Modele współpracy JST z NGO 4 - Urząd Dzielnicy Praga

Modele współpracy JST z NGO
Chronologia aktów prawnych we współpracy JST z NGO
•
•
•
•
•
Rok 1984- Ustawa o fundacjach (Dz.U Nr 46, poz. 203 z późn. zm.)
Rok 1989- Ustawa o stowarzyszeniach (Dz.U Nr 20, poz. 104 z późn. zm.)
W obu ustawach brak jednak odniesień do współpracy z samorządem, a tym samym
brak podstaw do budowania modelu współpracy
Rok 2003- Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (1)
Ustawa wprowadza i reguluje zasady przekazywania organizacjom pozarządowym
zadań publicznych do realizacji oraz środków finansowych na pokrycie kosztów ich
wykonania. Przyjęto, że współpraca będzie się odbywać na zasadach:
pomocniczości, suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji
i jawności.
Rok 2006- Ustawa o spółdzielniach socjalnych (Dz. U. z dnia 5.06.2006r)
Reguluje działanie spółdzielni socjalnych.
Rok 2010- Nowelizacja ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie z
24.04.2003
Wprowadza obowiązek przyjmowania przez JST uchwał dotyczących sposobu
konsultowania z radami działalności pożytku publicznego lub organizacjami
pozarządowymi.
Modele współpracy- geneza
Warszawski- „zadaniowy”
Trójmiejski- „sponsorski”
- obligatoryjne wydzielanie środków dla NGO,
- współpraca z reprezentacją polityczną wyższego
szczebla,
- wyznaczanie celów
Zmiany
prawa
- idea kontraktu z uzgadnianym podziałem
środków przy uchwalaniu budżetu,
- współpraca z samorządem i realizacja lokalnych
zadań
- współrealizacja lokalnych usług społecznych
m.in. Ustawa o działalności
pożytku publicznego i
wolontariacie z 24.04.2003r. (1)
Obecne modele współpracy:
+ Utworzenie w JST stanowiska pełnomocnika ds. współpracy z NGO
+ konkursy grantowe
+ centra organizacji pozarządowych
- promowanie niektórych instytucji
- ograniczenia wynikające z ustawy o finansach publicznych
Uwarunkowania lokalne w Warszawie- Program
współpracy miasta z organizacjami pozarządowymi
•
•
Rok 2003- Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie
Rok 2004- Uchwalono pierwszy program współpracy m. st. Warszawy z
organizacjami pozarządowymi
- Program był konsultowany (mimo iż obowiązek konsultacji wprowadzono
dopiero w 2010r.).
- Program aktualizowany jest co roku.
- Informacja dotycząca konsultacji jest m.in. zamieszczana w portalu Urzędu
m.st. Warszawy skierowanym do organizacji pozarządowych
(www.ngo.um.warszawa.pl), jest ona także rozsyłana do komisji dialogu
społecznego, dzielnicowych komisji dialogu społecznego oraz organizacji z
bazy aktywności społecznej.
- Obecnie obowiązuje Program współpracy na rok 2013 (2) przyjęty uchwałą
nr XLIII/1179/2012 Rady m.st. Warszawy z 4 października 2012 roku
Przykładowe płaszczyzny współpracy JST i NGO
Poradnik modelowej współpracy administracji publicznej i
organizacji pozarządowych wydany przez Sieć Wspierania
Organizacji Pozarządowych SPLOT w 2012r (3). Określa trzy
główne obszary współpracy samorządów i organizacji
pozarządowych:
•
•
•
W zakresie tworzenia polityk publicznych
W zakresie realizacji zadań publicznych
W zakresie tworzenia warunków do społecznej aktywności
Obszary wspólnych działań w zakresie płaszczyzny
tworzenia polityk publicznych (3)
•
•
•
•
•
•
Diagnoza potrzeb lokalnych
Wzajemne informowanie się stron współpracy o podejmowanych
działaniach
Współtworzenie dokumentów strategicznych i wieloletnich
Konsultowanie prawa lokalnego
Wdrażania polityk publicznych
Monitorowanie i ewaluacja polityk
Polityki publiczne- przykładowe działania realizowane przez JST
„Władza centralna”
Jednostki samorządowe
Przykładowe kierunki działań
Ochrona środowiska
Pomoc społeczna
