Drobne inwazyjne obce drapieiniki w Polsce
Transkrypt
Drobne inwazyjne obce drapieiniki w Polsce
Annals of Warsaw University of Life Sciences - SGGW Animal Science No 50, 2011: 73-81 (Ann. Warsaw Univ. of Life Sc. -- SGGW, Anim. Sci. 50, 2011) Drobne inwazyjne obce drapieiniki w Polsce Small invasive alien predators in Poland WOJCIECH SOLARZ Instytut Ochrony Przyrody PAN, Krakow Abstract: Hunting is among main pathways for intentional introductions of alien species. However, some of these species became pests and the main aim of their management is reducing population numbers. Raccoon dogs, raccoons and American minks were originally introduced outside the Polish territory and immigrated here around 1950s. Immigrants, supported by animals that escaped or were released from fur farms and hobby collections, established and spread to the level that makes their complete eradication unrealistic, despite since 2009 they can be hunted throughout the year and trapped. The only practicable management option for raccoon dog and American mink is long-term local control in areas of high natural value. The rate of invasion of raccoon can still be slowed down if more intensive control is applied. Efficiency of control of all three species in Poland is hindered by legal solutions which restrict hunting tolls to numbers approved at the beginning of the season. Justification of drastic control methods is questioned by different stakeholders, including some hunters, particularly if they are unlikely to have significant influence on the scale of invasion. Direct control of aliens species should therefore be accompanied by protection of native enemies and competitors, including protection of their habitats, and awareness-raising campaigns on reasons and consequences of biological invasions and means to reduce this problem. Na przestrzeni ostatnich kilkuset lat, wraz z postepem rozwoju cywilizacyjnego, coraz wickszq role w ksztaltowaniu sic skladu gatunkowego poszczegolnych obszarOw Ziemi zaczcly odgrywae czynniki antropogeniczne. MoZna zaryzykowae stwierdzenie, ze obecnie decydujqcy wplyw na to, jakie gatunki wystepujft na danym terenie majt nie naturalne procesy, ale wla§nie czlowiek. W powszechnej opinii wplyw ten przejawia sic przede wszystkim w spadku liczebnoki i kurczeniu sic zasiegu wielu gatunkOw roMin i zwierzqt, coraz czekiej prowadzq_cym do ich calkowitego wyginiecia. Natomiast znacz- nie mniejsza jest §wiadomok o tym, ze wplyw cywilizacji mote prowadzia do procesu odwrotnego niZ wyginiecie gatunku: dzicki czlowiekowi mote bowiem dochodzie do bardzo szybkiej, skokowej ekspansji zasiegu. Wskutek celowej lub przypadkowej pomocy" ze strony czlowieka gatunki okrelane mianem gatunkow obcych st w stanie Key words: alien species, biological invasions, przekraczae bariery, ktorych wczeniej nie mogly w laden sposob pokonae, co umoZliwia im dokonywanie inwazji na hunting, introductions, predators. nowe obszary. 74 W. Solarz Niezamierzony udzial czlowieka w tym procesie polega na nie§wiadomym transporcie pasaZerOw na gapc" przy i in., 2001; Wittenberg i Cock, 2001; Baskin, 2002). Lowiectwo jest jedna z dziedzin, ktOra w duZym stopniu opiera sic o gospodarowanie obcymi gatunkami. Najwcze§niejsze udokumentowane wsiedlenia przewoleniu towarow. Rozwoj szybkich §rodkow transportu sprawil, Ze w ciftgu zaledwie kilkudziesicciu godzin moZliwe jest przemieszczenie towaru (a wraz baZantow (Phasianus colchicus), kroz nim zawleczenie gatunku obcego) z ob- likow (Oryctolagus cuniculus), danieli szaru jego naturalnego wystcpowania w dowolne miejsce na Ziemi. Celowy udzial czlowieka w