O przestępstwie handlu kobietami cz.III

Fundacja Kobiety dla Kobiet
O przestępstwie handlu kobietami cz.III
20.12.2005.
Zmieniony 09.02.2010.
Andrzej Kremplewski
O przestępstwie handlu kobietamicz.III Kodeks Karny z 6 czerwca 1997 r.
przewiduje zakaz handlu ludźmi w dwóch przepisach, w art. 204 § 4 oraz w art. 253. Pierwszy z tych
przepisów umieszczono w rozdziale XXV pt. "Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności",
bezpośrednio po przepisach penalizujących nakłanianie do prostytucji oraz czerpanie korzyści majątkowej
z uprawiania prostytucji przez inną osobę, tudzież z nakłaniania lub czerpania takich korzyści z prostytucji
osoby małoletniej. Przewiduje on karę pozbawienia wolności do lat 3 wobec każdego, kto uprowadza inną
osobę w celu uprawiania prostytucji za granicą.
Uzasadnienie do "Projektu Kodeksu Karnego" zawierało odnośnie powyższego występku jedynie
lapidarny komentarz, że "określony w art. 205 § 4 (według ówczesnej numeracji artykułów - A. K.) typ
zachowania odpowiada zobowiązaniom konwencyjnym" [26]. Natomiast w rozdziale XXXII Kodeksu
Karnego z 1997 r. ("Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu") ustawodawca przewidział w art.
253 § 1 karalność zbrodni handlu ludźmi: "Kto uprawia handel ludźmi nawet za ich zgodą, podlega karze
pozbawienia wolności od lat 3". Uzasadnienie podobnie komentuje wprowadzenie tego przepisu, tzn.
stwierdza, że przepis powyższy umieszczono "dla wypełnienia zobowiązań konwencyjnych" [27]. Oba
typy przestępstw ścigane są z oskarżenia publicznego. Obok kary pozbawienia wolności ustawa karna
przewiduje możliwość wymierzenia wobec sprawcy przestępstwa kary grzywny, jeśli dopuścił się on czynu
w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął. Grzywnę wymierza się w
stawkach dziennych (w zasadzie od 20 do 360) przy czym wartość jednej stawki sąd ustala od 10 do
2000 zł (art. 33 K.K.). Tak skonstruowana kara grzywny może okazać się dość dotkliwą sankcją dla
sprawców badanych przestępstw, tym bardziej, że trudno wyobrazić sobie inną ich motywację niż mającą
na celu osiągnięcie korzyści. Przestępstwo z art. 204 § 4 należy zaliczyć do tzw. przestępstw
kierunkowych (świadczą o tym dodatkowe cechy strony podmiotowej - "w celu uprawiania prostytucji za
granicą"). Podobnie jak w przypadku handlu ludźmi jest to przestępstwo umyślne. W dyspozycji art. 204
§ 4 pominięto istotne znamię strony przedmiotowej przestępstwa, polegające na "dostarczaniu" innej
osoby w celu uprawiania prostytucji za granicą. Art. 1 Konwencji z 1950 r. nakłada natomiast wyraźny
obowiązek penalizacji tegoż dostarczania. Nie jest oczywiste czy art. 204 § 4 stanowi lex specialis w
stosunku do art. 253 § 1. Wynika to braku definicji "handlu ludźmi". Wykładnia logiczna nakazuje
wykluczenie z pojęcia tego handlu elementów zarówno "zagranicznych" (możliwy jest bowiem na gruncie
tej wykładni "wewnątrzkrajowy" handel ludźmi), jak i celu polegającego na uprawianiu prostytucji, które
są już zawarte w art. 204 § 4 Kodeksu z 1997 r. Ustalenie to jest istotne z punktu widzenia kwestii
kwalifikacji prawnej podobnych stanów faktycznych. Ma to swe praktyczne konsekwencje wynikające
choćby z faktu, że handel ludźmi jest zbrodnią [28], a uprowadzenie w celu uprawiania prostytucji za
granicą jest "tylko" występkiem. Może to rodzić poważne skutki w sferze odpowiedzialności karnej
sprawcy. Podobnych kłopotów z "kwalifikacją" należy oczekiwać przy postanowieniu sądu o zastosowaniu
podsłuchu telefonicznego (w trybie procesowym), który jest możliwy zarówno w przypadku handlu ludźmi
(art. 237 § 3 pkt. 3 K.P.K.), jak i uprowadzenia osoby (art. 237 § 3 pkt. 4). W związku z tym należy
uważnie obserwować praktykę prokuratorską i sądową w zakresie kwalifikacji stanów faktycznych
