D - Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

Sygn. akt III AUa 217/16
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 czerwca 2016 r.
Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku
w składzie:
Przewodniczący:
SSA Michał Bober
Sędziowie:
SSA Małgorzata Gerszewska
SSA Bożena Grubba (spr.)
Protokolant:
stażysta Katarzyna Kręska
po rozpoznaniu w dniu 15 czerwca 2016 r. w Gdańsku
sprawy M. M. (1) i A. M. (1)
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.
o ubezpieczenie społeczne
na skutek apelacji M. M. (1)
od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 10 listopada 2015 r.,
sygn. akt IV U 2030/14
1. zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego i ustala, że M. M. (1) podlegał
obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika składek A.
M. (1) w okresach od 1 kwietnia 2008 roku do 31 maja 2008 roku oraz od 3 października 2011 roku;
2. zasądza od pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. na rzecz M. M. (1) kwotę 343,65 (trzysta
czterdzieści trzy 65/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za obie instancje.
SSA Małgorzata Gerszewska SSA Michał Bober SSA Bożena Grubba
Sygn. akt III AUa 217/16
UZASADNIENIE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 29.10.2014r. stwierdził, że M. M. (1), jako pracownik u
płatnika składek A. M. (1) nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu,
wypadkowemu od 01.04.2008r. do 31.05.2008r. i od 03.10.2011r.
W uzasadnieniu swojego stanowiska ZUS powołał się na art. 8 ust 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
podając definicję osoby współpracującej. Stwierdził, że o statusie osoby współpracującej decyduje współpraca
przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej, ścisła więź rodzinna z osobą prowadzącą działalność
gospodarczą oraz prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego. M. M. (1) jest zdaniem organu rentowego osobą
współpracującą.
Odwołanie od decyzji złożyli A. M. (1) i M. M. (1). Oboje podnieśli, iż pozostają w separacji od 2007r. Nie mieszkają
razem, nie prowadzą wspólnego gospodarstwa, nie łączy ich więź rodzinna. Fakt zawarcia umowy o pracę uzasadnili
względami finansowymi i trudną sytuację materialną M. M. (1) utrzymującego się z renty.
Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o ich oddalenie powołując się na argumentację podaną w decyzji.
Zaskarżonym w niniejszym postępowaniu wyrokiem Sąd Okręgowy oddalił odwołania A. oraz M. M. (1) oraz zasądził
od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Toruniu na rzecz adwokata K. K. (1) kwotę 120,00 złotych tytułem zwrotu
kosztów zastępstwa procesowego udzielonego z urzędu. Sąd I instancji rozstrzygnięcie oparł o następujące ustalenia
faktyczne oraz rozważania prawne:
Związek małżeński A. M. (1) z M. M. (1) zawarli 19.10.2002r. Małżonkowie mieszkali w K. przy ulicy (...). M. M. (1)
zameldowany był na stałe u matki w W. przy ulicy (...). W mieszkaniu A. M. (1) miał zameldowanie czasowe w okresach:
od 04.06.1998r. do 04.06.1999r., od 09.09.1999r. do 09.09.2000r., od 21.08.2003r. do 31.12.2005r. Miejscem stałego
pobytu M. M. (1), jak również adresu do korespondencji są K. ul. (...)– mieszkanie A. M. (1). Małżonkowie nie mają
rozdzielczości majątkowej.
Decyzją z dnia 17.10.2003r. organ rentowy przyznał ubezpieczonemu prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności
do pracy z powodu choroby psychicznej – schizofrenii paranoidalnej. Renta przysługuje ubezpieczonemu do
31.01.2016r. A. M. (1) prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą w okresie od 08.05.2007r. do 01.06.2009r. i
od 03.10.2011r. do 03.02.2015r. Z tego tytułu zgłoszona była do ubezpieczeń społecznych. Początkowo był top sklep z
odzieżą używaną o nazwie Sklep (...) w K. przy ulicy (...). M. M. (1) pomagał żonie w rozładowywaniu worków z odzieżą,
wieszał odzież na wieszakach. Zgłoszony został do ubezpieczeń, jako pracownik na ¼ etatu w okresie od 01.04.2008r.
