Przedsiębiorstwo jest instytucją rynkową powołaną do tworzenia

STUDIA i MONOGRAFIE Nr 26 INSTRUMENTY ZARZĄDZANIA FINANSAMI W PRZEDSIĘBIORSTWIE Redakcja naukowa Mirosław Wypych Łódź 2010 Recenzent: Wiesław Dębski Redakcja naukowa: Mirosław Wypych Redakcja i korekta techniczna: Jadwiga Poczyczyńska Projekt okładki: Marcin Szadkowski Skład i łamanie tekstu: Barbara Lebioda © Copyright by: Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi ISBN: 978‐83‐60230‐81‐7 Druk i oprawa: Drukarnia „Green”, Plac Komuny Paryskiej 4, 90‐007 Łódź, tel/fax. 042 632 2713, 0 604 507 082, e‐mail: [email protected] SPIS TREŚCI Wprowadzenie............................................................................................................... 5 Rozdział I Przedsiębiorstwo jako system finansowy (Mirosław Wypych) ....................................................................................................... 9 1. Istota i cechy przedsiębiorstwa................................................................................ 9 2. Finansowy wymiar działalności przedsiębiorstwa............................................. 14 3. Finansowe cele przedsiębiorstwa.......................................................................... 35 Literatura .................................................................................................................. 43 Rozdział II Wybrane instrumenty i metody analizy zjawisk finansowych w przedsiębiorstwie (Mirosław Wypych) ..................................................................................................... 45 1. Zwrot z kapitału i stopa procentowa.................................................................... 46 2. Wartość pieniądza – kapitalizacja i dyskontowanie ........................................... 56 3. Koszt pozyskania kapitałów .................................................................................. 63 4. Wskaźniki finansowe i zasady ich konstrukcji.................................................... 78 5. Wybrane miary statystyczne.................................................................................. 87 6. Metody rachunkowe wykorzystywane w analizie zjawisk finansowych ..... 101 Literatura ................................................................................................................ 106 Rozdział III Wskaźnikowa ocena sytuacji finansowej przedsiębiorstwa (Stanisław Piotrowski, Mirosław Wypych) ............................................................ 109 1.
2.
3.
4.
Analiza wskaźnikowa i jej użyteczność.............................................................. 109 Obszary wskaźnikowej analizy finansowej ....................................................... 113 Charakterystyka podstawowych wskaźników finansowych.......................... 118 Wielokryteriowa ocena sytuacji finansowej przedsiębiorstwa w oparciu o wskaźniki finansowe.......................................................................................... 135 Literatura ................................................................................................................ 147 4
Rozdział IV Analiza ryzyka operacyjnego i finansowego w działalności przedsiębiorstwa (Iwona Gawryś, Stanisław Piotrowski)................................................................... 149 1. Istota i rodzaje ryzyka w przedsiębiorstwie ...................................................... 149 2. Dźwignia operacyjna............................................................................................. 157 3. Dźwignia finansowa ............................................................................................. 162 4. Dźwignia połączona.............................................................................................. 170 5. Progi rentowności.................................................................................................. 172 Literatura ................................................................................................................ 179 Rozdział V Ocena finansowa projektów inwestycyjnych przedsiębiorstwa (Rafał Jóźwicki, Paweł Trippner) ............................................................................. 181 1.
2.
3.
4.