- Współpraca z OPS i CPR
- wsparcie finansowe
- wsparcie w rozwijaniu umiejętności
- działania prewencyjne
- Zarządzanie komponentami środowiska
(powietrze, gleba, woda)
- przeznaczanie terenów pod określone cele
Przykładowe działania- wskaźniki
Pomoc społeczna
Ochrona środowiska
Wskaźniki subiektywne
Wskaźniki obiektywne
Wskaźniki subiektywne
Wskaźniki obiektywne
Czynsz, opłaty,
żywność
Średnia cena m2
mieszkania
Ocena czystości
powietrza w miejscu
zamieszkania
Zanieczyszczenie
powietrza (zawartość
substancji szkodliwych)
Oszczędzanie,
inwestowanie
% osób żyjących
poniżej granicy
ubóstwa
Ocena czystości
powietrza w centrum
miasta
Struktura terenów
zielonych
Towary luksusowe
Liczba mieszkańców/
rodzin korzystających z
pomocy społecznej
Gotowość do
segregowania odpadów
Ilość surowców
wtórnych odzyskanych
przez służby miejskie
Wsparcie finansowe do
uzyskania od rodziny,
przyjaciół, znajomych
Powody przyznawania
pomocy społecznej
(patologie, sytuacje
losowe, inne)
Gotowość do
wspierania organizacji
społecznych
Liczba osób
uczestniczących w
akcjach społecznych
Warunki mieszkaniowe
(wielkość mieszkania,
stan techniczny,
wyposażenie)
Liczba mieszkań na
1000 mieszkańców/
powierzchnia użytkowa
na osobę
Gotowość do
zaangażowania w
programy i akcje na
rzecz ochrony środ.
Ilość odpadów
zebranych podczas
akcji typu sprzątanie
świata
Warunki stanowiące o efektywności modelu współpracy
JST z NGO
•
•
•
•
•
•
•
Trafna diagnoza problemu przy udziale NGO (zasada partnerstwa)
Uzupełnianie swojej wiedzy JST
NGO (zasada pomocniczości)
Podział ról i zadań współtworzenie wspólnych zespołów (zasada jawności)
Szukanie wzorów wspólnych działań które pozwalają usamodzielnić organizacje
Monitorowanie wskaźników
Badanie czynników powodujących konieczność wsparcia
Zidentyfikowanie barier
Etapy w przygotowaniu strategii i programów przy czynnym udziale NGO
1. Etap przygotowawczy
- ustalanie zakresu strategii
- analiza i zorganizowanie interesariuszy
- komunikacja społeczna
2. Etap diagnostyczny
- opracowanie diagnozy
- analiza SWOT
- diagnozy tematyczne/ branżowe
3. Etap opracowania wstępnego strategii
- wyznaczanie celów/ priorytetów
- opracowanie instrumentów realizacji strategii
4. Etap opracowania końcowego strategii
- korekty
- uwagi
5. Etap wdrażania strategii
Efekty współpracy w płaszczyźnie tworzenia polityk publicznych
•
•
•
•
•
tworzone wspólnie polityki i strategie w większym stopniu odpowiadają na
potrzeby lokalnych społeczności niż te tworzone wyłącznie przez
urzędników lub wyłącznie przez organizacje;
organizacje pozarządowe utożsamiając się z współtworzoną polityką czy
strategią, biorą za nią współodpowiedzialność;
organizacje stają się silnym partnerem (sprzymierzeńcem) samorządu;
w trakcie współtworzenia strategii czy polityk zawiązują się mieszane grupy
robocze, których potencjał, pod warunkiem jego pielęgnowania, może
zostać wykorzystany w kolejnych wspólnych działaniach, np. wdrażaniu czy
ewaluacji realizacji polityk;
w naturalny sposób przedstawiciele samorządu i organizacji
pozarządowych zaczynają rozmawiać, rozumiejąc się coraz lepiej oraz
częściej wracając do prowadzenia wspólnych działań. (4)
Płaszczyzna 2. Wspólna realizacja zadań publicznych
• Współpraca finansowa
• Współpraca pozafinansowa
• Współpraca w partnerstwie
Charakterystyka obszaru współpracy finansowej
•
Samorząd ma określone zadania do wykonania i co istotne posiada na ten cel
stosowne środki, organizacje z kolei realizują działania, które i tak mieszczą się
w sferze zadań publicznych – trzeci sektor jest więc często najlepszym źródłem
wiedzy o problemach i możliwościach ich rozwiązania.
