KOMENTARZ

KOMENTARZ
DO MAPY HYDROGRAFICZNEJ
W SKALI 1:50 000
ARKUSZ N-34-98-B
WĄBRZEŹNO
Opracowała:
BoŜena Pius
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA OBSZARU
Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski (Kondracki 2001) analizowany obszar połoŜony jest na Pojezierzu Chełmińskim (315.11). Jest to mezoregion naleŜący do makroregionu Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego i podprowincji Pojezierzy Południowobałtyckich (rys. 1).
2003). Najmniejsza miąŜszość czwartorzędu występuje w okolicach Jarantowic i Łopatek.
DuŜe miąŜszości występują w okolicach Nowej Wsi Królewskiej. Najstarsze osady związane
są ze zlodowaceniem Narwi i stwierdzono je w rejonie Ludowic oraz Bartoszewic, a ich
miąŜszość dochodzi do 44 m. Są to gliny mułkowo-piaszczyste i piaszczysto-Ŝwirowe z głazikami granitów, dolomitów i wapieni.
Osady piaszczyste i Ŝwirowe interglacjału augustowskiego występują w dolinie kopalnej rozciągającej się od południowego-zachodu ku północy środkiem analizowanego obszaru
ich miąŜszość dochodzi do 20 m.
Zlodowacenie Nidy reprezentowane jest przez osady w obrębie doliny kopalnej utworzonej w podłoŜu czwartorzędu. Są to mułki zastoiskowe w okolicach Ludowic o miąŜszości
maksymalnej 28 m. Gliny o barwie brunatnoszarej leŜą na mułkach zastoiskowych, ich miąŜszość wynosi 13 m. Piaski rzecznolodowcowe występują w stropie osadów zlodowacenia
nidy. Ich maksymalna miąŜszość wynosi 15 m. Interglacjał małopolski nie został stwierdzony
na obszarze objętym arkuszem mapy Wąbrzeźno, jednak występuje w niedalekiej odległości
w okolicach Bocienia (arkusz ChełmŜa).
W północnej części obszaru opracowania występują osady zlodowacenia sanu, które reprezentowane są przez gliny zwałowe (o miąŜszości około 29 m) oraz piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe (do około 17 m). Interglacjał wielki reprezentują mułki jeziorne, piaski, Ŝwiry i
mułki rzeczne o znacznej miąŜszości (w Bartoszewicach ich miąŜszość osiąga 64 m).
Zlodowacenia środkowopolskie reprezentowane są zarówno przez osady zlodowacenia
Odry jak i zlodowacenia Warty. Osady te występują dość powszechnie. Są to mułki zastoiskowe, gliny zwałowe i piaski wodnolodowcowe. MiąŜszość osadów sięga około 37 m (w
okolicach Bartoszewic). Interglacjał eemski to okres erozji i rozcinania pierwotnej powierzchni terenu. Z tego okresu pochodzą torfy niewielkiej miąŜszości (1,5 m). Pozostałe osady są typowe dla serii rzecznych, w mniejszym stopniu jeziornych. JuŜ podczas tych zlodowaceń dna
dolin miały nachylenie w kierunku południowym i przypominały współczesną sieć rzeczną
(Niewiarowski 1971).
Zlodowacenia północnopolskie i osady z nimi związane reprezentowane są przez dwa
lub trzy poziomy gliny zwałowej (Drozd, Trzepla 2003) o miąŜszości od 15 m (w okolicach
Bartoszewic) do 44 m (w Lodowicach). Najbardziej ciągłą warstwę stanowią gliny występujące na wysoczyźnie morenowej. MiąŜszość warstwy jest bardzo zmienna i maksymalnie wynosi 20 m w rejonie Myśliwca. Gliny zwałowe, piaski, Ŝwiry i głazy moren czołowych występują na północnym zachodzie i północy obszaru. MiąŜszość nie przekracza 5 m. W obrębie
wzgórz moren czołowych widoczne są deformacje w formie uskoków, fałd, powierzchni ślizgów. MiąŜszość piasków, mułków kemów jest zmienna i zaleŜna od wysokości formy, zazwyczaj wynosi od 2 do 23 m (Drozd, Trzepla 2003). Kemy występują m.in. w okolicach Sosnówki, Sierakowa, Mlewca (Niewiarowski 1971). Piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe na powierzchni spotyka się od Ryńska do Wąbrzeźna, koło Mlewa i Piątkowa. MiąŜszość ich do chodzi do 16 m.
Holocen reprezentowany jest przez gytię i torfy wypełniające zagłębienia bezodpływo we oraz dna rynien o miąŜszości średnio 3m. Ponadto u podnóŜa wzniesień oraz krawędzi rynien występują osady deluwialne, są to zazwyczaj niewarstwowane osady piaszczyste z domieszką drobniejszej frakcji.
TOPOGRAFICZNE DZIAŁY WODNE
Rys. 1 Podział arkusza na jednostki fizycznogeograficzne wraz z siecią hydrograficzną
Pod względem hipsometrycznym obszar ten stanowi stosunkowo płaską równinę polodowcową. Wysoczyzna morenowa wznosi się łagodnie z kierunku południowego na północ.
Wysokości na południu obszaru wynoszą od 95 do 100 m n. p. m., natomiast dalej ku północy
od 110 do 120 m n.p.m. Ponad poziom płaskiej oraz falistej równiny morenowej wznoszą się
moreny martwego lodu, moreny czołowe, ozy i kemy. Wysokości względne zazwyczaj nie
przekraczają 20 m. NajwyŜszy punkt obszaru znajduje się na morenie czołowej w Jarantowicach i osiąga 129,6 m n.p.m. Morena ta wznosi się więc o ponad 43 m ponad otaczającą równię. Poziom płaskiej równiny morenowej poprzecinany jest przez rynny polodowcowe o głębokości około 20 m. NajniŜej połoŜony obszar stanowi terasa Strugi Toruńskiej leŜąca na wysokości 87 m n.p.m.
Rzeźba omawianego obszaru jest bardzo dobrze rozpoznana (m.in. Niewiarowski 1959,
1971). Cały obszar znajduje się w zasięgu zlodowacenia Wisły. Dominującą formą jest wyso czyzna morenowa: w części północnej falista, a w środkowej i południowej płaska. Na południe od miejscowości Januszewo, Ryńsk, Czystochleb i Wąbrzeźno występują formy martwego lodu. Wspomniane formy tworzyły się przy stagnującym lodzie i naleŜą do nich moreny
martwego lodu, kemy oraz ozy. Główny proces ich tworzenia miał miejsce podczas fazy kujawskiej zlodowacenia wisły. Na pozostałym obszarze (na północ od wyŜej wymienionych
miejscowości) kształtowanie rzeźby terenu miało miejsce w fazie aktywnego lodu. Wysoczyzna morenowa płaska charakteryzuje się niewielkimi deniwelacjami (zazwyczaj do 2 m). Największe jej obszary występują w okolicach Mlewca, Ludowic, Sierakowa. Występuje takŜe
płatami w okolicach Wąbrzeźna czy UciąŜa. Morena falista odznacza się nieco większymi
róŜnicami wysokości w porównaniu z moreną płaską. Deniwelacje wynoszą tutaj od 2 do 5 m.
