
znacznymi zapasami Ŝywności i liczył, Ŝe zdoła wytrzymać
stosunkowo długie oblęŜenie.
W trzy dni później, nadciągnęły jednak zasadnicze
siły IX korpusu napoleońskiego pod dowództwem cesarskiego
brata Hieronima Bonaparte i zamknęły oblęŜenie miasta. Niecierpliwy ksiąŜę Hieronim, chciał zdobyć Głogów frontalnym
szturmem, ale bawarski dowódca dywizji, generał Deroy, ostudził jego zapały. Francuzi okopali się na pozycjach i ostrzeliwali twierdzę ze swoich armat. Morale pruskiej załogi było
bardzo niskie, gdyŜ na porządku dziennym były masowe dezercje. Kiedy Francuzi ściągnęli pod Głogów cięŜkie działa oblęŜnicze, po trzech tygodniach, generał von Reinhart nie chcąc
naraŜać miasta na całkowite zniszczenie, zdecydował się poddać twierdzę. Sądził go za to później pruski sąd królewski.
Po zdobyciu Głogowa Napoleon kazał natychmiast
usunąć wszelkie zniszczenia wojenne i uzbroił twierdzę w armaty przywiezione z Wrocławia i Brzegu. Przywiązywał do
niej duŜe znaczenie strategiczne i kiedy na mocy traktatu tylŜyckiego Śląsk przypadł ponownie Prusom, zatrzymał Głogów,
traktując go jako zastaw za nieuregulowane przez Prusaków
zobowiązania finansowe.
Miasto obłoŜono wysoką kontrybucją, a na codzień
stacjonwało w nim ponad 2.200 Ŝołnierzy napoleońskich, w tym
duŜa część Polaków z armii Księstwa Warszawskiego. Kilkakrotnie odwiedzał je król Westfalii Hieronim Bonaparte, wicekról Włoch Eugeniusz Beauharnais i cesarski adiutant generał
Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Junot. Trzykrotnie przebywał w nim takŜe cesarz Napoleon.
Pierwszy raz w czerwcu 1807 r., drugi raz w maju 1812, kiedy
ciągnął na Moskwę i trzeci raz w grudniu 1812 roku, wracając
do Francji, po moskiewskiej klęsce. UŜywał wtedy nazwiska
księcia Vincenzy. W lutym 1813 r. przybył takŜe do Głogowa
wódz naczelny legionów polskich, Henryk Dąbrowski, który
tutaj dokonał reorganizacji rozproszonej armii.
W marcu 1813 r., pod miasto, nadciągnęły wojska
rosyjskie i pruskie. Rozpoczęło się kolejne oblęŜenie. W odróŜnieniu od załogi pruskiej, załoga francuska, pod dowództwem
generała Laplane'a, trzymała się jednak nadzwyczaj dzielnie i
Głogów bronił się aŜ do 10 kwietnia 1814 roku. Skapitulował
dopiero wtedy, kiedy Francuzi otrzymali wiadomość o abdykacji cesarza i upadku ParyŜa.
17 kwietnia miasto opuścił generał Laplane w towarzystwie 151 pułku francuskiej piechoty liniowej, dwóch pułków chorwackich, dwóch batalionów frankfurckich i kompanii
hiszpańskiej. W ten sposób zakończyła się siedmioletnia
okupacja francuska. (Jerzy Jankowski)
Literatura: V. Weiss, Die Belagerung von Glogau im Jahre 1806, Glogau
1881; C. F Benkowitz, Geschichte des Angriffs, der Blockierung und Ubergabe von
Glogau, Leipzig 1807; G. S. Dietrich, Gross Glogaus Schicksalc von 1806 bis 1814,
Glogau 1815.
