Procedury, strategie zarządzania kryzysem w szkole

Załącznik do Zarządzenia Nr 12/2016
Dyrektora I Liceum Ogólnokształcącego
im. Mikołaja Kopernika w Radomiu
z dnia 22 czerwca 2016 r.
WEWNĘTRZNE PROCEDURY
BEZPIECZEŃSTWA W SZKOLE
Celem Wewnętrznych Procedur Bezpieczeństwa w Szkole jest:
 ustalenie sposobu postępowania w sytuacjach trudnych i zagrażających bezpieczeństwu
w szkole,
 usprawnienie oraz zwiększenie skuteczności oddziaływań szkoły w sytuacjach
zagrożenia,
 zwiększenie świadomości prawnej pracowników szkoły (kadry pedagogicznej,
pracowników administracji i obsługi) oraz rodziców,
 ustalenie metod współpracy między szkołą, Policją, Strażą Pożarną. służbami
medycznymi itp.
 wypracowanie jednolitych metod współpracy między rodzicami a szkołą,
 wyznaczenie jasnych i czytelnych reguł postępowania.
Telefony alarmowe:
999 998 997 992 994 991 112 –
pogotowie ratunkowe
straż pożarna
policja
pogotowie gazowe
pogotowie wodno-kanalizacyjne
pogotowie energetyczne
europejski numer alarmowy
Telefony służb miejskich:
48 345 32 52 –
48 345 32 59 –
48 36 20 121 –
48 36 20 577 –
48 362 08 83 –
48 331 45 10 –
48 360 87 01 –
48 362 54 61 –
Komenda Miejska Policji
Dzielnicowy
Miejskie Centrum Zarządzania Kryzysowego
Wydział Bezpieczeństwa, Zarządzania Kryzysowego i Ochrony Urzędu
Miejskiego w Radomiu
Wydział Edukacji Urzędu Miejskiego
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 3
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej
Towarzystwo Przyjaciół Dzieci
2
Podstawa prawna:
 Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U.2015.2156 ze zm.)
 Statut I Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika w Radomiu
 Procedury dla nauczycieli opracowane przez Wydział Prewencji Komendy Stołecznej
Policji
http://wprewencji.policja.waw.pl/portal/wp/1882/296/Procedury_dla_nauczycieli.html,
[dostęp 22.10.2015 r.]
3
SPIS TREŚCI
PROCEDURY INTERWENCYJNE WOBEC MŁODZIEŻY ZAGROŻONEJ
UZALEŻNIENIAMI LUB DEMORALIZACJĄ ........................................................................ 6
1.1. Procedury postępowania pracowników szkoły w sytuacjach zagrożenia uczniów
demoralizacją................................................................................................................................ 6
1.2.
Procedury interwencyjne w sytuacji podejrzenia ucznia o palenie papierosów ................ 7
1.3.
Procedura interwencyjna w przypadku, gdy pracownik szkoły podejrzewa, że na terenie
szkoły znajduje się uczeń będący pod wpływem alkoholu lub innych środków odurzających
(np. narkotyków, dopalaczy itp.) .................................................................................................. 8
1.4.
Procedura interwencyjna w przypadku, gdy pracownik szkoły podejrzewa, że na terenie
szkoły konkretny uczeń jest w posiadaniu substancji odurzającej (np. narkotyków, dopalaczy
itp.)
8
1.5.
Procedury w przypadku, gdy pracownik szkoły znajduje na terenie obiektu substancję
przypominającą wyglądem narkotyk............................................................................................ 9
1.6.
Procedura postępowania Dyrektora Szkoły w przypadku, gdy policja dokonuje
zatrzymania nieletniego sprawcy czynu karalnego przebywającego na zajęciach w szkole ....... 9
Aby jednak ono nastąpiło, musi zaistnieć jedna z wymienionych niżej przesłanek: ............... 9
Procedura ...................................................................................................................................... 10
2. PROCEDURY INTERWENCYJNE W SYTUACJI ZAISTNIENIA PRZEMOCY,
KRADZIEŻY I NISZCZENIA MIENIA ................................................................................... 11
2.1. Procedura postępowania w przypadku ujawnienia zachowań agresywnych (przemocy
fizycznej, psychicznej) ............................................................................................................... 11
2.2. Procedura postępowania wobec ucznia sprawcy czynu karalnego lub przestępstwa, w tym
cyberprzemocy ........................................................................................................................... 11
2.3.
Procedura postępowania wobec ucznia, który stał się ofiarą przemocy fizycznej .......... 12
2.4.
Procedura postępowania w sytuacji, gdy ofiarą przemocy jest pracownik szkoły ......... 12
2.5.
Procedury postępowania w przypadku przyjścia do szkoły ucznia z urazami
wskazującymi na przemoc fizyczną w domu ............................................................................. 12
Zasady udzielania pomocy na terenie szkoły dziecku krzywdzonemu. ................................... 12
1. Nadzór nad prowadzeniem przypadku dziecka krzywdzonego sprawuje Dyrektor
Szkoły udzielając wsparcia i pomocy osobom bezpośrednio zaangażowanym w pomoc. ..... 12
2. Koordynatorem pomocy dziecku krzywdzonemu jest pedagog szkolny lub wychowawca
oddziału klasowego. Dyrektor może zadanie koordynacji powierzyć także innej osobie. .... 12
3. Każdy pracownik szkoły, który zauważy lub podejrzewa u ucznia symptomy
krzywdzenia, jest zobowiązany zareagować – jeśli to konieczne, udzielić pierwszej pomocy
4
oraz przekazać informację o zaobserwowanym zdarzeniu wychowawcy, pedagogowi
szkolnemu opisując w notatce wygląd, stan, dolegliwości oraz zachowanie dziecka, cytaty
jego wypowiedzi oraz podjęte działania. O sytuacji powiadamiany jest również Dyrektor
Szkoły............................................................................................................................................. 12
4. W przypadku podejrzenia przemocy domowej wobec dziecka szkoła wszczyna
procedurę „Niebieskich Kart” uruchamiając tym samym interwencję w środowisku ucznia.