Występujące tam formy zbudowane są z gliny zwałowej i utworów fluwioglacjalnych (np. w
okolicach Wąbrzeźna, UciąŜa, Wronia). Klasyczne moreny czołowe na analizowanym obszarze nazywane południowowąbrzeskimi występują od Januszewa, poprzez Węgorzyn do Ryńska oraz na południe od Wąbrzeźna. Moreny czołowe ciągnące się od Jeziora Wieczno oraz
na północ od Wąbrzeźna nazywane są środkowowąbrzeskimi. Z egzaracyjną działalnością
lodu związane są między innymi depresje końcowe, które tworzyły się w czasie nasunięcia i
postoju lądolodu na linii moren południowowąbrzeskich. Obszar sandru wąbrzeskiego rozciąga się od zaplecza moren czołowych w kierunku południowym (są to okolice Ryńska, Ludo wic, Czystochleba, Wałycza, Łabędzia oraz Makswałdu). Sandr chełmŜyński rozpoczyna się
od moren w okolicach Januszewa w kierunku południowo-zachodnim (Niewiarowski 1971).
Podczas wytapiania brył martwego lodu powstały w sandrach rozległe obniŜenia np. w okoli cach kanału Zgniłki. Ozy występują w okolicach Ludowic oraz Sierakowa. Kemy znajdują się
na południu omawianego obszaru. Wznoszą się one na wysokość do 13 m ponad otaczającą
wysoczyznę. Do depresji końcowej zaliczyć moŜna nieckę jeziora Wieczno wraz z jego otoczeniem, a takŜe obniŜenie w okolicach Trzciana i Przydworza (Niewiarowski 1959). Bardzo
istotne w organizacji sieci rzecznej są rynny glacjalne. Do najbardziej znanych naleŜy rynna
wąbrzeska, rynna Jeziora Wieldządzkiego, mlewska i Jeziora Radowiskiego. Do rozpowszechnionych form terenu naleŜą takŜe liczne zagłębienia wytopiskowe rozsiane po całym
rozpatrywanym obszarze.
Pod względem przepuszczalności utworów powierzchniowych zdecydowanie dominują
grunty o przepuszczalności słabej. Rozpowszechnione są zwłaszcza na obszarze wysoczyzny
płaskiej oraz falistej, która zbudowana jest z glin róŜnego typu. Na obszarach sandrowych w
części południowo - wschodniej występują utwory o przepuszczalności średniej. W okolicach
jezior Wieczno Północne i Południowe oraz na obszarze Bagna Zgniłka występują duŜe kompleksy utworów o przepuszczalności zmiennej, związane z występowaniem rozległych torfowisk.
Obszar objęty arkuszem mapy Wąbrzeźno charakteryzuje się mozaikową strukturą gleb,
co wynika z przestrzennego zróŜnicowania skały macierzystej, rzeźby terenu i stosunków
wodnych (Bednarek, Prusinkiewicz 1984). Na cięŜszych glinach wytworzyły się gleby brunatne, natomiast na glinach spiaszczonych gleby płowe. Na południe od Wąbrzeźna występują piaski i Ŝwiry sandrowe, z których wytworzyły się gleby bielicowe oraz rdzawe. Z depresją
końcową jeziora Wieczno związane są czarne ziemie, które występują wyspowo w okolicach
Bartoszewic, Ryńska, Sosnówki. W obniŜeniach terenu moŜna zlokalizować gleby torfowe
oraz murszowo-torfowe. Gleby brunatne oraz płowe naleŜą do kompleksu pszennego dobrego, pszennego wadliwego oraz Ŝytniego bardzo dobrego (Mapy glebowe 1980). Gleby bielicoziemne są mniej urodzajne i zaliczane są głównie do kompleksu Ŝytniego słabego. Na gle bach związanych z występowaniem płytko zalegających wód podziemnych występują kompleksy uŜytków zielonych, zazwyczaj zaliczanych do średnich, rzadziej bardzo dobrych i dobrych (występują wokół jezior, zwłaszcza Wieczna Północnego i Południowego oraz wzdłuŜ
kanału Zgniłki).
Pod względem częstości występowania dni z róŜnymi typami pogody, obszar opracowania znajduje się w regionie Chełmińsko-Toruńskim (Woś 1999). Region ten na tle innych wyróŜnia się dość częstym pojawianiem się dni przymrozkowych bardzo chłodnych z duŜym zachmurzeniem, bez opadów (średnio 7 dni w roku). Ponadto w tym regionie notuje się występowanie dni z pogodą bardzo ciepłą z duŜym zachmurzeniem (średnio16 dni).
Na obszarze opracowania we wschodniej części znajduje się duŜy kompleks terenów
podmokłych, który stanowi obszar chronionego krajobrazu. NaleŜy do typu torfowiskowo –
jeziorno – leśnego i nosi nazwę Zgniłka-Wieczno-Wronie. Obejmuje on zespół jezior między
Wroniem i Nielubiem oraz Bagno Zgniłka. Oprócz jezior, znajdują się tam kompleksy torfowisk ze zbiorowiskami roślinnymi torfowisk przejściowych, niskich oraz zbiorowiskami roślinności leśnej i zaroślowej. W obrębie tego obszaru funkcjonuje rezerwat Wronie, który został utworzony w celu zachowania buczyny pomorskiej na północno-wschodniej granicy występowania buka.
BUDOWA GEOLOGICZNA I LITOLOGIA
Najstarsze utwory stwierdzone w obrębie obszaru opracowania naleŜą do kredy (Niewiarowski i Wilczyński 1979). Paleocen reprezentowany jest przez ciemnoszare iły o miąŜ szości około 22 m. Oligoceńskie iły i mułki z węglem brunatnym naleŜą do warstwy czempińskiej i znane są w literaturze jako „iły toruńskie”. Miocen na większości omawianego obszaru tworzy bezpośrednie podłoŜe czwartorzędu. Tworzą go piaski i iły z wkładkami węgla
brunatnego. MiąŜszość osadów miceńskich osiąga do 50 m. Na południu obszaru zalegają iły
plioceńskie (Niewiarowski 1971). Porwaki utworów paleogeńsko-neogeńskich spotykane są
w morenach spiętrzonych np. w Jarantowicach i Łopatkach.