do 01.06.2008r. Pracował w sklepie, gdy była taka potrzeba, głównie przy dostawach towaru. Sklep z odzieżą A. M. (1)
zamknęła 01.06.2009r. Tożsamą działalność w tym samym roku od 02.06.2009r. podjął M. M. (1), prowadził ją do
01.10.2011r. A. M. (1) od 03.10.2011r. w lokalu przy ulicy (...) otworzyła kwiaciarnię, którą następnie przeniosła na ulicę
(...). Od 03.10.2011r. zgłosiła do ubezpieczeń społecznych M. M. (1), jako pracownika w pełnym wymiarze czasu pracy
z wynagrodzeniem 1.386zł brutto. Od 01.08.2012r. aneksem do umowy o pracę zwiększyła mężowi wynagrodzenie do
kwoty 2.000zł brutto. M. M. (1) dowoził towar do kwiaciarni samochodem zakupionym ze wspólności majątkowej.
Na zapleczu gipsował i utykał chojnę w podkład, odśnieżał. Bywał w kwiaciarni codziennie, oprócz dni, w których czuł
się gorzej. A. M. (1) nie skierowała męża do lekarza medycyny pracy i nie przeprowadziła mu szkolenia BHP. Dnia
03.12.2010 r. M. M. (1) złożył w organie rentowym informację potwierdzającą swoje miejsce pobytu pod adresem K.
ul. (...). W opinii lekarskiej z dnia 08.02.2011r. wskazał, że prowadzi z żoną działalność gospodarzą – sklep. Dnia
24.08.2012r. podczas wizyty u lekarza psychiatry mówił, iż pomaga żonie i jest z tego zadowolony. W zaświadczeniu
o stanie zdrowia z 14.11.2013r. ubezpieczony podaje adres K. ul. (...). M. M. (1) przejął prowadzenie kwiaciarni po
zamknięciu jej przez żonę
Urząd Skarbowy w systemie komputerowym zarejestrował zeznania PIT – 36 o wysokości osiągniętego dochodu z
pozarolniczej działalności gospodarczej A. M. (1) w latach 2008 – 2009, 2011 – 2013, w których wykazano: za rok 2008
przychód 19.110zł dochód 264,31zł, za rok 2209 przychód 10.733zł dochód 2.462,77zł, za rok 2011 przychód 29.060,22
zł dochód 5.305,41zł, za rok 2011 przychód 104.768,55zł dochód 5.244,26zł, za rok 2013 przychód 45.318,69zł dochód
5.974,39zł
Stan faktyczny w sprawie Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów przedłożonych przez strony do akt sprawy,
dokumentów znajdujących się w aktach organu rentowego takich jak umów o pracę, aneksów do umów, akt rentowych,
dokumentów zawierających stosowne informacje pozyskanych z urzędu. Autentyczność tego materiału nie budziła
wątpliwości Sądu I instancji.
W przypadkach zeznań świadków, jak i stron Sąd Okręgowy dał wiarę tym dowodom jedynie w części potwierdzającej
wykonywanie określonych czynności przez M. M. (1) na rzecz działalności prowadzonej przez A. M. (1). Nie zasługują
zdaniem Sądu Okręgowego na wiarę twierdzenia świadków jakoby małżonkowie przebywali w faktycznej separacji.
Świadkowie nie mogą mieć na ten temat szerszej wiedzy, gdyż przez okres sporny nie utrzymywali z małżonkami
bliskich kontaktów. E. F. wie tylko to, co podczas wizyt u niej opowiadał M. M. (1). J. W. (1) zna sprawę jedynie z
informacji, które do niej nie wiadomo skąd doszły. Świadek P. zeznał, że A. M. (1) utrzymuje kontakty z jego żoną.