12
5. W sytuacji poważnego zagrożenia bezpieczeństwa dziecka należy NATYCHMIAST
przesłać zawiadomienie o sytuacji dziecka do sądu rejonowego (wydział rodzinny i
nieletnich) lub zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa do prokuratury
rejonowej – faxem, a następnie listem poleconym. Jeśli zachodzi bezpośrednie zagrożenie
życia dziecka i nie ma czasu na powiadomienie sądu, należy NATYCHMIAST
skontaktować się z policją. Jeśli powrót do domu nie będzie dla dziecka bezpieczny,
zostanie zawiezione do pogotowia opiekuńczego lub placówki interwencyjnej. .................... 13
2.6. Procedura reagowania w przypadku autoagresji, mówienia o samobójstwie lub próby
samobójczej ucznia..................................................................................................................... 13
Działania uprzedzające ................................................................................................................ 13
Działania interwencyjne .............................................................................................................. 13
2.7. Procedura postępowania w przypadku stwierdzenia faktu kradzieży ................................ 14
3. PROCEDURY INTERWENCYJNE W PRZYPADKU ZAISTNIENIA WYPADKU
UCZNIA, NAGŁEGO ZACHOROWANIA I KONIECZNOŚCI UDZIELENIA
PIERWSZEJ POMOCY.............................................................................................................. 14
4. PROCEDURA POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU ZNALEZIENIA NA TERENIE
SZKOŁY BRONI, MATERIAŁÓW WYBUCHOWYCH, INNYCH NIEBEZPIECZNYCH
SUBSTANCJI BĄDŹ PRZEDMIOTÓW .................................................................................. 15
5. PROCEDURA POSTĘPOWANIA W SYTUACJI WTARGNIĘCIA DO SZKOŁY
UZBROJONEGO NAPASTNIKA ............................................................................................. 17
5.1. Zasady ogólne .................................................................................................................. 17
5.2.
Powiadamianie służb ratowniczych o wtargnięciu uzbrojonego napastnika ................... 18
5.3.
Zasady postępowania osób przebywających na terenie szkoły na wypadek ................... 18
wtargnięcia uzbrojonego napastnika .......................................................................................... 18
5.4.
Odwołanie alarmu........................................................................................................... 20
5.5.
Ważne numery alarmowe: ............................................................................................... 20
15.
PROCEDURY INTERWENCYJNE W SYTUACJI FAŁSZERSTWA...................... 21
5
PROCEDURY
INTERWENCYJNE
WOBEC
UZALEŻNIENIAMI LUB DEMORALIZACJĄ
MŁODZIEŻY
1.1.
Procedury
demoralizacją
w
postępowania
pracowników
szkoły
sytuacjach
ZAGROŻONEJ
zagrożenia
uczniów
W przypadku uzyskania informacji, że uczeń, który nie ukończył 18 lat używa alkoholu lub
innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawia nierząd, ma kontakt
z pornografią, bądź przejawia inne zachowania świadczące o jego demoralizacji (np. narusza
zasady współżycia społecznego, uprawia włóczęgostwo, przynależy do grupy przestępczej lub
popełnia czyny zabronione) nauczyciel powinien podjąć następujące kroki:
1. Przekazać uzyskaną informację wychowawcy klasy.
2. Wychowawca informuje o fakcie pedagoga/psychologa szkolnego i Dyrektora Szkoły.
3. Wychowawca wzywa do szkoły rodziców ucznia i przekazuje im uzyskaną informację.
Przeprowadza rozmowę z rodzicami oraz z uczniem, w ich obecności. W przypadku
potwierdzenia informacji, zobowiązuje ucznia do zaniechania negatywnego
postępowania, rodziców zaś bezwzględnie do szczególnego nadzoru nad dzieckiem.
W toku interwencji profilaktycznej może zaproponować rodzicom skierowanie dziecka do
specjalistycznej placówki i udział dziecka w programie terapeutycznym.
4. Jeżeli rodzice odmawiają współpracy lub nie stawiają się do szkoły, a nadal
z wiarygodnych źródeł napływają informacje o przejawach demoralizacji ich dziecka,
szkoła pisemnie powiadamia o zaistniałej sytuacji sąd rodzinny lub policję (specjalistę ds.
nieletnich).
5. Szkoła powiadamia sąd lub policję, jeżeli wykorzysta wszystkie dostępne jej środki
oddziaływań wychowawczych (rozmowa z rodzicami, ostrzeżenie ucznia, spotkania
z pedagogiem, psychologiem itp.), a ich zastosowanie nie przynosi oczekiwanych
rezultatów. Dalszy tok postępowania leży w kompetencji tych instytucji.
6. Jeżeli zachowania świadczące o demoralizacji przejawia uczeń, który ukończył 18 lat,
a nie jest to udział w działalności grup przestępczych czy popełnienie przestępstwa,
to postępowanie określa Statut Szkoły.
7. W przypadku uzyskania informacji o popełnieniu przez ucznia, który ukończył 17 lat,
przestępstwa ściganego z urzędu lub jego udziału w działalności grup przestępczych,
zgodnie z art. 304 § 2 kodeksu postępowania karnego, szkoła jako instytucja jest
obowiązana niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub policję.
Artykuły z Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U.2014.382 ze zm.) odnoszące
się do omówionych powyżej zagadnień:
6
Art. 4 §1
„Każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego,
w szczególności naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego,
systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie
alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu,
włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych ma społeczny obowiązek odpowiedniego
przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna
nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, Policji lub innego właściwego organu ”.
Art. 4 §2
„Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu czynu karalnego przez nieletniego, ma społeczny
obowiązek zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję”.
Art. 4 §3
„Instytucje państwowe i organizacje społeczne, które w związku ze swoją działalnością
dowiedziały się o popełnieniu przez nieletniego czynu karalnego ściganego z urzędu, są
obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję oraz przedsięwziąć
czynności niecierpiące zwłoki, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów popełnienia
czynu”.
1.2.
Procedury interwencyjne w sytuacji podejrzenia ucznia o palenie papierosów
W przypadku uzyskania informacji, że uczeń pali papierosy, pracownik szkoły podejmuje
następujące kroki:
1. Przekazuje uzyskaną informację wychowawcy klasy.
2. Wychowawca informuje o fakcie pedagoga szkolnego i Dyrektora Szkoły, sporządza
notatkę o zdarzeniu oraz podjętych działaniach.