MiąŜszość utworów czwartorzędowych na tym obszarze waha się od 17 do 185 m, ich
zmienność związana jest z ukształtowaniem podłoŜa podczwartorzędowego (Drozd, Trzepla
Obszar objęty arkuszem mapy w całości naleŜy do dorzecza Wisły. Przebiega tutaj dział
wodny II rzędu rozdzielający zlewnię Osy oraz Drwęcy. Rzeki, których zlewnie ograniczone
są działami wodnymi III rzędu są dopływami Drwęcy - naleŜą do nich: Bacha (Struga Toruńska), Struga (Struga Wąbrzeska) oraz Struga Młyńska (Struga Kowalewska). Największą
część obszaru zajmuje zlewnia Strugi Toruńskiej, w skład której wchodzą: Zgniłka oraz Dopływ spod Wieldządza, Dopływ z Bielaw, Dopływ ze Zelgna. Zlewnie tych rzek ograniczone
są działami wodnymi IV rzędu. W większości przypadków wydzielono działy pewne, bramy
wodne występują pomiędzy dopływami Strugi Toruńskiej, co spowodowane jest występowaniem tutaj licznych przeobraŜeń sieci wodnej. Zmiany te wywołane są intensywną melioracją
tego obszaru.
Poza tym w obrębie wydzielonych zlewni występują pojedyncze, izolowane zagłębienia
bezodpływowe, zarówno typu chłonnego jak i ewapotranspiracyjnego.
OPADY
obszaru występuje fragment Jeziora Mlewieckiego. Powierzchnie pozostałych jezior nie przekraczają 50 ha.
Tabela 3. Zestawienie większych jezior (AJP – Atlas jezior Polski, red. Jańczak 1996).
Lp.
Nazwa jeziora
Powierzchnia (ha)
Objętość
Głębokość
Głębokość
AJP
Planimetr
[tyś.m ]
średnia[m]
max[m]
3
1.
Frydek (Okonin)
25,4
27,2
1829,1
7,2
24,0
2.
Głęboczek
10,5
10,9
609,0
5,8
17,3
43,4
44,7
438,7
1,0
1,7
10,5
11,1
126,0
1,2
1,8
48,3
49,0
541,1
1,1
3,0
25,3
26,4
480,7
1,9
2,8
43,5
41,0
2385,1
5,5
13,0
Jezioro PłuŜnic3.
kie
Jezioro Radowi-
4.
skie
Jezioro Sicień-
5.
skie (Sitno)
Jezioro Szczur-
6.
kowskie
Jezioro Wiel-
7.
dządzkie
Jezioro Zamko-
8.
we
69,6
70,8
4132,8
5,9
kie
84,4
79,4
1613,9
1,9
4,3
147,6
143,0
5420,1
3,7
18,3
199,4
191,6
4358,2
2,2
4,1
Wieczno Północ10.
ne
Wieczno Połu-
11.
dniowe
Jezioro Wieczno niegdyś stanowiło jednej akwen, aktualnie podzielone jest na Wieczno
Północne oraz Wieczno Południowe. Jeziora połączone były ze sobą trzema przesmykami
jeszcze na początku XX (Marszelewski i in. 2000). Część północna jest zdecydowanie głębsza, maksymalna głębokość wynosi 18 m, w części południowej tylko 4 m. Obecnie Wieczno
Północne zajmuje powierzchnię 147,6 ha, natomiast Wieczno Południowe 199,4 ha. Jeziora
połączone są ze sobą sztucznym kanałem, a poziom wód regulowany jest za pomocą zastawki, zlokalizowanej na wypływie z jeziora Wieczno Południowe. Termika wody w jeziorze wykazuje się duŜym zróŜnicowaniem (Churski 1984). W Wiecznie Południowym ze względu na
brak stratyfikacji, warunki termiczne są zazwyczaj wyrównane w całym pionie. Natomiast w
głębszym zbiorniku Wieczna Północnego występuje zróŜnicowanie pionowe temperatury
wody. Stany wody w jeziorze Wieczno na posterunku Bartoszewice obserwowano do 1992
roku. Amplituda wahań poziomu wody w jeziorze w latach 1975-1983 wyniosła 170 cm. Obszar zlewni bezpośredniej uŜytkowany jest rolniczo, jedynie w bezpośrednim sąsiedztwie występują lasy
Jezioro Wieldządzkie jest niewielkim zbiornikiem (tab. 3), którego zlewnia uŜytkowana
jest rolniczo. Gruty orne połoŜone są w pobliŜu linii brzegowej jeziora, przez co naraŜone jest
ono na degradację. W jeziorze zaznacza się letnia stratyfikacja termiczna wód.
Jezioro Zamkowe jest głębokim rynnowym zbiornikiem (18 m) o powierzchni około 70
ha. LeŜy w bezpośrednim sąsiedztwie miasta Wąbrzeźno oraz pół uprawnych. W wyniku niekorzystnego zagospodarowania zlewni naraŜone jest na degradację, zaliczono je do III kategorii. Latem zaznacza się stratyfikacja termiczna wód.
Na omawianym obszarze wydzielono 9 JCWP, w tym 6 rzecznych i 3 jeziorne. W większości ich status określono jako silnie zmieniony, a jedynie niewielki fragment rzeki Lutryny
od DuŜej Bachy do Kanału Sicieńskiego i jezior jako naturalny. Stan wydzielonych jednolitych części wód jeziornych określono jako zły, jedynie w przypadku Wieczna Południowego
jako dobry (tab. 4).
Tabela 4. Jednolite części wód powierzchniowych (JCWP). Zestawiono na podstawie danych
KZGW. Objaśnienia: NCW - naturalna część wód; SZCW - silnie zmieniona część wód.
Nazwa JCWP
Kod krajowy
Status
Stan
Dopływ spod Wieldządza
RW200025289829
SZCW
Zły
Tabela 1. Średnie miesięczne i roczne sumy opadów atmosferycznych (mm) na stacji meteorologicznej w Wąbrzeźnie oraz Falęcinie (wg IMGW-PIB).
Stacja
Okres
XI XII
meteorologiczna pomiarowy
I
II
III IV
V
VI VII VIII IX
X Rok
WĄBRZEŹNO 1961-1990 45 37 30 24 27 29 51 74 74 59 47 37 534
FALĘCIN
1983-2010 36 38 28 25 37 33 63 72 94 73 59 37 595
Tabela 2. Minimalna i maksymalna roczna suma opadów (mm) z wielolecia na stacji meteorologicznej w Wąbrzeźnie oraz Falęcinie (wg danych IMGW-PIB).