każdego z omawianych przepisów nowego Kodeksu Karnego. Ostatnio art. 253 § 1 K.K. skrytykował
zdecydowanie Lech Gardocki. Autor ten wyraził opinię, że jest on sprzeczny z zasadą jasnego i
zrozumiałego formułowania przepisu karnego (nullum crimen sine lege certa) - nie opisuje bowiem
zachowania się sprawcy w sposób pozwalający zorientować się obywatelowi czego zabrania. Nie wiadomo
bowiem co oznacza "uprawianie handlu ludźmi". Z tego powodu, w opinii cytowanego autora, przepis ten
nie może być stosowany [29]. 3. Przybliżony obraz zjawiska. Jak przedstawiają się dane co do liczby
przestępstw z art. IX P.W.K.K. ? Statystyka sądowa wykazuje następującą liczbę skazanych za
popełnienie przestępstw z ustawy P.w.k.k.: w 1992 r. - 1 skazany, w 1993 r. - 2, w 1994 r. - 5; w 1995 1 [30]. Należy zaznaczyć, że statystyka ta nie stanowi dobrego źródła ilustrującego skalę zjawiska handlu
ludźmi w celu uprawiania prostytucji ponieważ:
- zawiera łączne dane dotyczące kilku typów przestępstw konwencyjnych zawartych w P.W.K.K. (nie
wiadomo ilu skazanych dotyczyły przestępstwa z art. IX, a ilu z pozostałych przestępstw z P.W.K.K.), - statystyka sądowa nie zawiera informacji o liczbie ofiar. Nawet, gdy założymy hipotetycznie, że owo
jedno skazanie z 1995 r. dotyczyło omawianego przestępstwa, jego stan faktyczny mógł dotyczyć jednej
ofiary, jak i np. kilkudziesięciu [31]. W związku z tym dane tej statystyki mogą mieć jedynie wartość
posiłkową w konfrontacji z lepiej ilustrującymi w tym przypadku zakres zjawiska danymi policyjnymi. Z
danych tych wynika, że w 1993 r. policja odnotowała 42 sprawy o handel kobietami, w 1994 - 52, w
1995 - 36, w 1996 - 23, a w 1997 r. (w I kwartale) - 15. Ponadto policja ustaliła, że w 1995 r. liczba
http://www.femina.org.pl
Kreator PDF
Utworzono 7 March, 2017, 22:11
Fundacja Kobiety dla Kobiet
polskich ofiar handlu wyniosła 200 osób, a w 1996 r. (w I kwartale) - 70 [32]. Wśród 97 organizatorów
wywozu kobiet znajdowało się 46 Polaków i 24 Polki. Wśród pozostałych 27 sprawców - cudzoziemców najwięcej było Niemców - 10. Aresztowano 30 sprawców, 5 skazano na kary od 8 do 4 i pół roku kary
pozbawienia wolności (w tym niektóre z zawieszeniem) [33]. Wobec skromnych danych z dostępnych
statystyk, uzupełniającym źródłem informacji mogą być dane organizacji działających na rzecz kobietofiar tego przestępstwa, zwłaszcza w krajach o liberalno-permisywnym nastawieniu do kwestii
prostytucji. Według danych Holenderskiej Fundacji Przeciwko Handlowi Kobietami (STV) w 1994 r. wśród
168 ofiar handlu kobietami, którymi zajmowała się ta organizacja, 69 % stanowiły kobiety z centralnej i
wschodniej Europy. Liczba ofiar pochodzących z Czech i Polski wzrosła pomiędzy 1993 r. a 1994 r. z 7 do
40 [34]. Starsze dane belgijskie z 1991 r. wskazują, że tylko w ciągu siedmiu miesięcy tego roku 16
kobiet zostało ofiarami handlu w celu uprawiania prostytucji. To samo źródło komentuje, że dane te
stanowią tylko szczyt góry lodowej. Według szacunków wśród 20 tysięcy nielegalnych sprzątaczek i
pomocy domowych w Belgii, połowę stanowiły Polki z wschodniej Polski (pozostałe to przede wszystkim
Kolumbijki z Medellin i Cali oraz Filipinki). Cytowana autorka twierdzi, że wydaje się niemożliwe, aby tak
wiele kobiet z tych samych rejonów samodzielnie trafiło do Belgii [35]. Znaczna część z nich mogła
"dorabiać" sobie pracując w seks-biznesie. Dane powyższe, przytoczone wyłącznie ilustracyjnie,
wskazują, że przestępstwo handlu kobietami cechuje się dość wysoką ciemną liczbą. Pewna część ofiar to
kobiety ze Wschodniej Europy. Liczba tych ofiar wzrasta [36]. Potwierdzają to także ustalenia rodzimych
organizacji pozarządowych, pracujących w dziedzinie zapobiegania handlu kobietami [37]. 4. Dyskusja.
