życiowy, czyli jak zaplanować swoją przyszłość zawodową

Trendy ve vzdělávání 2009
Technika, materiály, technologie a didaktika
DORADZTWO ZAWODOWE W SZKOLE ŚREDNIEJ - „START
ŻYCIOWY, CZYLI JAK ZAPLANOWAĆ SWOJĄ PRZYSZŁOŚĆ
ZAWODOWĄ”
PIETRUK Witold, PL
/program dotyczący orientacji zawodowej z wykorzystaniem komputera dla
uczniów szkół średnich/
Streszczenie
Artykuł omawia rolę doradcy zawodowego w poradni psychologicznopedagogicznej, który służy pomocą młodemu człowiekowi w wyborze przyszłego
zawodu, kierunku studiów, wskazuje uczniom, rodzicom, nauczycielom na dodatkowe
źródła informacji na poziomie regionalnym, ogólnokrajowym, europejskim
i światowym dotyczących: rynku pracy, wykorzystania posiadanych uzdolnień przy
wykonywaniu przyszłych zadań zawodowych. Pokazana jest realizacja programu
dotyczącego orientacji zawodowej z wykorzystaniem komputera dla uczniów szkół
średnich. Zajęcia mają charakter warsztatowy i ukierunkowane są na czynniki trafnego
wyboru zawodu, wprowadzają do świata zawodów, podają klasyfikację szkolnictwa
zawodowego, zawody przyszłości i ich wymagania. Poszczególne ćwiczenia pokazują,
w jakich dziedzinach zawodowych uczniowie czują się najlepiej. Ważnym elementem
zajęć jest zastosowanie m. in. Testu do samooceny-sześć stanowisk wg. Hollanda, który
jest wykonywany przez młodzież za pomocą komputera.
Słowa kluczowe: Doradztwo zawodowe, Szkoła średnia, Przyszłość zawodowa.
PROFESSIONAL COUNS ELING IN A SECONDARY SCHOOL.-“THE START
OF LIFE- HOW TO PLAN OUR PROFESSIONAL FUTURE?”
Summary
The article presents the role of professional advisor in Public Psychological and
Educational Guidance. The main task is to help a young person to choose the future job
or studies that are best for him. The advisor shows students, parents and teachers
information connected with regional, national, european or world-wide job market and
gives clear directions to using the person’s ability in a future job. In the article the
realization of a professional orientation program in secondary schools is presented. The
main goal of these classes is to show students how to choose the best future job, to
present them the classification of the professional education as well as to present the
requirements of a given profession. There are exercises that give students the
knowledge of the suitable professional range for them. The important element of the
classes is using the self assessment test – six positions according to Holland that are
done by youth on the computer.
Key words: Professional counseling, Secondary school, Professional future.
1 Wstęp
Zainteresowanie zawodami pojawia się u dzieci już w okresie przedszkolnym.
Są to jednak chwilowe fantazje.W miarę rozwoju dziecka i pogłębiania jego wiedzy
174
Trendy ve vzdělávání 2009
Technika, materiály, technologie a didaktika
o otaczającym świecie, zmieniają się jego zainteresowania zawodowe. Jeżeli będą one
wspomagane wiedzą o wymaganych zawodach podczas organizowanych w szkole
zajęciach warsztatowych, lekcjach przedmiotowych, w formie indywidualnych porad
zawodoznawczych, oraz własnymi predyspozycjami ucznia, mają szanse stać się
realnymi planami. Dlatego też istnieje konieczność uczestniczenia i aktywnego udziału
młodzieży w procesie podejmowania decyzji zawodowej. Dorośli pomagają uczniom
w planowaniu własnej przyszłości zawodowej, ucząc ich umiejętności gromadzenia
wiedzy o zawodach, przekazują informacje o rynku pracy, możliwościach kształcenia,
przede wszystkim poznania samego siebie i dokonania prawidłowej samooceny
własnych predyspozycji do wykonywania określonego zawodu. Uczniowie, którzy
muszą podjąć decyzję mającą skutki w przyszłości, szukają pomocy wśród rodziców,
nauczycieli i wychowawców. Oczekują często wskazania określonej drogi życiowej,
pomocy w wyborze wymarzonego zawodu, określenia odpowiedniego kierunku
kształcenia na poziomie wyższym/studia na uniwersytecie, politechnice, akademii/.
Dlatego ważna jest w tych działaniach rola doradcy zawodowego, pracującego
w poradni psychologiczno-pedagogicznej, który służy pomocą młodemu człowiekowi
w wyborze przyszłego zawodu, kierunku studiów, wskazuje uczniom, rodzicom,
nauczycielom na dodatkowe źródła informacji na poziomie regionalnym,
ogólnokrajowym, europejskim i światowym dotyczące: rynku pracy, wykorzystania
posiadanych uzdolnień przy wykonywaniu przyszłych zadań zawodowych. Doradca
zawodowy pracujący w poradni zajmuje się przede wszystkim udzielaniem pomocy
szkołom w procesie przygotowania uczniów do wyboru zawodu i kierunku dalszego
kształcenia, diagnozowaniem predyspozycji zawodowych uczniów, udzielaniem
specjalistycznej pomocy uczniom z przeciwwskazaniami zdrowotnymi do wyboru
zawodu, udostępnianiem informacji o zawodach i ścieżkach edukacyjnych, sieci
szkolnictwa wyższego. Doradca zawodowy koordynuje działalność informacyjnodoradczą prowadzoną przez szkołę, gromadzi, aktualizuje i udostępnia informacje
edukacyjne i zawodowe właściwe dla danego poziomu kształcenia, udziela
indywidualnych porad uczniom i rodzicom, prowadzi grupowe zajęcia aktywizujące,
przygotowujące uczniów do świadomego planowania kariery zawodowej.
2 Zajęcia warsztatowe w szkole średniej
Jednym z takich działań edukacyjnych skierowanych do młodzieży na poziomie
szkolnictwa ponadgimnazjalnego są zajęcia warsztatowe oparte na realizacji programów
zawodoznawczych, które mają na celu ułatwienie uczniom poznania własnej
osobowości i określenia preferencji zawodowych, przygotowania ich do wyboru
zawodu i kierunku dalszego kształcenia.
Od wielu lat prowadzone są przeze mnie pogadanki i warsztaty o tematyce
zawodoznawczej skierowane do młodzieży szkół ponadgimnazjalnych, a realizowane
w ramach opracowanego programu- „Start życiowy”, czyli jak zaplanować swoją
przyszłość zawodową. Dodatkowym atutem tych zajęć jest wykorzystanie podczas
pracy z młodzieżą komputera, który powoduje, że zajęcia chętnie są odbierane przez
uczniów i stają się bardziej atrakcyjne. Przedstawiona jest w nim prezentacja
multimedialna, wiele zawartych w nim ćwiczeń polega na wykonywaniu testów
zawodoznawczych, wypełnianiu kwestionariuszy za pomocą komputera. Zajęcia
wzbogacone są grami edukacyjnymi, np., Jaki to zawód?, psychozabawami na
komputerze, np. Kwiat kariery zawodowej. Poprzez stosowanie różnych form pracy,
175
Trendy ve vzdělávání 2009
Technika, materiály, technologie a didaktika
młodzież bardziej jest zaangażowana w działania, które mają jej ułatwić wybór zawodu
i dalsze kształcenie na poziomie wyższym. Zajęcia warsztatowe prowadzone z uczniami
pomagają im w przygotowaniu się do znalezienia się na rynku pracy czyli jak radzić
sobie z trudnymi sytuacjami związanymi z szukaniem pracy, zwłaszcza, gdy nie ma się
żadnych doświadczeń a szczególnie tych pozytywnych. Cele, które przyświecają tym
zajęciom dotyczą również pracy ucznia nad sobą, przyjrzeniu się sobie i częściowe
kształcenie umiejętności niezbędnych do funkcjonowania na rynku pracy. Zajęcia
prowadzone są w szkołach, organizowane dla całych klas i na życzenie szkół,
ograniczone zostały jednak do jednokrotnego spotkania/3godziny zajęć warsztatowych/,
po których rozpoczynają się indywidualne porady zawodoznawcze. Zajęcia te
pozwalają wielu młodym ludziom, choć częściowo oswoić się z tym, co to jest
rozmowa kwalifikacyjna, jak i gdzie szukać pracy, jak znaleźć swoje mocne strony,
które w przyszłości mogą zainteresować pracodawcę, jakie zawody są zawodami
przyszłości. Warsztaty zostały oparte na znanych oraz często wykorzystywanych przez
pracujących z młodzieżą i bezrobotnymi ćwiczeniami przygotowującymi do wyboru
zawodu, szkoły wyższej, a także podjęcia pracy. Pierwsza cześć dotyczy
samozapoznania, autorefleksji, czasem odkrycia w sobie cech, które nie były do końca
lub wcale znane. Po zapoznaniu przeprowadzona zostaje ankieta „Rozmowa-wywiad
z uczniem”, a w czasie przerwy uczniowie oglądają film o tematyce zawodoznawczej
„Rozmowa kwalifikacyjna”. Po obejrzeniu filmu prowadzona jest dyskusja na temat
dotychczasowych sukcesów i osiągnięć dla odnajdywania pozytywnych cech i jak
można je potem wykorzystać w rozmowie kwalifikacyjnej. W ramach zajęć omawiana
jest krótka charakterystyka związana z czynnikami trafnego wyboru zawodu. Ważnym
punktem zajęć jest wprowadzenie do świata zawodów. Uczniowie pracują w grupach.
Ćwiczenia polegają na psychozabawie- „Kwiat kariery zawodowej”.Podczas zajęć
omawiana jest klasyfikacja szkolnictwa ponadgimnazjalnego i wyższego, zawody
przyszłości i ich wymagania. Podczas kolejnych zajęć młodzież wypełnia
kwestionariusz Bluma i Rossa, który bada hierarchię niektórych motywów pracy
i próbuje odpowiedzieć na pytanie-jakie potrzeby nas motywują oraz kwestionariuszInwentarz Zainteresowań, Frydrychowicz, który dotyczy wyboru różnych zawodów.
Pokazuje on, w jakich dziedzinach zawodowych uczniowie czują się najlepiej. Ważnym
elementem zajęć jest zastosowanie testu do samooceny-sześć stanowisk pracy
wg. Hollanda, który jest wykonywany przez młodzież za pomocą komputera. Zajęcia
ukierunkowane są również na tematykę związaną z przyszłą pracą. Oprócz wiedzy
teoretycznej o tym, co aktualnie dzieje się na rynku pracy/tendencje, prognozy/, jakie są
najbardziej skuteczne metody szukania pracy, pracujemy nad przygotowaniem się do
rozmowy z pracodawcą/burza mózgów –uczniowie zapisują swoje propozycje- o czym
należy rozmawiać, następnie porównują z wcześniej przygotowaną propozycją/.
Końcowym etapem zajęć jest prezentacja informatorów o wyższych uczelniach,
dyskusja i omawianie wyników testów podczas indywidualnych spotkań z młodzieżą.
Jak młodzież reagowała na zaproponowane zajęcia? Na początku spotkania
uczestnicy okazywali obojętność, a czasem sygnalizowali negatywną postawę. Jednak
nikt nie rezygnował, prawdopodobnie, dlatego, że warsztaty odbywały się w czasie
obowiązkowych zajęć szkolnych. Potem już w trakcie zajęć w miarę upływu czasu,
uczestnicy coraz bardziej wykazywać zaczęli zainteresowanie, brali z większym
zaangażowaniem udział w poszczególnych ćwiczeniach. Stały się one bardziej
atrakcyjne w momencie zastosowania technik komputerowych. Można tutaj użyć
176
Trendy ve vzdělávání 2009
Technika, materiály, technologie a didaktika
obiegowego stwierdzenia „temat chwycił”. Tak już było do momentu zakończenia
zajęć. Z wielką uwagą przyszli maturzyści przysłuchiwali się temu, jak należy szukać
pracy, chętnie rozwiązywali kwestionariusz zainteresowań.
Z przeprowadzonych zajęć przeprowadziłem ewaluację. Ankieta utwierdziła
mnie w przekonaniu, że zajęcia te zostały dobrze przygotowane i odpowiadały na
zapotrzebowanie uczniów. Średnia ocen prowadzącego zajęcia w skali
sześciostopniowej to 5. Wszyscy uczniowie odpowiedzieli-tak, na pytanie- Czy
tematyka zajęć zainteresowała Cię?. Najlepiej ocenianymi przez młodzież elementami
zajęć „najbardziej podobało mi się” były: tworzenie ścieżek wyboru kierunku studiów,
zawodu, planowanie własnej przyszłości, informacje o szkolnictwie wyższym,
informacje o warunkach przyjęć, forma przekazywania informacji, podejście osoby
prowadzącej do ucznia.
Inne pojedyncze odpowiedzi/cytuję/: wszystko mi się podobało, dowiedziałem
się o zawodach przyszłości, zdecydowałem się po tych zajęciach, jaki kierunek studiów
wybrać, sposób przekazywania informacji, bardzo podobała mi się swoboda informacji.
Na pytanie:, Co możesz powiedzieć o prowadzącym?
Uczniowie odpowiedzieli: kompetentny, miły, dobry doradca, fajny, ciekawie
prowadzi zajęcia, dobrze informuje o wyborze szkoły, łatwo się z nim rozmawia, potrafi
rozmawiać z młodzieżą, dobrze zainteresował tematem, życzliwy, potrafi zachęcić,
przekonać.
3 Zakończenie
Wnioski: tematyka zajęć odpowiadała zapotrzebowaniu uczniów i wzbudziła ich
zainteresowanie, uczniom podobał się sposób prowadzenia zajęć, najtrudniejszym
elementem było „planowanie przyszłości i ocena własnych zainteresowań zawodowych,
dlatego należy poprzedzić je zajęciami wprowadzającymi w tę tematykę, zajęcia winny
być kontynuowane przez nauczycieli, pedagoga, wychowawców klas". Zajęcia
prowadzone są systematycznie, corocznie-pracownicy poradni dotarli już do wszystkich
szkół, prowadzą szereg konsultacji specjalistycznych z nauczycielami, służąc radą
i pomocą w rozwiązywaniu problemów związanych z poradnictwem zawodowym.
Szkoły otrzymały odpowiednie materiały pomocnicze do orientacji i poradnictwa
zawodowego. Dzięki takiemu rodzajowi pracy możemy upowszechniać tematykę
wyboru zawodu wśród nauczycieli, młodzieży i rodziców, i przekazywać istotne
bieżące informacje o aktualnym zapotrzebowaniu na określone zawody oraz możliwość
zdobycia kwalifikacji zawodowych, możemy również służyć bezpośrednią pomocą
diagnostyczną.
Podsumowaniem rozważań na temat udzielanej pomocy szkołom przez doradcę
zawodowego pracującego w poradni będzie przytoczony przeze mnie cytat z książki
prof. W. Rachalskiej- „Systematyczna współpraca poradni ze szkołami stanowi
całokształt oddziaływań wychowawczych mających pomóc człowiekowi w wyborze
zawodu, kierunku kształcenia, rodzaju pracy. Ma ona charakter ciągły, ustosunkowany
do etapów rozwojowych człowieka.”
177
Trendy ve vzdělávání 2009
Technika, materiály, technologie a didaktika
4 Literatura
1. Czerwińska –Jasiewicz M., Psychologiczne aspekty wyboru zawodu,
Wydawnictwo UKW 1991.
2. Kargulowa A., O teorii i praktyce poradnictwa, Warszawa 2007, PWN.
3. Paszkowska-Rogacz A., Warsztat pracy europejskiego doradcy kariery
zawodowej, Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej, Warszawa
2002.
4. Rachalska W., Problemy orientacji zawodowej, Warszawa,1987.
5. Rachalska W., Psychologiczne i pedagogiczne problemy poradnictwa
zawodowego, Warszawa 1987.
6. Wojtasik B., Warsztat doradcy zawodu. Aspekty pedagogiczne
i psychologiczne, Warszawa 1997.
7. Wojtasik B., Wybór doradcy zawodu przez młodzież, rodziców i nauczycieli,
Wrocław 1993.
8. Woroniecka J., Zajęcia aktywizujące uczniów do samodzielnego wyboru
zawodu, Warszawa 1989,, COM.
Artykuł recenzowała: mgr Jolanta Soppa – doradca zawodowy, pracownik Poradni
Psychologiczno-Pedagogicznej w Opolu
Adres kontaktowy:
PIETRUK Witold, Mgr.,
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Grodków 49-200, ul. Kasztanowa,
e-mail: [email protected]
178