On jedynie zaobserwował, iż od pewnego czasu wnioskodawca nie wchodził do mieszkania żony – informacja mało
precyzyjna. Jeśli chodzi o świadka M. K. to nawet zakładając, iż ubezpieczony wynajął u niego pokój to nie znaczy,
iż w tym samym czasie nie korzystał z mieszkania żony, które stanowiło jego centrum życiowe. Fakt mieszkania w
T. nie został urzędowo nigdzie odnotowany ani w dokumentach medycznych np. w wywiadach u psychiatry, ani w
notatkach w aktach rentowych. Sąd I instancji nie dał wiary zeznaniom wnioskodawców jakoby od 2007r. pozostawali
w faktycznej separacji. Bowiem tej tezie przeczy cały materiał zgromadzony w aktach rentowych M. M. (1).
Sąd Okręgowy stwierdził, iż odwołanie ubezpieczonych nie jest zasadne. Dla rozstrzygnięcia sprawy nieodzowne jest
udzielenie odpowiedzi na pytanie czy praca M. M. (1) na rzecz A. M. (1) w spornych okresach była wykonywana
w ramach stosunku pracy, a zatem czy ubezpieczony uzyskał status pracownika w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy
z dnia 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, czy też praca ta stanowiła współpracę przy prowadzeniu
pozarolniczej działalności w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy systemowej.
W świetle zgromadzonego materiału dowodowego Sąd Okręgowy podzielił stanowisko organu rentowego, że nie było
podstaw do tego, aby objąć M. M. (1) w spornym okresie obowiązkowym pracowniczym ubezpieczeniem społecznym
oraz, że zachodziły przesłanki do objęcia go w tym okresie obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi z tytułu
współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej (art. 6 ust., 2 pkt 5 i art. 12 ust. 1 w zw. z art. 13 pkt 2 ustawy
systemowej). Zdaniem Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie spełnione zostały przesłanki uznania wnioskodawcy za
osobę współpracującą w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy systemowej.
Nie stanowiło przedmiotu sporu w niniejszej sprawie, że A. i M. M. (1) pozostawali w związku małżeńskim i w związku
z powyższym pozostawali we wspólności majątkowej – co zostało potwierdzone przez wnioskodawczynię. Nadto
materiał dowodowy zebrany w sprawie wykazał, że mieli to samo miejsce zamieszkania mimo różnego zameldowania
i ściśle ze sobą współpracowali wykonując konkretne czynności na rzecz prowadzonej działalności. Ubezpieczony
wykonywał prace powtarzające się bez określonych godzin w zależności od potrzeb. Bez stałej pomocy wnioskodawcy
dochody z działalności nie osiągnęłyby takiego pułapu, jaki zapewniało współdziałanie małżonków. Małżonkowie
wymieniali się w prowadzeniu tej działalności zachowując jej jedność miejsca. Wobec powyższego Sąd Okręgowy
przyjąć, że wnioskodawca miał istotny wpływ na działalność gospodarczą żony, a wartość jego działania w ramach
współpracy była znacząca. Tym samym M. M. (1) w spornym okresie nie posiadał statusu prawnego pracownika w
rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy systemowej, a w konsekwencji nie zachodziły przesłanki z art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11
ust. 1 i art. 12 ust. w zw. z art. 13 pkt 1 ustawy systemowej objęcia go obowiązkowymi pracowniczymi ubezpieczeniami
społecznymi: emerytalnym, rentowym, chorobowym i wypadkowym w spornych okresach. Praca jego wykazuje cechy
konstytutywne pojęcia współpraca przy działalności gospodarczej.
Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wywiódł M. M. (1) zaskarżając w całości powyższe orzeczenie zarzucając
sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego materiału dowodowego, poprzez przyjęcie, iż A. M. (2) wraz
z A. M. (1) prowadzili w latach od 2007r. - do obecnej chwili wspólne gospodarstwo, co w świetle obowiązujących
przepisów wyklucza możliwość objęcia go obowiązkowym ubezpieczeniem z tytułu zatrudnienia.