Zastanowić się należy nad przyczynieniem się ofiar do tego, że popełniono wobec nich przestępstwo.
Wydaje się, że do syndromu ofiary przestępstwa handlu kobietami należy zaliczyć trudne położenie
ekonomiczne (często brak pracy) [38], wiarę w bardzo wysokie zarobki za granicą, naiwność,
nieznajomość języka obcego i realiów życia za granicą, niską świadomość prawną oraz młodość i urodę.
Należy także wymienić podatność niektórych kobiet na stanie się ofiarą tego przestępstwa. Tak jak
istnieją osoby, które zgadzają się na to, aby nimi handlowano (nie w celach uprawiania prostytucji) - np.
piłkarze odsprzedawani klubom sportowym oferującym wyższą cenę, tak - jak twierdzą niektórzy - pewna
część kobiet, która godzi się na pracę na Zachodzie, przynajmniej "domyśla się", że będzie to praca w
prostytucji lub liczy się z taką możliwością i z mniejszym lub większym oporem akceptuje nowe zajęcie
[39]. Dopiero gdy okazuje się, że trzeba pracować bez możliwości odmowy, z bardzo różnymi klientami,
obsługiwać ich bardzo wielu w ciągu doby, świadczyć usługi bardzo nisko opłacane i bez zabezpieczenia dochodzi do konfliktu między sutenerem a prostytutką. Próby oporu spotykają się z fizyczną i psychiczną
presją, pobiciem, zgwałceniem, odebraniem dokumentów, uwięzieniem połączonym ze ścisłą kontrolą.
Stosuje się też szantaż polegający na filmowaniu lub fotografowaniu kobiety podczas obsługi klienta lub
jej gwałcenia, grożąc wysłaniem kasety lub zdjęć mężowi, rodzicom lub znajomym. Wszystkie te
elementy wiktymizacyjne wskazują na jeden z podstawowych kierunków przeciwdziałania handlowi
kobietami - pracę edukacyjną wśród kobiet, zwłaszcza tych o wysokim wskaźniku ryzyka (czyli przede
wszystkim bezrobotnych i bez wykształcenia). Fakt, że przestępstwa handlu kobietami i uprowadzenia
za granicę w celu uprawiania prostytucji umieszczono w nowym Kodeksie Karnym, należy ocenić
pozytywnie. Oznacza to, że ustawodawca przywiązuje znaczną wagę do funkcji ochronnej prawa karnego
oraz do zobowiązań wynikających z traktatów międzynarodowych wiążących Polskę. Także z punktu
widzenia świadomości prawnej ewentualnych sprawców tego przestępstwa lepiej oddziaływują zakazy
wynikające z przepisów kodeksowych, niż umieszczonych poza nim, w tzw. ustawach dodatkowych. Z
aprobatą należy także przyjąć rozszerzenia pojęcia handlu o mężczyzn ("handel ludźmi"), co powoduje
równość kobiet i mężczyzn i likwiduje lukę w zakresie ochrony prawnej tych ostatnich. Niemniej jednak
regulacja w nowym Kodeksie Karnym, jak się wydaje, rodzić będzie spore trudności interpretacyjne
związane z wzajemną relacją przestępstw z art. 204 § 4 i art. 253 § 1 oraz z brakiem definicji handlu
ludźmi. Pozostaje mieć nadzieję, że lukę tę wypełni wkrótce orzecznictwo sądowe. Przestępstwo handlu