Stacja
meteorologiczna
okres pomiarowy
Rok
Suma
hydrolo- XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X
roczna
giczny
WĄBRZEŹNO
1961-1990
1982
41 37 29 7 19 17 56 55 12
15
4 16
307
1980
44 46 30 12 23 28 22 227 180 25
45 58
790
FALĘCIN
1983-2010
1989
37 56 10 30 36 12 15 28 26
32 49
380
2001
51 61 12 26 61 71 103 123 171 31 125 22
875
49
Bacha do Zgniłki ze Zgniłką
RW20001728984
SZCW
Zły
Bacha od Zgniłki do ujścia
RW20001928989
SZCW
Zły
Struga z Jeziorem Zamkowym
RW20001828929
SZCW
Zły
Lutryna od DuŜej Bachy do Kanału Sicieńskie-
RW200023296689
NCW
Zły
Struga Młyńska
RW200018289747
NCW
Zły
Jezioro Zamkowe
LW20203
NCW
Zły
Wieczno Północne
LW20245
NCW
Zły
Wieczno Południowe
LW20246
NCW
Dobry
Tabela 11. Ocena stanu ekologicznego jezior badanych wg RDW (wg WIOŚ w Bydgoszczy).
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
Rok
średnia
508
511
501
493
486
468
458
463
463
460
473
492
481
Max
308
307
184
223
277
317
349
381
380
352
356
363
184
Min
558
565
565
563
563
543
539
541
528
523
537
547
565
Pod względem chemicznym wody czwartorzędowe naleŜą do typu HCO 3-Ca i charakteryzują się podwyŜszoną zawartością Ŝelaza oraz manganu w stosunku do jakości wód przeznaczonych do spoŜycia. Ponadto w wodach tych, zwłaszcza na obszarach słabo izolowanych,
często występują przekroczenia norm dla azotu amonowego oraz azotanowego (Filar 2002).
Niektóre parametry jakości wód podziemnych przedstawiono w tabeli 8.
Tabela 8. Wybrane parametry jakości wody w utworach czwartorzędowych wg Filar (2002).
Parametr
siarczany, mg/dm
chlorki, mg/dm
Zakres
3
3
amoniak N-NH4, mg N/dm
3
azotany N-NO3, mgN/dm3
Ŝelazo, mg/dm
3
mangan, mg/dm
3
Tło
Średnia
0,15-229
38,6
1,0-50,0
1,07-320
39,8
2,0-50,0
0,0-4,2
0,40
0,0-1,0
0,0-8,0
0,33
0,0-1,0
0,3-20,0
6,21
3,0-9,0
0,0-1,21
0,28
0,25-0,45
Ze względu na stosunkowo dobrą izolację poziomów wodonośnych stopień zagroŜenia
wód podziemnych na przewaŜającej części obszaru ustalono na niski. Pewnym zagroŜeniem
mogą być zanieczyszczone wody powierzchniowe, które maja kontakt z wodami podziemnymi. Średni stopień zagroŜenia wód podziemnych występuje w rejonie Ludowic, Wałycza oraz
Wąbrzeźna ze względu na usytuowane tam punktowe źródła zanieczyszczeń. Do potencjalnie
bardzo groźnych moŜna zaliczyć Zakłady Tworzyw Sztucznych Ergis S.A. w Wąbrzeźnie.
W latach 2000-2004 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy prowadził ocenę jakości wód podziemnych w Czystochlebie oraz Wąbrzeźnie. W Czystochlebie
jakość wód oceniono na klasę I/II, natomiast w Wąbrzeźnie wody z ujęcia zaklasyfikowano
do wód średniej jakości – III klasa. Główną przyczyną była podwyŜszona zawartość Ŝelaza i
mętność.
CHARAKTERYSTYKA OKRESU BADAŃ
Lp.*
1.
CHARAKTERYSTYKA HYDROLOGICZNA
Rzeka
Struga (Struga Wąbrze-
Profil
Objętość przepływu
[m3s-1]
Data pomiaru
Wałczyk
0,01
26.07.2014
ska)
Obserwacje stanów wody i przepływów na niewielkich ciekach nie były w obszarze
opracowania prowadzone. Jedyny posterunek zlokalizowany był na jeziorze Wieczno i został
zlikwidowany w 1992 roku. Zdecydowano więc o przedstawienie hydrologicznej charakterystyki Bachy (Strugi Toruńskiej). Jednak posterunek pomiarowy Zintegrowanego Monitoringu
Przyrodniczego w Koniczynce znajduje się na południe od obszaru opracowania.
Tabela 5. Przepływy Bachy (Strugi Toruńskiej) w profilu Koniczynka w latach hydrologicz3 -1
nych 1994-2011 (Kejna i StrzyŜewski 2014). Jednostki w m s .
XI
SQ
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
2.
Struga Toruńska
Zajączkowo
0,01
26.07.2014
3.
Struga Toruńska
Węgorzyn
0,01
26.07.2014
4.
Zgniłka
Orzechowo
0,05
26.07.2014
5.
Zgniłka
Orzechówko
0,05
26.07.2014
6.
Struga Toruńska
Mlewiec
0,10
26.07.2014
7.
Rzeka bez nazwy
Pluskowęsy
0,01
26.07.2014
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
Rok
STAN CZYSTOŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH
0,38 0,45 0,68 0,93 1,02 1,01 0,67 0,35 0,36 0,43 0,48 0,40 0,59
W przebiegu rocznym przepływów Strugi Toruńskiej zaznacza się jeden główny okres
wezbraniowy i jeden niŜówkowy (tab. 5), co jest charakterystyczne dla rzek odprowadzających wody z omawianego obszaru. Kulminacje przepływów występują najczęściej w marcu i
kwietniu, co jest efektem topnienia śniegu. NaleŜy jednak podkreślić, iŜ wezbrania letnie spowodowane nawalnymi opadami deszczu mogą równieŜ powodować bardzo wysokie przepływy. Wezbrania te, choć krótkotrwałe, często osiągają wyŜsze kulminacje niŜ wezbrania roztopowe. W przebiegu wieloletnim częściej jednak występują wezbrania związane z roztopami
wiosennymi, gdyŜ opady nawalne nie są zjawiskiem powtarzalnym. Po osiągnięciu kulminacji wiosennej wyraźnie zaznacza się tendencja obniŜania przepływów aŜ do jesieni. Dopiero
od grudnia moŜna zauwaŜyć tendencję wzrostową przepływów w ciekach, co jest spowodowane zmniejszaniem się strat wody w wyniku niŜszego parowania.
W przebiegu wieloletnim Struga Toruńska (Bacha) charakteryzuje się dość duŜą zmien3 -1
nością przepływu, w najsuchszym roku wynosił on 0,28 m s (rok 2000), a w wilgotnym 1,03
3 -1
m s (2007). Zasobność wodna zlewni wyraŜona średnim odpływem jednostkowym z lat
1994-2012 wynosi 1,92 dm3s-1km2. W poszczególnych latach odpływ jednostkowy jest zróŜni3 -1
2
cowany. W latach suchych spada poniŜej 1 dm s km a w latach wilgotnych przekracza nieco
3 -1
2
ponad 3 dm s km (tab. 6). Przy przeciętnym odpływie z obszaru Polski wynoszącym 5,5
dm3s-1km2 stwierdzić moŜna niewielkie zasoby wodne analizowanego obszaru. Średnia wartość warstwy odpływu wyniosła 60 mm co stanowiło 11% z sumy opadów atmosferycznych.
