Pismo herb Żychlina B. Popławski.

Szanowny Pan HENRYK OLSZEWSKI !
Zgodnie z prośbą z dnia 26.04.2015 w załączeniu przekazuję uwagi dot. wstępnych
propozycji zmian herbu Żychlina opracowanych przez Panów K. Wójcikowskiego i R. Fidurę.
Uwagi te odnoszą się głównie do historycznego wizerunku zawartego w polu pieczęci i
proponowanych zmian. Pomijam problemy napisów przedstawionych w otokach i
poprawności ich odczytu.
Datowanie pieczęci miejskich
Przyjmuję, że przeprowadzone badania prof. Mariana Gumowskiego dot. dat powstania
pieczęci miejskich Żychlina są najbardziej wiarygodne (il.1).
1. pieczęć najstarsza z XIV wieku, średnicy 38 mm, oryginał w Oddziale Starodruków
Muzeum Narodowego w Krakowie. Opisana: w polu pieczęci mur blankowany z
dwiema bramami i blankowaną wieżą o długiej wąskiej strzelnicy i oknie.
2. pieczęć z 1535 r., średnicy 38 mm, oryginał w Muzeum Czapskich w Krakowie.
Opisana: wyobrażająca 3 baszty forteczne dołem ze sobą połączone z napisem w
otoku.
3. pieczęć z 1564 r., średnicy 25 mm, oryginał w Archiwum Skarbowym w Warszawie.
Opisana: w polu pieczęci mur miejski, powyżej linii muru trzy wieże równej wysokości.
Wizerunek budowli w polu pieczęci miejskich
Dyskusyjną sprawą jest budowla przedstawiona na pieczęciach. Przez wielu badaczy
uznawanych jako baszty forteczne zamku, a przez innych, wśród nich także M.
Gumowskiego, jako mur miejski z trzema wieżami. Osobiście jestem zdania, że
przedstawiony widok odzwierciedla fragment wjazdowy głównej bramy miejskiej z basztami
w widoku od strony wjazdu z Łęczycy – o czym pisałem w 2010 r. w artykule Żychlin –
początki rozwoju… Brama taka z basztami i blankami (krenelażem) mogła być wzniesiona w
końcu XIV wieku od strony przeprawy przez Słudwię dla pobierania opłat od kupców
dążących na północ, w okolice Płocka. W późniejszych latach została zburzona, podobnie
jak zniszczone zostały obwałowania miasta.
Usytuowanie ew. zespołu baszt – dawnego wjazdu do miasta lokacyjnego, to rejon
skrzyżowania obecnej ul. Złotej i Kilińskiego.1/
Podjęta przez Kamila Wójcikowskiegp i Roberta Fidurę, a wcześniej przez Marka
Adamczewskiego, próba nowej interpretacji widoku budowli przedstawionych na najstarszej
pieczęci miejskiej Żychlina jest ciekawa, ale bardzo kontrowersyjna.
Po pierwsze – jeżeli przyjmiemy, tak jak to czynią autorzy, że jest to widok zameczku
obronnego Castrum Sychlin z wieżą blankowaną i podłużnym otworem strzelniczym,
flankowaną przez dwie bramy w murze – to taka interpretacja mija się z logiką obronności
zamku. Mały zameczek żychliński w XIV wieku był zbudowany dla celów obronnych –
bowiem tereny te graniczyły wówczas z wrogim Mazowszem. Nie spotkałem się w literaturze
przedmiotu z planami zamków, do których prowadziłyby dwie obok siebie bramy wjazdowe.
Po drugie – jeżeli przyjmiemy, że jest to widok fragmentu blankowanego muru miejskiego z
wieżą i dwiema bramami bocznymi – to oznacza, że jest to widok frontowy bramy głównego
wjazdu do miasta z wyraźnym zarysem drogi i wału w dolnej partii wizerunku.
