Hanna Prószyńska-Bordas dr, starszy wykładowca w

Podręcznik wpisuje się w ramy programowe obowiązującego przedmiotu „krajoznawstwo” na
studiach I stopnia na kierunku „turystyka i rekreacja”.
Książka prezentuje rozwój krajoznawstwa w perspektywie przemian historycznych. Przedstawia
dziejowe uwarunkowania polskiego krajoznawstwa, tradycyjne formy uprawiania krajoznawstwa i
przekazywania wiedzy krajoznawczej (np. opowieść, eksponaty muzealne), a także innowacje
wykorzystywane w gromadzeniu i popularyzacji wiedzy krajoznawczej (multimedia, aplikacje
mobilne, drony, rzeczywistość rozszerzona).
Opisując szereg krajowych inicjatyw podejmowanych w celu popularyzacji walorów krajoznawczych
Polski, autorka wskazuje m.in.:
- jak uprawiać i upowszechniać krajoznawstwo, by uczyło i bawiło;
- jak zainteresować swoją rodzinę, klasę, gości skarbami historii i pięknem przyrody;
- jak zaprojektować ciekawy program poznawczy podczas wyjazdu;
- jak nie zatracić dziedzictwa, któremu na imię Polska.
Hanna Prószyńska-Bordas
dr, starszy wykładowca w Zakładzie Teorii Turystyki Wydziału Turystyki i Rekreacji
Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie.
Z recenzji prof. dr. hab. Antoniego Kazimierza Gajewskiego:
Przedstawiony mi do recenzji podręcznik (...) jest pod pewnymi względami propozycją bardzo
interesująca. Zazwyczaj podręczniki krajoznawstwa w sposób chłodny, akademicki przekazują
określony zakres wiedzy. W recenzowanym podręczniku, który zawiera niezbędne treści
naukowe i akademickie, a więc odzwierciedlające podstawową wiedzę krajoznawczą
(niezbędną dla studentów różnych kierunków studiów) wyczuwa się olbrzymią pasję miłośnika
krajoznawstwa dla którego istota krajoznawstwa jest ważniejsza od często rozważanych
różnic w poglądach badaczy. Już sam tytuł wskazuje na podejście autorki do tematu, dla
której krajoznawstwo to nie tylko wiedza o kraju czy też ruch społeczny gromadzący tą
wiedzę, ale przede wszystkim tradycja, czyli to co krajoznawstwo wniosło do utrzymania
polskości w czasach zaborów i co było spoiwem dla różniących się miedzy sobą grup
społecznych, ukształtowanych przez trzech zaborców, po odzyskaniu niepodległości w 1918 r.
Ale krajoznawstwo to też współczesność – brak granic miedzy państwami, regionalizacja,
globalizacja oraz konsekwencje tych zjawisk. W tym przypadku jak słusznie pisze autorka,
krajoznawstwo to „wyrabianie i kształtowanie tożsamości narodowej ………i
przeciwdziałanie jej utraceniu”. Takie ujęcie roli krajoznawstwa, przesycone polskością, nie
przyćmiewa jednak autorce faktu, że Polska jest członkiem Unii Europejskiej i wszystkich
płynących z tego korzyści w tym korzyści dla ruchu krajoznawczego. Współczesność w ujęciu
autorki to także media elektroniczne wykorzystywane w dzisiejszym krajoznawstwie, różne
aplikacje na urządzenia mobilne i fotograficzne, przewodniki mobilne itd. Autorka znajduje
nawet miejsce dla dronów w dzisiejszym krajoznawstwie. I wreszcie współczesność to
krajoznawstwo osób niepełnosprawnych i obywateli trzeciego wieku. Ten ostatni problem w
znanych mi podręcznikach krajoznawstwa dotychczas najczęściej nie był podejmowany.
Podręcznik jest także interesujący ze względu na sposób przekazywania treści. Napisany, z
wyjątkiem drobnych fragmentów, ładną polszczyzną wciąga Czytelnika formą przekazu
przypominającą bardziej wykład mówiony niż pisany. Uważam to za zaletę podręcznika i
sądzę, że podręcznik będzie przez to interesujący dla współczesnej młodzieży. Taki sposób
wykładu ma też swoją wadę.