3. W przypadku ucznia niepełnoletniego, wychowawca wzywa do szkoły rodziców ucznia
i przekazuje im uzyskaną informację. Przeprowadza rozmowę z rodzicami oraz z uczniem
w ich obecności. Jeśli informacja zostanie potwierdzona, zobowiązuje ucznia do
zaniechania negatywnego postępowania, rodziców zaś bezwzględnie do szczegółowego
nadzoru nad dzieckiem.
4. W stosunku do ucznia palącego papierosy stosuje się kary przewidziane w Statucie
Szkoły: Rozdział 7 § 35.
7
1.3. Procedura interwencyjna w przypadku, gdy pracownik szkoły podejrzewa, że na
terenie szkoły znajduje się uczeń będący pod wpływem alkoholu lub innych środków
odurzających (np. narkotyków, dopalaczy itp.)
W przypadku podejrzenia, że uczeń na terenie szkoły znajduje się pod wpływem środków
odurzających (np. narkotyków, dopalaczy itp.) bądź alkoholu, pracownik szkoły powinien podjąć
następujące kroki:
1. Powiadamia o swoich przypuszczeniach wychowawcę klasy.
2. Odizolowuje ucznia od reszty klasy, ale ze względów bezpieczeństwa nie pozostawia go
samego. Stwarza warunki, w których nie będzie zagrożone życie ucznia ani jego zdrowie.
3. Wzywa lekarza w celu stwierdzenia stanu trzeźwości lub odurzenia, ewentualnie
udzielenia pomocy medycznej.
4. Zawiadamia o tym fakcie Dyrektora Szkoły oraz rodziców, których zobowiązuje do
niezwłocznego odebrania ucznia ze szkoły. Gdy rodzice odmówią odebrania dziecka,
o pozostaniu ucznia w szkole, przewiezieniu do placówki służby zdrowia albo
przekazaniu go do dyspozycji funkcjonariuszom policji decyduje lekarz (po ustaleniu
aktualnego stanu zdrowia ucznia i w porozumieniu z Dyrektorem Szkoły).
5. Szkoła zawiadamia najbliższą jednostkę policji, gdy rodzice ucznia będącego pod
wpływem alkoholu odmawiają przyjścia do szkoły, a jest on agresywny, bądź swoim
zachowaniem daje powód do zgorszenia albo zagraża życiu lub zdrowiu innych osób.
W przypadku stwierdzenia stanu nietrzeźwości policja ma możliwość przewiezienia
ucznia do izby wytrzeźwień albo do policyjnych pomieszczeń dla osób zatrzymanych - na
czas niezbędny do wytrzeźwienia (maksymalnie do 24 godzin). O fakcie umieszczenia
zawiadamia się rodziców oraz sąd rodzinny, jeśli uczeń nie ukończył 18 lat.
6. Jeżeli powtarzają się przypadki, w których uczeń (przed ukończeniem 18 lat) znajduje się
na terenie szkoły pod wpływem alkoholu lub narkotyków, to szkoła ma obowiązek
powiadomienia o tym policji (specjalisty ds. nieletnich) lub sądu rodzinnego.
Spożywanie alkoholu na terenie szkoły przez ucznia, który ukończył 17 lat, stanowi
wykroczenie z art. 43 ust. 1 Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu
alkoholizmowi (Dz.U.2016.487). Należy o tym fakcie powiadomić policję. Dalszy tok
postępowania leży w kompetencji tej instytucji.
1.4. Procedura interwencyjna w przypadku, gdy pracownik szkoły podejrzewa, że
na terenie szkoły konkretny uczeń jest w posiadaniu substancji odurzającej (np.
narkotyków, dopalaczy itp.)
1. Pracownik szkoły w obecności innej osoby (wychowawca, pedagog, Dyrektor itp.) ma
prawo żądać, aby uczeń przekazał mu tę substancję, pokazał zawartość torby szkolnej
oraz kieszeni (we własnej odzieży), ewentualnie innych przedmiotów budzących
podejrzenie co do ich związku z poszukiwaną substancją. Pracownik szkoły nie ma prawa
samodzielnie wykonać czynności przeszukania odzieży ani teczki ucznia - jest to
8
czynność zastrzeżona wyłącznie dla policji. O swoich spostrzeżeniach powiadamia
Dyrektora Szkoły oraz rodziców ucznia i wzywa ich do natychmiastowego stawiennictwa.
2. W przypadku, gdy uczeń, mimo wezwania, odmawia przekazania pracownikowi szkoły
substancji i pokazania zawartości teczki, szkoła wzywa policję, która przeszukuje odzież
i przedmioty należące do ucznia oraz zabezpiecza znalezioną substancję i zabiera ją do
ekspertyzy.
3. Jeżeli uczeń wyda substancję dobrowolnie, pracownik szkoły, po odpowiednim
zabezpieczeniu, zobowiązany jest bezzwłocznie przekazać ją do jednostki policji.
Wcześniej próbuje ustalić, w jaki sposób i od kogo, uczeń nabył substancję. Całe
zdarzenie nauczyciel dokumentuje, sporządzając możliwie dokładną notatkę z ustaleń
wraz ze swoimi spostrzeżeniami.
Zgodnie z przepisami Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U.2016.224) w Polsce
karalne jest:
a. posiadanie każdej ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych,
b. wprowadzanie do obrotu środków odurzających,
c. udzielanie innej osobie, ułatwianie lub umożliwianie ich użycia oraz nakłanianie do
użycia,
d. wytwarzanie i przetwarzanie środków odurzających.
1.5. Procedury w przypadku, gdy pracownik szkoły znajduje na terenie obiektu
substancję przypominającą wyglądem narkotyk
1. Pracownik szkoły zachowując środki ostrożności zabezpiecza substancję przed dostępem
do niej osób niepowołanych oraz ewentualnym jej zniszczeniem do czasu przyjazdu
policji, próbuje (o ile to jest możliwe w zakresie działań pedagogicznych) ustalić, do kogo
znaleziona substancja należy.
