Biotechnika rozrodu a jakoœć jaj ryb

WYLÊGARNIA 2012
13-14 wrzeœnia 2012, Ustka
Biotechnika rozrodu a jakoϾ jaj ryb
Konrad Ocalewicz
Katedra Ichtiologii, Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie
Jakoœæ jaj ryb mo¿emy zdefiniowaæ jako zdolnoœæ do ich zap³odnienia, a nastêpnie
prawid³owego rozwoju zarodka. Na jakoœæ samiczych gamet wp³ywa wiele czynników
zewnêtrznych: warunki œrodowiskowe, zabiegi zwi¹zane z przygotowaniem ryb do tar³a,
proces pobierania gamet, przygotowanie do inseminacji i dalszej pielêgnacji. Choæ znamy
kilka czynników, które mog¹ obni¿aæ jakoœæ gamet ryb, nadal nie rozumiemy jaki jest
komórkowy i molekularny mechanizm kontroli tego procesu. Wiemy, ¿e w wyniku ekspresji
wybranych genów le¿¹cych na matczynych chromosomach oocyty ryb ³ososiowatych
podczas wzrostu protoplazmatycznego otrzymuj¹ swego rodzaju „instrukcjê postêpowania” podczas dalszych etapów wzrostu, dojrzewania, procesu zap³odnienia, a tak¿e pierwszych kilkunastu podzia³ów komórkowych zarodka. Ta instrukcja sk³ada siê z bia³ek
i cz¹steczek tak zwanego matczynego mRNA, na matrycy których w odpowiednim
momencie zostaj¹ zsyntetyzowane bia³ka kontroluj¹ce wy¿ej wymienione procesy. I to
w³aœnie niedobór b¹dŸ nadmiar tych bia³ek i cz¹steczek mRNA obserwuje siê w jajach
charakteryzuj¹cych siê obni¿on¹ jakoœci¹. Zmiany w iloœci matczynego mRNA zdeponowanego w oocytach podczas prewitelogenezy oraz jednoczesny spadek ich jakoœci zaobserwowano w jajach ryb poddanych stymulacji hormonalnej maj¹cej na celu synchronizacjê owulacji czy stymulacji fotoperiodem. Poddawanie inseminowanych jaj szokom œrodowiskowym, które maj¹ zak³óciæ pierwszy podzia³ mitotyczny zygoty, a wiêc zabiegom stosowanym podczas produkcji jednop³ciowego potomstwa (gynogeneza i androgeneza) czy
produkcji ryb triploidalnych znacz¹co obni¿a jakoœæ jaj. Wynika to prawdopodobnie z inaktywacji matczynego mRNA. Zaburzenia ploidalnoœci u wylêgu ryb, objawiaj¹ce siê spontanicznym pojawianiem siê osobników triploidalnych w potomstwie, to skutek nieprawid³owej reakcji jaja na wnikniêcie do jego wnêtrza plemnika. Odsetek triploidalnych ryb
jest znacz¹cy w przypadku wykorzystania jaj, które zbyt d³ugo przebywa³y w jamie cia³a
samicy i ma zwi¹zek z nieodwracalnymi zmianami w bia³kowych strukturach w³ókien
podzia³owych odpowiedzialnych za prawid³ow¹ segregacjê chromosomów.
35