Z: 40
Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Pomniki poległych w wojnie 1914-1918
Z: 40
W 1910 roku w garnizonie głogowskim stacjonowały silne oddziały wojskowe
róŜnych rodzajów wojsk. Podyktowane to było strategicznym
połoŜeniem miasta. Stacjonowały tu: 3 Poznański Pułk Piechoty
nr 58, 2 Dolnośląski Pułk Artylerii Polowej nr 41, Dolnośląski Batalion Saperów nr 5 i
Pułk Pieszy Artylerii von Dieskau nr 6. Dowództwo składało
się między innymi z pięciu generałów słuŜby czynnej. Siły
garnizonu liczyły 3.553 Ŝołnierzy, przy liczbie mieszkańców miasta około 24 tysiące.
Głogowskie oddziały wojskowe w czasie pierwszej
wojny światowej brały udział w działaniach wojennych na obu
frontach: zachodnim i wschodnim. Wojna ta kosztowała Ŝycie
około 1,8 mln. obywateli Rzeszy. Olbrzymie teŜ były straty
materialne. Po jej zakończeniu, dla upamiętnienia poległych
Ŝołnierzy, przy wsparciu władz miejskich, ufundowano pomniki:
- Przy Leopold Ring (obecnie ul. Bolesława Chrobrego), naprzeciw szpitala miejskiego powstał w latach dwudziestych
pomnik Pułku Piechoty nr 58. Wewnątrz dość obszernego
załoŜenia wysuniętego przed kompozycję ogrodową zalesionej promenady, zyskał on piękne otoczenie. Osiem, zwieńczonych u góry pierścieniem, czworokątnych kolumn obejmowało orła pruskiego wyciosanego z kamienia. Pokazanie
orła pruskiego w miejscu ograniczonym kolumnami spowo-
Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
dowało powstanie powiedzenia, Ŝe orzeł znalazł się „w klatce
dla ptaków".
- W roku 1926 wzniesiono pomnik Pułku Artylerii Polowej nr
41. Usytuowany był on w Lasku Pionierów (Saperów), frontem zwrócony do Hohenzollernstrasse (obecnie Aleja Wolności). Cztery smukłe, ale stojące jakby na głowie, kolumny w
formie obelisków nosiły na sobie kule armatnie. PotęŜny sarkofag znajdował się przed tymi obeliskami. Wyryty był na
nim śelazny KrzyŜ i lata 1914-1918. Złośliwi mieszkańcy
miasta mówili, Ŝe pomnik ten przypomina „cztery szparagi".
- 5 Batalionowi Saperów postawiono pomnik przy Königstrasse
(obecnie ul. Jedności Robotniczej w Lasku Pionierów. Na sześciu wysokich prostopadłościanach spoczywała długa belka,
co stylizować miało most - wyobraŜenie głównego zadania
jakie ta formacja spełniała. Przed tym usytuowany był czworokątny blok kamienny z okolicznościowym napisem.
- W latach trzydziestych wybudowano pomnik 47 Pułku Piechoty, który wprawdzie w Głogowie nigdy nie przebywał, ale
naleŜał do tego samego V Korpusu co 58 Pułk Piechoty, a po
wojnie, na skutek zmiany granic pozbawiony został swojej
siedziby. Został on wzniesiony na zieleńcu obok stawu Flemminga, nieopodal zamku. Był to najpiękniejszy pomnik w
Głogowie. Artysta przedstawił ubranego w płaszcz i hełm
Ŝołnierza piechoty, który w obu rękach trzyma karabin. (Andrzej Malinowski)
Literatura: Das war Glogau. Stadt und Land an der Odcr 1913-1945,
Hannover 1991; A. Czubiński i J. Strzelczyk, Zarys dziejów Niemiec i państw
niemieckich powstałych po II wojnie światowej, Poznań 1986.
Z: 40
Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Związek Sybiraków
Z: 40
Związek Sybiraków powstał
w 1928 r. i prowadził swoją działalność do 1939 r.. Po 50-letniej przerwie został reaktywowany 17 grudnia
1988 r.. Od 1928 r. Związek posiada
swoje godło. Jest stowarzyszeniem
kombatanckim, zrzeszającym wszystkich Polaków, których spotkały represje ze strony systemu stalinowskiego. Posiada statut, w którym ujęte są cele i zadania związku: między innymi gromadzenie dokumentacji upamiętniającej losy zesłańców
(listy, fotografie, wspomnienia, utwory literackie), świadczenie pomocy materialnej swoim członkom, współpraca z młodzieŜą w zakresie przekazywania wiedzy
o historii najnowszej.