2. Powiadamia o zaistniałym zdarzeniu Dyrektora Szkoły i wzywa policję.
3. Po przyjeździe policji niezwłocznie przekazuje zabezpieczoną substancję i przekazuje
informacje dotyczące szczegółów zdarzenia.
1.6. Procedura postępowania Dyrektora Szkoły w przypadku, gdy policja dokonuje
zatrzymania nieletniego sprawcy czynu karalnego przebywającego na zajęciach w szkole
Aby jednak ono nastąpiło, musi zaistnieć jedna z wymienionych niżej przesłanek:
a. istnieje uzasadnione przypuszczenie, że uczeń popełnił przestępstwo,
b. przeciwko uczniowi toczy się postępowanie karne a sąd lub prokurator zarządzili jego
przymusowe doprowadzenie (art. 247 kpk ),
c. uczeń jest świadkiem w procesie karnym a organ prowadzący postępowanie (policja,
prokurator, sąd) zarządzi jego przymusowe doprowadzenie (art. 285 §2 kpk),
9
d. zachodzi potrzeba umieszczenia dziecka w Policyjnej Izbie Dziecka,
e. uczeń stwarza w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia
ludzkiego a także dla mienia (art.15 ust.1 pkt.3 Ustawy o Policji),
f. uczeń w stanie nietrzeźwości swoim zachowaniem daje powód do zagrożenia lub znajduje
się w okolicznościach zagrażających jego życiu lub zdrowiu innych osób.
Procedura
1. Funkcjonariusz policji przedstawia Dyrektorowi Szkoły powód przybycia i okazuje
legitymację służbową.
2. Dyrektor ma prawo zapisać dane osobowe policjanta oraz numer jego legitymacji
służbowej, w celu sporządzenia własnej dokumentacji.
3. Policjant informuje Dyrektora o przyczynie zatrzymania ucznia.
4. Pedagog szkolny/wychowawca lub wyznaczony przez Dyrektora szkoły pracownik szkoły
sprowadza nieletniego do gabinetu Dyrektora, gdzie policjant informuje wymienionego
o przyczynach przybycia i czynnościach, jakie zostaną wykonane w związku ze sprawą,
np. przesłuchanie, okazanie itp.
5. Dyrektor Szkoły informuje o zaistniałym fakcie rodziców ucznia.
Na terenie szkoły każdy uczeń może zostać wylegitymowany przez policję.
Legitymowanie ma na celu przede wszystkim:
a. identyfikację osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia,
b. ustalenie świadków zdarzenia powodującego naruszenie bezpieczeństwa lub porządku
publicznego,
c. wykonanie polecenia wydanego przez sąd, prokuratora, organy administracji rządowej
i samorządu terytorialnego,
d. identyfikację osób wskazanych przez pokrzywdzonych jako sprawców przestępstw lub
wykroczeń,
e. poszukiwania osób zaginionych lub ukrywających się przed organami ścigania
i wymiarem sprawiedliwości.
Na terenie szkoły można dokonać również przeszukania w celu:
a. znalezienia rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie lub podlegających zajęciu
w postępowaniu karnym (art. 219 kpk),
b. wykrycia lub zatrzymania oraz przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej.
Dopuszczalne jest również przesłuchanie ucznia na terenie szkoły, przy czym:
1. jeżeli uczeń nie ma ukończonych 17 lat, a jest podejrzany o popełnienie czynu karalnego,
przesłuchanie powinno odbywać się w obecności rodziców lub nauczycieli,
2. w charakterze świadka można przesłuchać każdego małoletniego, bez względu na wiek
i w takiej czynności nie jest konieczny udział rodziców.
10
Każda, dotycząca uczniów, wizyta policjantów w szkole powinna być wcześniej
zasygnalizowana Dyrektorowi lub uzgodniona z innym pracownikiem szkoły.
2. PROCEDURY INTERWENCYJNE W SYTUACJI ZAISTNIENIA PRZEMOCY,
KRADZIEŻY I NISZCZENIA MIENIA
2.1. Procedura postępowania
(przemocy fizycznej, psychicznej)
w
przypadku
ujawnienia
zachowań agresywnych
1. Pracownik szkoły, który zauważy zachowanie agresywne ucznia lub zostanie o nim
poinformowany zgłasza ten fakt wychowawcy klasy.
2. Wychowawca przeprowadza rozmowę z uczniem mającą na celu wyjaśnienie
okoliczności zdarzenia.
3. W przypadku, gdy agresja jest skierowana na przedmioty, które w jej wyniku
uległy zniszczeniu, wychowawca wraz z uczniem ustala, w jaki sposób uczeń może
naprawić (zminimalizować) efekty swojego działania. O zdarzeniu i formie
zadośćuczynienia informuje Dyrektora szkoły i rodziców.
4. W przypadku, gdy agresja skierowana jest przeciwko drugiemu człowiekowi,
wychowawca przeprowadza rozmowę ze sprawcą i poszkodowanym w celu ustalenia
okoliczności zdarzenia, ustala wraz ze sprawcą formę zadośćuczynienia. Rozmowę
wyjaśniającą należy przeprowadzić nie łącząc ze sobą stron sporu w obecności
pedagoga szkolnego.
5. W stosunku do ucznia zachowującego się agresywnie stosuje się kary przewidziane
w Statucie Szkoły: Rozdział 7 § 35.
6. W przypadkach objętych przepisami kodeksu postępowania karnego stosuje się
przepisy zawarte w tym kodeksie (przestępstwo ścigane z urzędu lub na wniosek
poszkodowanego).
2.2. Procedura postępowania wobec ucznia sprawcy czynu karalnego lub przestępstwa,
w tym cyberprzemocy
W przypadku podejrzenia popełnienia przez ucznia czynu karalnego lub przestępstwa,
tym cyberprzemocy należy:
1. Ustalić okoliczności zdarzenia (rodzaj materiału, sposób rozpowszechniania, ustalenie
sprawcy, świadków zdarzenia) i zabezpieczyć dowody.
2. Powiadomić wychowawcę, pedagoga szkolnego i Dyrektora Szkoły.
3. Powiadomić policję i/lub sąd rodzinny oraz powiadomić rodziców sprawcy.
4. Zobowiązać ucznia do zaprzestania takiego postępowania i usunięcia materiałów z sieci
(w przypadku cyberprzemocy).
