Rośliny okrytonasienne

Rośliny
okrytonasienne
kwiaty, nasiona,
owoce.
KWIATY
Kwiat roślin
okrytonasiennych
Budowa kwiatu:
A - płatek korony,
B - pręcik,
B1 - główka pręcika,
B2 - nitka pręcika,
C - słupek,
C1 - znamię słupka,
C2 szyjka słupka,
C3 - zaląŜnia,
D - zaląŜek,
E - dno kwiatowe,
F - działka kielicha,
G - szypułka kwiatowa
Słupkowie
Zespół owocolistków w kwiatach roślin okrytozaląŜkowych,
tworzący jeden lub więcej słupków. W słupkowiu wolnoowockowym
kaŜdy owocolistek tworzy odrębny słupek, w słupkowiu
zrosłoowockowym zrośnięte owocolistki tworzą jedną zaląŜnię słupka.
Pręcik
Organ męski kwiatu, słuŜący do produkcji ziaren pyłku, w których
tworzą się plemniki. Pręcik zbudowany jest z nitki i główki, w której
występują zazwyczaj dwa pylniki, złoŜone z dwóch woreczków
pyłkowych.
Liczba pręcików jest róŜna u róŜnych roślin, mogą być one wolne lub
zrośnięte, ułoŜone w jednym lub wielu okółkach (najczęściej dwóch).
Pyłek lilii królewskiej
Pyłek trzykrotki składa się z k. wegetatywnej (która wytworzy łagiewkę
pyłkową) i k. generatywnej (która w łagiewce podzieli się na dwie
komórki plemnikowe) - jądro generatywne jest wydłuŜone, wegetatywne
– mniejsze i nieregularne.
Ziarna pyłku wiesiołka dwuletniego - są podczas wypylenia połączone w
większe grupy za pomocą nitkowatych struktur powstających w
dojrzewającym pylniku.
Kiełkujące ziarno pyłku. Łagiewka pyłkowa jest rosnącą komórką
wegetatywną.
Ziarna pyłku słonecznika
Ziarna pyłku
Pylniki jasnoty białej
Pyłek na powierzchni pylników
Powierzchnia pylników
Okwiat
To część kwiatu złoŜona zwykle z kielicha i korony.
Okwiat słuŜy ochronie pręcików i słupków, a takŜe jako powabnia
u roślin owadopylnych dzięki zapachowi i kolorom, dla zapylających
je owadów, ptaków czy ssaków.
U jednoliściennych występuje okwiat pojedynczy, który składa się z
dwóch okółków jednakowych listków okwiatu - barwnych jak u
tulipana lub zielonych jak u kosmatki.
Niektóre rośliny zatraciły okwiat tylko częściowo lub całkowicie np.
wierzba, trawy.
„pszczoła w pracy”
ZaląŜnia
To rozszerzona dolna część słupka powstałego z
jednego (zaląŜnia jednokomorowa) lub kilku
(zaląŜnia wielokomorowa) zrośniętych owocolistków.
W komorze zaląŜni na brzegach lub na wewnętrznych
powierzchniach owocolistków znajdują się zaląŜki
połoŜone brzeŜnie, ściennie, kątowo lub osiowo.
W zaleŜności od połoŜenia względem dna kwiatowego
rozróŜnia się zaląŜnie dolną lub górną.
Prątniczki
Przekształcone, płonne pręciki, nie produkujące
płodnego pyłku. Prątniczki występują m.in. w kwiatach
kakaowca i trędownika.
U niektórych roślin (np. u pełnika, jaskra) na
prątniczkach tworzą się nektaria, w kwiatach pełnych
prątniczki wykształcają się jako dodatkowe płatki (np. u
piwonii), u tawuły pełnią rolę powabni dla owadów .
Nektaria, miodniki.
Organy gruczołowe produkujące bogate w cukier
wydzieliny, przywabiające owady.
Nektaria występują u roślin miododajnych, najczęściej
w obrębie kwiatów (nektaria kwiatowe) oraz niekiedy na
ogonkach liściowych (np.: u akcji i śliwy), przylistkach
lub w kątach nerwów liściach (nektaria pozakwiatowe).
Szypułka
To nieulistniona część pędu na której
wyrasta kwiat a następnie owoc
okrytozaląŜkowych.
Szypułka moŜe być róŜnej długości u
róŜnych gatunków, istnieją teŜ kwiaty
bezszypułkowe.
Przez szypułkę są one zaopatrywane w
wodę z solami mineralnymi i substancje
organiczne.