W 2009 roku, według wyników badań Stowarzyszenia Klon/Jawor, aż 81%
gmin i 83% powiatów zlecało organizacjom realizację zadań publicznych (5).
Poziomy współpracy
- Pierwszy obszar opiera się na obowiązujących przepisach prawa, przede
wszystkim Ustawy o finansach publicznych Ustawy o zamówieniach
publicznych i Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
- Drugi dotyczy praktycznych i formalnych wymogów zarządzania w
administracji publicznej, w tym samorządowej.
- Trzeci uwzględnia istniejące uwarunkowania kulturowe (np. tworzenie
partnerstw, wspólne aplikowanie o środki zewnętrzne itp.)
Stworzenie programu współpracy który określa zasady realizowania zadań
•
•
•
Zlecanie zadań publicznych
•
•
•
•
•
•
Złożenie przez organizację oferty z własnej inicjatywy (np. opieka nad dziećmi z
rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym, poza działaniami OPS)
Otwarte konkursy ofert
Zadania pozakonkursowe (nie więcej niż 10 tys. zł jednorazowo, nie więcej niż 20 tys.
zł rocznie na jeden podmiot, realizacja nie dłużej niż 90 dni- np. akcje typu Wigilia dla
osób samotnych, zbiórka żywności itp.).
Zamówienia publiczne
Na gruncie prawa polskiego JST w procesie poszukiwania oferentów zgodnie z
Ustawą o zamówieniach publicznych może stosować tzw. klauzulę społeczną.
Wówczas można zastosować preferencje w wyborze realizatora usług bądź
dostawcy towarów, zatrudniającego osoby z kręgu wykluczenia społecznego, w tym
osoby zatrudniane przez organizacje pozarządowe w ramach prowadzenia przez nie
działalności gospodarczej (3, 6).
Standaryzacja usług (powierzanie usług na drodze uchwały rozporządzenia, umowy
wieloletnie, przekazanie finansów niezbędnych do realizacji) (3, 6)
Usprawnienia w działaniach
•
•
•
•
•
JST na swojej stronie internetowej tworzy zakładkę dedykowaną NGO gdzie
umieszcza wszelkie dokumenty, kontakty, ogłoszenia
Stworzenie newslettera skierowanego do lokalnych NGO dotyczącego planowanych
działań, ale również przedstawiający oferty NGO wobec czego jest tworzony
wspólnie.
Stworzenie poradnika dotyczącego możliwości aplikowania o środki. Może zawierać
najczęściej popełniane błędy, stworzenie katalogu dobrych praktyk
Organizowanie spotkań informacyjnych po ogłoszeniu konkursu
Ujednolicenie zasad dotyczących otwartych konkursów ofert i zlecania zadań w
trybach pozakonkursowych
Charakterystyka obszaru współpracy pozafinansowej
•
•
•
•
•
•
•
Podniesienie jakości składanych aplikacji poprzez bezpłatne konsultacje
prawne, księgowe itp.
Lepsze zrozumienie działań po obu stronach współpracy. Pracownik
samorządowy w praktyce poznaje problemy NGO, urzędnicy zaś mają
większą wiedzę nt procedur administracyjnych, uwarunkowań prawnych i
konieczności spełniania wymagań formalnych.
Zwiększenie motywacji NGO w zaangażowanie w sprawy publiczne oraz
podniesienie ich świadomości nt rozliczania środków publicznych.
Funkcjonowanie zespołów tematycznych- KDSów
Udostępnienie wspólnej przestrzeni lokalowej kilku NGO, znalezienie
sponsora do opłaty czynszu, wspólne akcje dotyczące 1% itp.
Skrócenie procesu oceny wniosków i procedur umożliwiających
uzupełnienia i poprawki.
Wzajemne informowanie się o prowadzonych działaniach- dobre praktyki
Charakterystyka obszaru współpracy w partnerstwie
•
Definicja partnerów (z uodpp) podmioty wnoszące do projektu zasoby ludzkie,
organizacyjne, techniczne lub finansowe, realizujące wspólnie projekt, zwany dalej
„projektem partnerskim”, na warunkach określonych w porozumieniu lub umowie
partnerskiej lub na podstawie odrębnych przepisów (1).
