pobierz

Katagami (型紙) (kata – wzór, szablon, kami – papier) to stara,
ponad tysiącletnia i zanikająca już tradycja japońska, zrodzona w
prowincji Ise
wytwarzania papierowych szablonów do drukowania
tkanin na kimona. Sztuka ta tradycyjnie koncentruje się wokół
miasta Ise w prefekturze Mie. Kilka warstw cienkiego papieru
washi sklejano klejem będącym ekstraktem owocu persymony,
uzyskując mocny elastyczny papier koloru brązowego. Z papieru
tego wycinano ręcznie szablon przy użyciu nożyków i stempli
/wycinaków/ o różnym kształcie. Wycięty z papieru motyw wzoru
nanoszony był na napiętą na drewnianej ramie jedwabną siatkę,
używano też włosów ludzkich lub zwierzęcych.
Szablonu takiego używano wielokrotnie. Wycinane z wielką
precyzją wzory czerpano z przyrody, często występowały również
motywy geometryczne. Obecnie, szablony są czasami sprzedawane
jako dzieła sztuki lub używane do dekoracji ekranów i drzwi w
japońskich pokojach. Katagami wydają się zbyt delikatne dla
trwałego użytkowania. Jednak przez ponad tysiąc lat Japończycy
wykorzystywali je z Powodzeniem do niezwykle efektownego
zdobienia tkanin przy pomocy techniki zwanej katazome.
Katazome (型染め) to metoda barwienia tkanin polegająca na
nałożeniu na powierzchnię materiału - poprzez wzór wycięty w
szablonie, pasty z mąki ryżowej. Używano do tego płaskiego pędzla
lub bambusowej łopatki. Po zdjęciu szablonu i wyschnięciu pasty
maskującej, tkanina była barwiona przez ręczne malowanie,
zanurzanie w kąpieli lub też równolegle obydwoma metodami. W
trakcie barwienia, barwnik nie wnikał w miejsca zabezpieczone
pastą ryżową. Mogły one pozostać oryginalnie białą (niebarwioną)
częścią tkaniny lub też mogły to być obszary, które już były
farbowane i miały być zabezpieczone przed kolejnym farbowaniem.
Przenosząc szablon na kolejne partie materiału uzyskiwano wzór na
dużych powierzchniach. Katazome stosowane na cienkie tkaniny
dawało w efekcie zabarwienie materiału na wskroś.
W przypadku materiałów grubszych lub gęsto tkanych, na odwrocie
nanoszony był jednolity kolor - zwykle dla tkanin bawełnianych
stosowano błękitne indigo. Atrakcją techniki katazome było to, że
pozwalała ona w niedrogi sposób uzyskać bardzo finezyjne wzory
podobne do tych, które były domeną drogich tkanin brokatowych.
Jak wiele dziedzin japońskiego rzemiosła zaspokajającego codzienne
potrzeby, technika ta rozwinęła się w szanowaną formę sztuki.
Oprócz barwienia bawełny, katazome była używana do dekoracji, lnu,
jedwabiu jak również tkanin częściowo lub w całości syntetycznych.
Japońskie szablony stały się pierwowzorem obecnie stosowanych
form sitodrukowych. Za twórców tej metody uznaje się Japończyków
– Yuzensai Miyasaki, który w XVII w. wykorzystał tę metodę do
ozdabiania kimon i Zisukeo Hirose, który w XIX w. wynalazł szablon
"katagami". Dzisiejszą formę drukową stanowi prostokątna rama,
zwykle aluminiowa z napiętą na niej siatką z nylonu, poliestru lub
metalu. Szablon tworzy utwardzona warstwa światłoczuła, nie
przepuszczająca farby, stanowiąca negatywowy obraz drukowanego
wzoru. Formą drukową są nie zakryte oczka siatki, przepuszczające
farbę. Podczas drukowania w maszynie płaskiej lub rotacyjnej, farba
sitodrukowa jest rozprowadzana na całej powierzchni siatki i
przesuwającym się po niej raklem jest przenoszona przez wolne
oczka siatki bezpośrednio na podłoże.