Trasa R 57

Trasa R 57
(kolor oznakowania czerwony)
Nysa - Regulice - Bykowice - Korzękwice - Śmiłowice - Rzymiany - Czarnolas - Chróścina Nyska
Nysa - nazwa miasta związana jest z jego położeniem. „Nissa" znaczy „nisko położona", wywodzi się od
praindoeuropejskiego tematu „wilgoć, pływanie". Nazwa „Nysa" została przyjęta w roku 1946. Lokalizację
miasta na prawie flamandzkim datuje się na rok 1223, a jego założenie przypisuje Bolesławowi
Krzywoustemu. Punktem zwrotnym w dziejach miasta było przejęcie kasztelanii otmuchowsko - nyskiej przez
biskupów wrocławskich. Całkowite przejęcie władzy nad ziemią nyską i otmuchowską nastąpiło w roku 1290,
co stanowiło początek Księstwa Nyskiego Biskupów Wrocławskich, które przetrwało do roku 1810, tzn. do
sekularyzacji dóbr kościelnych przez króla pruskiego, Fryderyka Wilhelma III. Wiek XV przyniósł ogromny
rozkwit miasta. Z liczbą 5000 mieszkańców lokowało się na trzecim miejscu wśród miast śląskich (zaraz po
Wrocławiu i Legnicy). Okres ten to także zmiany strukturalne miasta. Powstaje wiele budowli, m.in. kościół
św. Jakuba i Agnieszki, 90-metrowa wieża ratuszowa (najwyższa budowla miasta), kościół św. Barbary.
Rzeczą niezwykłą jest fakt, że architektami wznoszącymi najważniejsze budowle i wprowadzającymi nowe
rozwiązania artystyczne są przybysze pozostający w Nysie krótko, a wśród nich liczni Włosi - Carlo Rossi,
Jan Baptysta de Angelis, także Schueller z Ołomuńca. Jedynym znanym nam z nazwiska budowniczym
związanym z nyskim cechem murarskim był Melchior Werner, autor projektu i wykonawca seminarium św.
Anny. Już od średniowiecza była Nysa ważnym ośrodkiem edukacyjnym i naukowym. Od 1417 roku istniała
tu szkoła parafialna, przekształcona później w gimnazjum. W roku 1622 sprowadzono do miasta jezuitów i
rozpoczęto starania o utworzenie w mieście akademii, a nawet uniwersytetu. Dokumenty podają, że biskup
zamierzał wybudować duże kolegium, które miało posiadać wszystkie wydziały uniwersytetu jezuickiego.
Bezpośrednia opieka biskupów wrocławskich miała pomóc w tworzeniu i działaniu przyszłego uniwersytetu.
Wybuch wojny 30-letniej przerwał działania biskupów i jezuitów. Zamiast ogromnego Jezuickiego
Uniwersytetu powstało Colegium zwane „Carolinum", w którym wykładał Krzysztof Scheiner, odkrywca plam
na słońcu. Na liście uczniów możemy znaleźć m. in. Korybuta Wiśniowieckiego, późniejszego króla Polski.
Po rozwiązaniu zakonu jezuitów obiekt przekształcono w szkołę państwową, posiadającą od 1800 r. status
gimnazjum, chociaż jezuici kierowali szkołą jeszcze do połowy XIX w. Później dyrektorem szkoły mogły
zostać osoby świeckie, a do programu nauczania wprowadzono także język polski. Budynek szkoły przetrwał
okres II wojny światowej i w 1945 r. naukę w nim rozpoczęło 79 uczniów. Pierwszym dyrektorem był Adolf
Banaś. Przełom wieków XVII i XVIII wiąże się z rozbudową miasta w stylu barokowym (kościół i klasztor
Bożogrobców). Od 1740 roku miastem rządzili Prusacy, którzy przekształcili Nysę w jedną z najważniejszych
śląskich twierdz. W 1807 miasto było oblegane przez wojska napoleońskie. Na pamiątkę tych wydarzeń
wmurowano w ścianę Domu Wagi Miejskiej kulę armatnią. Kres Nysy jako twierdzy przynosi rok 1889. Od
tego czasu miasto staje się ośrodkiem administracyjnym i kulturalnym południowej Opolszczyzny. W okresie
II wojny światowej, a szczególnie w marcu 1945 roku Nysa została bardzo zniszczona. Wskaźnik zniszczeń
wahał się w granicach 55-80%. Szacuje się, że 182 budynki uległy zniszczeniu w 85 - 100%. Szpital Miejski
mający swoją siedzibę przy ówczesnej ul. Stalina (obecnie Bohaterów Warszawy) był najszybciej
uruchomionym zakładem na terenie miasta. Głównym zadaniem, przed realizacją którego stanął, była walka
z epidemią tyfusu, która w szczytowym okresie objęła w samej tylko Nysie blisko 400 osób (szacunki dla
całego powiatu wynosiły około 2000 osób). Dziś Nysa jest jednym z najpiękniejszych miast śląskich, które
może być dumne ze swoich licznych zabytków.