Tworzone głównie w celu pozyskiwania środków z PO KL.
Zakres projektów tworzony w wytycznych przez Instytucję Zarządzającą
Partnerstwo wymaga:
- posiadania lidera partnerstwa;
- uczestnictwa w projekcie partnerów na każdym etapie, co oznacza wspólne
przygotowanie wniosku o płatność oraz wspólne zarządzanie projektem;
- odpowiedniego udziału partnerów w realizacji projektu (zasoby ludzkie,
organizacyjne, techniczne lub finansowe odpowiadające realizowanym zadaniom);
- zawarcia pisemnej umowy lub porozumienia partnerów, określającego podział
zadań i obowiązków partnerów.
•
•
•
Płaszczyzna 3 społeczna aktywność, wzorce postępowań i
wzajemnych relacji
•
•
•
System wspierania inicjatyw obywatelskich i organizacji pozarządowych
Wspieranie procesów integracji organizacji pozarządowych
Partnerstwo lokalne
Charakterystyczne aspekty funkcjonowania współpracy w
płaszczyźnie społecznej aktywności
•
•
•
•
•
•
•
•
Wypracowanie nowych koncepcji, spostrzeżeń, rozwiązań dotyczących
codziennych spraw,
Aktywizacja mieszkańców do udziału w różnego rodzaju gremiach i
przedstawiania swoich pomysłów,
Łatwo dostosować specyfikę rozwiązań do problemów lokalnych
Samorząd lub grupa samorządów powołuje tzw. Centrum Organizacji
Pozarządowych (COP)
Organizacje korzystają z COP czasowo, np. przez okres dwóch lat do
momentu nabycia zdolności do samodzielnego działania.
Bardzo ważna efektywność wydawanych środków.
Konieczność podejmowania wyborów mających wpływ na szersze działania
w kontekście dysponowania zasobami (np. użyczenie lokalu jednostce
zajmującej się dziedziną X, lub jednostce zajmującej się dziedziną Y)
Model funkcjonujący dobrze głównie w samorządach średniej wielkości
Elementy wspierania systemu inicjatyw ze strony JST
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
baza organizacji pozarządowych,
mapa aktywności społecznej,
wymiana informacji między sektorami,
urzędnik odpowiedzialny za współpracę z organizacjami (pełnomocnik),
udostępnianie zasobów gminy (sprzętu, lokali) i jej narzędzi promocyjnych,
rada konsultacyjna (zespół monitorujący),
mechanizm inicjatywy lokalnej,
wsparcie informacyjne, szkoleniowe i doradcze,
stosowanie zwolnień czynszowych dla organizacji,
zlecanie zadań, udzielanie dotacji,
fundusz pożyczkowy, fundusz wkładów własnych,
wspólne finansowanie Centrum Organizacji Pozarządowych przez
sąsiadujące gminy,
forum pełnomocników.
Co może dać samorządowi integracja NGO?
•
•
•
•
Integracja pozytywnie wpływa na rozwój organizacji,
Samorządowi potrzebna jest rzeczywista reprezentacja sektora, m.in. po to,
by wypowiadała się w sprawach, które dotyczą sfery życia społecznego
podczas tworzenia lokalnego prawa (wymóg ustawowy).
Organizacje wskazują i nazywają występujące problemy (czasem
niedostrzegane przez urzędników), proponują sposoby ich rozwiązania,
oferują realizację oryginalnych projektów. Ważne by ujednoliciły stanowisko.
Trzeci sektor może zdecydowanie łatwiej podejmować decyzje, nie jest
ograniczony procedurami właściwymi dla urzędów, szybciej też może
odpowiedzieć na nieprzewidziane sytuacje (3)
Korzyści z integracji
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
zintegrowany sektor jest sprawniejszym partnerem dla administracji i biznesu;
konsultowanie projektów uchwał jest skuteczniejsze, bo projekty docierają do
szerokiego grona opiniujących;
społeczna pomoc w przypadku nagłych zdarzeń (powódź, katastrofa itp.) może być
zorganizowana szybciej;
uzyskuje się bardziej precyzyjne diagnozy problemów społecznych i skuteczniejszy
dobór właściwych rozwiązań;
wewnętrzne wsparcie sektora skutkuje szybszym rozwojem organizacji
pozarządowych;
zwiększa się wykorzystanie wiedzy przedstawicieli trzeciego sektora przez samorząd;
powstają dogodniejsze warunki do zawiązywania partnerstw z udziałem organizacji;
zwiększa się jakość współpracy międzysektorowej (bogatsza oferta);
intelektualny potencjał środowiska lokalnego jest lepiej zagospodarowany;
stymulowanie zmian jest szybsze.