Wskazując na powyższe podstawy apelacji skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku, i ustalenie, iż
przedmiotowe zatrudnienia M. M. (1) w prowadzonej firmie u A. M. (1) w okresie od 08.05.2007r. do 01.06.2009r. i
od 03.10.2011r. do 03.02.2015r. - z którego to tytułu był zgłoszony do ubezpieczenia społecznego, jest de iure et facto
objęty tym ubezpieczeniem, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej
instancji do ponownego rozpatrzenia; o uzupełnienie pkt II sentencji wyroku Sądu Okręgowego poprzez dodanie
wyrazu „plus VAT”, po wyrazach „zasądza od Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Toruniu na rzecz adwokata K. K.
(1) kwotę 120,00zł”; o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie apelacyjne w kwocie 60 zł plus
VAT.
Apelujący stwierdzał w skonstruowanej apelacji, iż ocena stanu faktycznego i dokonane konstatacje przez Sąd
Okręgowy są jednostronne i nieobiektywne, krzywdzące wnioskodawcę M. M. (1). Osoby bliskie, w tym także
niewątpliwie małżonkowie pozostający w faktycznej separacji, w świetle prawa nie są osobami współpracującymi, a
ich ubezpieczenie socjalne podlega pod w/wym. przepisy art. 8 ust. 11 ustawy systemowej. Żadne z wymienionych
przez Sąd I - instancji w uzasadnieniu wyroku zastrzeżeń, nie wyklucza istnienia między tymi osobami faktycznej
separacji, bowiem były to normalne standardowe zachowania dwojga ludzi, będących w przeszłości małżonkami,
którzy nie mają dzieci i nie żywią do siebie urazów. Nie może o tym świadczyć zapis lekarza psychiatrii, sporządzony
w oparciu o wypowiedź M. M. (1) złożoną w bliżej nieokreślonej sytuacji odnośnie jego świadomości, w czasie wizyty
u lekarza, podczas remisji choroby schizofrenii, iż „ pomaga żonie i jest z tego zadowolony”, co z formalnego punktu
było zgodne z prawdą. Również nie zmienianie adresu do korespondencji figurującego w ZUS-ie, jako K., ul.(...), które
jest mieszkaniem A. M. (1), w jego sytuacji, skoro nie ma własnego stałego mieszkania, a kilkakrotnie zmieniał miejsce
pobytu, jest w pełni zrozumiałym, iż było to podyktowane względami praktycznymi.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Apelacja wnioskodawcy M. M. (1) jest zasadna, wywołując konieczność wydania orzeczenia reformatoryjnego.
Istotą sporu w niniejszej sprawie było rozstrzygnięcie kwestii, czy ubezpieczony M. M. (1) był osobą współpracującą,
zgodnie z brzmieniem art. 8 ust. 2 ustawy z dnia z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(t.j. Dz. U. z 2015r. poz. 121), przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej przez A. M. (1) w okresie od
01.04.2008r. do 31.05.2008r. i od 03.10.2011r.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego we wskazanym powyżej zakresie Sąd Okręgowy dokonał oceny zgromadzonego materiału
dowodowego z naruszeniem zasady swobodnej oceny dowodów, a w konsekwencji - poczynił nieprawidłowe ustalenia
faktyczne, co skutkowało naruszeniem przepisów prawa materialnego i nieuprawnionym oddaleniem odwołania
ubezpieczonego od decyzji organu rentowego, stwierdzającej, iż nie podlega on obowiązkowo ubezpieczeniom:
emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu w spornym okresie.
W pierwszej kolejności wskazać należy, że z nawiązaniem stosunku pracy wiążą się różne konsekwencje, do
których między innymi należy podleganie obowiązkowemu pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu. Tytułem
obowiązkowego ubezpieczenia, zarówno emerytalno - rentowego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13
października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2015r. poz. 121), jak i chorobowego na podstawie
art. 11 ust. 1 ustawy oraz wypadkowego - art. 12 ust. 1 powołanej ustawy jest, bowiem - zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy pozostawanie w stosunku pracy. Na podstawie art. 13 pkt 1 cytowanej ustawy - ubezpieczenie trwa od dnia nawiązania
stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku.