Istota i rodzaje inwestycji w przedsiębiorstwie................................................. 181 Istota oceny finansowej projektów inwestycyjnych ......................................... 184 Ocena opłacalności inwestycji rzeczowych ....................................................... 186 3.1. Statyczne metody oceny opłacalności inwestycji rzeczowych .....................187 3.2. Dynamiczne metody oceny opłacalności inwestycji rzeczowych.....................191 Wybrane aspekty oceny opłacalności inwestycji finansowych....................... 197 4.1. Stopa rentowności papieru wartościowego ............................................... 198 4.2. Wycena obligacji ............................................................................................ 200 4.3. Wycena akcji................................................................................................... 205 Literatura ................................................................................................................ 211 Rozdział VI Obciążenia fiskalne przedsiębiorstw i ich wpływ na wynik finansowy (Adam Dąbrowski, Stanisław Piotrowski) ............................................................. 213 1. Istota, funkcje i rodzaje podatków ...................................................................... 214 2. Podatki obciążające przedsiębiorstwo ................................................................ 218 3. Wybór formy opodatkowania w podatkach dochodowych przez osobę fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą................................................. 226 4. Parapodatkowe obciążenia fiskalne przedsiębiorstw ...................................... 235 5. Mierniki obciążeń fiskalnych przedsiębiorstw.................................................. 238 6. Strategie podatkowe przedsiębiorstw ................................................................ 242 Literatura ................................................................................................................ 245 WPROWADZENIE Od blisko dwudziestu lat na polskim rynku księgarskim ukazuje się wiele publikacji, w tym również podręczników, noszących w tytule „za‐
rządzanie finansami przedsiębiorstwa”. Zasadność podejmowania tej problematyki stała się oczywista wraz ze zmianą systemu gospodarcze‐
go w Polsce. Jeszcze w latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia głów‐
nym celem działalności przedsiębiorstw było zaspokajanie potrzeb spo‐
łecznych. Dziś celem tym stała się maksymalizacja wartości firmy, a na‐
rastająca konkurencja wymusza potrzebę efektywnego wykorzystania wszystkich zasobów będących w posiadaniu przedsiębiorstwa. Oznacza to, że w warunkach gospodarki rynkowej rację bytu mają przedsiębior‐
stwa rentowne. Przedmiotem zarządzania finansami przedsiębiorstwa są szeroko rozumiane i przejawiające się w różnych aspektach zagadnienia gospodarowania pieniądzem w obrębie podmiotu gospodarczego, jakim jest przedsiębiorstwo. Z uwagi na niezwykłą obszerność tej problematyki większość Autorów dokonuje swoistej selekcji akcentując albo bardziej ogólne i systemowe sprawy gospodarowania finansami w przedsiębior‐
stwie, albo konkretne i normatywne kwestie instrumentalno‐narzędziowe usprawniające to gospodarowanie i czyniące go bardziej efektywnym. W niektórych przypadkach owa selekcja polega ograniczaniu się do wy‐
branych obszarów zarządzania finansami. Tak postąpiono również i w przypadku niniejszej publikacji, stanowiącej zbiór opracowań ujętych w rozdziały, ukierunkowanych tematycznie w sposób charakterystyczny dla podręcznika akademickiego. Myślą przewodnią opracowania jest spojrzenie na przedsiębiorstwo w ujęciu systemowym, z położeniem akcentu na zasoby finansowe jako element składowy tego systemu. Zarządzanie zasobami finansowymi polega na kształtowaniu aktywów i pasywów przedsiębiorstwa z punk‐
tu widzenia tworzenia bieżących i przyszłych warunków działalności 6
Wprowadzenie
przedsiębiorstwa oraz realizację jego strategicznych celów. Wymaga to podejmowania trafnych decyzji zarządczych. Skuteczność decyzji doty‐