Diagnoza w oparciu o specyfikę Miasta St. Warszawy
•
•
•
•
Warszawski system współpracy organizacji pozarządowych z samorządem
jest rozbudowany i wymaga dobrego funkcjonowania podmiotów
powołanych w celu usprawnienia współpracy.
Szczegółowe zasady współpracy samorządu z sektorem pozarządowym są
od 2004 roku zapisywane w formie rocznych programów współpracy.
Projekty programów są konsultowane zarówno przez jednostki urzędu, jak i
organizacje.
Konsultacje są prowadzone głownie przez Internet i mają otwarty charakter:
każda organizacja (wymieniona w art. 3 ust. 3 ustawy odppiw (1)) może
zgłosić propozycję zmiany lub nowego zapisu w projekcie.
W programach współpracy rozbudowany jest specyficznie warszawski dział
poświęcony komisjom dialogu społecznego oraz Forum Dialogu
Społecznego. Są to instytucje powołane do zapewnienia sprawnego
przepływu informacji i dialogu pomiędzy samorządem i organizacjami
pozarządowymi.
Podmioty powołane w celu usprawnienia współpracy
Miasta St. Warszawy z organizacjami pozarządowymi
•
•
•
•
W Warszawie działają różnego rodzaju ciała dialogu, dzięki którym organizacje mogą
współpracować z administracją. Są to:
Warszawska Rada Pożytku Publicznego,
Rada opiniuje projekty strategii rozwoju, projekty uchwał i aktów prawa miejscowego
dotyczących sfery zadań publicznych (także Programu Współpracy), zlecania zadań
organizacjom oraz standardów realizacji tych zadań.
Komisje Dialogu Społecznego (28 Komisji w Warszawie- stan na VIII.2013)
Mają charakter inicjatywny i doradczy. Konsultują i współtworzą dokumenty wydawane przez
władze miasta w zakresie działalności danej komisji. Uczestniczą w komisjach konkursowych
rozpatrujących oferty o przyznanie dotacji, określają potrzeby społeczne i sposoby ich
zaspokajania.
Dzielnicowe Komisje Dialogu Społecznego (15 Komisji w Warszawie- stan na VIII.2013)
W każdej dzielnicy może działać jedna dzielnicowa komisja, która skupia zainteresowane
organizacje realizujące zadania w różnych dziedzinach na rzecz jej mieszkańców. W skład
dzielnicowej komisji wchodzi także co najmniej jeden przedstawiciel urzędu dzielnicy.
Forum Dialogu Społecznego
Służy głównie wymianie informacji pomiędzy KDSami i DKDSami.
NGO w liczbach
•
•
•
•
•
•
W 2012 roku w Polsce było zarejestrowanych ponad 72 tysiące stowarzyszeń i
ponad 11 tysięcy fundacji, jednak
Szacuje się, że tylko 60–80% z nich działa aktywnie.
Od kilku lat województwo mazowieckie jest liderem w przeliczeniu liczby
organizacji na liczbę mieszkańców (22 organizacje na 10 tys. mieszkańców)
Przyrost organizacji w latach 2008–2012 na 10 tys. mieszkańców wynosi 9,1,
Spośród ponad 80 tysięcy organizacji aż 14 tysięcy ma siedzibę na Mazowszu
Na Pradze Południe zarejestrowanych jest ok. 110 organizacji
Udział NGO w konsultacjach społecznych
Jak wynika z badań Stowarzyszenia Klon/Jawor (2012r.) (5, 7), w
dalszym ciągu tylko około jedna trzecia organizacji bierze udział w
konsultacjach społecznych.
•
•
•
Utrzymywanie kontaktów z urzędami gmin deklaruje
95% organizacji z terenów wiejskich
79% organizacji w miastach powyżej 200 tys. mieszkańców
71% organizacji w Warszawie
Współpraca z NGO w Warszawie w liczbach (8)
•
•
•
•
•
•
•
Wydatki m.st. Warszawy na realizację zadań publicznych przez organizacje
pozarządowe stanowiły w 2012 roku ok. 1% budżetu miasta: nieco ponad
114 mln złotych.