11
5. Zastosować konsekwencje regulaminowe (Statut Szkoły: Rozdział 7 § 35).
6. Zapewnić pomoc psychologiczno-pedagogiczną uczniowi -sprawcy i sprawować nad nim
monitoring.
Procedura postępowania wobec ucznia, który stał się ofiarą przemocy fizycznej
2.3.
1.
2.
3.
4.
5.
Udzielenie pierwszej pomocy (przedmedycznej),
Wezwanie Pogotowia Ratunkowego.
Niezwłoczne powiadomienie Dyrektora Szkoły.
Powiadomienie rodziców ucznia.
Wezwanie Policji.
Procedura postępowania w sytuacji, gdy ofiarą przemocy jest pracownik szkoły
2.4.
1. Poszkodowany informuje Dyrektora Szkoły o zaistniałym zdarzeniu, związanym
z agresją uczniów.
2. Dyrektor informuje o zaistniałym zdarzeniu wychowawcę oraz pedagoga szkolnego.
3. Dyrektor oraz wychowawca rozmawiają z każdym sprawcą przemocy.
4. Dyrektor wzywa rodziców uczniów, informując ich o zdarzeniu.
5. Sprawcy zostają ukarani zgodnie z obowiązującymi zasadami zawartymi w Statucie
Szkoły.
6. Jeśli została naruszona godność nauczyciela i zachodzi podejrzenie, że zostało złamane
prawo, nauczyciel powiadamia Policję lub Prokuraturę.
2.5. Procedury postępowania w przypadku przyjścia do szkoły ucznia z urazami
wskazującymi na przemoc fizyczną w domu
Zasady udzielania pomocy na terenie szkoły dziecku krzywdzonemu.
1. Nadzór nad prowadzeniem przypadku dziecka krzywdzonego sprawuje Dyrektor Szkoły
udzielając wsparcia i pomocy osobom bezpośrednio zaangażowanym w pomoc.
2. Koordynatorem pomocy dziecku krzywdzonemu jest pedagog szkolny lub wychowawca
oddziału klasowego. Dyrektor może zadanie koordynacji powierzyć także innej osobie.
3. Każdy pracownik szkoły, który zauważy lub podejrzewa u ucznia symptomy krzywdzenia,
jest zobowiązany zareagować – jeśli to konieczne, udzielić pierwszej pomocy oraz
przekazać informację o zaobserwowanym zdarzeniu wychowawcy, pedagogowi szkolnemu
opisując
w notatce wygląd, stan, dolegliwości oraz zachowanie dziecka, cytaty jego wypowiedzi oraz
podjęte działania. O sytuacji powiadamiany jest również Dyrektor Szkoły.
4. W przypadku podejrzenia przemocy domowej wobec dziecka szkoła wszczyna procedurę
„Niebieskich Kart” uruchamiając tym samym interwencję w środowisku ucznia.
12
5. W sytuacji poważnego zagrożenia bezpieczeństwa dziecka należy NATYCHMIAST
przesłać zawiadomienie o sytuacji dziecka do sądu rejonowego (wydział rodzinny i
nieletnich) lub zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa do prokuratury
rejonowej
–
faxem,
a następnie listem poleconym. Jeśli zachodzi bezpośrednie zagrożenie życia dziecka i nie
ma czasu na powiadomienie sądu, należy NATYCHMIAST skontaktować się z policją. Jeśli
powrót do domu nie będzie dla dziecka bezpieczny, zostanie zawiezione do pogotowia
opiekuńczego lub placówki interwencyjnej.
2.6. Procedura reagowania w przypadku autoagresji, mówienia o samobójstwie lub
próby samobójczej ucznia
Działania uprzedzające
1. Monitorowanie przez wychowawców, nauczycieli, pedagoga stanu psychicznego
uczniów, reagowanie na symptomy ostrego, chronicznego stresu, objawy depresji.
Działania interwencyjne
Osoba interweniująca ustala i potwierdza rodzaj zdarzenia.
Nie pozostawia ucznia samego.
Usuwa wszystko, co może ułatwić realizację zamiaru.
Przeprowadza ucznia w bezpieczne, ustronne miejsce (pod opiekę pielęgniarki szkolnej,
pedagoga/ psychologa).
5. Dokonuje szybkiej oceny dalszych zagrożeń, np. wg klucza:
 RYZYKO UMIARKOWANE - np. uczeń mówi o samobójstwie, nie mówi jak
to zrobi, nie było wcześniejszych prób;
 DUŻE RYZYKO - np. wystąpiły czynniki przedwypadkowe, uczeń mówi jak to
zrobi, były wcześniejsze próby;
 EKSTREMALNE RYZYKO - np. wystąpiły wskaźniki przedwypadkowe, uczeń
dokonał samookaleczenia, podjął inne działania zagrażające zdrowiu/życiu.
6. Zbiera wstępne informacje o okolicznościach zdarzenia.
7. Zawiadamia dyrekcję szkoły.
1.
2.
3.
4.
W przypadku zdarzenia – próba samobójcza na terenie szkoły:
1. Pracownik Szkoły, który jako pierwszy zauważył zdarzenie, udziela pierwszej pomocy
przedmedycznej.
2. Informuje o zdarzeniu Dyrektora Szkoły.
3. Dyrektor Szkoły wzywa Pogotowie Ratunkowe i Policję oraz powiadamia rodziców
ucznia.
13
4. Dyrektor Szkoły informuje o zdarzeniu wychowawcę klasy i pedagoga szkolnego oraz
powołuje zespół pomocy uczniowi.
2.7. Procedura postępowania w przypadku stwierdzenia faktu kradzieży
1. W przypadku zgłoszenia faktu kradzieży Dyrektor Szkoły wzywa Policję.
2. Okoliczności i sprawców kradzieży ustala Policja.
3. Jeżeli sprawcą kradzieży jest uczeń I LO, to stosuje się wobec niego również kary
regulaminowe zawarte w Statucie Szkoły.