kobietami należy do przestępstw, które bardzo trudno wykryć. Przyczyniają się do tego elementy
zagraniczne (szybkie przemieszczanie ofiary między państwami), wstyd ofiary, która często nie chce
poinformować policji (z obawy przed ujawnieniem faktu pracy w prostytucji, wydaleniem i zemstą
przestępców). Jest oczywiste, że zarówno handlarze, jak i ich klienci, są zainteresowani w ukryciu swego
procederu. Wszystko to powoduje ponowne zwrócenie uwagi na ofiarę przestępstwa, ale w kontekście
postępowania karnego. Istotne są tu procedury przewidujące odpowiednią pozycję prawną ofiary
przestępstwa, jak i jego świadka. Dotyczy to odpowiednio szybkiego przeprowadzenia postępowania
przygotowawczego i sądowego, ochrony świadka i ofiary oraz zapewnienia im możliwości uczestniczenia
w postępowaniu oraz pobytu w państwie, w którym popełniono przestępstwo podczas procesu [40]. Nie
bez znaczenia jest także odpowiednie przeszkolenie policjantów, prokuratorów oraz sędziów w zakresie
postępowania z ofiarami tych przestępstw. Analiza handlu kobietami prowadzi do trywialnej, acz
aktualnej prawdy o ograniczonym zakresie oddziaływania zakazu płynącego z normy prawa karnego.
Zakaz ten będzie tym silniej internalizowany przez adresatów tej normy, im bardziej będzie on związany
z moralnością. W czasach kryzysu i zwątpienia w wartości, ciągłego zmagania się "być" z "mieć", należy
ciągle przypominać, że "(...) wszystko, co ubliża godności ludzkiej, jak (...) handel kobietami i młodzieżą
http://www.femina.org.pl
Kreator PDF
Utworzono 7 March, 2017, 22:11
Fundacja Kobiety dla Kobiet
(...), wszystkie te i tym podobne sprawy i praktyki są czymś haniebnym; zakażając cywilizację ludzką,
bardziej hańbią tych, którzy się ich dopuszczają, niż tych, którzy doznają krzywdy, a jak najbardziej
sprzeciwiają się chwale Stwórcy". [41] Przypisy:
26 Projekt Kodeksu Karnego. Warszawa, sierpień 1995 [Sejm RP II kadencji,
druk Sejmowy nr 1274], s. 87 Uzasadnienia. 27 Ibidem, s. 96. 28 Projekt... (w wersji z 1995 r.)
proponował aby handel ludźmi był występkiem zagrożonym karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do
lat 8. 29 L. Gardocki: Prawo karne. Warszawa. Wydaw. C.H. Beck 1998, s. 283-284. 30 Statystyka
sądowa 1994 r. Część III. Prawomocne osądzenia osób dorosłych. Warszawa. Ministerstwo
Sprawiedliwości 1996, s. 206 oraz Statystyka sądowa 1995 r. Część III. Prawomocne osądzenia osób
dorosłych. Warszawa. Ministerstwo Sprawiedliwości 1997, s. 234. 31 W jednej ze spraw, które toczyły
się przed Sądem Wojewódzkim w Szczecinie w 1997 r. oskarżono Piotra R. o wywiezienie 53 kobiet z
Polski do domów publicznych. Policja szacowała natomiast, że w ciągu 2 lat działalności mógł on
pośredniczyć w dostarczeniu na Zachód od 400 do 500 dziewcząt. A. Zadworny: Sprzedana narzeczona.