Zdecydowana większość tej kwoty przekazywana jest w ramach otwartych
konkursów ofert prowadzonych na podstawie ustawy o działalności pożytku
publicznego i o wolontariacie.
Rokrocznie ogłaszanych jest ok. 150-170 konkursów,
W konkursach staruje ok. 1100-1200 organizacji składając łącznie 3-4 tys.
wniosków.
Co roku blisko 800 organizacji uzyskuje przynajmniej jedną dotację.
W 2012 przyznano blisko 1900 dotacji.
Najwięcej środków przeznaczanych jest na realizację, przez organizacje
pozarządowe, zadań publicznych z obszaru pomocy społecznej, sportu oraz
ochrony zdrowia.
Funkcjonowanie NGO w Warszawie (8, 9)
•
•
•
•
•
Organizacje starsze oraz działające intensywnie i systematycznie częściej
aplikują o środki i są skuteczniejsze w ich pozyskiwaniu.
Zdecydowana większość organizacji aplikujących w ciągu ostatnich 3 lat o
dotacje od Urzędu Miasta lub urzędów dzielnic uzyskała dotację
przynajmniej raz.
Brak starań o dotacje wynika przede wszystkim z niewiary w sukces i braku
konkursów odpowiadających specyfice organizacji. Istotny jest także brak
wiedzy na temat sposobu ubiegania się oraz samej możliwości starania się
o takie środki – dotyczy on zwłaszcza organizacji o krótkim stażu działania
Większość organizacji oczekuje od strony samorządowej merytorycznego
konsultowania ofert. Praktykuje je część urzędników, inni odrzucają je w
związku z ryzykiem faworyzowania niektórych organizacji.
Główne problemy przy aplikowaniu w konkursach to zbyt duża liczba
załączników oraz kłopoty na etapie konstruowania budżetu- głownie brak
wiedzy o obowiązujących stawkach oraz nieaktualność stawek w
obowiązujących taryfikatorach.
Współpraca NGO z KDS i DKDS (9)
•
•
•
•
Dwie trzecie organizacji podejmujących działania na terenie Warszawy słyszała
o KDS-ach, zaś o DKDS-ach wie już tylko połowa.
Wśród części organizacji barierą uczestnictwa jest zwykły brak świadomości, że
tego rodzaju ciała istnieją.
Kolejnymi barierami są brak czasu przedstawicieli organizacji, a także niewielka
wiara w znaczenie komisji dialogu społecznego i brak przekonania o możliwości
realnego zaistnienia własnej organizacji w tych gremiach.
część organizacji wskazuje na bariery wejścia. Szczególnie młodsze stażem
organizacje mają trudność z przebiciem się z własnymi opiniami i mają poczucie,
że głos ich organizacji nie ma znaczenia dla ustaleń i uchwał podejmowanych
przez komisje
Liczba i wysokość przyznawanych dotacji w 2012r. (8)
Przyznane dotacje w 2012r. w ujęciu procentowym i liczbowym (8)
Bibliografia:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Ustawa o Działalności pożytku publicznego i wolontariacie z 24.042003r.
Uchwała Nr LXVIII/1815/2013 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 17 października 2013 r. w
sprawie przyjęcia programu współpracy m.st. Warszawy w 2014 roku z organizacjami
pozarządowymi oraz podmiotami, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o
działalności pożytku publicznego i o wolontariacie
Poradnik modelowej współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych wydany przez
Sieć Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT w 2012r.
Dobre praktyki współpracy między administracją publiczną i organizacjami pozarządowymi (z
wykorzystaniem analizy jakościowej). Ekspertyza wydana przez Collegium Civitas 2011r.
„Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych”. Raport z badania 2012, Stowarzyszenie
Klon/Jawor
Prawo Zamówień Publicznych
W stronę partnerskiej współpracy- Instytut Spraw Publicznych 2012r.
„Współpraca m.st. Warszawy z organizacjami pozarządowymi" 2013, Stowarzyszenie Klon/Jawor
Badania ilościowe i jakościowe ze strony: http://civicpedia.ngo.pl/wiadomosc/965061.html