3. PROCEDURY INTERWENCYJNE W PRZYPADKU ZAISTNIENIA WYPADKU
UCZNIA, NAGŁEGO ZACHOROWANIA I KONIECZNOŚCI UDZIELENIA
PIERWSZEJ POMOCY
1. Pierwszej pomocy udziela osoba, która jako pierwsza zauważyła zdarzenie.
2. O zdarzeniu natychmiast informowany jest Dyrektor Szkoły, który w razie potrzeby
wzywa Pogotowie Ratunkowe oraz informuje rodziców ucznia.
3. Do czasu przyjazdu Pogotowia Ratunkowego opiekę nad uczniem sprawuje pielęgniarka
szkolna, a w przypadku jej nieobecności wyznaczony przez Dyrektora pracownik szkoły.
4. Jeżeli wypadek nastąpi podczas prowadzenia zajęć dydaktycznych, należy zapewnić
opiekę pozostałym uczniom.
5. Pracownikom szkoły zabrania się podawania jakichkolwiek środków farmakologicznych.
6. Po przybyciu do szkoły rodzice lub lekarz pogotowia ratunkowego, przejmują
odpowiedzialność za ucznia. Szkoła udziela tym osobom wszelkiej koniecznej pomocy.
7. W przypadku, gdy uczeń zostaje zabrany ze szkoły do szpitala, a rodzice nie są obecni,
pielęgniarka szkolna lub inny nauczyciel wyznaczony przez Dyrektora Szkoły, jedzie
razem z uczniem. Przebywa z nim do czasu przybycia rodzica, któremu przekazuje opiekę
nad uczniem.
8. W razie wypadku pracownik szkoły jest zobowiązany wypełnić formularz „zgłoszenia
wypadku ucznia” w dniu zaistnienia zdarzenia.
9. Wychowawca
zamieszcza
informację
o
zaistnieniu
zdarzenia
również
w dzienniku lekcyjnym.
Jeśli podczas zdarzenia nauczyciel ma zajęcia z klasą, za pośrednictwem wyznaczonego
ucznia prosi o pomoc innego nauczyciela. Uczeń informuje o zdarzeniu pierwszego,
napotkanego, dyspozycyjnego nauczyciela, który przejmuje opiekę nad poszkodowanym.
O każdym wypadku Dyrektor Szkoły lub nauczyciel pod opieką, którego przebywał uczeń w
chwili wypadku, powiadamia rodziców poszkodowanego ucznia. Fakt ten powiadamiający
dokumentuje wpisem w dzienniku zajęć podając datę i godzinę powiadomienia rodziców
ucznia o wypadku.
14
10. Przy lekkich przypadkach (brak wyraźnych obrażeń – np. widoczne tylko lekkie
zaczerwienienie, zadrapanie, lekkie skaleczenie), po udzieleniu pierwszej pomocy
poszkodowanemu uczniowi, nauczyciel lub Dyrektor powiadamiając rodzica o zdarzeniu
ustala z nim:
a.
potrzebę wezwania pogotowia,
b.
potrzebę wcześniejszego przyjścia rodzica,
c.
godzinę odbioru dziecka ze szkoły w dniu zdarzenia.
11. Informację o powyższych ustaleniach wychowawca zamieszcza również
w dzienniku zajęć.
12. W każdym trudniejszym przypadku (widoczne obrażenia, urazy, niepokojące objawy)
nauczyciel lub Dyrektor szkoły wzywa pogotowie ratunkowe.
13. Jeżeli wypadek został spowodowany niesprawnością techniczną pomieszczenia lub
urządzeń, miejsce wypadku pozostawia się nienaruszone. Dyrektor zabezpiecza je do
czasu dokonania oględzin lub wykonania szkicu przez zespół powypadkowy.
Jeżeli wypadek zdarzył się w czasie wyjścia poza teren szkoły (obiekty sportowe, pływalnie
i in.), wszystkie decyzje podejmuje opiekun grupy, który za nie odpowiada.
14. O każdym wypadku Dyrektor szkoły, upoważniony przez niego nauczyciel lub inny
pracownik szkoły powiadamia:
a.
rodziców poszkodowanego,
b.
inspektora bhp,
c.
społecznego inspektora pracy,
d.
organ prowadzący szkołę,
e.
radę rodziców.
15. O wypadku śmiertelnym, ciężkim i zbiorowym Dyrektor Szkoły zawiadamia
niezwłocznie policję, prokuratora i kuratora oświaty.
16. O wypadku, do którego doszło w wyniku zatrucia, Dyrektor Szkoły zawiadamia
niezwłocznie inspektora sanitarnego.
17. Do zbadania przyczyn i okoliczności wypadku dyrektor powołuje zespół powypadkowy,
a do czasu rozpoczęcia pracy zespołu, miejsce wypadku zabezpiecza osobiście lub przez
wyznaczonego pracownika, w sposób wykluczający dopuszczenie osób niepowołanych.
4. PROCEDURA POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU ZNALEZIENIA NA TERENIE
SZKOŁY BRONI, MATERIAŁÓW WYBUCHOWYCH, INNYCH NIEBEZPIECZNYCH
SUBSTANCJI BĄDŹ PRZEDMIOTÓW
W przypadku znalezienia na terenie szkoły broni, materiałów wybuchowych, innych
niebezpiecznych substancji lub przedmiotów, należy powiadomić Dyrektora Szkoły, który:
a) przeprowadza ewakuację i powiadamia odpowiednie służby,
b) zapewnia bezpieczeństwo ewakuowanym,
15
c) uniemożliwia dostęp osób postronnych do przedmiotów stanowiących zagrożenie.
4.1.
Procedury postępowania w czasie zagrożenia bombowego
1. Do czasu przybycia policji akcją kieruje Dyrektor Szkoły lub osoba wyznaczona przez niego.
2. Na miejsce zagrożenia incydentem bombowym należy wezwać służby pomocnicze, takie
jak: pogotowie ratunkowe, straż pożarną, pogotowie gazowe, pogotowie wodnokanalizacyjne, pogotowie energetyczne.
3. Po przybyciu policji na miejsce incydentu bombowego, przejmuje ona dalsze kierowanie
akcją.
4. Należy bezwzględnie wykonywać polecenia policjantów.
5. Przy braku informacji o konkretnym miejscu podłożenia „bomby”, użytkownicy
pomieszczeń służbowych powinni sprawdzić swoje miejsce pracy i jego bezpośrednie
otoczenie, pod kątem obecności przedmiotów nieznanego pochodzenia.