rozprzestrzenianiu gatunkow obcych ma zwivek zarOwno z dzialalnok4 gospodarcza_ (np. rolnictwo), jak i hobbystyczna_ (np. hodowla zwierzat egzotycznych). Sprowadzane w tym celu gatunki sft albo w spos6b celowy wsiedlane do §rodowiska, albo (Dama dama) czy muflonow (Ovis musimon) pochodzq z czasow Imperium Rzymskiego (Lever, 1985; 1987; Long, 1981; 2003). Na ziemiach polskich jut w XIII w. wsiedlano daniele (Wlodek, 1979; Labudzki, 1993), a w XVI w. baZanty (Glutz von Blotzheim i in., Natomiast wickszok z tych, ktorym 1973). Pierwsza celowa introdukcja krolikow odbyla sic w polowie XIX w. (Pax, 1925), a na poczatku XX w. wprowadzono jelenie sika (Cervus nippon; Cenkier, 1938; Cabon-Raczyliska, 1983) i muflony (Pax, 1925). W 1924 roku na obszar Polski dotarly piZmaki (Ondatra udaje sic przetrwae, nie wplywa w nega- zibethicus), wsiedlone kilkanakie lat tywny spos6b na dotychczasowy stan lokalnej przyrody. W sposob bezbolesny" staj4 sic one nowymi elementami biocenoz. Co wiccej, wiele tych gatunkow ma bardzo pozytywny wplyw na gospodarkc obszar6w, na ktore zostaly wcze§niej w okolicach Pragi (Okarma, 2008). Obecnok wszystkich tych gatunkow w lowiskach jest przez my§liwych poladana, a gospodarowanie nimi ma na celu utrzymanie liczebnoki populacji na poziomie odpowiednim dla warunkOw danego lowiska. Obejmuje to nie tylko uciekajg z uprawy lub hodowli. Wickszok z gatunkow na nowych obszarach nie jest w stanie wytworzye stabilnych populacji i szybko ginie. wprowadzone. Jednak w§rOd calej puli gatunkow obcych sq rOwnieZ i takie, kt6rych obecnok w nowym §rodowisku wywiera bardzo negatywny wplyw zarowno na rodzimft fore i faunc, jak i gospodarke oraz zdrowie, a nawet na odstrzal, ale w stosunku do baZanta, kr& lika, daniela i muflona - rownie2 regulame zasiedlenia. Sq jednak obce gatunki zwierzat lownych, ktOrych obecno§e w lowiskach nie Zycie ludzi. Gatunki takie okre§lane jest mile widziana, a glOwnym celem mianem inwazyjnych gatunk6w obcych. gospodarowania ich populacjami jest Leh wplyw jest obecnie uznawany za redukowanie ich liczebnoki. Gatunkami jedno z dwoch najwickszych global- tymi sftjenot (Nyctereutes procyonoides), nych zagroZen dla przyrody. Jedno- szop pracz (Procyon lotor) i norka ameczenie przynosza, one ogromne straty rykatiska (Neovison vison). Te drobne gospodarcze sicgajace, od 5 do 10% drapieZniki pojawily sic na terenie Polski §wiatowego produktu brutto (McNeely mniej wiccej w polowie XX w., a glow- Drobne inwazyjne obce drapie±niki w Polsee 75 nym ZrOdlem inwazji byla imigracja liczebno§ci ptakow. Dotyczy to przede osobnikow wsiedlonych poza obszarem wszystkim gniazdujqcych w koloniach Polski. W przypadku jenota i norki byl gatunkow wodno-blotnych, takich jak to teren bylego Zwivku Radzieckiego, mewy czy rybitwy, oraz le§ne kuraki. natomiast w przypadku szopa pracza Poniewa2 du2a czck diety jenotow sta- teren Niemiec. Drugim irodlem inwa- nowi padlina, ich obecno§e negatywnie zji tych gatunkow byly ucieczki z ferm wplywa na rodzime gatunki padlinozwierzat futerkowych (Dehnel, 1956; 2ercow. Ponadto jenoty sa czestymi nosicielami w§cieklizny oraz gro2nych paso2ytniczych rortoczy i tasiemcow, ktOre mom bye przenoszone na gatunki rodzime, a take na czlowieka (DAISIE, 2008b; Kowalczyk, 2006; 2008). ROwnie2 szop pracz jest gatunkiem wszystko2ernym. Jednak jego obecnoge Do chwili obecnej inwazja jenota mote bye gro2na nie tylko dla ptakow i norki amerykanskiej objcla praktycz- gniazduAcych na ziemi, lecz take, nie cafe terytorium Polski. W 2010 roku dzicki zdolnoki szopow do wspinania sic jenot byl stwierdzony w 88%, a norka po drzewach, dla ptakow majacych