"Gazeta Wyborcza" 1997 nr 18, s. 14. Natomiast w siedmiu sprawach o handel kobietami zawisłych przed
Sądem Wojewódzkim w Katowicach w latach 1993-1997 ofiarami tego przestępstwa padło ogółem 20
kobiet. A. Zięba: Handel kobietami. Warszawa: IPSiR UW 1997, s. 64-88 (nie publikowana praca
magisterska). 32 Raport specjalnej sprawozdawczyni Radhiki Coomaraswamy na temat przemocy
stosowanej wobec kobiet, jej przyczyn i konsekwencji. Załącznik: Raport specjalnej sprawozdawczyni z
misji do Polski, dotyczący handlu kobietami i wymuszonej prostytucji (od 24 maja do 1 czerwca 1996
roku) [E/CN. 4/1997/47/Add1. 10 grudnia 1996]. Warszawa. La Strada - Fundacja Przeciwko Handlowi
Kobietami, wrzesień 1997, s. 31; Sprawozdanie stenograficzne ze 114 posiedzenia Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej w dniach 27-29 sierpnia 1997 r. Warszawa. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, II
Kadencja 1997, s. 13 (zał. 2) [odpowiedź na ponowną interpelację poselską R. Nowaka w sprawie "w
sprawie podstępnego sprowadzania Polek do krajów Europy Zachodniej i zmuszania ich do uprawiania
nierządu"]. Jak poinformowano mnie w Komendzie Głównej Policji, cytowane dane nie odnoszą się
wyłącznie do spraw formalnie wszczętych, ale ustalonych operacyjnie, tzn. że nie w każdej wykazanej tu
sprawie policja wszczęła postępowanie karne (np. z braku wystarczających dowodów). 33 B. Tomtała:
Przestępczość zorganizowana związana z życiem nocnym. (W:) Policja polska wobec przestępczości
zorganizowanej (red. W. Pływaczewski i J. Świerczewski). Szczytno. Wydaw. Wyższej Szkoły Policji 1997,
s. 255. 34 Trafficking and Prostitution: The Growing Exploitation of Migrant Women from Central and
Eastern Europe, May 1995. Budapest: Migration Information Programme 1995, s. 9. 35 C. Davies: Free
and Equal in Dignity and Rights ? The Trafficing of Women of Europe. Brussels: Quaker Council For
European Affairs 1992, s. 5, 7. 36 S.-A. Mnsson stwierdza, że "tylko w Europie stajemy wobec handlu i
działalności < 37 Należy tu wymienić Program Prewencji Handlu Kobietami z Europy Środkowej i
Wschodniej "La Strada", działający w Polsce od września 1995 r., prowadzony przez cztery partnerskie
organizacje: Holenderską Fundację Przeciwko Handlowi Kobietami (STV), Polskie Stowarzyszenie
Feministyczne, Związek Dziewcząt i Kobiet Chrześcijańskich (YWCA) oraz czeskie Środkowoeuropejskie
Centrum Konsultacyjne Projektów Kobiecych ProFem. 38 Podkreślają to m. in. B. Limanowska i T.
Oleszczuk: Frauenhandel - Bericht aus Polen, 1994. (W:) Ulice- Silnice - Dálnice. Strassen und
Grenzwege. Praha. ProFem a Rozkoý bez Rizika 1996, s. 55. 39 B. Tomtała: Przestępczość..., op. cit., s.
256. Z badań A. Zięby obejmujących 20 ofiar handlu kobietami z lat 1993-97 wynika, że 14 spośród nich
wiedziało, że będą pracować za granicą jako prostytutki. A. Zięba: Handel kobietami, op. cit. 40
Wzorcową procedurę (tzw. B-17) w tym zakresie przewiduje prawo holenderskie. Zob. J. Hermans:
Działania policji holenderskiej przeciwko handlowi kobietami. (W:) Pierwszy rok La Strady. Rezultaty...,
op. cit., s. 22-23. 41 Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym "Gaudium et Spes"
[z 7 grudnia 1965 r.]. (W:) M. Radwan, L. Dyczewski, A. Stanowski (red.) Dokumenty nauki społecznej
Kościoła, część 1. Rzym-Lublin 1987, s. 330. Zobacz też:
CZ.I
CZ.II
Źródło
{mos_sb_discuss:13}
http://www.femina.org.pl
Kreator PDF
Utworzono 7 March, 2017, 22:11