Głogowskie Koło Związku Sybiraków zawiązało się 14
kwietnia 1989 r. z inicjatywy Stanisława Wnukiewicza, upowaŜnionego do jego powołania przez Tymczasowy Zarząd
Wojewódzki w Legnicy. Na zebraniu organizacyjnym w Klubie
Seniora przy Spółdzielni Mieszkaniowej „Nadodrze" obecnych
było 137 Sybiraków z Głogowa i miejscowości z terenu byłego
powiatu głogowskiego. (Z ramienia Zarządu Wojewódzkiego
Związku Sybiraków w Legnicy w zebraniu wzięli udział: Prezes
Zarządu Stanisław Majewski i Sekretarz Wanda Puchata). W
wyniku głosowania powołano zarząd, którego prezesem został
Stanisław Wnukiewicz.
W czerwcu 1989 r. na Wojewódzkim Zjeździe Delegatów wiceprezes Koła Hieronim Wajszczuk powołany został na
członka Zarządu Wojewódzkiego. 10 lutego 1990 i 10 lutego
Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
1991 r. odbyły się spotkania poświęcone rocznicom deportacji
Polaków w głąb Związku Radzieckiego. Przybyłych Sybiraków witało hasło „Jeśli my zapomnimy o Nich to, niech Bóg na
niebie zapomni o nas". W styczniu 1991 r. zarząd Koła nawiązał współpracę z Jednostką Wojskową 5575.
W drugiej kadencji prezesem Koła Z. S. w Głogowie
został Hieronim Wajszczuk. W dniu 17 września 1991 r., w
rocznicę wkroczenia wojsk sowieckich na terytorium Polski
odbyło się spotkanie Sybiraków w Hotelu Huty Miedzi „Głogów" (obecnie „Interferie"), którego efektem było nieodpłatne
udostępnienie pomieszczenia w hotelu na biuro Związku. 7
października 1994 r. zakończyła się, trwająca od kwietnia 1991
r., druga kadencja zarządu. W tym dniu wybrano nowy zarząd
na czele z prezesem Bonifacym Turczynowiczem. Po trzech
miesiącach prezes Turczynowicz złoŜył rezygnację i od tego
czasu obowiązki prezesa pełni dotychczasowy wiceprezes Zbigniew Kozłowski, który na zebraniu w dniu 20 marca 1996 r,
został wybrany prezesem Zarządu Koła i pełni te obowiązki do
chwili obecnej.
Głogowskie Kolo Związku Sybiraków skupia obecnie
274 osoby z Głogowa i ościennych gmin.
Źródło: Hasło opracował Zarząd Kola Związku Sybiraków w Głogowie.
Z: 40
Wykaz autorów EZG:
Roman Bochanysz
Antoni Bok
Janusz Chutkowski
Janusz Cieślik
Michał Cimek
Józef Cwynar
Krzysztof Czapla
Krzysztof Demidziuk
Jerzy Dymytryszyn
Piotr Gierczak
Gustaw Goliński
Marek Robert Górniak
Zenon Hendel
Jerzy Herman
Dariusz Hybel
Jerzy Jankowski
Stanisław Krasnowski
Sławomir Krawczyk
Irena Kubiak
Urszula Kulus
Andrzej Kurzak
Paweł Łachowski
Sylwia Malcher
Andrzej Malinowski
Bogusław Mielcarek
Krzysztof Motyl
Krzysztof Nowak
Bogusława Nowakowska
Artur Pacyga
BoŜena Polańska
Antoni Przybysz
Rafael Rokaszewicz
Zbigniew Rybka
Andrzej Sadowski
Jerzy Sadowski
Ryszard Sieledczyk
Witold Szwaja
Magdalena Świderska
Bronisław Umiński
ks. Aleksander Walkowiak
Izabela Wróblewska
Andrzej Zawicki
Krzysztof Zawicki
Urszula Zięba
Piotr Zubrzycki