Nawiązanie stosunku pracy skutkuje równoległym powstaniem stosunku ubezpieczenia. Stosunki te wzajemnie się
uzupełniają i zabezpieczają pracownika materialnie - pierwszy, na co dzień, drugi na wypadek zdarzeń losowych.
Należy, zatem przyjąć, że stosunek ubezpieczenia społecznego pracowniczego jest konsekwencją stosunku pracy
i jako taki ma charakter wtórny. Ubezpieczenie społeczne nie może istnieć bez stosunku pracy. Uruchomienie
stosunku ubezpieczeniowego może odnosić się wyłącznie do ważnego stosunku pracy, a więc takiego, który stanowi
wyraz woli obu stron realizowania celów, którym umowa ma służyć. Przesłankę nawiązania pracowniczego stosunku
ubezpieczenia oraz wynikającego z tego stosunku prawa do świadczenia stanowi przy tym nie samo zawarcie umowy
o pracę, lecz zatrudnienie.
Zgodnie z dyspozycją art. 22 k.p. przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania
pracy określonego rodzaju, na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, w miejscu i czasie wyznaczonym
przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem. Stosunek pracy charakteryzuje
się pewnymi szczególnymi cechami, które odróżniają go od innych stosunków prawnych zbliżonych do niego,
a w szczególności umowy o dzieło, czy umowy zlecenia. Są to: konieczność osobistego wykonywania pracy,
podporządkowanie pracodawcy, wykonywanie pracy na jego rzecz i ryzyko oraz odpłatność pracy. Istotą stosunku
pracy jest również to, aby praca odbywała się pod kierownictwem pracodawcy i by pracownik stosował się do
jego poleceń związanych zwłaszcza z organizacją i przebiegiem pracy. Umowa o pracę jest umową starannego
działania. Świadcząc umowę o pracę pracownik jest podporządkowany pracodawcy, co do czasu, miejsca i sposobu
jej wykonywania.
Punkt wyjścia dla rozważań dotyczących sprecyzowania pojęcia podporządkowania stanowią przepisy art. 22 § 1
oraz art. 100 § 1 k.p. stwierdzające, iż praca w stosunku pracy jest wykonywana w miejscu i czasie wyznaczonym
przez pracodawcę pod jego kierownictwem, przejawiającym się w wydawaniu poleceń, które dotyczą pracy, jeżeli
nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Stosunek pracy to trwała i dobrowolna więź prawna
łącząca pracownika i pracodawcę, której treścią jest obowiązek osobistego wykonywania pracy określonego rodzaju
przez pracownika pod kierownictwem, na rzecz i na ryzyko pracodawcy oraz obowiązek pracodawcy zatrudniania
pracownika przy umówionej pracy i wypłacania mu wynagrodzenia za pracę. W stosunku tym pracownik jest
zobowiązany do świadczenia pracy określonego rodzaju, a więc nie każdej pracy, na rzecz pracodawcy, w sposób
podporządkowany kierowniczej roli pracodawcy (zob. wyrok SA w Białymstoku z 17.07.2013r., III AUa 43/13, (...)).