Spis treści:
Rozdział 1. Krajoznawstwo – sens i wartość
1.1. Pojęcie krajoznawstwa
1.2. Krajoznawstwo a nauka
1.3. Krajoznawstwo a turystyka
1.4. Misja i cele krajoznawstwa
1.5. Formy i kierunki pracy krajoznawczej
1.6. Reguły popularyzacji krajoznawstwa
1.7. Działalność krajoznawcza jako narzędzie edukacji
1.8. Funkcje społeczno-kulturowe działalności krajoznawczej
1.9. Postawa krajoznawcza
1.10. Oblicze współczesnego krajoznawstwa i jego rola w społeczeństwie
Rozdział 2. Migawki z dziejów polskiego krajoznawstwa
2.1. Średniowieczne opisy krain i kronikarstwo
2.2. Renesans – poszukiwanie wiedzy
2.3. Barok
2.4. Inicjatywy okresu oświecenia
2.5. Pasjonaci doby romantyzmu
2.6. Kształtowanie się zorganizowanego ruchu krajoznawczego
2.6.1. Pozytywistyczne prądy społeczne w dziedzinie wiedzy o kraju
2.6.2. Towarzystwo Tatrzańskie – pionier krajoznawstwa i turystyki
2.6.3. Inne stowarzyszenia wędrownicze
2.7. Krajoznawstwo na początku XX w.
2.7.1. Polskie Towarzystwo Krajoznawcze
2.7.2. Turystyczno-krajoznawcze organizacje studenckie
2.7.3. Inne inicjatywy popularyzujące krajoznawstwo
2.8. Krajoznawstwo w Drugiej Rzeczypospolitej
2.8.1. Uwarunkowania rozwoju krajoznawstwa w okresie międzywojennym
2.8.2. Kierunki rozwoju krajoznawstwa w II RP
2.8.3. Główne rysy działalności towarzystw krajoznawczych w II RP
2.8.4. Krajoznawstwo w środowisku młodzieżowym
2.8.5. Inne organizacje turystyczno-krajoznawcze
2.9. Krajoznawstwo w latach 1945–1989
2.9.1. Warunki rozwoju działalności turystyczno-krajoznawczej w PRL
2.9.2. Specyfika działalności programowej PTTK w PRL
2.9.3. Działalność turystyczno-poznawcza w różnych środowiskach w PRL
2.10. Nowe trendy w krajoznawstwie przełomu tysiącleci
Rozdział 3. Krajoznawstwo a regionalizm
3.1. Regionalizm i jego dążenia
3.2. Idea regionalizmu w odniesieniu do krajoznawstwa
3.3. Kierunki współczesnego regionalizmu krajoznawczego
3.4. Mała ojczyzna
3.5. Edukacja regionalna
Rozdział 4. Funkcjonowanie krajoznawstwa
4.1. Organizatorzy i promotorzy krajoznawstwa
4.2. Kierunki działalności krajoznawczej w PTTK
4.3. System oświaty i organizacje młodzieżowe
4.3.1. Krajoznawstwo we współczesnej szkole
4.3.2. Harcerstwo
4.4. Wybrane środowiska zaangażowane w popularyzację dziedzictwa
4.4.1. Kościoły i dziedzictwo religijne
4.4.2. Wojsko Polskie i dziedzictwo militarne
4.4.3. Wybrane stowarzyszenia
4.5. Muzea, centra interpretacji i atrakcje tematyczne
4.6. Wybrane placówki kultury
4.7. Ośrodki edukacji ekologicznej i środowiskowej
4.8. Obszary leśne i chronione oraz osobliwości przyrodnicze
Rozdział 5. Udostępnianie i uprzystępnianie dziedzictwa
5.1. Walory krajoznawcze
5.2. Dziedzictwo i jego rola społeczna
5.3. Pozyskiwanie danych krajoznawczych
5.4. Udostępnianie przestrzeni i obiektów dla krajoznawstwa
5.4.1. Szlaki turystyczne linearne
5.4.2. Ścieżki edukacyjne
5.4.3. Trasy miejskie
5.4.4. Szlaki tematyczne
5.5. Uprzystępnianie walorów krajoznawczych – interpretacja dziedzictwa
5.5.1. Zasady uprzystępniania dziedzictwa
5.5.2. Plan uprzystępniania waloru krajoznawczego
5.5.3. Przewodnictwo
5.5.4. Żywa interpretacja
5.6. Program krajoznawczy imprezy zorganizowanej
5.6.1. Zasady programowania krajoznawczego imprez
5.6.2. Zajęcia plenerowe, wycieczki krajoznawcze, gry terenowe
Rozdział 6. Sposoby i środki upowszechniania krajoznawstwa
6.1. Słowo wypowiadane
6.2. Przekaz pisemny
6.3. Przekaz wizualny
6.4. Przekaz audiowizualny
6.5. Media elektroniczne
6.6. Aplikacje na bazie pozycjonowania satelitarnego
6.7. Odznaki krajoznawcze
6.8. Krajoznawstwo dla dzieci
6.9. Krajoznawstwo osób o specjalnych potrzebach
Ważniejsze pozycje bibliograficzne
Indeks