1
/ Przy tej okazji warto zauważyć, że w rejonie tym - w narożniku działek za dawną apteką - znajduje się sterta
różnych cegieł, w tym o wymiarach zbliżonych do gotyckich. Dla jej zbadania można by zorganizować warsztaty
archeologiczne młodzieży gimnazjalnej z udziałem zaproszonego archeologa. (por. foto)
1
Uchwalony przez rajców miejskich i za zgodą właściciela miasta lokacyjnego herb mógł
powstać po przestrzennym ukształtowaniu się jego zabudowy tj. prawdopodobnie w ostatnim
ćwierćwieczu XIV wieku. Wtedy też mógł być zbudowany lub życzeniem rajców było, aby był
wzniesiony przez władcę dóbr, zespół basztowy głównego wjazdu do miasta –
odzwierciedlony na pieczęci. Wizerunek ten jednoznacznie wskazuje, że obok zespołu
basztowego nie ma murów miejskich, bo jak wynika z dokumentów miasto było otoczone
wałami ziemnymi.
Dyskusyjnym jest natomiast istnienie dwóch bram, gdyż widoczne boczne blankowane
wieże, niższe od środkowej, nie są z nią połączone (il. 2). Zarysowane i półokrągło
zwieńczone otwory mogą być umownym pokazaniem przestrzeni wjazdu, a nie bramami,
które wówczas powinny być zamykane (kratą). Takie przypuszczenie potwierdzałby fakt, że
otwory te są bardzo wysokie i sięgają dolnej części krenelażu bocznych wież.
Powyższe rozumowanie oznaczałoby, że pierwotny herb odzwierciedla 3 samodzielne wieże
bramne miasta zwieńczone blankami: główną środkową, najwyższą, z trzyczęściowym
krenelażem i podłużnym otworem strzelniczym oraz dwie boczne zwieńczone także
krenelażem dwuczęściowym, nadwieszonym nad drogę i bez otworów w widoku frontowym.
Ponadto na odcisku pieczęci do wież bramnych prowadzi wyraźnie zarysowana droga
dojazdowa. Baszty boczne tworzyły zatem przedbramie i razem ze środkową stanowiły silny
węzeł obronny strzegący drogi wjazdowej do miasta. Omówione powyżej usytuowanie baszt
mogło wyglądać jak na rysunku poniżej:
Nie bez znaczenia jest także fakt, że włodarze miasta uchwalając pieczęć miejską w 1535 r.,
więc prawdopodobnie pamiętający wygląd pieczęci sprzed około 50 lat, również przyjmowali
rozdzielność wież bocznych od środkowej. Zmienili tylko w nich krenelaż i wprowadzili otwory
strzelnicze oraz połączyli niskim murem.
Powyżej przedstawiony tok rozumowania oznacza, że M. Gumowski miał rację przyjmując
rozdzielność wież bocznych.
Reasumując powyższe uwagi należy stwierdzić, że współczesny herb miasta Żychlina
nawiązuje przede wszystkim do pieczęci z 1535 r., a nie do starszej z końca XIV wieku.
Nie jestem przekonany o konieczności weryfikacji jego wyglądu. W świetle zgłoszonych
uwag proponowany przez Panów Wójcikowskiego i Fidurę nowy wygląd herbu miasta jest
bezzasadny. Poza tym należy zadać pytanie: czy jest sens zmieniać obecny herb miasta
mając na uwadze konsekwencje tego czynu ?
Ponadto uważam, że inicjatywa zmiany herbu powinna być szczegółowo przedyskutowana
na forum Towarzystwa Miłośników Historii Żychlina.
Łączę serdeczne pozdrowienia.
Dr inż. arch. Bogdan Popławski
Warszawa-Szymanów, dnia 29 kwietnia 2015 r.
2
ILUSTRACJA 1
Najstarszy odcisk pieczęci
miejskiej Żychlina z XIV wieku
Herb miasta na pieczęci
z 1535 roku
Interpretacja herbu miasta
opracowana w 1935 roku
przez M. Gumowskiego
Współczesny herb Żychlina
ILUSTRACJA 2
Obrys baszt zwieńczonych blankowanym krenelażem wg wizerunku pieczęci z XIV wieku
3
FOTO
Widok sterty cegieł zalegających w narożniku poza ogrodzeniem działek przy dawnej aptece.
Foto B. Popławski 2009
4