Należy także zwrócić uwagę na pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2006r., sygn. akt III
UK 30/06, zgodnie, z którym ustalenie, że osoba zatrudniona nie była zobowiązana do wykonywania nałożonych
na nią obowiązków osobiście, jak również, że w procesie świadczenia przez nią pracy nie występował element
podporządkowania kierownictwu pracodawcy, wyklucza możliwość stwierdzenia, iż w takiej sytuacji doszło do
nawiązania stosunku pracy. Zaś do objęcia pracowniczym ubezpieczeniem społecznym nie może, zatem dojść
wówczas, gdy zgłoszenie do tego ubezpieczenia dotyczy osoby, która nie jest pracownikiem, przez co rozumieć należy
tak sytuacje, w których praca w ogóle nie jest świadczona, jak i gdy jest wykonywana, ale w ramach innego stosunku
prawnego niż stosunek pracy. W obu tych przypadkach zgłoszenie do pracowniczego ubezpieczenia społecznego
następuje, bowiem jedynie pod pozorem zatrudnienia. O ustaleniu istnienia podporządkowania nie decyduje, ani
charakter czynności realizowanych przez wykonawcę pracy, ani zakres kierownictwa zlecającego pracę. Dopiero
posiadanie możliwości wydawania osobie świadczącej pracę wiążących wskazówek, co do sposobu wykonywania
zadań, organizacyjnej realizującej się w kierownictwie przedsiębiorcy, co do miejsca i czasu pracy, ekonomicznej
polegającej na ponoszeniu przez przedsiębiorcę całości ryzyka związanego z wykonywaniem pracy, materialnej
związanej z ponoszeniem całości kosztów realizowanej pracy i porządkowej, czyli realizującej się w możliwości
nagradzania i karania wnioskodawcy pracy może prowadzić do stwierdzenia występowania podporządkowania
właściwego dla sfery pracy.
W odróżnieniu od stosunku pracy wskazać należy, iż na podstawie art. 8 ust. 11 ustawy systemowej za osobę
współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą uważa się małżonka, dzieci własne,
dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli
pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności. (por.
wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 01 lipca 2015 roku sygn. akt III AUa 339/15, Lex 1755168). Cechami
konstytutywnymi pojęcia „współpraca przy działalności gospodarczej", o której mowa w art. 8 ust. 11 u.s.u.s., są
występujące łącznie: istotny ciężar gatunkowy działań współpracownika, które nie mogą mieć charakteru wtórnego;
bezpośredni związek z przedmiotem działalności gospodarczej; stabilność i zorganizowanie oraz znaczący czas i
częstotliwość podejmowanych robót (wyrok SN z dnia 06 stycznia 2009r., II UK 134/08; wyrok SN z dnia 23 kwietnia
2010r., II UK 315/09).
Oprócz przesłanki współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności lub wykonywaniu umowy cywilnoprawnej,
do uzyskania statusu osoby współpracującej w rozumieniu przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
konieczne jest pozostawanie z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność we wspólnym gospodarstwie domowym.
Należy za Sądem Najwyższym (wyrok z dnia 02 lutego 1996r., II URN 56/95) przyjąć, że wspólne gospodarstwo
domowe to nic innego, jak udział i wzajemna ścisła współpraca w załatwianiu codziennych spraw związanych z
prowadzeniem domu, pozostawanie na całkowitym lub częściowym utrzymaniu osoby, z którą się gospodaruje, a
wszystko to dodatkowo uzupełnione jest cechami stałości, które tego typu sytuacje charakteryzują. Nie bez znaczenia
pozostaje kwestia efektów ekonomicznych działań podejmowanych przez osobę bliską. Za współpracę należy uznać
takie czynności, które zapewniają określonej osobie dochody. Nie można w sposób jednoznaczny określić, w jakim
stopniu osoba współpracująca powinna przyczyniać się do zwiększania dochodów z działalności gospodarczej.
Przenosząc powyższe uwagi na przestrzeń okoliczności faktycznych nie sposób podzielić poglądu Sądu Okręgowego o
współpracy M. M. (1) przy prowadzeniu działalności gospodarczej przez jego żonę – A. M. (1).
Jak wynika z zaświadczenia z systemu PESEL – SAD, M. M. (1) zameldowany jest stale w W. w lokalu przy ul.
(...) Poprzednie adresy zameldowania czasowego to K. ul. (...) które miało miejsce w okresach: od 1998-06-04 do
1999-06-04, od 1999-09-09 do 2000-09-09, od 2003-08-21 do 2005-12-31.