swe w 52% obwodOw lowieckich, przy czym gniazda ponad ziemift. Ponadto szopy oba gatunki sa najmniej liczne w pohi- nosicielami niebezpiecznego dla 2ycia dniowo- wschodniej czc§ci kraju (Barto- czlowieka oblefica Baylisascaris proszewicz i Zalewski, 2008; Kamieniarz cyonis (Bartoszewicz, 2006; DAISIE, i Panek, 2008; Kowalczyk, 2008; Budny 2008c; Glowacifiski, 2008). Poniewa2 stabilne populacje szopa pracza w Polsce i in., 2010). Natomiast rozmna2ajaca sic populacja szopa pracza obejmuje powstaly stosunkowo niedawno, brak swoim zasiegiem jedynie zachodnift jest szczegOlowych badan nad wplywem cze§a Polski, choe pojedyncze osobniki, tego gatunku w naszym kraju. Spo§rod omawianych gatunkow norka pochodza_ce najprawdopodobniej z prywatnych hodowli, sq, coraz czc§ciej spo- amerykanska jest najbardziej typowym tykane take w pozostalych czekiach drapie2nikiem. Jej obecno§e mote prokraju (Glowacifiski, 2008; Kamieniarz wadzie do znacznego spadku liczebno§ci i Panek, 2008). W 2010 roku szop byl gniazdujacych na ziemi ptakOw wodnorejestrowany w 9% obwodow lowiec- -blotnych (kaczki, gcsi, rybitwy, mewy, kich (Budny i in., 2010). Wszystkie trzy lyska) i grzebiftcych (cietrzew, kurogatunki uznawane sq, za niebezpieczne patwa, przepi6rka). Ponadto obecnok drapie2niki, negatywnie wplywajace na tego gatunku prowadzi do zmniejszenia rodzima1 faung i zostaly zaliczone do liczebno§ci malych ssakow, takich jak 100 najgroiniejszych obcych gatunkOw karczownik ziemnowodny (Arvicola terrestris). Inwazja norki uwa2ana jest w Europie (DAISIE, 2008a). Choe jenot jest gatunkiem wszystko- za glOwna_ przyczync spadku liczebno2ernym, to drapie2nictwo tego gatunku §ci innego obcego gatunku z Ameryki mote prowadzie do powaZnego spadku Polnocnej - pi2maka. Poza negatywnym Bogdanowicz i Ruprecht, 1987; Michalska-Parda i in., 2009; Zalewski i in., 2010). Od niedawna gatunki to sa coraz bardziej popularnym obiektem hodowli hobbystycznych, z ktOrych uciekajgbad2 sftuwalniane przez nieodpowiedzialnych 76 W Solarz wplywem na przyrody, norka amerykatiska powoduje straty gospodarcze wskutek drapie2nictwa na malych zwierzetach gospodarskich oraz w gospodarstwach rybackich. W Niemczech roczne straty wynikajace z obecno§ci norki szacowane sq na 4,2 min (Birnbaum, 2006; latach utrzymuje sic na poziomie 3-3,6 tys. sztuk. Choe pozyskanie szop6w praczy dynamicznie wzrasta (w 2010 r. -o 29%), to w bezwzglednych liczbach jest ono bardzo niewielkie (w 2010 r. - 62 osobniki; Budny i in., 2010). Nie ulega wfttpliwo§ci, 2e obecny poziom Bartoszewicz i Zalewski, 2008; DAISIE, 2008d; Brzezitiski i in., 2010). Mimo tego, Ze obce gatunki drobnych drapie2nikow negatywnie wplywajg na pozyskania nie ma istotnego wplywu na zwierzat lownych po stosunkowo dlugim w Polsce. zmniejszenie liczebno§ci czy spowolnienie tempa ekspansji Zadnego z oma- wianych gatunkOw. Sytuacja taka rodzi rodzimft przyrody i przynosz4 szkody wiele pytan dotyczqcych zasad gospogospodarcze, zostaly one zaliczone do darowania tymi obcymi drapie2nikami okresie po introdukcji do Polski. Jenot Z punktu widzenia interes6w ochrony i norka amerykanska zostaly uznane za przyrody, najbardziej po2adanym celem zwierzeta lowne dopiero w 1995 roku. gospodarki lowieckiej, odno§nie tych Jednak mimo zlej reputacji w§rod gatunki te, poza terenami OHZ i obwod6w z ostoja gluszca i cietrzewia, objeto okresem ochronnym, trvvak- cym od 16 kwietnia do 10 sierpnia. Co wiecej, przy nowelizacji rozporzadzenia w kolejnym roku oba te gatunki zostaly usuniete z listy zwierzat lownych. Zostaly na nig ponownie wpisane w 2001 roku, jednak okres ochronny zostal minimalnie