ZADANIE dla ucznia:
Nazwij elementy budowy kwiatu zaznaczone
na rysunku:
8
1
7
6
+
2
5
3
5a
4
Odpowiedzi:
1 – płatki korony
8
3 – okwiat
4 – dno kwiatowe
1
7
2
6 – szyjka słupka
5
3
4
5 – zaląŜnia
5a – zaląŜek
6
+
2 – działki kielicha
7 – nitka pręcika
5a
8 – główka pręcika
Kwiatostan
To skupienie kwiatów na pędzie.
Kwiatostany dzieli się na kilka typów ze
względu na sposób rozgałęziania pędów i
osadzenie kwiatów.
ZADANIE dla ucznia
Uporządkuj kolumny przypisując
nazwę do typu kwiatostanu.
A
B C
D
E
F
G
H
1 – grono
5 – kłos
2 – koszyczek
6 – kolba
3 – baldachogrono
7 – główka
4 – wiecha
8 – kłos złoŜony
9 – baldach złoŜony
I
Odpowiedzi:
A–5
B–6
C–1
D–4
E–7
F–2
G–8
H–3
I–9
Kwiaty wiatropylne mają:
- okwiat zredukowany lub są bezokwiatowe, drobne.
- kwiaty pręcikowe są u nich zwykle zebrane w
zwisających, kołyszących się kotkach (baziach)
- wytwarzają bardzo duŜe ilości drobnego, suchego
pyłku.
- znamiona kwiatów słupkowych są zwykle duŜe,
przystosowane do zatrzymywania ziaren pyłku, np. u
topoli, leszczyny, orzecha, dębu.
Kwiat roślin owadopylnych (A) i wiatropylnych (B)
ZADANIE dla ucznia:
Które odpowiedzi dotyczą kwiatów wiatropylnych?
1 – pyłek wytwarzany jest w ogromnej ilości
2 – zredukowany okwiat
3 – pręciki na długich i wiotkich nitkach
4 – słupek sztywny, wystający poza okwiat
5 – okwiat zwykle barwny
6 – ziarna pyłku są duŜe i wytwarzane w mniejszych
ilościach
7 – duŜa liczna pręcików
8 – znamiona słupków o duŜej, zwykle podzielonej
powierzchni
Odpowiedzi:
1, 2, 3, 8
NASIONA
Nasiona
Budowa nasienia rośliny
jednoliściennej
a) łupina nasienna,
b) bielmo,
c) liścień,
d) zarodek.
Porównanie nasion roślin
jednoliściennych i dwuliściennych.
Nasiono powstałe z zaląŜka w wyniku podwójnego zapłodnienia
składa się z zarodka i tkanki zapasowej: bielma (endosperm) i
obielma (perysperm), oraz łupiny nasiennej. Jest to twór
przetrwalnikowy.
W tkance odŜywczej mogą gromadzić się węglowodany: skrobia,
tłuszcze i białka.
Ze względu na rodzaj gromadzonych substancji wyróŜnia się
nasiona:
skrobiowe (pszenica, ryŜ),
oleiste (len, mak, słonecznik, rzepak)
białkowe (groch, fasola, soja).
Dojrzałe nasiona dzielimy na:
• bielmowe – tkankę odŜywczą stanowi silnie
rozbudowane bielmo wtórne, a u nagozaląŜkowych
bielmo pierwotne; zarodek jest niewielki, np. nasiona
maku, tytoniu, lnu, zbóŜ, trawy, gryki,
• bezbielmowe – bielmo zostaje zuŜyte podczas
rozwoju nasienia, a substancje zapasowe
gromadzone są bezpośrednio w silnie rozwiniętych
liścieniach, np. motylkowate, kasztanowiec, orzech
włoski, fasola, groch, ogórek, dynia, słonecznik,
• obielmowe – tkankę odŜywczą stanowi obielmo
(perysperm) powstające z ośrodka zaląŜka, np.
goździkowate, pieprzowate.
ZADANIE dla ucznia:
Który z rysunków przedstawia nasiona:
1 – bielmowe, 2 – obielmowe, 3 – bezbielmowe ?
Odpowiedz:
1
bielmowe
2
obielmowe
3
bezbielmowe
Przekrój poprzeczny przez łupinę nasienną wyki - dwie
powierzchniowe warstwy (oznaczone jako 1 i 2) są utworzone ze
zdrewniałych komórek wzmacniających (sklerenchymatycznych).