Świadek E. F. zeznała na rozprawie dnia 23 lipca 2015 roku, iż po śmierci męża (styczeń 2012 roku), M. M. (1)
pomagał jej w różnych sprawach, miała z nim częsty kontakt, wiedziała, że od ośmiu lat nie jest w związku małżeńskim.
Wnioskodawca przyjeżdżał do niej z W., gdzie mieszkał. Jego żona mieszkała w K..
Świadek M. K. zeznał przed Sądem Okręgowym, iż dnia 08 listopada 2011 roku zawarł z M. M. (1) umowę użyczenia
pokoju w jego mieszkaniu w T. przy ul. (...). Ubezpieczony mieszkał tam do grudnia 2012 roku. Wnioskodawca
dojeżdżał do pracy samochodem,
T. P., przesłuchiwany w charakterze świadka oświadczył, iż ubezpieczony odszedł od A. M. (1) 6 lat temu. Widywał
go czasami w kwiaciarni.
J. W. (2) zeznała, jak i pozostali świadkowie, iż dowiedziała się, iż państwo M. rozeszli się.
A. M. (1) przesłuchiwana na rozprawie tego dnia oświadczyła, że M. M. (1) zaczął chorować na schizofrenię, co
spowodowało utratę pracy. Uciekał z domu, nie wracał na noce. Rozstali się z uwagi na chorobę wnioskodawcy.
Działalność gospodarczą rozpoczęła w 2008 roku, przedtem rozstając się z ubezpieczonym. Gdy się rozstali
ubezpieczony wyprowadził się do mamy do W.. Wnioskodawca pracował najpierw w sklepie z odzieżą prowadzonym
przez A. M. (1). Zajmował się wieszaniem odzieży na wieszaki, nie obsługiwał klientów i wykonywał polecenia A. M.
(1). Po zmianie działalności na kwiaciarnię M. M. (1) również został zatrudniony przez A. M. (1). Dostarczał towar,
pracował na zapleczu, zalewał gips, wynosił kwiaty przed sklep. Kwiaty przywożone były z T.. Gdy wnioskodawca nie
przywoził kwiatów, A. M. (1) robiła to sama z pomocą koleżanki, udając się pod B.. Strony po rozstaniu nie prowadziły
wspólnego gospodarstwa domowego.
M. M. (1) potwierdził zeznania żony oraz dodał, iż do matki wyprowadził się w 2007 roku. Został zatrudniony u żony
na ¼ etatu. Poprosił żonę, by go zatrudniła, bo wziął kredyt na samochód. Wysokość raty była na poziomie pobieranej
przez wnioskodawcę renty. W kwiaciarni u żony pracował na cały etat. Przez pewien okres zamieszkiwał w T. u kolegi.
W ocenie Sądu Apelacyjnego dowód z przesłuchania świadków oraz stron pozwalał na ustalenie, iż faktycznie
M. M. (1) nie prowadził z A. M. (1) wspólnego gospodarstwa domowego, a ich relacje pozostawały wyłącznie
na poziomie zawodowym. Wszyscy przesłuchiwaniu w toku postępowania przed Sądem I instancji świadkowie
jednoznacznie wskazali, iż ubezpieczony pozostaje z żoną w separacji, od około 6 lat nie mieszkali ze sobą.
Analiza zeznań świadków oraz ubezpieczonego i A. M. (1) układa się w konsekwentną całość – rok po zawarciu
związku małżeńskiego, u M. M. (1) zdiagnozowano schizofrenię. Do 2007 roku prowadzili wspólne gospodarstwo
domowe, lecz w 2008 roku rozeszli się – nazywając ten stan separacją, w znaczeniu potocznym. W związku z tym
zdarzeniem, przestali także ze sobą zamieszkiwać. M. M. (1) wyprowadził się najpierw do matki do W., jednak
przez pod koniec roku 2011 wyprowadził się do T. by zamieszkiwać tam do końca 2012 roku. Pomimo rozkładu
pożycia, małżonkowie kontynuowali relacje na poziomie zawodowym. M. M. (1) został zatrudniony u A. M. (1) w
charakterze pracownika fizycznego/zaopatrzeniowca. Pozycja wnioskodawcy w działalności żony charakteryzowała
się pracowniczym podporządkowaniem. Zaletą tego rozwiązania było, iż małżonkowie otrzymywali z środki PFRON,
które wspomagały budżet działalności.