wydluZony (od 1 kwietnia do 31 lipca). Po kolejnej nowelizacji w 2004 roku okres ten zostal skrocony (od 1 kwiet- gatunkOw, byloby ich calkowite wytcpie- nie. Jednak biorac pod uwagc aktualng skalc inwazji, zwlaszcza jenota i norki amerykatiskiej, nale2y uznao, 2e cel ten w skali kraju nie jest mo2liwy do ()sig.gniccia, niezale2nie od intensywno§ci, z jakft prowadzony bedzie odstrzal badi chwytanie tych gatunkow w pulapki. Co wiccej, wydaje sic, 2e w chwili obecnej nierealne jest nie tylko wytepienie, ale nawet istotne zmniejszenie liczebno§ci tych gatunk6w w skali calego kraju. Warto to poslu2ye sic przykladem Finlandii, gdzie pomimo rocznego pozyskania jenot6w na poziomie 75-130 tys. sztuk, nie udaje sic znaczaco obni2ye nia do 30 czerwca), a za gatunek lowny, z takim samym okresem polowati, zostal uznany szop pracz. Okres ochronny dia wszystkich trzech gatunkow zostal cal- tempa inwazji tego gatunku (Kowalkowicie zniesiony na calym obszarze czyk, 2008). Nale2y jednak podejmowae kraju dopiero w 2009 roku. Jednocze§nie kontrole tych gatunkOw w skali lokalod 2009 roku gatunki te mom bye chwy- nej na obszarach, na ktOrych skutki ich tane w pulapki 2ywolowne. negatywnego wplywu na rodzimq przyNajcze§ciej pozyskiwanym spo- rode s4 szczegOlnie dotkliwe. Jak poka- §rod omawianych gatunkow jest jenot zuj4 do§wiadczenia zarOwno z kraju, w ostatnich latach ok. 10-12 tys. jak i z zagranicy, intensywny odstrzal osobnik6w rocznie. Dla norki amery- i odlOw w pulapki mote przyniek bardzo kanskiej roczne pozyskanie w ostatnich pozytywne rezultaty, np. w postaci istot- Drobne inwazyjne obce drapieniki w Polsce nego zwickszenia sukcesu legowego ptakow wodno-blotnych i liczebno§ci plazow i drobnych ssakow (Nordstrom i in., 2002; 2004; Moore i in., 2003; Ahola i in., 2006; Skierczyfiski, 2006; Bonesi i in., 2007). Wicksze nadzieje w skali calej Polski mo2na wiazae z efektywnq gospodarkg lowiecka, szopem praczem, ktorego 77 planowany na poczatku sezonu lowieckiego. W tej sytuacji, mimo 2e w trakcie sezonu mom bye wprowadzane korekty do planu, to w praktyce nie jest mo2liwe natychmiastowe nieplanowane" wcze§niej pozyskanie jenota, szopa czy norki. Regulkjest, ze plany lowieckie nie przewidujk pozyskania takich gatunkow, ktore w danym obwodzie dotychczas nie zasieg i liczebnok sa jeszcze ograni- wystcpowaly. Zatem, mimo 2e w §wietle czone. Wprawdzie calkowite wytepienie tego gatunku, podobnie jak w przypadku innych przepisow lowieckich jenot, szop i norka powinny bye zwalczane, to przy jenota i norki, wydaje sic niemo2liwe, pierwszym spotkaniu z tymi gatunkato intensywne pozyskanie szop6w mote mi w danym obwodzie lowieckim, nie spowolnie tempo ich ekspansji. Jednak, moga_ one zostaa pozyskane, poniewa2 aby ten cel osiagnae, konieczne jest nie zostalo to wczeSniej zaplanowane. rownie2 zmniejszenie coraz bardziej Wprawdzie gatunki te mon zostae intensywnego doplywu" do grodowiska uwzglednione w korekcie do planu lub naturalnego nowych osobnikow uciekajftcych (lub uwalnianych) z prywatnych hodowli. W marcu 2012 r. wejdzie w Zycie rozporzqdzenie Ministra Srodowiska, zawierajftce lists szczegolnie groZnych obcych gatunkOw, w stosunku do ktorych wprowadzono ograniczenia dla posiadania i handlu. Ograniczeniami takimi zostal objcty m.in. szop pracz. Likwidacja okresu ochronnego, dopuszczenie chwytania w pulapki i wprowadzenie ograniczen w posiadaniu szopa pracza sa dobrq podstawq, prawn4 dla prob rozwiazywania problemu inwa- w planie na nastcpny rok, ale nie oznacza to, 2e ponowna okazja do ich szybkiej eliminacji szybko sic powtorzy, zwlasz- cza wobec faktu, 2e ich liczebno§e w danym