Kościół pw. św. Jakuba i Agnieszki
Jego historia sięga początków Nysy. Obecny, gotycki kształt nadał mu mistrz Piotr z Ząbkowic w latach
1400-1430. W świątyni znajduje się najcenniejszy na Śląsku zespół rzeźby nagrobnej. Obok kościoła stoi
niedokończona dzwonnica, na szczycie której znajduje się otwarty dla zwiedzających na początku roku 2005
skarbiec.
Kościół Wniebowzięcia NMP
Wzniesiony z fundacji bp. Karola Ferdynanda Wazy w 1688-92 Kościół Wniebowzięcia NMP stanowi wraz z
kolegium i gimnazjum jedno z najnowocześniejszych i największych barokowych kompleksów jezuickich na
Śląsku. We wnętrzu znajduje się interesujący ołtarz główny oraz pozostałości polichromii Karola Dankwerta.
Podczas oblężenia przez wojska poważnie ucierpiał. Został zamieniony wówczas na magazyn i fabrykę
broni. Właściwe funkcje zaczął pełnić dopiero w latach dwudziestych XIX wieku.
Kościół pw. św. Piotra i Pawła
Dzieje tej świątyni związane są z zakonem kanoników regularnych - strażników Grobu Świętego w
Jerozolimie, zwanych Bożogrobcami. Budowę kościoła rozpoczęto w 1720 r., a ukończono w 1727. Na
szczególną uwagę zasługują: ołtarz główny późnobarokowy z 1730 roku, ambona regencyjna, organy
zbudowane przez Wilhelma Schefflera w 1766 roku, kaplica Bożego Grobu oraz sześć konfesjonałów.
Seminarium św. Anny
Najstarsza zachowana część zespołu jezuickiego powstała w latach 1656-57, stanowi interesujący przykład
obiektu wczesnobarokowego. Budowniczym seminarium i autorem był Melchior Werner. W 1802 r.
przekształcono je w szpital, a w 1809 r. uruchomiono w nim fabrykę broni. Zniszczone podczas ostatniej
wojny zostało odbudowane w 1969 roku. Obecnie mieści się tutaj Państwowa Szkoła Muzyczna l i II stopnia.
Klasztor ss. Elżbietanek
Dom Macierzysty Zgromadzenia Szarych Sióstr św. Elżbiety. Budowla powstała w latach 1863-65.
Założycielką Zgromadzenia była Nysanka Maria Merkert, która jest pochowana w kościele św. Jakuba i
Agnieszki. Do budynku klasztoru przylega najcenniejsza kamienica nyska (ul. Kramarska), zbudowana w I
połowie XVI w., do dziś zachowały się stare piwnice.
Kolegium Jezuitów
Powstało w latach 1669-73. Autor jest nieznany, być może był to Piotr Schuller z Ołomuńca. Na dziedzińcu
budynku zachowane są fragmenty murów obronnych. W budynku Kolegium znajduje się niezwykle piękna
aula i bogata biblioteka. Tutaj mieściła się jedna z pierwszych aptek prowadzona przez zakonników. Obecnie
jest siedzibą Liceum Ogólnokształcącego „Carolinum".
Rynek
Rynek miasta, który najbardziej ucierpiał podczas walk w marcu 1945 r., zachował wiele cennych obiektów
zabytkowych. Mimo zniszczenia gotyckiego ratusza z XIV/XV w. wokół Rynku stoi szereg uroczych
barokowych i klasycystycznych kamieniczek.
Baszta Bramy Ziębickiej
Wzniesiona w roku 1350 baszta jest kamienno - ceglaną budowlą gotycką, która pierwotnie stała na linii
murów obronnych. W II poł. XIX w. została odnowiona. Nad wejściem znajduje się kamienny lew, który został
przywieziony w 1488 roku z zamku ziębickiego po zwycięskiej bitwie, początkowo zdobił bramę wejściową
do Parku Miejskiego. Obecnie wieża stanowi doskonały punkt widokowy.
Wieża Bramy Wrocławskiej
Zbudowana w roku 1351, w XVI i XVII wieku podwyższona i przebudowana. W 1550 r. została otynkowana i
otrzymała nowe ozdoby w postaci wycinanych trójkątnych szczytów, krętych wieżyczek w narożach. W roku
1603 ozdobiona portalem z jednej z kamienic przyrynkowych. Zwieńczenie stanowią trzy tarcze herbowe
(na środkowej herb bp. Jana Sitscha, fundatora Domu Wagi Miejskiej).