Sąd Apelacyjny stwierdza, iż stan, nazywany „separacją” przez państwa M., nie jest, co prawda zalegalizowany, lecz
jest próbą dookreślenia rzeczywistych relacji pomiędzy nimi od 2008 roku. W znaczeniu potocznym, bowiem Słownik
Języka Polskiego PWN podaje, iż „separacją” jest uchylenie wspólnoty małżeńskiej bez prawa wstępowania przez
któregokolwiek z małżonków w nowy związek małżeński.
Sąd Apelacyjny podziela stanowisko zawarte w wyroku z dnia 20 maja 2008 r., II UK 286/07 (niepublikowany),
w którym Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że za współpracę przy prowadzeniu działalności gospodarczej
powodującą obowiązek ubezpieczeń: emerytalnego i rentowych uznać można tylko taką pomoc udzieloną
przedsiębiorcy przez jego małżonka, która ma charakter stały i bez której stanowiące majątek wspólny małżonków
dochody z tej działalności nie osiągałyby takiego pułapu, jaki zapewnia współdziałanie przy tym przedsięwzięciu.
Takie rozumienie współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej odpowiada, bowiem celom ustawy
systemowej wyrażającym się przymusem ubezpieczenia, na zasadzie równości, wszystkich zarobkujących własną
pracą (niezależnie od podstawy jej świadczenia). W motywach tego orzeczenia Sąd Najwyższy podkreślił, iż
ustawa systemowa nie zawiera legalnej definicji "współpracy przy prowadzeniu działalności", a przy interpretacji
tego sformułowania nie można abstrahować od obowiązków małżonków wynikających z Kodeksu rodzinnego i
opiekuńczego, a także od ratio objęcia współpracowników obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, jakim jest jak
najszersze zabezpieczenie obywateli na wypadek wystąpienia ryzyk ubezpieczeniowych, co jednak nie prowadzi do
konstatacji, że w każdej sytuacji wykonywania określonego zadania (pracy) przez małżonka osoby prowadzącej
działalność gospodarczą, na rzecz małżonka - przedsiębiorcy, dla celów prowadzonej przez niego działalności musi
i może być kwalifikowana, jako współpraca przy prowadzeniu tej działalności, wymagająca objęcia obowiązkiem
ubezpieczenia społecznego. Podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy również w wyroku z dnia 24 lipca 2009r., I UK
51/09 (LEX nr 529767).
Mając powyższe na względzie nie sposób było uznać, iż praca M. M. (1) posiadała istotny ciężar gatunkowy dla
działalności małżonki oraz, że występował znaczący czas i częstotliwość podejmowanych robót. Nie można było
stwierdzić, iż pomiędzy państwem M. istniał udział i wzajemna ścisła współpraca w załatwianiu codziennych spraw
związanych z prowadzeniem domu, pozostawanie na całkowitym lub częściowym utrzymaniu osoby, z którą się
gospodaruje. Małżonkowie zaprzestali, zatem prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego. Wobec powyższego
Sąd Apelacyjny na postawie art. 386 § 1 orzekł, jak w punkcie 1 sentencji wyroku. W punkcie 2. Sąd odwoławczy na
podstawie art. 98 ust. 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 1, § 9 ust. 2 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U.2015.1800) oraz na podstawie
art. 98 ust. 1 i 3 w zw. z § 12 ust. 2 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia z dnia 28
września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej
pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j. Dz.U.2013.461 z późn. zm.).
SSA Małgorzata Gerszewska SSA Michał Bober SSA Bożena Grubba