6. Pomieszczenia ogólnodostępne (korytarze, klatki schodowe, windy, toalety, piwnice,
strychy) oraz najbliższe otoczenie zewnętrzne obiektu sprawdzają i przeszukują osoby
wyznaczone lub służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo w danej instytucji.
7. Podejrzanych przedmiotów nie wolno dotykać! O ich lokalizacji należy powiadomić
Dyrektora/policję lub osoby odpowiedzialne za bezpieczeństwo.
8. Po ogłoszeniu ewakuacji, należy zachować spokój i opanowanie. Pozwoli to sprawnie
i bezpiecznie opuścić zagrożony rejon.
9. Po ogłoszeniu ewakuacji, należy opuścić zagrożony rejon, zostawiając rzeczy osobiste
(torebki, siatki, nesesery itp.).
10. Identyfikacją i rozpoznawaniem zlokalizowanego ładunku wybuchowego oraz jego
neutralizacją zajmują się uprawnione i wyspecjalizowane jednostki oraz komórki
organizacyjne policji.
4.2.
Zasady zachowania się po otrzymaniu informacji o podłożeniu lub groźbie
podłożenia „bomby”
1. Podczas działań, związanych z neutralizacją „bomby”, stosujemy się do poleceń policji.
2. Jak najszybciej oddalamy się z miejsca zagrożonego wybuchem. Po drodze informujemy
o zagrożeniu jak największe grono osób będących w strefie zagrożonej lub kierujących się
w jej stronę.
3. Po ogłoszeniu alarmu i zarządzeniu ewakuacji niezwłocznie udajemy się do wyjścia, zgodnie
ze wskazaniami Dyrektora szkoły.
4.3. Rady przygotowane przez ekspertów z Biura Operacji Antyterrorystycznych Komendy
Głównej Policji:
16
1. Zawczasu pomyśl, którędy można się ewakuować w pośpiechu z budynku. Zapamiętaj,
gdzie znajdują się klatki schodowe i wyjścia ewakuacyjne.
2. Zwracaj uwagę na ciężkie lub łatwo tłukące się przedmioty, które mogą być przesunięte,
zrzucone lub zniszczone podczas wybuchu. Zapamiętaj elementy z najbliższego
otoczenia.
3. Należy również pamiętać o tym, aby nie przyjmować od obcych osób żadnych pakunków
oraz nie pozostawiać bagażu bez opieki.
4. Jeżeli jesteś osobą, która przyjęła zgłoszenie o podłożeniu ładunku wybuchowego lub
ujawniła przedmiot niewiadomego pochodzenia, co do którego istnieje podejrzenie, że
może on stanowić zagrożenie dla osób i mienia, powinieneś ten fakt zgłosić służbom
odpowiedzialnym za bezpieczeństwo w danym miejscu - dyrekcji szkoły. Informacji
takiej nie należy przekazywać niepowołanym osobom, gdyż jej niekontrolowane
rozpowszechnienie może doprowadzić do paniki i w konsekwencji utrudnić
przeprowadzenie sprawnej ewakuacji osób z zagrożonego miejsca.
5. Zawiadamiając policję należy podać następujące informacje:
a. rodzaj zagrożenia,
b. źródło informacji o zagrożeniu (informacja telefoniczna, ujawniony podejrzany
przedmiot),
c. treść rozmowy z osobą informującą o podłożeniu ładunku wybuchowego,
d. numer telefonu, na który przekazano informację o zagrożeniu oraz dokładny czas
jej przyjęcia,
e. adres zgłoszenia, numer telefonu i nazwisko osoby zgłaszającej,
f. opis miejsca i wygląd ujawnionego przedmiotu.
6. Wskazane jest uzyskanie od policji potwierdzenia przyjętego zgłoszenia.
5. PROCEDURA POSTĘPOWANIA W SYTUACJI WTARGNIĘCIA DO SZKOŁY
UZBROJONEGO NAPASTNIKA
5.1. Zasady ogólne
1. Nad funkcjonowaniem systemu alarmowania na terenie placówki oświatowej nadzór
sprawuje Dyrektor Szkoły.
2. Sygnały alarmowe przekazywane są za pomocą dzwonka: jeden długi ciągły sygnał
trwający jak najdłużej.
3. Dzwonek uruchamiany jest ręcznie, przy wykorzystaniu przycisku alarmowego.
4. Innym sygnałem alarmowym jest okrzyk: „ATAK”.
5. Sygnały alarmowe i komunikaty ostrzegawcze mogą być wykorzystywane wyłącznie
w sytuacji rzeczywistego zagrożenia.
6. Decyzję o ogłoszeniu sygnału alarmowego lub komunikatu ostrzegawczego, w przypadku
ujawnienia zagrożenia wynikającego z wtargnięcia uzbrojonego napastnika na teren
placówki, podejmuje każdy z przeszkolonych i przygotowanych do tego pracowników
17
placówki, wówczas, gdy: takie zagrożenie zauważy, będzie miał podejrzenie, że takie
zagrożenie może za chwilę wystąpić lub taką informację o zagrożeniu otrzymał.
7. Pracownicy przekazują sobie informację o zagrożeniu poprzez wysyłanie wiadomości
SMS oraz poprzez Dziennik Elektroniczny.
5.2. Powiadamianie służb ratowniczych o wtargnięciu uzbrojonego napastnika
1. Każdy pracownik, który ma możliwość zatelefonowania powinien zadzwonić pod numer
alarmowy: 112 lub 997.
2. Po zgłoszeniu się dyżurnego operatora spokojnie i wyraźnie należy podać:
a.
b.
c.
d.
e.
f.
g.
h.
i.
j.
miejsce zdarzenia,
rodzaj zdarzenia,
informacje o zagrożeniu życia i zdrowia ludzkiego,
liczbę napastników,
opis wyglądu napastników,
ilość i rodzaj broni,
liczbę ofiar i gdzie je widziano,
imię i nazwisko zgłaszającego,
numer telefonu, z którego nadawana jest informacja o zdarzeniu,
najszybszą/najbezpieczniejszą drogę dojazdu do miejsca zdarzenia.