czących bieżącej działalności zależy w dużej mierze od umiejętności oce‐
ny wpływu różnych uwarunkowań, w tym ryzyka, na wyniki finansowe przedsiębiorstwa. Z kolei o skuteczności decyzji dotyczących rozwoju przedsiębiorstwa przesądza umiejętnie przeprowadzona ocena projek‐
tów inwestycyjnych. Odzwierciedleniem powiązań przedsiębiorstwa z systemem finansowym państwa są obciążenia fiskalne. Znajomość ure‐
gulowań prawnych w tym obszarze umożliwia dobór i zastosowanie od‐
powiedniej strategii zmierzającej do ich zmniejszenia lub optymalizacji. Powyższy wywód określa zawartość merytoryczną monografii. Skła‐
da się ona z sześciu rozdziałów. W rozdziale I scharakteryzowane zosta‐
ło przedsiębiorstwo jako złożony system, w którym szczególną rolę od‐
grywają zasoby finansowe. Rozdział II zawiera prezentację wybranych narzędzi wykorzystywanych w analizie zjawisk finansowych w przed‐
siębiorstwie. Zasadom oceny sytuacji finansowej w oparciu o analizę wskaźnikową poświęcony został rozdział III. Mając na uwadze utrud‐
nienia interpretacyjnie wyników analizy wskaźnikowej oraz kierując się nowymi trendami w ocenie kondycji finansowej przedsiębiorstw, w koń‐
cowej części tego rozdziału zwrócono uwagę na możliwość prognozo‐
wania zagrożenia upadłością przedsiębiorstw na podstawie modeli dys‐
kryminacyjnych. Uzupełnienie i jednocześnie rozwinięcie analizy wskaźnikowej stanowi analiza ryzyka operacyjnego i finansowego. Pro‐
blematykę tę, w oparciu o takie instrumenty, jak dźwignia i próg ren‐
towności, podjęto w rozdziale IV. Kolejny blok tematyczny o charakterze analitycznym dotyczy decyzji inwestycyjnych. Założenia i metody ra‐
chunku finansowej oceny inwestycji, zarówno rzeczowych, jak i finan‐
sowych, przedstawiono w rozdziale V. Charakterystykę szeroko ujmo‐
wanych obciążeń fiskalnych, rozpatrywaną z punktu widzenia ich wpływu na wynik finansowy przedsiębiorstwa zawiera rozdział VI. Uwzględnione w pracy zagadnienia, jak już wskazano, obejmują wy‐
brane zagadnienia problematyki zarządzania finansami przedsiębiorstw. Sposób ich ujęcia budzić może również pewne zastrzeżenia i zachęcać do polemiki. Autorzy wychodzą z założenia, że czytelnik posiada znajomość podstawowych pojęć z dziedziny finansów przedsiębiorstwa, a w szcze‐
Wprowadzenie
7
gólności z zakresu sprawozdawczości finansowej i wstępnej analizy sprawozdania finansowego. Zamierzeniem Autorów jest, aby książka stanowiła pomoc przy opanowywaniu wiedzy przekazywanej studen‐
tom w ramach realizacji treści programowych dotyczących finansów przedsiębiorstwa, a także przy przygotowywaniu prac dyplomowych (licencjackich i magisterskich) w obrębie tej problematyki. Pewnym uła‐
twieniem w poszerzeniu wiedzy dotyczącej omawianych zagadnień jest podanie na koniec każdego rozdziału wykazu literatury, obejmującego nie tylko pozycje, na które powoływano się w tekście. Autorami monografii są pracownicy naukowo‐dydaktyczni Katedry Finansów Społecznej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi: dr Adam Dąbrowski, mgr Iwona Gawryś, dr Rafał Jóźwicki, dr Stanisław Piotrowski, dr Paweł Trippner oraz dr hab. prof. nadzw. Mirosław Wypych. Przy jego opracowywaniu wykorzystali oni swoje doświadczenia dydaktyczne, wsparte własnymi badaniami naukowymi, wiedzą literaturową oraz kontaktami z praktyką. Składamy wyrazy po‐
dziękowania prof. zw. dr hab. Wiesławowi Dębskiemu za uwagi i suge‐
stie zawarte w recenzji tej monografii i wykorzystane przy opracowaniu ostatecznej jej wersji. Mirosław Wypych INSTRUMENTY ZARZĄDZANIA FINANSAMI
W PRZEDSIĘBIORSTWIE
Streszczenia
INSTRUMENTS OF FINANCIAL MANAGEMENT IN THE ENTERPRISE
Summary
Mirosław Wypych
1. PRZEDSIĘBIORSTWO JAKO SYSTEM FINANSOWY
Przedsiębiorstwo stanowi układ powiązanych ze sobą zasobów
ludzkich, rzeczowych i finansowych, wyodrębniony pod względem
organizacyjnym, ekonomicznym i prawnym, utworzony w celu prowadzenia działalności gospodarczej. Podstawą prowadzenia działalności przez przedsiębiorstwo są składniki majątkowe, określane mianem
aktywów. Źródłem finansowania aktywów są zasoby kapitałowe pozyskane od właścicieli i wierzycieli, określane mianem pasywów.