Sposoby rozsiewania nasion
•
Autochoria (samosiewność) - proces samoczynnego
rozsiewania diaspor przez roślinę. Autochory, np.
niecierpek, wykształcają mechanizmy słuŜące do
uwalniania i rozrzucania diaspor.
1)
Blastochoria - to sposób rozsiewania nasion
polegający na wzroście pędu nasiennego na długość i
pozostawianiu nasion w pewnej odległości od rośliny
macierzystej.
2)
Ballochoria - to sposób rozsiewania nasion (diaspor) za
pomocą mechanizmów eksplozyjnych.
Sposoby
rozsiewania
się nasion i owoców
Z UDZIAŁEM CZYNNIKÓW
ZEWNĘTRZNYCH
- wiatr (orchidea, mniszek,
klon, jesion, świerk)
SAMORZUTNE
- woda (kokos, lilia wodna,
grzybień biały)
-zwierzęta (cis, łopian,
rzepak)
- człowiek
wyrzucanie ( niecierpek,
motylkowate, bodziszek)
wysypywanie (mak)
Allochoria, alochoria (obcosiewność) - u roślin
nasiennych rozsiewanie nasion przy pomocy
czynników zewnętrznych.
Tu naleŜą:
1 - Hydrochoria (wodosiewność)
2 - Anemochoria (wiatrosiewność)
3 - Barochoria (swobodne spadanie nasiona)
4 – Zoochoria (ornitochoria, antropochoria)
Rośliny wykształcają często specjalne struktury
umoŜliwiające im obcosiewność.
Elementy morfologiczne siewki:
1. system korzeniowy
2. szyjka korzeniowa - znajduje się na pograniczu
łodyŜki i korzenia, u róŜnych gatunków siewek
moŜe
być róŜnie zabarwiona i w mniejszym lub większym
stopniu zgrubiała. Jest to bardzo wraŜliwa część
rośliny.
3. część podliścieniowa (hipokotyl)
4. liścienie - najbardziej charakterystyczna cecha.
Ich liczba moŜe być cechą rozpoznawczą tylko u
iglastych (2-13 liścieni), podczas gdy wszystkie
rośliny liściaste mają zawsze po dwa liścienie.
5. część nadliścieniowa (epikotyl) - u iglastych nie
wykształca się. Pierwsze liście (igły) wyrastają
tuŜ nad liścieniami. U liściastych jest zazwyczaj
wyraźnie wykształcony.
6. pierwsze liście (młodociane)
Sposoby
kiełkowania
Trzydniowe kiełki
słonecznika
1 - Kiełkowanie epigeiczne tu część
podliścieniowa zarodka (hipokotyl)
wydłuŜa się i powoduje wynoszenie się
liścieni ponad ziemię. W tym wypadku
liścienie pełnią funkcję organów
fotosyntezujących, np: wszystkie iglaste i
większość liściastych, fasola, rzodkiewka.
2 - Kiełkowanie hipogeiczne tu liścienie
pozostają w glebie, a część
nadliścieniowa (epikotyl) wydłuŜa się.
Substancje odŜywcze pobierane są z
liścieni do momentu wytworzenia liści,
np: dąb, leszczyna, groch.
ZADANIE dla ucznia:
A
Jaki typ kiełkowania
został przedstawiony
na schemacie A i
schemacie B?
B
Odpowiedz:
A
A – kiełkowanie
hipogeiczne (podziemne)
B
B – kiełkowanie
epigeniczne (nadziemne)
Buk pospolity - siewka
Dąb bezszypułkowy - siewka
ZADANIE dla ucznia:
Obok zamieszczono
Wykres przedstawiający
zaleŜność między
wilgotnością nasion
kilku gatunków roślin a
natęŜeniem procesu
oddychania.
Sformułuj dwa wnioski
wynikające z analizy
wykresu.
Odpowiedz:
Ze wzrostem wilgotności nasion wzrasta
w nich natęŜenie oddychania komórkowego.
Nasiona Ŝyta reagują na wzrost ich wilgotności
najwolniejszym wzrostem natęŜenia oddychania.