Po powiadomieniu nie należy odkładać słuchawki do chwili potwierdzenia przyjęcia
zgłoszenia.
Przyjmujący może zażądać: potwierdzenia zgłoszenia poprzez oddzwonienie, wykonania
polecenia/instrukcji, dodatkowych informacji, które w miarę możliwości należy podać.
3. Jeżeli sytuacja nagle się zmieni, należy niezwłocznie o tym powiadomić operatora
numeru 112 lub 997.
4. Po przybyciu na miejsce służb, jeżeli to możliwe, należy przekazać dodatkowe
informacje, tj.:
a. ile osób opuściło budynek, ile osób zostało w budynku i na jakich poziomach,
b. pokazać plany budynku i drogi ewakuacji,
c. gdzie ostatnio był widziany agresor,
d. czym przyjechał lub skąd przyszedł napastnik.
5.3. Zasady postępowania osób przebywających na terenie szkoły na wypadek
wtargnięcia uzbrojonego napastnika
1. Ucieczka z zagrożonego rejonu drogą ewakuacji, poza rejon zagrożenia.
2. Ewakuacja odbywa się tylko w przypadku bezpośredniej bliskości wyjścia, z dala od
źródła zagrożenia.
18
3. Miejsce zbiórki po ewakuacji to:
a. boisko przy V LO im. Romualda Traugutta,
b. plac przed Muzeum im. Jacka Malczewskiego (Rynek),
c. plac Konstytucji 3 Maja, przy kościele garnizonowym.
4. W przypadku złych warunków pogodowych (deszcz, śnieg, mróz itp.) miejscem zbiórki
są:
a. Kościół św. Jana Chrzciciela (Fara),
b. Kościół garnizonowy.
5. Na miejscu zbiórki nauczyciel ma obowiązek sprawdzić obecność uczniów celem
upewnienia się, czy wszyscy opuścili budynek. O braku któregokolwiek ucznia
natychmiast informuje policję.
6. W przypadku, gdy atak ma miejsce podczas przerwy w miarę możliwości:
a. nauczyciel otwiera najbliższą salę,
b. uczniowie znajdujący się najbliżej wprowadzani są do sali,
c. zabezpieczamy wejście do sali.
7. Nauczyciel sprawuje opiekę nad uczniami do momentu odebrania ich przez rodziców lub
opiekunów.
W przypadku zarządzenia ewakuacji:
a. zostaw wszystkie swoje rzeczy w miejscu, gdzie się znajdują,
b. korzystaj z najbezpieczniejszej drogi ewakuacji,
c. po drogach ewakuacyjnych poruszaj się szybko, unikaj blokowania ruchu,
zatrzymywania się, czy też gwałtownego napierania na poruszających się
z przodu.
Podczas ewakuacji:
a. zachowaj ciszę, spokój, rozwagę,
b. udzielaj pierwszej pomocy w miejscu bezpiecznym, jedynie wtedy, gdy nie ma to
wpływu na własne bezpieczeństwo,
c. ostrzegaj o niebezpieczeństwie.
Jeżeli bezpieczna ewakuacja nie jest możliwa:
a.
b.
c.
d.
e.
f.
g.
zamknij drzwi,
zastaw drzwi ciężkim meblem, ławkami,
wyłącz wszystkie światła,
wyłącz/wycisz wszystkie urządzenia elektroniczne,
połóż się na podłodze z dala od drzwi i okien,
zachowaj ciszę,
jeżeli jest to możliwe udzielaj pierwszej pomocy poszkodowanym,
19
h. nie otwieraj nikomu drzwi – służby ratownicze zrobią to same.
Jeżeli nie miałeś możliwości ewakuować się lub ukryć albo zabarykadować
w pomieszczeniu bezpiecznym, a twoje życie lub zdrowie jest bezpośrednio zagrożone
w bezpośrednim kontakcie z napastnikiem – WALCZ, a jeżeli nie jesteś w stanie podjąć walki –
BŁAGAJ O LITOŚĆ.
Podczas działań służb ratowniczych:
a. zachowaj spokój,
b. jeżeli nie jesteś pewien, że to służby ratownicze nie otwieraj drzwi - służby zrobią to
same,
c. stosuj się do wszystkich poleceń służb,
d. nie trzymaj nic w rękach,
e. nie zadawaj pytań podczas ewakuacji,
f. unikaj gwałtownych ruchów, alarmujących gestów itp.,
g. poddaj się kontroli bezpieczeństwa,
h. jeżeli posiadasz istotne informacje o napastnikach lub ofiarach, przekaż je służbom
ratowniczym.
i. UWAGA !!! Bądź przygotowany na surowe traktowanie przez policję. Dopóki nie
zostaniesz zidentyfikowany jesteś dla nich potencjalnym terrorystą.
5.4. Odwołanie alarmu
1. Alarm odwołuje Dyrektor szkoły lub osoba przez niego wyznaczona.
2. Sygnałem odwołującym alarm jest sygnał dźwiękowy – dzwonek ciągły przez 1 min. lub
komunikat ustny.
5.5. Ważne numery alarmowe:









112 – Centrum Powiadamiania Ratunkowego
999 – Pogotowie Ratunkowe
998 – Straż Pożarna
997 – Policja
48 345 32 59 – Dzielnicowy
986 – Straż Miejska
992 – Pogotowie Gazowe
48 36 20 121 Miejskie Centrum Zarządzania Kryzysowego
48 36 20 577 Wydział Bezpieczeństwa, Zarządzania Kryzysowego i Ochrony Urzędu
Miejskiego w Radomiu
20
15. PROCEDURY INTERWENCYJNE W SYTUACJI FAŁSZERSTWA
1.
2.
3.
4.
Powiadomienie rodziców ucznia.
Spotkanie z uczniem i jego rodzicami celem wyjaśnienia sprawy.
Podjęcie decyzji o dalszym postępowaniu w obecności rodziców.
W przypadku powtarzających się sytuacji fałszerstw, szkoła kieruje informację
i prośbę o interwencję do Komendy Miejskiej Policji.
Procedury obowiązują od 22 czerwca 2016 r.
21