obwodzie bcdzie sic poczatkowo utrzymywala na niskim poziomie. Szansa na spotkanie my§liwych z tymi gatunkami bcdzie oczywi§cie rosla wraz ze wzrostem liczebno§ci populacji, ale wzrost taki mote w praktyce uniemo2- liwie calkowit4 eliminacjc gatunku na danym obszarze. Dowiadczenia zdobyte przez myliwych w lowiskach, w ktorych gatunzji tych gatunkow w Polsce. Jednak ki te sa od dawna obecne, pozwalaja w obecnym systemie prawnym istniejft wprawdzie na bardziej adekwatne do jeszcze istotne przeszkody, kt6rych znie- sytuacji planowanie pozyskania, jednak sienie mogloby zwickszye skuteczno§e nie moZna wykluczye sytuacji, w kt6rej podejmowanych w tym kierunku dzialan. jego poziom przewidziany na pocz4tku Zgodnie z obowiqzujacymi przepisami sezonu lowieckiego oka.2e sic zbyt niski. lowieckimi, pozyskiwanie zwierzat w ob- Brak mo2liwo§ci eliminacji ponadwodach lowieckich mote bye realizowa- planowych" osobnikOw jest formalng ne zgodnie z zatwierdzonym rocznym przyczyng podwa2ajaea. zasadno§e planie lowieckim. Zatem poziom pozy- podejmowania jakiejkolwiek kontroli skania poszczegOlnych gatunkow jest tych gatunkOw. Coraz cze§ciej postulo- 78 W Solarz wane jest zatem wprowadzenie bardziej jest jednak formalnie niedopuszczalne elastycznych przepisow dotyczqcych w naszym kraju. Tymczasem stosowne rekomendacje planowania pozyskania, a nawet ich zniesienie w stosunku do szkodliwych i decyzje Konwencji po§wicconych obcych gatunkOw (Budny i in., 2010; ochronie przyrody, ktorych Polska jest sygnatariuszem (m.in. Konwencji BerLogin, 2011). Formalne trudnoki w zwalczaniu nenskiej i Konwencji o ROZnorodnoki takich gatunk6w nie ograniczajg sic Biologicznej), jednoznacznie wskazujq, zresztq, do omawianych to drobnych drapieZnikow, ale dotycz4rOwnieZ wielu obcych gatunkow, kt6re w skali calej Polski stwierdzane sa sporadycznie, a nawet takich, ktore dotychczas w ogO- ze najbardziej efektywnym sposobem postepowania po wykryciu obecnoki nowego inwazyjnego gatunku obcego jest podjccie natychmiastowych dzialan, ktorych celem powinno bye jego calkowite wytepienie. Procedura zaliczenia gatunku do zwierzqt lownych le nie zostaly stwierdzone. PoniewaZ gatunki takie nie sa w Polsce zaliczane do zwierzqt lownych, to nawet wobec trwa w Polsce zbyt dlugo (w przypadku ich bersprzecznej znacznej szkodliwoki jenota, szopa i norki - kilkadziesiqt lat), w innych krajach europejskich, w razie aby moZna bylo mowie o jakiejkolwiek stwierdzenia w naszym kraju formalnie szybkiej reakcji na inwazjc. Zgodnie ze nie mon one bye zwalczane. Przy- stosowang w ochronie przyrody zasadg kladem takiego gatunku jest gcsiowka przezomoSci, bardzo po4dane byloby egipska (Alopochen aegyptiacus). Ptaki zatem zaliczenie do zwierzqt lownych to sq, coraz czcstszym obiektem hodowli, z ktOrych uciekajq. Jedna z takich ucie- kilku najgroZniejszych obcych gatunk6w, ktore pojawily sic w Polsce niedawno czek w okolicach Raciborza doprowa- i nie tworza jeszcze stabilnych populadzila w 2007 roku do pierwszego lcgu cji, a nawet takich, ktore nie wystcpujft tego gatunku w naturze. Od tego czasu jeszcze w naszym kraju, ale ryzyko ich gcsiowki legnq sic corocznie, stopniowo pojawienia sic w przyszloki jest wysozwickszajqc swojq liczebnoSe. Jednak kie. Rozwiqzanie takie nie jest jednak istniejqce ograniczenia prawne utrudnia- aprobowane przez czcSe my§liwych, japodjccie dzialati kontrolnych, co grozi w opinii ktOrych bezzwloczna i calkowirozprzestrzenieniem sic inwazji tego ta eliminacja gatunku nie jest elementem gatunku w stopniu, w ktorym skuteczna racjonalnej gospodarki lowieckiej. Kontrola gatunkow obcych rodzi kontrola bcdzie