Niskie zasoby wodne oraz duŜa ich zmienność z roku na rok wynikają przede wszystkim ze
zmienności opadów atmosferycznych i parowania. Ponadto intensywna działalność ukierunkowana na odwodnienie terenów podmokłych spowodowała zmniejszenie zdolności retencyjnych analizowanego obszaru.
Tabela 6. Charakterystyki odpływu Strugi Toruńskiej na tle opadów atmosferycznych
(1994-2012). P – opady atmosferyczne, q – odpływ jednostkowy, H – warstwa odpływu, C współczynnik odpływu (stosunek warstwy odpływu do opadu), (Kejna, StrzyŜewski 2014).
Posterunek
wodowskazowy
Koniczynka
P
q
H
C
[mm]
[dm3s-1km2]
[mm]
[%]
1994
499
2,00
63,1
12,6
1995
578
1,45
45,9
7,9
1996
405
2,13
67,3
16,6
1997
444
0,99
31,4
7,1
1998
563
1,66
52,4
9,3
1999
580
2,74
86,3
14,9
2000
559
0,92
29,0
5,2
2001
762
1,74
55,0
2002
594
2,34
2003
469
1,25
2004
497
2005
413
2006
Rok
W Polsce aktem prawnym regulującym zagadnienia związane z ochroną wód jest ustawa Prawo Wodne z 18 lipca 2001 roku (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późniejszymi zmiana mi). Po przystąpieniu do Unii Europejskiej Polska zobowiązana jest do wdroŜenia Ramowej
Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE, której głównym celem jest osiągnięcie przynajmniej dobrego ekologicznego i chemicznego stanu wszystkich wód do 2015 roku. Dobry stan wód oznacza, Ŝe jakość wód w jak najmniejszym stopniu odbiega od warunków naturalnych, tzn. niezakłóconych przez człowieka. Od 2007 roku ocena jakości wód prowadzona jest dla jednolitych
części wód (JCW). W 2008 roku badania wód powierzchniowych prowadzono zgodnie z
Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 roku W sprawie sposobu klasyfikacji jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. nr 162, poz. 1008),
natomiast w 2009 roku zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2009
roku W sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. nr 81, poz. 685). W 2011 dnia 9 listopada wprowadzono nowe
Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału
ekologicznego i stanu chemicznego (Dz. U. 2011.258.1549) w sprawie sposobu klasyfikacji
stanu jednolitych części wód powierzchniowych …dla substancji priorytetowych (Dz. U.
2011.257.1545).
W 2013 roku wody Strugi Toruńskiej uznano za szczególnie naraŜone na zanieczyszczenia azotem pochodzenia rolniczego. Do Strugi Toruńskiej odprowadzane są ścieki oczyszczone z ChełmŜy (poprzez kanał Zelgno). W górnej części zlewni notowane są przekroczenia
zawartości fosforu, a poniŜej Jeziora Mlewieckiego takŜe azotu. PodwyŜszone stęŜenie związków biogennych w wodach Strugi Toruńskiej jest potwierdzeniem zanieczyszczeń pochodzenia rolniczego. Wcześniejsze badania tej rzeki wskazują na pogarszanie się jej stanu sanitarnego, a takŜe zwiększenie zawartości związków biogennych.
Zlewnia kanału Zgniłki równieŜ naleŜy do obszarów szczególnie naraŜonych na zanie czyszczenia azotem pochodzenia rolniczego. Jednak badania przeprowadzone przez WIOŚ w
Bydgoszczy w 2013 roku wykazały dobry stan ekologiczny, nie stwierdzono podwyŜszenia
stęŜeń związków biogennych (tab. 10). W porównaniu z wcześniejszymi badaniami pogorszył
się nieco stan sanitarny.
Tabela 10. Ocena jakości wody w rzekach. Opracowano na podstawie danych WIOŚ w Bydgoszczy. Objaśnienia: MMI – indeks makrobentosowy; MIR – indeks makrofitowy rzeczny.
Rzeka
Stanowisko
Ocena biologiczna
Ocena fizykochemiczna*
Ocena
morfologiczna
Stan chemiczny
Stan eko- Ocena baklogiczny teriologiczna
Struga
Toruńska
Zajączkowo
IO (III klasa)
PO4
II
-
umiarkowany
niezadowalająca
Struga
Toruńska
Mlewiec
IO, MMI (II
klasa)
OWO,
PO4, P
II
-
7,2
umiarkowany
zadowalająca
74,0
12,5
Zgniłka
II
-
dobry
8,4
zadowalająca
1,95
61,6
12,4
Ujście do IO (II klasa)
Strugi Toruńskiej
II klasa
39,4
2,49
78,6
19,0
-
-
498
2,10
66,2
13,3
2007
671
3,33
104,9
15,6
2008
593
1,69
53,4
9,0
2009
500
1,19
37,7
7,5
2010
675
1,81
57,1
8,5
2011
647
3,19
100,8
15,6
2012
484
1,50
47,2
9,7
WODY PODZIEMNE
Według regionalizacji Atlasu hydrogeologicznego Polski analizowany obszar znajduje się w
subregionie chełmińsko-dobrzyńskim (Paczyński 1993). Wydzielono tutaj jeden główny uŜytkowy poziom wodonośny. Jest to czwartorzędowy poziom wodonośny w piaskach i Ŝwirach o
miąŜszości do 40 m. Wody paleogeńsko-neogeńskie ujmowane są tylko w jednej studni i zostały wydzielone jako podrzędny poziom wodonośny (Filar 2002).
Struga
Wąbrzeska
Wąbrzeźno
-
wiele parametrów
-
Jezioro
Rok
Typ
abiotyczny
Elementy
biologiczne
Elementy
fizykochemiczne
Ocena stanu
ekologicznego
Wieczno Północne
2012
3a
klasa III
poniŜej stanu dobrego,
SD
umiarkowany
Wieczno
dniowe
Połu-
2012
3b
klasa II
powyŜej II klasy
dobry
Jezioro Zamkowe
2009
3a
klasa III
poniŜej stanu dobrego,
P
umiarkowany
zła
Wody Strugi Wąbrzeskiej były badanie w 2008 roku. Struga jest odbiornikiem ścieków
z miejskiej oczyszczalni komunalnej w Wąbrzeźnie. Proces oczyszczania ścieków jest niezadowalający i znacząco wpływa na jakość wód Strugi Wąbrzeskiej. Aktualnie oczyszczalnia
ścieków w Wąbrzeźnie jest w rozbudowie i modernizacji mającej na celu przyjęcie większej
ilości ścieków, a takŜe dostosowanie technologii do obowiązujących przepisów. Badania prowadzono poniŜej wylotu ścieków z oczyszczalni. Stwierdzono ich znaczny wpływ na degradację wód Strugi Wąbrzeskiej zarówno w zakresie fizykochemicznym, jak i bakteriologicznym. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na niekorzystny stan czystości wód jest torfowiskowy charakter podłoŜa, wzbogacającego wody w substancje organiczne.