Końcowym efektem działalności przedsiębiorstwa jest wynik finansowy. Stanowi on różnicę między przychodami ze sprzedaży produktów a poniesionymi kosztami. Celem działania przedsiębiorstwa w
wymiarze finansowym jest dążenie do pomnażania majątku jego właścicieli. Cel ten osiągany jest poprzez maksymalizację wyniku finansowego lub maksymalizację wartości przedsiębiorstwa.
1. ENTERPRISE AS A SYSTEM
Enterprise is a system of interrelated human resources, physical and
financial, identifiable organizational, economic and legal set up to conduct business. The basis of the company are property components,
known as assets. Source of assets financing is a capital gained from the
owners and creditor known as liabilities. The end result is a profit company. It represents the difference between the sales revenue of products
and the costs incurred. The target of the company in financial terms, is to
multiply the wealth of its owners. This objective is achieved through
profit or loss or maximizing values of the company.
Mirosław Wypych
2. WYBRANE INSTRUMENTY I METODY ANALIZY ZJAWISK
FINANSOWYCH W PRZEDSIĘBIORSTWIE
Zarządzanie finansami i podejmowanie decyzji finansowych w
przedsiębiorstwie wymaga posługiwania się różnymi instrumentami,
narzędziami i technikami. Ich znajomość ułatwia sterowanie przebiegiem procesów i zjawisk związanych z gromadzeniem kapitałów i ich
efektywnym zagospodarowaniem. Spośród wielu instrumentów zarządzania finansami przybliżono czytelnikowi stopę procentową,
technikę kapitalizacji i dyskontowania, koszt kapitału, wskaźniki finansowe oraz wybrane miary statystyczne i techniki rachunkowe, wykorzystywane do analizy zjawisk finansowych.
2. SOME INSTRUMENTS AND METHODS FOR THE ANALYSIS
OF FINANCIAL DEVELOPMENTS IN THE ENTERPRISE
Financial management and financial decision-making in the enterprise requires the use of different instruments, tools and techniques.
Their knowledge facilitates control of the processes and phenomena associated with the accumulation of capital and efficient land use. Among
the many financial instruments to manage interest rate brought closer the
reader, the technique of capitalization and discounting, cost of capital,
financial ratios and selected metrics and accounting techniques, used for
the analysis of financial phenomena.
Stanisław Piotrowski, Mirosław Wypych
3. WSKAŹNIKOWA OCENA SYTUACJI FINANSOWEJ
PRZEDSIĘBIORSTWA
Jednym z podstawowych narządzi zarządzania przedsiębiorstwem
jest ocena jego sytuacji finansowej w oparciu o wskaźniki finansowe.
Wskaźniki finansowe najpełniej odzwierciedlają gospodarkę finan-
sową i efekty realizacji strategii działania przedsiębiorstwa. Wskaźniki finansowe scharakteryzowano, przyjmując ich podział na cztery
grupy: wskaźniki płynności finansowej, wskaźniki zadłużenia,
wskaźniki efektywności gospodarowania oraz wskaźniki rentowności.
W końcowej części opracowania zaprezentowano wielokryteriowe metody oceny sytuacji finansowej.