niemoZliwa. Gatunkiem rownieZ wiele wqtpliwoki natury dotychczas niestwierdzonym w §rodowisku przyrodniczym Polski, jest etycznej zarowno w§rOd obroncow praw wiewiOrka szara (Sciurus carolinensis). zwierzqt, naukowcow, jak i Srodowiska PoniewaZ gatunek ten jest nosicielem mySliwych. Jednym z najbardziej kon- wirusa ospy, stanowiqcego smiertelne trowersyjnych zagadnien jest dopuszzagrolenie dla naszej wiewi6rki rudej czalnok zniesienia okresu ochronnego, (S. vulgaris), wszystkie osobniki stwier- rOwnoznaczna z dopuszczeniem do elidzane w naturze powinny bye natych- minacji cicZamych i karmiqcych samic. miast eliminowane. Rozwiftzanie takie Stosunkowo wiele kontrowersji budzi Drobne inwazyjne obce drapie2niki w Polsce zasadno§e powszechnego rownie2 tepienia tych gatunkOw, ktOrych inwazji w makroskali nie da sic w sposob istotny ograniczye. 0 ile za usprawiedliwione uznaje sic jeszcze prowadzenie takich dzialan w skali lokalnej, w ktorej mom_ sic one znaczqco przyczynie do utrzymania wysokiej wartoki przyrodniczej obszaru (np. parku narodowego) lub ochrony zagro2onego gatunku rodzimego, to ich powielanie na obszarach o ni- skiej wartoki przyrodniczej jest przez wiele osOb uznawane za niepotrzebny rozlew krwi". Z pewnokiq najmniej kontrowersji budzq takie metody kontroli obcych gatunkow, ktore nie polegajit na ich bezpo§rednim tcpieniu, ale na prowadzeniu dzialan majacych na celu ochrony ich rodzimych wrogOw i konkurentow. Bardzo istotna jest rOwnie2 ochrona rodzimych gatunkow nara2onych na negatywny wplyw gatunkow obcych, szczegolnie poprzez ochrony ich siedlisk. Poniewa2 poziom wiedzy o gatunkach obcych jest bardzo niski, pierwszorzc- dowe znaczenie maja take dzialania edukacyjne, informujace o przyczynach i skutkach inwazji biologicznych, a take o sposobach ich ograniczania. LITERATURA AHOLA M., NORDSTROM M., BANKS P.B., LAANETU N., KORPIMAKI E., 2006: Alien mink predation induces prolonged declines in archipelago amphibians. Proceedings of the Royal Society B 273: 1261-1265. BARTOSZEWICZ M., 2006: NOBANIS - In- vasive Alien Species Fact Sheet - Procyon lotor. Online Database of the North European and Baltic Network on Invasive Alien Species - NOBANIS www.nobanis.org BARTOSZEWICZ M., ZALEWSKI A., 2008: Norka amerykanska Mustela vison Schreber, 79 1777, [wiGLOWACINSKI, Z., OKARMA H., PAWLOWSKI J., SOLARZ W., (red.). Ksicga gatunkow obcych inwazyjnych w faunie Polski. Wyd. internetowe. Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. BASKIN Y., 2002: A plague of rats and rubbervines. Island Press, Shearwater Books. Washington/London. BIRNBAUM C., 2006: NOBANIS - Invasive Alien Species Fact Sheet - Mustela vison. Online Database of the North European and Baltic Network on Invasive Alien Species - NOBANIS www.nobanis.org BOGDANOWICZ W., RUPRECHT A.L., 1987: Przypadki stwierdzen szopa pracza Procyon lotor (Linnaeus, 1758), w Polsce. Przeglad Zoologiczny 21,3: 375-383. BONES! L., RUSHTON S.P., MACDONALD D.W., 2007: Trapping for mink control and water vole survival: identifying key criteria using a spatially explicit individual based model. Biological Conservation 136: 636-650. BRZEZINSKI M., ROMANOWSKI J., 2MIHORSKI M., KARPOWICZ K., 2010: Muskrat (Ondatra zibethicus) decline after the expansion of American mink (Neovison vison) in Poland. European Journal of Wildlife Research 56: 341-348. BUDNY M., PANEK M., BRESINSKI W., KA- MIENIARZ R., KOLANOS B., MAKA H., 2010: Sytuacja zwierzqt lownych w Polsce w latach 2009-2010 (wyniki monitoringu). Biuletyn Stacji Badawczej w Czempiniu: 7. Stacja Badawcza - OHZ PZL w Czempiniu. CABON-RACZYNSKA K., 1983: Cervus nippon Temminck, 1838, [w:] Pucek Z., Raczynski J. (red.) Atlas rozmieszczenia ssak6w w Polsce. PWN, Warszawa. CENKIER S., 1938: Hodowla zwierzyny lownej w lasach pszczyfiskich. Lowiec Polski 29: 595-596. DAISIE, 2008a: European Invasive Alien Species Gateway. 