Rozpoznanie stanu czystości oraz stanu ekologicznego jezior na analizowanym obszarze jest ograniczone do trzech obiektów: jeziora Wieczno Północne, jeziora Wieczno Południowe oraz Jeziora Zamkowego. Warunki morfometryczne oraz znaczny udział gruntów ornych w zlewni jeziora Wieczno Południowe są niekorzystne. Z tego względu jezioro jest poza
kategorią w odporności na degradację. Natomiast głębsze jezioro Wieczno Północne znalazło
Klasyfikacja
Na badanym obszarze są 3 komunalne oczyszczalnie ścieków: w PłuŜnicy, Wąbrzeźnie
oraz Piątkowie (tab. 12). Przy rozwiniętej sieci wodociągowej obszar ten naraŜony jest na
punktowe zrzuty ścieków nieoczyszczonych jak równieŜ moŜliwość zanieczyszczenia wód
podziemnych. Dodatkowym problemem stają się zrzuty ścieków oczyszczonych do rzek i rowów charakteryzujących się niewielkim przepływem. Powoduje to pogorszenie jakości wody
w miejscu zrzutu ścieków oczyszczonych jak ma to miejsce np. w Strudze Wąbrzeskiej w
miejscowości Wąbrzeźno. Za niekorzystną sytuację naleŜy takŜe uznać zrzut ścieków oczysz czonych do Dopływu spod Wieldządza w niewielkiej odległości od Jeziora PłuŜnickiego.
Tabela 12. Zestawienie waŜniejszych zrzutów ścieków
Lp.*
Tabela 9. Zestawienie pomiarów przepływów chwilowych
WODY POWIERZCHNIOWE
Obszar objęty arkuszem mapy Wąbrzeźno połoŜony jest pomiędzy Osą a Drwęcą. Rzeki odwadniające ten obszar reprezentują górne odcinki: Strugi (znanej jako Struga Wąbrzeska), Bachy (Strugi Toruńskiej) oraz Kanału Sicieńskiego (zlewnia Lutryny).
Struga Wąbrzeska wypływa z mokradła w pobliŜu wsi Jarantowice na wysokości około
97,5 m n. p. m. W swym biegu wykorzystuje rynnę glacjalną wcinającą się w wysoczyznę
morenową oraz obszar sandru wąbrzeskiego. Przepływa przez Jezioro Zamkowe oraz Frydek.
Struga Wąbrzeska jest prawostronnym dopływem Drwęcy o długości 34,7 km. Jej zlewnia o
2
powierzchni 174,3 km charakteryzuje się przewagą terenów wykorzystywanych rolniczo.
Według Rastrowej Mapy Podziału Hydrograficznego Polski rzeka Bacha (Struga Toruńska) wypływa z mokradła w okolicach miejscowości Wronie koło Wąbrzeźna. Natomiast
ma mapach topograficznych odcinkiem źródłowym Strugi Toruńskiej oznaczono ciek wypływający z mokradła na wschód od Nielubia. Całkowita powierzchnia zlewni wynosi 371 km 2,
a długość rzeki - 51,5 km. Na analizowanym obszarze Struga Toruńska oraz zasilające ją cieki odwadniają intensywnie zmeliorowane tereny rolnicze. Gęstość sieci drenów wynosi tu
około 67-80 km/km2 (Celmer i in. 1996). Na analizowanym obszarze Dopływ spod Wieldządza jest jednym z większych dopływów Strugi Toruńskiej. Ciek ten wypływa na wysokości
około 105 m n.p.m. powyŜej Jeziora Wieldządzkiego. Dopiero poniŜej tego jeziora Dopływ
spod Wieldządza charakteryzuje się stałym odpływem. Następnie przepływa przez Jezioro
PłuŜnickie, Wieczno Północne oraz Południowe i na tym odcinku nosi nazwę Kanału Wieczno. Omawiany odcinek zlewni Bachy jeszcze na początku XIX wieku był obszarem bezodpływowym, a jezioro Wieczno nie było włączone w powierzchniowy system sieci rzecznej.
2
W wyniku przeprowadzonej melioracji Kanał Wieczno włączył około 100 km zlewni do
Strugi Toruńskiej.
Północno-wschodnia część obszaru opracowania odwadniana jest przez Kanał Sicieński
(Sitno). Ciek ten o charakterze sztucznego kanału jest dopływem Lutryny (zlewnia Osy). Cała
zlewnia Kanału Sicieńskiego jest silnie zdrenowana i zmeliorowana.
W granicach analizowanego obszaru znajduje się 11 jezior o powierzchni przekraczającej 10 ha (tab. 3). Do największych naleŜą jeziora: Wieczno Południowe (199,4 ha), Wieczno
Północne (147,6 ha) oraz Jezioro Zamkowe (69,6 ha). W południowej części analizowanego
Tabela 7. Średnie, maksymalne, minimalne miesięczne i roczne (2007-2013) stany wód podziemnych (cm) w punkcie badawczym PIG-PIB nr II/1580/1 w Kornatowie (opracowano na
podstawie danych PIG-PIB).
Pomiary terenowe objętości przepływu oraz głębokości zalegania wód podziemnych w
studniach gospodarskich wykonano w lipcu 2014 roku. Zestawienie wyników pomiarów
przepływów chwilowych w ciekach zawiera tabela 9. W okresie badań wg informacji IMGW
o sytuacji hydrologicznej w Polsce na dzień 17 lipca 2014 roku, stany wód powierzchniowych
układały się głównie w strefie stanów niskich. W następnych dniach na analizowanym
obszarze
nie
notowano
intensywnych
opadów
atmosferycznych.
Sytuacja
hydrometeorologiczna w lipcu 2014 roku znalazła swoje odzwierciedlenie w wartości
chwilowych przepływów, które są bardzo niskie na całym analizowanym obszarze.
go
Analizę opadów atmosferycznych przeprowadzono w oparciu o archiwalne wyniki pomiarów prowadzonych przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Falęcinie oraz
Wąbrzeźnie. Na obszarze objętym arkuszem Wąbrzeźno aktualnie nie są prowadzone obserwacje opadów atmosferycznych. Istniały tutaj dwie stacje opadowe, w Wąbrzeźnie oraz w Orłowie.