Mury obronne
Pierwsze urządzenia obronne były drewniano - ziemne (1259 lub 1261). Dopiero za czasów biskupa
Przecława z Pogorzeli powstały mury kamienno - ceglane. Istniały cztery bramy: Ziębicka, Wrocławska oraz
nieistniejące dziś Bracka i Celna. Zachowane fragmenty murów obronnych znajdują się przy: Dworze
Biskupim, klasztorze i kościele Bożogrobców, odnodze rzeki Białej, wieży Bramy Wrocławskiej, w
sąsiedztwie południowej baszty zamku biskupiego i w ogrodzie kolegium jezuickiego.
„Piękna Studnia"
Barokowe dzieło sztuki kowalskiej, wykonane w roku 1686 przez Wilhelma Hellewega, ufundowane przez
ówczesnego burmistrza Kaspra Naasa. Studnia zasłynęła na Śląsku dzięki swojej wspaniałej, żelaznej,
ornamentalnie zdobionej kracie.
„Fontanna Trytona"
Perła nyskiego baroku wykonana w latach 1700-1701 z marmuru sławniowickiego na wzór znajdującej się
we włoskim Rzymie fontanny Berniniego - Fontanna del Tritone na Piazza del Tritone.
Pałac Biskupi
Początki budowy Pałacu Biskupiego sięgają wojny trzydziestoletniej (1618-1648). Jego fundatorem był
biskup Waza, a budowę rozpoczął biskup Karol Habsburg w 1620 r., ukończona została w 1729 r. Na
ścianach dziedzińca znajdują się stare zegary słoneczne, a na samym dziedzińcu można obejrzeć kule
armatnie, fragmenty nieistniejącego dziś ratusza oraz dwa słupy graniczne. Obecnie mieści się tu muzeum.
Dom Starej Wagi
Budowla z 1606 roku w stylu renesansu północnego. Symbol kwitnącego niegdyś w mieście handlu. Obecnie
siedziba Miejskiej i Gminnej Biblioteki Publicznej.
Nyskie fortyfikacje
Okresem przełomowym dla nyskich fortyfikacji było panowanie pruskiego króla Fryderyka II, który postanowił
uczynić z Nysy twierdzę. Zastosowane rozwiązania architektoniczne fortyfikacji o kilkadziesiąt lat
wyprzedzały swoje czasy i spowodowały, że Nysa stała się jedną z najsilniejszych i najnowocześniejszych w
ówczesnej Europie twierdzą. Do dziś zachowała się co najmniej połowa osiemnastowiecznych budowli.
Będąc w Nysie w okresie wakacyjnym warto obejrzeć, organizowaną przez Towarzystwo Przyjaciół
Fortyfikacji, niezwykłą inscenizację „Bitwy o Twierdzę Nysa".
Regulice - murowany dwór z roku 1800, na frontowej elewacji piękny słoneczny zegar. Barokowa rzeźba
Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej z 1701 roku z zachowanymi datami 1602 i 1701.
Korzękwice - we wsi stanowiska archeologiczne i stary młyn wodny ze śluzami.
Frączków - pałac z 1730 r., przebudowany pod koniec XIX w., wokół 23-hektarowy park w stylu angielskim,
założony w 1860 r., z dębami szypułkowymi, które mają 300 lat. W pałacu hotel i restauracja.
Śmiłowice - XIX-wieczny dwór, jeszcze niedawno stała tu także barokowa figura Chrystusa Salwatora (XVIII
wiek), prawdopodobnie skradziona.
Rzymiany - kościół pw. Matki Bożej Różańcowej z neogotyckim ołtarzem, wzniesiony w roku 1908, w 1945
roku zniszczony, następnie odbudowany w roku 1952.
Czarnolas - neogotycki kościół pod wezwaniem MB Częstochowskiej z niezwykłą figurą Zmartwychwstałego
Chrystusa. Otoczony starym murem, w pobliżu którego znajduje się stary cmentarz.
Chróścina Nyska - wieś powstała w roku 1237 na karczowisku, otoczona jest błotnistymi lasami i polami.
Gotycki kościół św. Michała Archanioła z XV wieku, spalony w roku 1945, z kropielnicą z XVIII w.,
rokokowymi obrazami oraz renesansową płytą nagrobną Jana von Popschutza (zm. 1586) z płaskorzeźbą
rycerza. Wokół kościoła zachował się kamienny mur gotycki. Bliżej centrum wioski znajdują się ruiny małego
barokowego pałacyku z XVIII wieku z rozległym, bogatym w liczne okazy starodrzewu, parkiem
krajobrazowym.