3. INDICATIVE ASSESSMENT OF THE COMPANYʹS FINANCIAL
One of the basic tools of business management is to assess its financial situation based on financial ratios. Financial indicators more fully
reflect the financial economy and the effects of the strategy of the company. Financial indicators are characterized by adopting their division
into four groups: liquidity ratios, debt ratios, indicators of economic efficiency and profitability ratios. In the final part of the paper presents the
multi-method assessment of their financial situation.
Iwona Gawryś, Stanisław Piotrowski
4. ANALIZA RYZYKA OPERACYJNEGO I FINANSOWEGO
W DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA
W odniesieniu do przedsiębiorstwa ryzyko traktowane jest jako
zagrożenie nie osiągnięcia zamierzonych celów w przyszłości. Spośród
różnych rodzajów ryzyka, na jakie jest narażone przedsiębiorstwo
uwagę skoncentrowano na ryzyku operacyjnym i finansowym. Jako
instrumenty analizy ryzyka zaprezentowano Czytelnikowi dźwignię
operacyjną, dźwignię finansową oraz progi rentowności.
4. ANALYSIS OF OPERATIONAL AND FINANCIAL RISKS
IN BUSINESS
With regard to business risk is treated as a threat does not achieve the
intended objectives in the future. Among the various risks to which it is
exposed to a company focused on the operational and financial risks. In
the paper is presented as an instrument of risk analysis operating leverage, financial leverage and profitability thresholds.
Rafał Jóźwicki, Paweł Trippner
5. OCENA FINANSOWA PROJEKTÓW INWESTYCYJNYCH
PRZEDSIĘBIORSTWA
Decyzje inwestycyjne są podstawowym czynnikiem determinującym rozwój przedsiębiorstwa i kształtującym jego długookresową
efekty-wność. Trafność decyzji inwestycyjnych wymaga oceny opłacalności podejmowanych przedsięwzięć i ich selekcji w oparciu o rachunek efektywności. W pierwszej kolejności przedstawiono statyczne
i dynami-czne metody oceny inwestycji rzeczowych. Następnie zaprezentowano podstawowe zasady opłacalności inwestycji w akcje
i obligacje.
5. FINANCIAL EVALUATION OF INVESTMENT PROJECTS
Investment decisions are a key factor in shaping the development of
the company and its long-term effectiveness. Relevance of investment
decisions requires assessing the profitability of projects undertaken and
their selection based on account performance. The first presents the static
and dynamic methods of evaluation assessment investments. Then presents the basic principles of cost-effectiveness of investments in stocks
and bonds.
Adam Dąbrowski, Stanisław Piotrowski
6. OBCIĄŻENIA FISKALNE PRZEDSIĘBIORSTW I ICH WPŁYW
NA WYNIK FINANSOWY
Każde przedsiębiorstwo, niezależnie od jego formy organizacyjno-prawnej, jest podmiotem polityki fiskalnej państwa. Elementem
polityki fiskalnej są obciążenia podatkowe i parapodatkowe. Obciążenia podatkowe przedsiębiorstw obejmują podatek od towarów i usług,
podatek akcyzowy, podatek dochodowy, podatek od nieruchomości
oraz podatek od środków transportu. Obciążenia parapodatkowe dotyczą przede wszystkim składek na ubezpieczenia społeczne. Sposób
oddziaływania poszczególnych obciążeń fiskalnych zależy od formy
prowadzenia działalności, dlatego przedsiębiorstwa mogą realizować
strategie podatkowe. Niektóre ze strategii podatkowych zostały przybliżone Czytelnikowi.
6. FISCAL BURDEN OF ENTERPRISES AND THEIR IMPACT
ON FINANCIAL RESULTS
Any company, regardless of its legal form, is the subject of state fiscal
policy Element of fiscal policy is the tax burden and paratax burden. Tax
burden on businesses include taxes on goods and services, excise duty,
income tax, property tax and tax on means of transport. Load paratax
burden relate primarily to social insurance contributions. The way of the
impact of individual tax burden depends on the form of business, so the
company can pursue tax strategy. Some of the tax strategy are approximate in the paper.