Średnia roczna suma opadów atmosferycznych w Falęcinie (arkusz ChełmŜa) w latach
1983-2010 wynosiła 595 mm. Natomiast w Wąbrzeźnie w latach 1961-1990 była niŜsza i wynosiła 534 mm (tab.1). Na innych posterunkach w nieco innym okresie pomiarowym (19511980) średnia suma roczna opadów atmosferycznych wyniosła 533 mm w Wąbrzeźnie, 527
mm w Orłowie oraz 522 mm w Kowalewie Pomorskim (Wójcik, Marciniak 1993). Zatem
średnie roczne sumy opadów na obszarze opracowania nie przekraczają 550 mm.
W przebiegu rocznym występuje letnie maksimum opadów atmosferycznych w lipcu i
sierpniu co jest związane z zachmurzeniem konwekcyjnym o tej porze roku. Minimum występuje w lutym (tab. 1). W półroczu chłodnym na stacji w Falęcinie notuje się średnio 197 mm
opadów atmosferycznych (33 % z sumy rocznej) zaś w półroczu ciepłym 398 mm (tj. 67 %).
W Wąbrzeźnie proporcje opadów w półroczu ciepłym i chłodnym są podobne jak w Falęcinie. W przebiegu wieloletnim sumy opadów znacząco róŜnią się miedzy sobą co jest charakterystyczne dla klimatu Polski. W najsuchszym roku w Falęcinie suma opadów wynosiła 380
mm, a w wilgotnym 875 mm (tab. 2). W Wąbrzeźnie najwyŜsza suma roczna opadów została
zanotowana w 1980 roku i wyniosła 790 mm, najniŜsza zaś - 307 mm w 1982 roku. Ekstremalne sumy opadów występują w miesiącach letnich i charakteryzują się nieregularnością
występowania np. w 1980 roku suma opadów czerwcowych w Wąbrzeźnie wyniosła kilka
razy więcej niŜ w roku przeciętnym.
się w III kategorii, pomimo podobnych warunków uŜytkowania gruntów w jego zlewni bezpośredniej. Badania przeprowadzone w 2012 roku wg aktualnej metodyki wskazały umiarko wany stan ekologiczny jeziora Wieczno Północne. Jezioro Wieczno Południowe posiada nie co lepszy stan ekologiczny w porównaniu z Północnym wynika to zapewne z przechwytywa nia biogenów i innych zanieczyszczeń. Dzięki temu do jeziora Wieczno Południowe dociera
mniejsza ilość zanieczyszczeń co pozwala na utrzymanie dobrego stanu ekologicznego. Obydwa jeziora były w przeszłości zanieczyszczane zarówno przez związki biogeniczne z obszarów rolniczych jak i ścieki odprowadzane bez oczyszczania i zezwolenia z indywidualnych
posesji zlokalizowanych w jego pobliŜu. Po uporządkowaniu gospodarki wodno-ściekowej w
gminie PłuŜnica dopływ zanieczyszczeń ze źródeł punktowych do w/w jezior znacząco zmalał
co znajduje swoje odzwierciedlenie w aktualnej jakości ich wód.
Jezioro Zamkowe połoŜone w obrębie miasta Wąbrzeźno naraŜone jest szczególnie na
presję antropogeniczną związaną m.in. z turystyką, zabudową miejską wokół jeziora. Zostało
ono zaliczone do III klasy podatności na degradację. Ocena stanu ekologicznego przeprowadzona w 2009 roku wykazała umiarkowany stan ekologiczny (tab. 11).
18,0
Jezioro Mlewiec9.
Główny poziom wodonośny zalega na głębokości 15-50 m i jest dobrze izolowany od
powierzchni. Jego wydajność jest zmienna i wynosi 30-70 m3h-1. Spływ wód podziemnych
odbywa się zgodnie z bazą drenaŜową, w kierunku do doliny Wisły lub Drwęcy.
W rejonie Jarantowic ze względu na znaczny udział osadów paleogeńsko-neogeńskich
w postaci wkładek węgla brunatnego, iłów oraz pyłów brak jest uŜytkowego poziomu wodonośnego. Wydzielono jedynie wspomniany juŜ podrzędny poziom wodonośny. Na większości
obszaru ten poziom wodonośny występuje na głębokości od 5 do 15 m a jego średnia miąŜszość to 20 m (Filar 2002). Jego potencjalna przewodność wynosi 225 m2/24h.
Na analizowanym obszarze nie są prowadzone obserwacje dynamiki wód podziemnych.
NajbliŜszy posterunek pomiarowy znajduje się na sąsiednim obszarze w Kornatowie (arkusz
ChełmŜa). Jest to studnia wiercona o głębokości 87 m, w której głębokość ustalonego zwierciadła wody wynosi 26,5 m. Dane dotyczące średnich miesięcznych i rocznych stanów wody
przedstawiono w tabeli 7. RóŜnica pomiędzy stanem najwyŜszym a najniŜszym wynosi aŜ
381 cm. W przebiegu rocznym moŜna stwierdzić zdecydowanie wyŜsze stany wody w okresie
półrocza chłodnego.
Miejscowość
1.
PłuŜnica
2.
Wąbrzeźno
3.
Orłowo
4.
Piątkowo
Zakład
Oczyszczalnia
gminna
Oczyszczalnia
gminna
oczyszczalnia
zakładowa
Oczyszczalnia
gminna
Rodzaj ścieków
Ilość
[m3/d]
max/aktualna
komunalne
111/43
komunalne
3991/2100
mieszane
bd/bd
mieszane
125,4/80,4
Urządzenia
oczyszczające
Kierunek zrzutu
Dopływ spod
Wieldządza
Struga Wąbrzeska
biologiczno-me- rowem do Jez.
chaniczne
Wieczno Pn.
ciekiem bez nazwy do Dopłymech-biol
wu spod Wałycza
mech-biol
mech-biol
PRZEOBRAśENIA STOSUNKÓW WODNYCH
PrzeobraŜenia stosunków wodnych posiadają genezę zarówno naturalną jak i antropogeniczną. Wycinanie lasów trwające do połowy XIX wieku spowodowało zmianę warunków infiltracji, co doprowadziło do przyspieszenia spływu powierzchniowego do obniŜeń terenu,
mokradeł, rzek i jezior. Intensywna działalność rolnicza doprowadziła do zagęszczenia gleb,
co spowodowało zmniejszenie jej zdolności filtracyjnych i słabsze zasilanie wód podziem nych.
Ze względu na rolnicze zagospodarowanie terenu wody powierzchniowe są szczególnie
naraŜone na spływ zanieczyszczeń obszarowych. Znalazło to swoje odzwierciedlenie w zakwalifikowaniu zlewni Strugi Toruńskiej do bardziej szczegółowych i częstych badań jakości
wody. Zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną do 2015 roku jednolite części powinny spełniać
odpowiednie wymogi dla stanu ekologicznego, choć na obszarze z intensywną gospodarką
rolną jest to bardzo trudne.