100 of the Worst. http://www.europeal i ens.org/speci esTheWorst.d o DAISIE, 2008b: European Invasive Alien Species Gateway. Nvctereutes procyonoides. http:// w w w.europe-a I i ens.o rg/pd f/Nyctere utesprocyonoides.pdf DAISIE, 2008c: European Invasive Alien Species Gateway. Procyon lotor. http://www.europealiens.org/pdf/Procyon_lotor.pdf 80 W. Solarz DAISIE, 2008d: European Invasive Alien Species Gateway. Muste la vison. http://www. europe-aliens.org/speciesFactsheet.do?specie sId=52880 DEFIN EL A., 1956: Nowy ssak dla fauny polskiej Nyctereutes proevonoides (Gray). Chrotimy Przyrody Ojczysta 12: 17-21. GLUTZ V. BLOTZHEIM U.N., BAUER K., BEZZEL E., 1973: Handbuch der Vogel Mitteleuropas 5. Akademische Verlagsgesellschaft, Frankfurt am Main. GLOWACINSKI Z., 2008: Szop pracz Procyon lotor (Linnaeus, 1758), [w:] GLOWACINSKI Z., OKARMA H., PAWLOWSKI J., SOLARZ W., (red.). Ksicga gatunkow obcych inwazyjnych w faunie Polski. Wyd. internetowe. Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. KAMIENIARZ R., PANEK M., 2008: Zwierzcta lowne w Polsce na przelomie XX i XXI wieku. Czempin. KOWALCZYK R., 2006: NOBANIS - Invasive Alien Species Fact Sheet - Nvctereutes procyonoides. Online Database of the North European and Baltic Network on Invasive Alien Species - NOBANIS www.nobanis.org KOWALCZYK R., 2008: Jenot Nyctereutes procyonoides (Gray, 1834), [w:] GLOWACINSKI, Z., OKARMA H., PAWLOWSKI J., SOLARZ W., (red.). Ksicga gatunkow obcych inwazyjnych w faunie Polski. Wyd. internetowe. Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. LEVER C., 1985: Naturalized mammals of the world. Longman, London, New York. LEVER C., 1987: Naturalized Birds of the World. Longman Scientific & Technical. LONG J.L., 1981: Introduced Birds of the World. David & Charles. LONG J.L., 2003: Introduced Mammals of the World. CSIRO Publishing. LABUDZKI L., 1993: Trofea lowieckie - daniel. Lowiec Polski 11: 10-11. LOGIN M., 2011: Plan niedoskonaly. Lowiec Polski 3: 46. MCNEELY J.A., MOONEY H.A., NEVILLE L.E., SCHEI P., WAAGE J.K., 2001: A Global Strategy on Invasive Alien Species. CAB International, Wallingford, Oxon, UK. MICHALSKA-PARDA A., BRZEZINSKI M., ZALEWSKI A., KOZAKIEWICZ M., 2009: Genetic variability of feral and ranch American mink (Neovison vison) in Poland. Acta ther ol. 54: 1-10. MOORE N.P., ROY S.S., HELYAR A., 2003: Mink (Mustela vison) eradication to protect ground nesting birds in the Western Isles, Scotland, United Kingdom. New Zealand Journal of Zoology 30: 443-452. NORDSTROM M., HOGMANDER J., NUMMELIN J., LAINE .1., LAANETU N., KORPIMAK1 E., 2002: Variable responses of wa- terfowl breeding populations to long-term removal of introduced American mink. Ecography 25: 385-394. NORDSTROM M., LAINE J., AHOLA M., KORPI MAKI E., 2004: Reduced nest defence intensity and improved breeding success in terns as responses to removal of non-native American mink. Behavioral Ecology and Sociobiology 55: 454-460. OKARMA H., 2008: Ondatra zibethicus (Linnaeus, 1766), [w:] GLOWACINSKI, Z., OKARMA H., PAWLOWSKI J., SOLARZ W. (red.). Ksicga gatunkow obcych inwazyjnych w faunie Polski. Wyd. internetowe. Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. PAX F., 1925: Wirbeltierfauna von Schlesien etc., Gebr. Bomtraeger, Berlin. SKIERCZYNSKI M., 2006: Wplyw redukcji liczebno§ci norki amerykanskiej (Mustela vison) na sukces legowy ptakow siewkowych (Charadriiformes) gniazdujacych w dolinie Biebrzy w okolicy Brzostowa. Raport zlo2ony w siedzibie WWF w Bialymstoku oraz w sie- dzibie Biebrzanskiego Parku Narodowego, Osowiec. WITTENBERG R., COCK M.J.W., 2001: Invasive Alien Species: A Toolkit of Best Prevention and Management Practices. CAB International, Wallingford, Oxon, UK. WLODEK K., 1979: Historia rozprzestrzeniania sic daniela europejskiego w czasach nowo4tnych i jego rozmieszczenie na §wiecie. Przeglqd Zoologiczny 23: 84-91. ZALEWSKI A., MICHALSKA-PARDA A., BARTOSZEWICZ M., KOZAKIEWICZ M., BRZEZINISKI M., 2010: Multiple introductions determine genetic structure of an invasive species' population: American Mink Neovison vison in Poland. Biological Conservation 143: 1355-1363. Drobne inwazyjne obce drapiejniki w Polsce 81 Streszczenie: Gospodarka lowiecka stanowi jedna z przyczyn introdukowania w nowe miejsea obcych gatunkOw. Wiekszok z nich stanowi po24dany element lowisk i jest otaczana przez mygiwych opieka, ktorej elementem sa_ m.in. nowe celowe wsiedlenia. Jednak czck obcych gatunkow lownych jest uznawana za szkodniki, stal calkowicie zniesiony dopiero w 2009 roku. Jednoczenie od 2009 roku gatunki te mon by6 chwytane w pulapki 2ywolowne. Obecny poziom a glownym celem gospodarki nimi jest ograniczanie liczebnoki. Do gatunkow takich nale24 jenot (Nyctereutes procyonoides), szop pracz (Procyon lotor) i norka amerykanska (Neovison vison). Te szarach, na kt6rych skutki ich negatywnego wplywu na rodzima przyrodc sa szczegolnie dotkliwe drobne drapie2niki pojawily sic na terenie Polski mniej wiccej w polowie XX w., a glownym 2rodlem inwazji byla imigracja osobnikow wsiedlonych poza obszarem Polski. Drugim 2rodlem inwazji tych gatunkow byly ucieczki z ferm zwierzat futerkowych, czy te2 coraz bardziej popularnych hodowli hobbystycznych. Do chwili obec- nej inwazja jenota i norki amerykanskiej objcla praktycznie cafe terytorium Polski, natomiast roz- mna2aj4ca sic populacja szopa pracza obejmuje swoim zasiegiem zachodni4 czck kraju, choe pojedyncze osobniki, pochodzace najprawdopodobniej z prywatnych hodowli, sa coraz cz6ciej spotykane take w innych rejonach. Wszystkie trzy gatunki uznawane sa za niebezpieczne drapie2niki negatywnie wplywajace na rodzima faunc i zostaly zaliczone do 100 najgroiniejszych obcych gatunkow w Europie. Mimo swojej szkodliwoki, gatunki te zostaly wlaczone do listy zwierzat lownych dopiero niedawno - jenot i norka w 1995 roku, a szop w 2004 roku. Poczatkowo zostaly one jednak objcte okresem ochronnym, ktory so- pozyskania tych gatunkOw nie ma istotnego wplywu na zmniejszenie liczebnoki czy spowolnienie tempa ich ekspansji. Na1e2y jednak podejmowae kontrolc tych gatunkow w skali lokalnej, na ob- (np. w parkach narodowych). Wicksze nadzieje w skali calej Polski mo2na wi4za6 z efektywnft gospodarka lowiecka szopem praczem, dla ktorego zwickszenie pozyskania mogloby spowolnie tempo ekspansji. Konieczne jest rownie2 pilne wprowadzenie w 2yeie rozporzadzenia ogranicza- *ego posiadanie i handel tymi gatunkami. Bardzo po2adana bylaby rownie2 zmiana przepisOw dotyczacych planowania pozyskania tych gatunkow. Ponadto konieczna jest dyskusja nad etycznymi aspektami stosowania drastycznych metod kontroli inwazyjnych obcych gatunkow, a takke prowadzenie dzialank majacych na celu ochrong ich rodzimych wrogow i konkurentow. Bardzo istotna jest rOwnie2 ochrona rodzimych gatunkOw nara2onych na negatywny wplyw gatunkow obcych, szczegOlnie poprzez ochrong ich siedlisk. Author's address: Wojciech Solarz Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk al. A. Mickiewicza 33 31-120 Krakow