OWOCE
Owoce - rodzaje
I – podział ze względu na liczbę zaląŜni:
A – owoce pojedyncze (kwiat pojedynczy, jeden słupek)
B – owoc zbiorowy – (kwiat pojedynczy, słupkowie)
C – owocostan – (kwiatostan)
II – podział ze względu na postać owocni:
A – suche (skórzasta lub zdrewniała owocnia)
1A – pękające (strąk, łuszczyna, mieszek)
2A – niepękające (ziarniak, orzech, orzeszek)
B – mięsiste (soczysta owocnia)
Proces powstawania owocu
ZALĄśEK ----------- nasienie
1 - Komórka jajowa (1n)
+ plemnik (1n) = zygota (2n) ----------- zarodek (2n)
2 - Wtórne jadro woreczka zaląŜkowego (2n)
+ plemnik (1n) = k.bielmowa (3n) ------------ bielmo (3n)
3 - Osłonki zaląŜka (2n) = łupina nasienna (2n)
4 - Ośrodek zaląŜka (2n) = obielmo (2n)
ZALĄśNIA ----------- owocnia
OWOC = OWOCNIA + NASIONA
Części składowe owocu
Owocnia (perykarp) - powstaje z zaląŜni słupka, jest zbudowana z:
– egzokarpu - warstwa zewnętrzna, tkanka okrywająca owocu.
– mezokarpu - środkowa warstwa, moŜe być soczysta
(zbudowana z miękiszu), jak u pestkowca albo sucha i
twarda jak w strąkach. ZaleŜnie od rodzaju mezokarpu
rozróŜniamy owoce soczyste i suche.
– endokarpu - wewnętrzna warstwa owocni, tworząca ściany
komory nasiennej. MoŜe być błoniasta i cienka jak w
strąkach grochu, grubsza i skórzasta jak w jabłku lub
zdrewniała w pestce śliwy.
Charakterystyka owoców suchych
Mieszek – utworzony z 1 owocolistka (pierwotny typ
owocu)
Torebka – utworzony z wielu zrośniętych owocolistków
(często podzielony na komory nasienne), owocnia jest
skórzasta, zdrewniała
Strąk – utworzony z 1 owocolistka, owoc wielonasienny,
owocnia skórzasta i cienka
Orzech – utworzona z kilku owocolistków, owocnia
zdrewniała
Owoce suche pękające
(przykłady)
3
1
2
5
4
1 – mieszek tojadu
2 – strąk grochu
3 – kapusta rzepak (łuszczyna)
4 – tasznik pospolity (łuszczynka)
5 – mak (torebka)
Owoce suche niepękające
(przykłady)
1
2
3
3
1 – słonecznik (niełupka)
2 – pszenica (ziarniak)
3 – jaskier ostry, kasztan,
dąb (orzech),
4 – kłębki na pędzie buraka
(orzeszek)
5 – klon (skrzydlak)
6 – kminek (rozłupki)
6
3
5
4
Charakterystyka owoców mięsistych
Pestkowiec – utworzony z 1 owocolistka, zewnętrzna
część owocni tworzy skórkę, środkowa mięsista,
wewnętrzna zdrewniała.
Jagoda – utworzony z kilku owocolistków, owoc
wielonasienny
Owoc rzekomy – w tworzeniu tego typu owocu, oprócz
zaląŜni, bierze udział inna część kwiatu, np.: jabłko–
tu soczysta część powstaje z dna kwiatowego
Owoc zbiorowy – powstaje z wielu zaląŜni
jednego wielosłupkowego kwiatu, waŜną role
w ich powstawaniu odgrywa teŜ dno
kwiatowe, które łączy drobne owoce w jedna
całość.
NaleŜą tu wielopestkowce (malina, jeŜyna) i
wieloorzeszkowce (truskawka, poziomka)
Owoce mięsiste
(przykłady)
2
1
1 – morela, śliwa (pestkowiec)
2 – malina (wielopestkowiec)
3 – porzeczka (jagoda)
4 – truskawka (jagoda pozorna)
3
4
Owocostany – to zbiory owoców, które powstają z
przekształcenia całych kwiatostanów. W ich
tworzeniu biorą udział: zaląŜnie, dno kwiatowe, liście
przykwiatowe.
Owocostan
orzeszkowy
morwy
owocostan jagodowy
ananasa
Owocostan
pestkowcowy
figowca
pospolitego
ZADANIE dla ucznia:
Uporządkuj kolumny:
1 – kasztan
2 – tytoń
3 – ryŜ
4 – bób
5 – ananas
6 – morela
7 – pomidor
A – ziarniak
B – jagoda
C – orzech
D – pestkowiec
E – pestkowiec złoŜony
F – strąk
8 – jeŜyna
G – torebka
9 – poziomka
H – owocostan
10 – słonecznik
I – niełupka
J – wieloorzeszkowiec
Odpowiedz:
1–C
2–G
3–A
4–F
5–H
6–D
7–B
8–E
9–J
10 – I