Zmiany powierzchni jezior są naturalnym procesem, który zachodzi często przy współudziale człowieka. Największe udokumentowane zmiany powierzchni zbiorników dotknęły
jezioro Wieczno. Jest ono połoŜone w depresji końcowej, której rzędne wynoszą od 91 do 95
m n. p. m. Według W. Niewiarowskiego (1971) poziom wód zastoiska sięgał do wysokości
97-98 m n. p. m. Odpływ wód odbywał się doliną którą obecnie wykorzystuje Struga Toruńska (Bacha). Prowadzone wokół zbiornika prace melioracyjne na przełomie XIX i XX wieku
doprowadziły do obniŜenia zwierciadła wód podziemnych co spowodowało znaczące zmiany
hydrograficzne. Jeziora Wieczno Północne i Południowe były połączone kilkoma przesmykami. W połowie XX wieku funkcjonował juŜ jedynie wąski przesmyk. Aktualnie jeziora połączone są ze sobą kanałem i funkcjonują jako odrębne zbiorniki. Powierzchnia jeziora przez
około 100 lat zmniejszyła się o 22%.
Liczne w obszarze opracowania równiny torfowe są wynikiem przeobraŜania pierwotnych stosunków wodnych, zazwyczaj zanikania jezior. Do największych osobliwości na tym
obszarze naleŜy równina torfowiskowa zwana bagnami Zgniłka. Jest ona pozostałością jeziora
wytopiskowego. Ze względu na niewielką głębokość było szczególnie naraŜone na zanikanie.
Jeszcze w XIX wieku istniało tutaj kilka zbiorników m.in. Jezioro Szczurkowskie (istnieje aktualnie lecz w związku z ciągłym wypłycaniem w jego obrębie utworzyła się duŜa wyspa),
Zdrójno (aktualnie torfowisko niskie), Zgniłka (współcześnie torfowisko węglanowe), Okonek i Nielub (aktualnie torfowiska przejściowe). W XIX wieku w wyniku przeprowadzonej
melioracji większość zbiorników przestała funkcjonować. Współcześnie obszar dawnych niecek jeziornych odwadniany jest przez kanał Zgniłka. Pomimo znaczących przeobraŜeń w sieci
wodnej bagien Zgniłka aktualnie objęte są one ochroną, jak juŜ wspomniano utworzono tutaj
obszar chronionego krajobrazu.
PołoŜenie analizowanego obszaru na wododziale oraz jego niewielkie nachylenie sprawiają, Ŝe sieć rzeczna jest słabo wykształcona. Strugi Wąbrzeska i Toruńska wykorzystują
rynny jezior i na wielu odcinkach posiadają sztuczny charakter. Współczesny przebieg Strugi
Toruńskiej odbiega od pierwotnego. W XIX wieku po okresie intensywnych melioracji, obszar zlewni Dopływu spod Wieldządza został włączony do sieci rzecznej. Prognozowany jest
całkowity zanik obszarów podmokłych w zlewni Strugi Toruńskiej pod koniec XXI wieku
(Luc 2000). W ostatnich 200 latach powierzchnia obszarów podmokłych w jej zlewni zmniejszyła się czterokrotnie. Osuszanie mokradeł w drugiej połowie XX wieku miało takŜe związek z obniŜaniem poziomu wód gruntowych na skutek eksploatacji torfu (powstały tzw. torfianki). Proces zanikania jezior, oczek nie jest ciągły, bywają krótkie okresy podczas których
notowany jest wzrost powierzchni obszarów podmokłych. Do głównych powodów moŜna zaliczyć brak odpowiedniego utrzymania rowów melioracyjnych oraz wilgotne okresy podczas
których poziom wód wzrasta.
Literatura:
Atlas jezior Polski, 1996, (red. J. Jańczak), Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań.
Bednarek R., Prusinkiewicz Z., 1984, Gleby [w:] Województwo toruńskie. Przyroda, ludność
i osadnictwo, gospodarka, pod red. R. Galona, PWN Warszawa-Poznań-Toruń.
Celmer T., Marciniak K., Wójcik G., 1996, Wody powierzchniowe i podziemne [w:] Zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego – stacja bazowa w Koniczynce, pod red. G.
Wójcika, K. Marciniaka, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa.
Churski Z., 1984, Jeziora [w:] Województwo toruńskie. Przyroda, ludność, i osadnictwo, gospodarka, pod red. R. Galona, PWN Warszawa-Poznań-Toruń.
Drozd M., Trzepla M., 2003, Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali
1:50 000, ark. Wąbrzeźno. CAG Państw. Inst. Geol.
Filar S., 2002, Objaśnienia do mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50000, arkusz Wąbrzeźno, PIG, Warszawa.
Kejna M, StrzyŜewski T., 2014, Water Resources of the Struga Toruńska (Cental Poland) in
the Rontext of Climatic Changes in 1991-2012, International Journal of Earth Sciences and
Engineering.
Kondracki J. 2001, Geografia regionalna Polski, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
Mapa glebowo-rolnicza województwa bydgoskiego w skali 1:100 000, 1980, IUNG, Puławy.
Luc M., 2004, Przemiany wybranych elementów środowiska przyrodniczego zlewni Strugi
Toruńskiej od końca XVIII do początku XXI wieku, Biblioteka Monitoringu Środowiska.
Marszelewski W., Burak Sz., Solarczyk A., 2000, Jeziora województwa kujawsko-pomorskiego. Kuj-Pom. UW w Bydgoszczy.
Niewiarowski W., 1959, Formy polodowcowe i typy deglacjacji na Wysoczyźnie Chełmiń skiej, Studia Soc. Sc. Toruń., Sec. C, vol. 4 nr 1, Toruń.
Niewiarowski W., 1971, Objaśnienia do mapy geomorfologicznej 1:50 000, Arkusz Wąbrzeź no, PAN, Warszawa.
Niewiarowski W., Wilczyński A., 1979, Objaśnienia do Mapy geologicznej Polski w skali
1:200 000, arkusz Toruń, Warszawa.
Paczyński B. (red.), 1993 - Atlas hydrogeologiczny Polski. skala 1:500 000, cz. I –Systemy
zwykłych wód podziemnych, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego (z róŜnych lat), Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz.
Woś A., 1999, Klimat Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Wójcik G., Marciniak K., 1993, Opady atmosferyczne w regionie dolnej Wisły w okresie
1951-1980 [w:] Uwarunkowania przyrodnicze i społeczno-ekonomiczne zagospodarowania
dolnej Wisły, pod red. Z. Churskiego, Toruń.
© Copyright by BoŜena Pius
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu