Zobacz załączony dokument - Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych

Transkrypt

przegląd
logistyczny
ISSN 1898-8202
KWARTALNIK | GRUDZIEŃ 2008 | NR 4 (004)
PROCESY RESTRUKTURYZACYJNE
PRZEMYSŁU OBRONNEGO str. 17
PKW W CZADZIE I REPUBLICE ŚRODKOWOAFRYKAŃSKIEJ str. 4
ZASTOSOWANIE PALET I KONTENERÓW W DOSTARCZANIU AMUNICJI str. 37
TRENDY
str.|11
Operacja EUFOR Tchad/RCA, poprzedzona
przeciągającym się procesem generowania sił,
rozpoczęła się 28 stycznia 2008 roku.
Wyzwania logistyczne
operacji w Czadzie
i Republice Środkowoafrykańskiej
SYSTEMY ZABEZPIECZENIA
Mianowanie na stopnie wojskowe żołnierzy
zawodowych i rezerwy, a zwłaszcza kombatantów,
zawsze budziło wiele emocji.
str.|37
Unikanie zawiłości
str.|24
ZABEZPIECZENIE MATERIAŁOWE
ZABEZPIECZENIE TECHNICZNE
str.|44
Urządzenia i systemy
optoelektroniczne
w marynarce wojennej
TRENDY
str.|17
Zastosowanie
palet i kontenerów
w dostarczaniu amunicji
Aby związki taktyczne, oddziały i pododdziały
prowadziły skuteczną walkę zbrojną, muszą
posiadać odpowiednią ilość środków bojowych.
Procesy
restrukturyzacyjne
przemysłu obronnego
Przemysł obronny podlegał w ostatnich kilkunastu
latach intensywnym, głębokim i wieloaspektowym
procesom restrukturyzacyjnym. Artykuł jest
analizą głównych determinantów restrukturyzacji
przedsiębiorstw sektora obronnego na świecie
w latach 1990–2005.
¢ tRENDY
PKW w Czadzie i Republice Środkowoafrykańskiej,
ppłk Marek Brylonek ............................................................................4
Wyzwania logistyczne operacji w Czadzie i Republice
Środkowoafrykańskiej, ppłk Artur Kępczyński ................................ 11
Procesy restrukturyzacyjne przemysłu obronnego,
ppłk dr Andrzej Lis ............................................................................. 17
¢ SYSTEMY ZABEZPIECZENIA LOGISTYCZNEGO
Unikanie zawiłości, płk Wojciech Wnuk ........................................... 24
AKTUALNOŚCI................................................................................. 26
¢ ZABEZPIECZENIE MATERIAŁOWE
Zastosowanie palet i kontenerów w dostarczaniu amunicji,
płk dr Wojciech Nyszk . ...................................................................... 37
¢ ZABEZPIECZENIE TECHNICZNE
Urządzenia i systemy optoelektroniczne w marynarce wojennej,
kmdr ppor. dr inż. Artur Cywiński . ...................................................... 44
Zespół redakcyjny
Dyrektor Redakcji Wojskowej
redaktor naczelny: Marek Sarjusz-Wolski
tel.: CA MON 845-365, 845-685; faks: 845-503
Zastępca dyrektora: ppłk Lech Mleczko
tel.: CA MON 845-685,
e-mail: [email protected]
Redaktor prowadzący: dr Roman Szustek
tel.: CA MON 845-186,
Redaktor merytoryczny: mjr Grzegorz Predel
dr Jan Brzozowski tel.: CA MON 845-186
Skład i łamanie: Katarzyna Usiądek
Opracowanie stylistyczne:
Katarzyna Kocoń, Aleksandra Ogłoza,
Teresa Wieszczeczyńska
Kolportaż i reklamacje: Bellona SA
(0-22) 457-04-37, 687-90-41,
CA MON 879-041
Informacje o kolportażu: Elżbieta Toczek
tel.: CA MON 840 400, (022) 684 04 00
Zastępca dyrektora, sekretarz redakcji
„Polski Zbrojnej”: Wojciech Kiss-Orski
tel.: CA MON 840-222, (0-22) 684-02-22;
Reklama: [email protected]
Zdjęcie na okładce: Krzysztof Plażuk
Projekt graficzny: Łukasz Kaugan, CaStudio
Druk: Zespół Wydawniczy Sił Powietrznych
ul. Żwirki i Wigury 1c, 00-912 Warszawa
„Przegląd Logistyczny” ukazuje się od marca 2008 roku
Aleje Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa, tel.: CA MON 845 365, 022 6845365,
022 6845685, www.zolnierz-polski.pl, e-mail: [email protected],
2008/04
przegląd
logistyczny
GRUDZIEŃ 2008 | NR 4 (004)
Szanowni
Czytelnicy!
Operacja EUFOR
w Czadzie oraz
Republice Środkowoafrykańskiej nie
jest klasyczną operacją pokojową. Ma
na celu zapewnienie bezpieczeństwa
siłom ONZ. Siły UE w Czadzie mają uzupełniać misję pokojową ONZ w Darfurze –
UNAMID. Artykuły na ten temat przybliżają czytelnikowi problemy użycia
policji wojskowej w tej części świata.
Mianowanie na stopnie wojskowe żołnierzy zawodowych i rezerwy, a zwłaszcza kombatantów, zawsze wzbudzało
emocje. Do Sztabu Generalnego WP
są kierowane liczne skargi i zażalenia,
dotyczące długotrwałej procedury mianowania w rezerwie, a także interpretacji niejednoznacznych przepisów. Artykuł przybliża procedury obowiązujące
w tej kwestii. Zapewnienie wojskom
zaopatrzenia w amunicję wymaga
m.in. organizacji sprawnego systemu jej
dostarczania. Przybliżamy problem
dowozu odpowiedniej ilości środków
bojowych do związków taktycznych,
oddziałów i pododdziałów. Tekst o urządzeniach i systemach optoelektronicznych w marynarce wojennej otwiera cykl
publikacji poświęconych tego typu sprzętowi w wyposażeniu armii, przede wszystkim najnowszym rozwiązaniom w marynarkach wojennych państw NATO.
Życzę przyjemnej lektury.
ppłk rez. dr inż.
Zdzisław Burawski
redaktor prowadzący
przegląd logistyczny
TRENDY Pokonywać trudności
PKW w Czadzie i Republice
Środkowoafrykańskiej
Operacja Unii Europejskiej EUFOR Tchad/RCA jest skomplikowana
pod względem wojskowym, a do tego jest prowadzona
w bardzo trudnej części Afryki.
Na
etapie planistycznym oraz
wczesnym etapie prowadzenia operacji EUFOR
Tchad/RCA jej powodzenie stało pod znakiem zapytania. Niektórzy
komentatorzy określali ją jako mission impossible, a zamiar przemieszczenia sił
i sprzętu do planowanych rejonów rozmieszczenia – logistycznym Mount Everestem.
Dziś, kiedy wszystkie siły i środki zostały
przetransportowane do miejsc przeznaczenia, można śmiało stwierdzić, że szczyt został zdobyty.
Konieczność przeprowadzenia operacji
wojskowej na terenie wschodniego Czadu pojawiła się już w 2006 roku. Rada Bezpieczeństwa ONZ w rezolucji nr 1706, dotyczącej
konfliktu w sudańskim Darfurze, przewidywała możliwość jego rozprzestrzenienia się
na zachód, tj. na tereny Czadu i Republiki
Środkowoafrykańskiej, ze względu na przemieszczanie się w tym kierunku darfurskich
uchodźców.
Przesłanki polityczno-wojskowe
operacji
W sierpniu 2007 roku Sekretarz Generalny ONZ przedstawił propozycję operacji wojskowej, w której – po akceptacji Rady Unii
Europejskiej – mogłyby uczestniczyć siły
państw członkowskich UE. ONZ rozpoczęło
jednocześnie rozmowy z władzami Czadu
i Republiki Środkowoafrykańskiej, które zaakceptowały obecność wojskową na terenie
swoich państw.
Operacja EUFOR w Czadzie oraz Republice Środkowoafrykańskiej jest piątą operacją
wojskową Unii Europejskiej, prowadzoną
w ramach Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony. Ma ona charakter pokojowy,
jej celem jest bowiem zapewnienie bezpieczeństwa i stabilizacji w rejonie wschodniego Czadu oraz północnej części Republiki
Środkowoafrykańskiej. Operacja powinna
umożliwić pełne rozwinięcie sił ONZ oraz
bezpieczne prowadzenie działań humanitarnych. Jest to pomostowa operacja wojskowa
(bridging operation), której zasadniczym zadaniem jest utworzenie bezpiecznego otoczenia w rejonie odpowiedzialności SASE
(Safe And Secure Environment) dzięki:
– ochronie osób cywilnych;
– zapewnieniu dostaw pomocy humanitarnej przez umożliwienie organizacjom humanitarnym bezpiecznego przemieszczania się;
– ochronie personelu ONZ i osób towarzyszących;
– umożliwieniu powrotu przesiedlonym
(IDPs).
Podstawy prawne
Operacja EUFOR Tchad/RCA jest prowadzona na podstawie rezolucji Rady Bezpieczeństwa
Organizacji Narodów Zjednoczonych nr 1778
z 25 września 2007 roku. Zgodnie z jej zapisami, Rada Bezpieczeństwa ONZ powołała
misję w Republice Środkowoafrykańskiej
i Czadzie – MINURCAT (Mission des Nations
Unies en République Centrafricaine et au
Tchad) oraz upoważniła Unię Europejską do
skierowania w ten rejon swoich sił w celu ochrony i zabezpieczenia misji ONZ przez 12 miesięcy od daty osiągnięcia wstępnych zdolności operacyjnych IOC ( Initial Operating Capability).
2008/04
OPRACOWANIE WłASNE
Faza 2:
przygotowanie iOC
JA
rozpoczęcie
Faza 3:
realizacja
iOC
FOC
zakończenie
12 miesięcy operacji
Faza 1:
przedwstępna
Mid Mandate
Review
Faza 4:
wycofanie
Rys. 1. Fazy operacji EUFOR Tchad/RCA
Operacja EUFOR obejmuje cztery fazy
(rys. 1). Faza pierwsza rozpoczęła się 15 października 2007 roku z dniem przyjęcia przez
Radę Unii Europejskiej tzw. Joint Action (JA),
w którym zapadły kluczowe dla operacji decyzje, dotyczące wyznaczenia dowódcy operacji
oraz dowódcy sił, lokalizacji dowództwa operacji oraz zgody na udział wielonarodowych sił.
Przyjęcie tego dokumentu umożliwiło także rozpoczęcie prac nad SOFA (Status of Force Agreement) wspólnie z Czadem, Kamerunem i Republiką Środkowoafrykańską.
28 stycznia 2008 roku, po rekomendacji Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa UE, Rada Unii Europejskiej podjęła decyzję o rozpoczęciu operacji. Poprzedził ją długi proces generowania sił, a konkretnie pięć konferencji.
W czasie ostatniej Francja zadeklarowała wydzielenie zasadniczych środków logistycznych
i lotniczych. Z dniem tym rozpoczęła się faza
druga operacji.
Po rozmieszczeniu sił IEF (Initial Entry
Forces) i przegrupowaniu w rejon operacji
odpowiednich sił oraz środków logistycznych
15 marca 2008 roku dowódca operacji zadeklarował osiągnięcie IOC. Z dniem tym rozpoczęła się faza trzecia operacji, która bę2008/04
dzie trwać do 14 marca 2009 roku, zgodnie
z rezolucją i mandatem ONZ.
W fazie trzeciej zaplanowano zakończenie
przegrupowania wszystkich sił oraz ogłoszenie pełnych zdolności operacyjnych FOC (Full
Operating Capability) oraz tzw. Mid Mandate Review. Faza czwarta natomiast (po 14 marca 2009 roku) obejmie wycofanie wojsk i zakończenie operacji.
Teatr działań, dowództwo
Sił i dowództwo Operacji
Dowództwo Operacji (Operation Headquarters – OHQ) znajduje się w podparyskim Mont
Valérien, leżącym około 4300 km od teatru działań (w Czadzie i w Republice Środkowoafrykańskiej). Jest ono wielonarodowym dowództwem szczebla strategicznego. Operacją dowodzi Irlandczyk gen. broni Patrick Nash.
Teatr operacji (zaznaczony kolorem niebieskim na rysunku 2) ma około 250 km szerokości oraz około 850 km głębokości. Dowództwo Sił (Force Headquarters – FHQ)
mieści się w Abéché na wschodzie Czadu,
czyli około 2000 km od morskiego portu rozładunkowego w Douali w Kamerunie oraz
około 800 km od stolicy Czadu N’Djameny, u
5
OPRACOWANIE WłASNE
liczyć na siebie
Benghazi
R
LIBIA
2000 km
NIGER
CZAD
Abeche
770 km
NIGERIA N’Djamena
850 km
Birao
2000 km
Douala
KAMERUN
RŚA
Bangui
250 km
DR KONGA
u gdzie znajduje się Dowództwo Tyłowe Sił
(REAR FHQ). Dowódcą sił jest Francuz gen.
bryg. Jean-Philippe Ganascia.
Zamiar operacji i obszary
odpowiedzialności batalionów
W czasie generowania sił wyłoniły się trzy
kluczowe państwa – kontrybutorzy. Obok
Francji, bez której operacja ta w ogóle nie
byłaby możliwa, są to Irlandia i Polska. Siły tych trzech państw stanowią trzon wielonarodowych batalionów (Multinational Batalion – MNB).
Zgodnie z zamiarem dowódcy operacji, teatr działań został podzielony na trzy zasadnicze obszary: północny, centralny i południowy. W rejonie północnym są skoncentrowane przede wszystkim obozy uchodźców,
dlatego głównym zadaniem sił jest zapewnienie bezpieczeństwa oraz prowadzenie działań stabilizacyjnych. W tym obszarze rozmieszczony został MNB-North pod polskim
dowództwem.
6 przegląd logistyczny
SUDAN
ola państwa gospodarza
(Czadu i Republiki
Środkowoafrykańskiej) we
wsparciu logistycznym jest nikła. Na lokalnym rynku nie ma
możliwości zakupienia większości niezbędnych towarów.
Nie można liczyć na naprawy
sprzętu przez lokalne instytucje. Pozostaje alternatywa –
naprawa własnymi siłami albo
transport do kraju. Ważne jest
zatem, aby żołnierze byli dobrze przygotowani do operacji,
a sprzęt wojskowy niezawodny,
odporny na oddziaływanie wysokiej i zróżnicowanej temperatury, dużej wilgotności i burz
piaskowych.
Rys. 2. Obszar operacji
EUFOR Tchad/RCA
W rejonie centralnym sytuacja uchodźców
oraz przesiedlonych wymaga zapewnienia im
bezpieczeństwa. Niezbędne jest także demonstrowanie siły przez EUFOR w celu wzbudzenia zaufania przesiedlonych oraz przekonania ich
do powrotu do opuszczonych miejsc zamieszkania. W tym obszarze rozmieszczony został
MNB-Centre pod francuskim dowództwem.
W rejonie południowym, w związku z bliskością granicy Czadu i Republiki Środkowoafrykańskiej oraz dużą przestępczością, jest
stosowana tzw. taktyka odstraszania. W obszarze tym został rozmieszczony MNB-South
pod irlandzkim dowództwem. W części obszaru południowego na terenie Republiki Środkowoafrykańskiej działa MNB-Birao dowodzony przez Francuzów.
PKW w operacjach w Afryce
Polska jako członek Unii Europejskiej bierze aktywny udział w unijnych operacjach wojskowych. W Afryce w operacji UE nasz kraj
uczestniczy po raz drugi.
2008/04
Pierwszy raz była to misja w Demokratycznej Republice Konga – w 2006 roku Siły Zbrojne RP wysłały 130 żołnierzy. Była to krótka,
czteromiesięczna operacja, której głównym zadaniem było zapewnienie bezpieczeństwa
przedstawicielom międzynarodowych organizacji podczas wyborów prezydenckich w Kongu. Polska tworzyła samodzielny kontyngent
wojskowy, którego trzon stanowili żołnierze
Żandarmerii Wojskowej. Polacy w Kongu zdali egzamin bardzo dobrze. Otrzymali wysokie
oceny od dowódców niemieckich i francuskich. Operacja ta była ważną lekcją dla naszych Sił Zbrojnych. Wysunięto wiele wniosków, które zostały wykorzystane podczas organizowania operacji w Czadzie i Republice
Środkowoafrykańskiej.
Operacja w Demokratycznej Republice
Konga wskazała na:
– konieczność użycia śmigłowców, gdyż
w Afryce główne trudności są związane z przemieszczaniem się, brak bowiem twardych
dróg, a ponadto ograniczone są możliwości
prowadzenia działań bojowych z wykorzystaniem pojazdów. Posiadanie śmigłowców transportowych zwiększa poziom bezpieczeństwa
w przypadku konieczności ewakuacji czy przemieszczenia się wojsk. W wyjątkowych sytuacjach w warunkach afrykańskich śmigłowce
mogą być jedynym środkiem, dzięki któremu
możliwe jest zaopatrywanie wojsk w żywność
i wodę. Ma to szczególne znaczenie w środkowej Afryce, gdzie pora deszczowa może
trwać kilka miesięcy;
– potrzebę zapewnienia żołnierzom odpowiednich warunków zakwaterowania i wyżywienia. Polska zdecydowała się na transport
kontenerów mieszkalnych, wszystkich z klimatyzacją. Zabrano także dobrej jakości klimatyzowane namioty. Warunki klimatyczne
powodują, że nie jest łatwo wytrzymać w tym
kraju wiele miesięcy;
– konieczność zapewnienia samowystarczalności. Operacje prowadzone w Afryce uczą,
że każdy kontyngent powinien być przygotowany do wykonywania wszystkich możliwych
zadań logistycznych. Dlatego podczas planowania trzeba myśleć o wszystkim: od zbiorni2008/04
Uczestnicy operacji
W
operacji uczestniczą 24 państwa członkowskie Unii Europejskiej. Dodatkowo Komitet
Polityczny i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej wyraził zgodę na udział w niej państw spoza Unii. Chęć
udziału kontyngentów wojsk lądowych wyraziły
Albania i Chorwacja, natomiast Rosja i Ukraina wyraziły gotowość wsparcia operacji odpowiednio śmigłowcami i samolotami transportowymi.
ków paliwa, po specjalistyczne pojazdy, generatory, sprzęt inżynieryjny itp.;
– potrzebę znajomości miejscowego języka
przez pewną część uczestników operacji. Popularny w Unii Europejskiej język angielski
w Czadzie może służyć jedynie do komunikowania się między uczestnikami operacji. Jedynym językiem (poza etnicznymi), w którym
można się porozumieć z lokalnymi władzami,
jest język francuski;
– potrzebę właściwego przygotowania żołnierzy do udziału w operacji. Powinno ono
obejmować, poza zagadnieniami stricte wojskowymi, także dotyczące specyfiki danego
kraju, zwyczajów, charakterystycznych zachowań i zagrożeń. Gdyby żołnierze przestrzegali nie tylko prawa, ale i miejscowych zwyczajów, wielu problemów w operacjach można
byłoby uniknąć.
Wyzwania logistyczne
Operacja Tchad/RCA dla wszystkich jej
uczestników jest przede wszystkim wyzwaniem logistycznym. Pokonywanie barier logistycznych często jest trudniejsze niż wykonywanie zadań operacyjnych.
Pierwszym problemem było dotarcie na
miejsce. Z Europy to ponad cztery tysiące kilometrów. Pierwsze transporty wymagały wykorzystania lotnictwa strategicznego. Ale tylko w taki sposób w krótkim czasie można było przerzucić niezbędny sprzęt i wyposażenie.
Polska na początku operacji wyczarterowała
kilka Rusłanów, by dostarczyć do Czadu namioty oraz sprzęt inżynieryjny niezbędny do
zbudowania bazy. Zdecydowaliśmy się sami
zbudować sobie bazę. Decyzja ta wynikała u
u z braku odpowiedniej liczby firm cywilnych na
miejscu, które mogłyby wykonać prace inżynieryjne. Pierwotnie zakładano, że wszystkie bazy
będą zbudowane przez prywatnych kontraktorów. Gdy okazało się, że w Czadzie jest tylko
jeden taki kontraktor, który już rozpoczął budowę bazy na południu kraju, nie było innego wyjścia – trzeba było użyć własnych sił i środków
inżynieryjnych. W budowie bazy w Iribie poza
Polakami uczestniczyli także Francuzi.
Zasadniczym środkiem transportu, którym
jest przemieszczane 90% sprzętu, jest statek.
Z drogi morskiej korzysta większość uczestników operacji, gdyż jest ona najtańsza. Podróż z Polski do portu Douala w Kamerunie
trwa ponad dwa tygodnie. Aby wszystko
sprawnie przemieścić do Iriby, Polska podpisała kontrakt z francuską firmą Daher, która
zaoferowała najkorzystniejsze warunki.
Po złożeniu kontenerów i pojazdów w porcie rozpoczął się transport do miejsca przeznaczenia. Całe przedsięwzięcie koordynowała
dziesięcioosobowa grupa przeładunkowa ulokowana w dwóch miejscowościach w Kamerunie oraz w stolicy Czadu N’Djamenie.
Kamerun nie jest objęty strefą operacji, więc
wszystkie działania są prowadzone na podstawie porozumieniu SOFA, zawartego między
EUFOR a Kamerunem.
Równocześnie były organizowane transporty drogowe i kolejowe. Jednak Kamerun ma
tylko 400 km szlaków kolejowych. W pewnym
momencie kolej się kończy i trzeba wszystko
przeładować na pojazdy ciężarowe, aby kontynuować transport do położonej przy granicy Czadu i Kamerunu N’Djameny.
Kolejny etap do Abeche to 770 km – głównie polnymi drogami. W Abeche znowu postój, a potem ostatni etap – 330 km do Iriny,
także w bardzo trudnych warunkach drogowych. Cała podróż po lądzie (około 2 tysiące
km) wymaga kontraktora z dobrym sprzętem
i dużym doświadczeniem. Trudne warunki
drogowe powodują, że trzeba liczyć się ze stratami i uszkodzeniami sprzętu. Dlatego wszystko musi być naliczone z pewnym zapasem. Na
przebycie trasy z Douali w Kamerunie do Iriby potrzeba co najmniej miesiąca.
Żołnierze uczestniczący w operacji są transportowani w kilku turach drogą powietrzną do
N’Djameny. Tam w obozie Europa przechodzą wstępne szkolenie adaptacyjne, załatwiają sprawy formalne i po kilku dniach samolotami są przewożeni do Iriby.
Specyficzne warunki oraz duże odległości
powodują, że uczestnicy operacji nie są w stanie sami zaopatrywać wojsk. Krajem wiodącym w dziedzinie zabezpieczenia logistycznego jest Francja. Francuski batalion logistyczny
zaopatruje wszystkie kontyngenty w paliwo.
Żywność i wodę pitną dostarcza odpłatnie francuska firma Economat des Armées.
Wiodące kontyngenty zapewniają warunki do udziału w operacji innym państwom,
które wysłały małe, często kilkunastoosobowe kontyngenty (np. Słowenia, pozostająca na
zaopatrzeniu Francuzów w Forchanie). Poza
zaopatrywaniem mniejszych pododdziałów
z innych państw (na zasadzie refinansowania
kosztów) Polska, podobnie jak Francja i Irlandia, budując bazę, przygotowuje warunki do
funkcjonowania operacji ONZ MINURCAT.
Członkowie tej operacji będą zakwaterowani
wewnątrz bazy. W przypadku korzystania
z wyżywienia i innych rodzajów zaopatrzenia będą refinansować ich koszty. Głównym
problemem logistycznym w Iribie okazał się
brak wystarczającej ilości wody do celów
sanitarnych. Aby zapewnić odpowiednią jej
ilość, specjalistyczna firma wydrążyła
12 studni o głębokości 80 m. Początkowo
woda pojawiła się w dwóch, a ostatecznie
jest tylko w jednej. W pobliskiej miejscowości Guereda, która leży w polskiej strefie odpowiedzialności, wydrążono 13 studni, jednak
wody nie znaleziono. Dlatego konieczne jest
kupowanie wody do celów sanitarnych w pobliskiej miejscowości.
Struktura i zadania PKW
Decyzję o udziale Polski w operacji Unii
Europejskiej w Afryce minister obrony narodowej podpisał 23 listopada 2007 roku.
Pierwotnie miała pojechać do Czadu jedna
kompania, jednak po konsultacjach z innymi państwami Polska zadeklarowała udział
400 żołnierzy oraz wydzielenie trzech śmi2008/04
OPRACOWANIE WłASNE
DOWÓDZTWO PKW
Komenda
bazy
Sztab
NSE
Zespół CIMIC
POIN
Kompania
manewrowa (2)
Sekcja
medyczna
Grupa
lotnicza
Sekcja
wychowawcza
Rys. 3. Struktura Polskiego Kontyngentu Wojskowego w operacji EUFOR
Tchad/RCA
głowców. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek Rady Ministrów, 30 stycznia 2008 roku podpisał postanowienie o użyciu PKW w operacji EUFOR.
Dowódca Polskiego Kontyngentu Wojskowego podlega bezpośrednio dowódcy sił
EUFOR i sprawuje narodowy nadzór nad
wszystkimi żołnierzami kontyngentu. Zadania PKW ściśle wiążą się z celami całej operacji i obejmują:
– sprawowanie kontroli w obszarze odpowiedzialności;
– prowadzenie działań interwencyjnych;
– ochronę ładunków specjalnych;
– udzielanie pomocy ludności cywilnej;
– prowadzenie działań blokadowo-kontrolnych.
Czadu oraz Republiki Środkowoafrykańskiej nie można porównywać pod względem
zagrożeń do Afganistanu, Iraku czy nawet
Sudanu. Jednak i tej operacji nie można uznać
za bezpieczną. Największy problem to nieprzewidywalność zdarzeń. Spokojna sytuacja
w regionie może szybko zmienić się w atak
rebeliantów lub nieprzewidywalną ostrą reakcję miejscowej ludności. Niektóre organizacje pozarządowe musiały wycofać się
z Czadu ze względu na agresję tych, którym
m.in. niosły pomoc.
2008/04
Zagrożeniem w Czadzie są działania rebeliantów. I to zarówno czadyjskich, jak i sudańskich. Co prawda nie atakują oni wojsk
EUFOR, których żołnierze, pojazdy, śmigłowce i samoloty są wyraźnie oznakowane,
ale stanowią największe zagrożenie dla ludności cywilnej przebywającej w rejonie operacji. Poza rebeliantami zagrożenie stanowią
bandyci, zwłaszcza na południu. I to właśnie
aktywności tych grup muszą przeciwdziałać
żołnierze EUFOR.
Strukturę PKW opracowano (rys. 3) z uwzględnieniem zagrożeń oraz doświadczeń operacji
w Kongu.
W ramach narzuconej liczby 400 żołnierzy
utworzono dwie bojowe kompanie manewrowe (jedna z Wojsk Lądowych, druga z Żanu
darmerii Wojskowej) oraz grupę lotniczą.
Wyposażenie
PKW ma w wyposażeniu kołowe transportery
opancerzone Rosomak, land Rovery, cysterny na
paliwo jelcz CP-10, cysterny na wodę jelcz CW-10,
jelcze HIAB do składania kontenerów mieszkalnych, Stary 944 z opancerzoną kabiną i inne pojazdy różnej ładowności oraz moździerze i armaty
ZU-23-2 zamontowane na pojazdach.
9
OPRACOWANIE WłASNE
OPLAn EUFOR
FAZA iV
„Wycofanie”
Opcja 1
Wycofanie+przekazanie
siłom OnZ
Opcja 1
Całkowite wycofanie EUFOR
Podopcja 1
pełne przejęcie sił
Podopcja 2
częściowe przejęcie sił
Podopcja 3
brak przejęcia sił
Rys. 4. Czwarta faza operacji – wycofywanie (opcje)
u
15 września 2008 roku Polski Kontyngent
Wojskowy osiągnął pełną zdolność operacyjną, a wraz z nim cała operacja EUFOR. Tym
samym rozpoczęło się sześć miesięcy aktywnych działań, które będą prowadzone do
15 marca 2009 roku, po czym rozpocznie się
czwarta, ostatnia faza operacji – wycofywanie. Dowództwo operacji rozpoczęło już proces planistyczny dotyczący wycofywania sił
unijnych po wygaśnięciu mandatu oraz przekazywania odpowiedzialności siłom ONZ. Zasadniczym celem tych działań jest uniknięcie
tzw. luki w bezpieczeństwie. W tym względzie została przyjęta rezolucja ONZ nr 1834,
przedłużająca mandat sił ONZ w Czadzie i Republice Środkowoafrykańskiej – MINURCAT
do 15 marca 2009 roku (który miał wygasnąć
25 września 2008 roku).
W opracowywanym planie wycofania wojsk
EUFOR przewiduje się, że faza IV operacji
może potrwać dwa–trzy miesiące. W zależności od decyzji politycznej Unii Europejskiej,
ONZ i krajów uczestniczących w operacji, może ona przebiegać w dwojaki sposób (rys. 4).
Pierwszy to całkowite wycofanie sił EUFOR.
Drugi to przekazanie wojsk siłom ONZ, z trzema opcjami: przejęcia przez ONZ całości lub
część sił albo bez ich przejęcia.
Przyszłość operacji
ONZ planuje po 15 marca 2009 roku misję
MINURCAT 2.
Ocenia się, że będzie podobna do operacji
EUFOR pod względem charakteru sił, z przewagą działań policyjnych, ale będzie ich więcej. Będzie to od czterech do pięciu batalionów. Przedstawiciele ONZ są zainteresowani
przejęciem od EUFOR znacznej części infrastruktury, baz oraz sprzętu. W kilkumiesięcznym okresie przejściowym ONZ liczy na
wsparcie ze strony Unii Europejskiej. Rozpatrywana jest także możliwość udziału wojsk
państw UE, uczestniczących w operacji EUFOR, również w misji MINURCAT 2.
Zapewne nowe siły będą korzystać z doświadczeń i osiągnięć EUFOR, zwłaszcza
w dziedzinie rozpoznania oraz współpracy
z władzami czadyjskimi i organizacjami humanitarnymi. Bezcenne będą także doświadczenia klimatyczne oraz sposoby korzystania z miejscowych zasobów terenowych.
Pierwsze wspólne działania Unii Europejskiej i ONZ zarówno na szczeblu politycznym,
jak i wojskowym dają nadzieję na właściwe
wykorzystanie efektów działania EUFOR oraz
dobry początek misji MINURCAT 2. Jednak
w związku z tym, że decyzje polityczne jeszcze nie zapadły, nie można wykluczyć innych koncepcji dotyczących obecności sił
wojskowych czy też policyjnych w Czadzie
i Republice Środkowoafrykańskiej po
g
15 marca 2009 roku.
ppłk MAReK BRYLONeK
Dowództwo Operacji EUFOR Tchad/RCA
2008/04
KRZYSZTOF PLAŻUK
TRENDY Tworzenie wizerunku
Operacja EUFOR Tchad/RCA, poprzedzona przeciągającym się procesem
generowania sił, rozpoczęła się 28 stycznia 2008 roku.
Wyzwania logistyczne operacji
w Czadzie i Republice Środkowoafrykańskiej
W
arunki geograficzno-klimatyczne oraz skrajnie ograniczona infrastruktura komunikacyjna pozwalają określić operację
EUFOR Tchad/RCA mianem najtrudniejszej
z dotychczas prowadzonych operacji militarnych Unii Europejskiej.
Z perspektywy planowania zabezpieczenia
logistycznego operacji za kluczowy moment
należy uznać wyznaczenie Francji jako państwa wiodącego w dziedzinie logistyki (Logistics Lead Nation – LLN).
Już na etapie generowania sił dla poszczególnych państw uczestniczących w tej operacji było jasne, że jednym z najważniejszych
czynników decydujących o jej powodzeniu
będzie odpowiednie zabezpieczenie logi2008/04
styczne. Podczas kolejnych konferencji szczególną wagę przywiązywano do zapewnienia
niezbędnych sił i środków służących do wykonywania zadań logistycznych.
Rola LLN
w zabezpieczeniu logistycznym
W ramach przygotowania infrastruktury
obozowisk za realizację prac inżynieryjnych
poziomych odpowiadał EUFOR, natomiast odnośnie do prac inżynieryjnych pionowych –
państwa uczestniczące. Francja, odgrywając
rolę LLN, wydzieliła na potrzeby operacji batalion logistyczny oraz siły i środki niezbędne
do wykonania zadań przeładunkowych
(RSOM) na lotnisku w N’Djamenie oraz
w porcie morskim w Douali. Ponadto LLN
odpowiada za dostarczanie i utrzymywanie u
11
KRZYSZTOF PLAŻUK
Fot. 1. Gromadzenie zapasów
Pora deszczowa stanowi
bardzo poważne utrudnienie
w przemieszczAniu się sił EUFOR
w Czadzie i Republice
Środkowoafrykańskiej.
Samowystarczalni
W koncepcji zabezpieczenia logistycznego operacji założono, że państwa uczestniczące w niej ponoszą pełną odpowiedzialność za
przemieszczenie swoich sił i środków w rejon
jej prowadzenia, a także za ich logistyczne zabezpieczenie podczas misji oraz za wycofanie
po wygaśnięciu mandatu. EUFOR odpowiadało
jedynie za przemieszczenie oraz zabezpieczenie logistyczne sił i środków wydzielonych bezpośrednio do Dowództwa Operacji (OHQ) oraz
Dowództwa Sił (FHQ).
u zapasów paliwa w Abeche w ilości pokrywającej zapotrzebowanie poszczególnych kontyngentów oraz za dostawy świeżej żywności i wody pitnej. Strona francuska wypełnia
te zobowiązania za pośrednictwem kontraktora cywilnego – firmy Economat des Armees (EdA). Firma ta dzięki stałej współpracy
z francuskim wojskiem ma bogate doświadczenia w realizacji tego typu wsparcia w rejonie Afryki. Zgodnie z przyjętą koncepcją,
państwa uczestniczące są zobowiązane do
utrzymywania w swoich bazach zapasów na
poziomie 30 DOS we wszystkich klasach zaopatrywania, z wyjątkiem amunicji (fot. 1).
Zapasy te mogą być zwiększone w okresie
pory deszczowej. Za koordynację wszelkich
działań dotyczących zabezpieczenia logistycznego w rejonie misji odpowiadają – stosownie do ich kompetencji – komórki logistyczne CJ4 w OHQ i FHQ.
Wyzwania w dziedzinie transportu
W celu przedstawienia wyzwań, jakim musiały stawić czoła siły EUFOR oraz poszczególne państwa uczestniczące, w tym również
Polska, podczas dotychczasowej realizacji za12 przegląd logistyczny
bezpieczenia logistycznego, można wyodrębnić trzy zasadnicze obszary działań: przemieszczanie i transport, przygotowanie infrastruktury baz oraz zabezpieczenie logistyczne pobytu.
Wystarczy rzut oka na mapę, aby zdać sobie sprawę ze skali przedsięwzięcia, jakim
jest przemieszczenie wojsk w rejon operacji
EUFOR Tchad/RCA. Dystans drogą lądową,
jaki pozostaje do przebycia po dotarciu drogą
morską do najbliższego portu w Afryce, wynosi ponad 2000 km. Przemieszczenie drogą
lądową w rejon operacji to około 800 km. Należy przy tym pamiętać, że konwoje poruszają się w skrajnie niedogodnych warunkach terenowych i pogodowych. Poza stolicą Czadu
trudno mówić o jakiejkolwiek infrastrukturze
drogowej. W większości są to bardzo złej jakości drogi gruntowe lub bezdroża, które
z chwilą opadów deszczu są nieprzejezdne nawet dla pojazdów terenowych (fot. 2).
Na szczęście w roku 2008 pora deszczowa była nieco opóźniona. Sprzyjało to planowemu przemieszczaniu poszczególnych
kontyngentów. Szczególnie ważne było dotarcie w terminie irlandzkiego kontyngentu
2008/04
wojskowego ze względu na lokalizację jego
bazy w najbardziej zagrożonym porą deszczową rejonie.
Zagrożenie nadejściem pory deszczowej
wymuszało zatem planowanie dużej liczby
transportów w krótkim czasie. Stanowiło to
poważny problem dla państw wysyłających
wojska, by znaleźć odpowiedniego przewoźnika, o potrzebnym doświadczeniu i możliwościach transportowych. Biorąc pod uwagę
ograniczone możliwości środków transportowych w tej części Afryki, brak alternatywnych
linii komunikacyjnych oraz duży popyt na
usługi transportowe nie tylko ze strony państw
uczestniczących, ale również organizacji międzynarodowych i pozarządowych, było to nie
lada wyzwanie.
Na etapie planowania operacji zakładano,
że w celu optymalnego wykorzystania ograniczonego potencjału transportowego oraz
uniknięcia rywalizacji, co mogłoby powodować podnoszenie cen usług transportowych,
EdA została upoważniona do wynegocjowania z firmami transportowymi ogólnego porozumienia gwarantującego stałą cenę dla
wszystkich państw wysyłających. Takie rozwiązanie gwarantowało ponadto pełną koordynację przez OHQ/FHQ przemieszczania sił
państw uczestniczących w operacji. Ze względu jednak na niekorzystną politykę cenową
oraz odwlekanie potwierdzenia ofert przez
EdA, państwa wysyłające największe kontyngenty (poza Francją), tj. Polska, Irlandia
i Szwecja, były zmuszone do zawierania bezpośrednich kontraktów z przewoźnikami.
Strategiczne przemieszczanie sił w rejon
operacji odbywało się bezpośrednio drogą lotniczą z Europy do N’Djameny lub drogą morską do Douali w Kamerunie, a następnie
transportem mieszanym drogowo-kolejowym
do N’Djameny. Możliwości przeładunkowe
określone dla EUFOR w porcie Douali szacowano na jeden statek miesięcznie, podczas
gdy w szczytowym okresie przemieszczania
wojsk w porcie tym rozładowywano trzy statki w tygodniu. Powodowało to przeciążenie
w rejonach rozładunku, a także brak przestrzeni magazynowych oraz środków trans2008/04
portowych. Negatywny wpływ na terminowe
przemieszczanie miały początkowo utrudnienia w procedurach celnych oraz strajki w Kamerunie, a także kilkudniowe przestoje na
granicy z Czadem.
Mimo wielu utrudnień oraz przejściowych
opóźnień można przyjąć, że przemieszczanie
sił EUFOR przebiegało zgodnie z planem. Docelowo zakładano przetransportowanie około
3500 żołnierzy wraz ze sprzętem i zapasami
(fot. 3). Obecnie na końcowym etapie przemieszczania jest Polski Kontyngent Wojskowy. W Douali wciąż pozostaje nasz sprzęt. Jest
on sukcesywnie wysyłany, głównie transportem mieszanym kolejowo-drogowym do
N’Djameny. Nasze Rosomaki są już w Iribie
(fot. 4). Operacja przemieszczania głównej
partii sprzętu w rejon działania PKW zakończyła się na przełomie lipca i sierpnia. Wszystko wskazuje na to, że PKW osiągnął pełną gotowość operacyjną (FOC).
Przygotowanie infrastruktury baz
Ze względu na słabo rozwiniętą infrastrukturę lokalną zaplanowano wykonanie na dużą
skalę prac inżynieryjno-budowlanych w celu
stworzenia odpowiednich warunków dla wojsk
EUFOR.
NOTATKA
Współpraca przedstawicieli EUFOR z wieloma cywilnymi
kontrahentami oraz władzami czadyjskimi zaowocowała
stosunkowo płynnym przebiegiem realizacji większości projektów budowlanych.
Łączna kwota przeznaczona na rozbudowę
infrastruktury wynosiła około 80 milionów
euro, co stanowi 2/3 całego budżetu operacji.
Nie było to bez znaczenia dla lokalnej gospodarki. Przy rozbudowie na przykład bazy Stars
Camp w Abeche znalazło zatrudnienie ponad
300 pracowników miejscowych. Prace budowlane obejmowały zarówno budowę baz dla
EUFOR, jak i rozbudowę infrastruktury lotniskowej oraz przeładunkowo-magazynowej.
EUFOR dysponuje następującymi bazami:
Europa Camp w N’Djamenie, Stars Camp
w Abeche oraz trzema bazami w rejonach rozmieszczenia poszczególnych batalionów. Największym przedsięwzięciem była budowa u
13
KRZYSZTOF PLAŻUK (3)
Fot. 2. Postój kolumny w trakcie marszu
u Stars Camp, w której docelowo będzie mogło
przebywać ponad 2000 żołnierzy. W bazach
batalionów prace inżynieryjne, za które ponosił odpowiedzialność EUFOR, obejmowały prace ziemne, wyrównanie i utwardzenie
terenu, budowę wałów ochronnych i wież wartowniczych oraz studni głębinowych wraz
z niezbędną instalacją wodną i zbiornikami.
W ramach ogólnego kontraktu zainstalowano
generatory prądu zgodnie ze złożonym wcześniej przez państwa uczestniczące zapotrzebowaniem.
Realizacja tak poważnych przedsięwzięć
w kraju o bardzo ubogiej infrastrukturze budowlanej i komunikacyjnej stanowi poważne
wyzwanie. Do podstawowych trudności należy zaliczyć brak odpowiedniej ilości i jakości materiałów budowlanych, zwłaszcza cementu. Innym problemem jest brak na lokalnym rynku wykwalifikowanej siły roboczej.
Ograniczona ilość wody technicznej stanowi
również poważne utrudnienie podczas prowadzenia prac budowlanych. Istotny wpływ
na opóźnienia w rozbudowie infrastruktury
baz EUFOR miały ataki rebeliantów na cza14 przegląd logistyczny
Fot. 3. Przybywanie żołnierzy PKW do
dyjskie siły w lutym bieżącego roku. Spowodowały one spowolnienie lub wręcz zatrzymanie niektórych prac budowlanych na dwa
tygodnie. Pora deszczowa również nie pozostawała bez wpływu na ich przebieg.
Nie miała też łatwego zadania grupa inżynieryjno-przygotowawcza PKW, która
wraz z francuską grupą inżynieryjną przygotowywała w Iribie obozowisko dla głównych polskich sił. Prace, co prawda, posuwały się w szybkim tempie, ale problemem
był brak wody do celów sanitarnych. Dwie
studnie głębinowe nie są w stanie zapewnić
wystarczającej ilości wody dla przebywających w obozowisku 200 żołnierzy, a cóż dopiero dla planowanych docelowo ponad 500
osób (łącznie z personelem ONZ). Przewiduje się poszukiwanie wody w rejonie Iriby,
ale nikt nie może zagwarantować, że zakończą się one sukcesem. Tymczasem codziennie jest ona dowożona w ramach lokalnego
kontraktu cywilnego, ale trudno w tej chwili ocenić, jak długo będzie to możliwe. Specjaliści z dowództw EUFOR podejmują
działania zmierzające do znalezienia alter2008/04
rejonu działań
Fot. 4. KTO Rosomak podczas rozpoznawania rejonu odpowiedzialności
natywnych rozwiązań zapewnienia wody
PKW w Iribie w przypadku niepowodzenia
kolejnych odwiertów.
usługi, jak przygotowywanie posiłków czy wywóz nieczystości, a także usługi pralnicze.
Kontyngenty nie są jednak zainteresowane dodatkowymi usługami. W związku z występuZabezpieczenie pobytu
jącymi problemami z wodą techniczną w reDostawy świeżej żywności, wody pitnej oraz jonie Iriby rozważa się również możliwość jej
usług związanych z funkcjonowaniem baz są dostaw przez EdA.
realizowane na podstawie zawartego przez
Zgodnie z koncepcją zabezpieczenia logiEUFOR kontraktu (EdA
stycznego EUFOR Tchad/
Convention) ze wspomnia- W ramach kontraktu EdA RCA za dostarczanie paliną już francuską firmą Ecowa do baz poszczególnych
jest zobowiązana do
nomat des Armees (EdA).
batalionów oraz za utrzyW początkowej fazie opemanie w nich odpowiedutrzymywania
racji firma miała poważne
nich zapasów odpowiadają
trudności z zapasami wody
odpowiednich zapasów państwa wysyłające. Nie
pitnej, ale problem ten zooznacza to jednak, że dożywności i wody pitnej
stał już rozwiązany – dostastawy paliwa do baz batawy napływają zgodnie
lionów są realizowane wyw swoich składach
z planem. Pierwsze dostałącznie narodowymi środwy świeżej żywności dotar- materiałowych w Abeche. kami transportowymi.
Francuski batalion logiły do PKW w Iribie już pod
koniec maja, a kolejne nadchodzą zgodnie styczny transportuje paliwo z Abeche do rejonów batalionów w miarę możliwości. Na
z zapotrzebowaniem kontyngentu.
Firma EdA, na życzenie poszczególnych FHQ spoczywa rola koordynatora transportu
kontyngentów, może świadczyć również takie paliwa. Należy oczekiwać, że ze względu na u
2008/04
15
u ograniczone możliwości batalionu logistycznego część paliwa będzie dostarczana z wykorzystaniem środków narodowych lub
z udziałem kontraktorów cywilnych.
Rozwiązano również kwestie zapewnienia
dostaw i magazynowania paliwa lotniczego
w Iribie.
Utrzymywanie odpowiednich zapasów
w pozostałych klasach zaopatrywania jest zadaniem państw wysyłających poszczególne
kontyngenty. TCN (Troop Contributing Nation) stworzył odpowiedni system zaopatrywania w części zamienne, w wyposażenie indywidualne żołnierzy, w oleje i smary oraz
w broń i amunicję. Dla naszego narodowego
elementu wsparcia jest to priorytetem.
Zabezpieczenie logistyczne
misji humanitarnej ONZ
Zgodnie z planem operacji z 18 stycznia
2008 roku jednym z dodatkowych zadań
EUFOR jest udzielanie wsparcia logistycznego i inżynieryjnego na rzecz MINURCAT –
misji logistycznej ONZ, stosownie do możliwości oraz na podstawie porozumień
z EUFOR i (lub) TCN. Prace inżynieryjne
w rejonach baz są wykonywane z uwzględnieniem wspólnej lokalizacji z siłami MINURCAT.
Biorąc pod uwagę tę wspólną lokalizację z poszczególnymi kontyngentami, należy stwierdzić, zabezpieczenie logistyczne personelu
misji w znacznym stopniu będzie realizowane siłami logistycznymi batalionów. Oczywiście szczegółowy zakres i sposób rozliczania
wsparcia będzie ustalany na zasadzie dwustronnych porozumień z TCN.
Wyzwania na przyszłość
Z perspektywy wypełniania funkcji logistycznych największym wyzwaniem wydaje
się przygotowanie w koordynacji z ONZ,
TCN, państwem gospodarzem i organizacjami międzynarodowymi przekazania infrastruktury baz i sprzętu EUFOR oraz koordynacja przemieszczania wycofujących się
wojsk uczestniczących w operacji z wojskami przejmującymi odpowiedzialność w rejonie jej prowadzenia. Zadanie to może okazać
się trudniejsze logistycznie niż organizowa16 przegląd logistyczny
Mid Mandate Review
Dowództwo Operacji, wspierane analizami
niższych dowództw EUFOR Tchad/RCA,
rozpoczęło prace nad przygotowaniem istotnego dla przyszłości operacji dokumentu, mającego zawierać ocenę dotychczasowych jej rezultatów oraz przedstawić propozycje i uwagi
dotyczące dalszych działań. Mid Mandate
Review, bo tak ma się nazywać ten dokument,
zostanie rozpatrzony i przyjęty przez właściwe
władze Unii Europejskiej.
nie przemieszczania i pobytu kontyngentów
w rejonie operacji. Należy pamiętać, że infrastruktura drogowa będzie ta sama, a potrzeby zwiększą się dwukrotnie.
Podsumowując rezultaty dotychczasowych
działań EUFOR oraz państw wysyłających
w dziedzinie szeroko rozumianego wsparcia
logistycznego na rzecz operacji EUFOR
Tczad/RCA, można uznać, że wydzielone siły militarne Unii Europejskiej były w stanie
w stosunkowo krótkim czasie przemieścić się
w odległy i trudno dostępny rejon operacji bez
większych opóźnień oraz przygotować infrastrukturę baz na poziomie zapewniającym
możliwość wykonywania przez EUFOR mandatowych zadań.
Udział w czadyjskiej operacji to doskonała okazja do zapoznania się ze specyfiką działania sił Unii Europejskiej, do przeniesienia
na polski grunt zupełnie nowych doświadczeń z zakresu procedur szkoleniowych
i praktycznego działania. Czadyjska misja to
zatem również źródło przydatnej wiedzy na
temat planowania i prowadzenia operacji za
granicami kraju.
Stworzony system zabezpieczenia logistycznego funkcjonuje zgodnie z przyjętymi
założeniami. Na obecnym etapie zebrano już
wiele doświadczeń w tej dziedzinie, ale z formułowaniem ostatecznych wniosków należy
zaczekać do zakończenia operacji. Wiele wyg
zwań jeszcze bowiem przed nami.
ppłk ARTUR KĘPCZYŃSKI
Dowództwo Operacji EUFOR Tchad/RCA
2008/04
TRENDY Restrukturyzacja
ppłk dr
Andrzej LIS
Inspektorat Wsparcia
Sił Zbrojnych
Przemysł obronny podlegał w ostatnich
kilkunastu latach intensywnym, głębokim
i wieloaspektowym procesom
restrukturyzacyjnym. Artykuł jest analizą
głównych determinantów restrukturyzacji
przedsiębiorstw sektora obronnego
na świecie w latach 1990–2005.
procesy restrukturyzacyjne
przemysłu obronnego
Z
miany w otoczeniu sektora przemysłu obronnego, związane z zakończeniem „zimnej wojny”, procesami
rozbrojeniowymi i ograniczeniem
wydatków na cele wojskowe, wymusiły w tej
dziedzinie restrukturyzacyję. Sytuacja ta dotyczy większości państw na świecie, w tym
głównych producentów uzbrojenia i sprzętu
wojskowego, zarówno firm ze Stanów Zjednoczonych, jak i przedsiębiorstw zachodnio-europejskich i rosyjskiego kompleksu przemysłowo-wojskowego.
Głębokie zmiany restrukturyzacyjne w obrębie przemysłu obronnego wystąpiły w państwach
Europy Środkowo-Wschodniej, gdzie sytuację
przedsiębiorstw dodatkowo skomplikowało zerwanie więzi kooperacyjnych i handlowych funkcjonujących w ramach Układu Warszawskiego
i Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej.
Czynnik determinujący
I
stotnym czynnikiem zewnętrznym determinującym sytuację w otoczeniu ogólnym sektora obronnego stały się zamachy terrorystyczne w Nowym
Jorku, Madrycie i Londynie oraz będąca odpowiedzią na nie „wojna z terroryzmem” prowadzona
przez Stany Zjednoczone i ich koalicjantów.
2008/04
Dla przedsiębiorstw z państw Unii Europejskiej niezwykle ważnym czynnikiem determinującym podejmowanie procesów restrukturyzacyjnych jest również postępująca
współpraca instytucjonalna w obrębie przemysłu obronnego w Europie. Uwieńczeniem
tych działań było powołanie w 2004 roku Europejskiej Agencji Obrony (European Defence
Agency – EDA) oraz wejście w życie począwszy od 1 lipca 2006 roku kodeksu postępowania w zakresie zamówień publicznych w sekNOTATKA
Łączne wydatki na cele wojskowe w Ameryce Północnej
i Europie Zachodniej stanowiły w 2005 roku 70,8% światowych wydatków przeznaczonych na ten cel.
torze zaopatrywania obronnego (The Code
of Conduct on Defence Procurement of the
EU Memeber States Participating in the European Defence Agency).
Analiza uwarunkowań restrukturyzacji
przemysłu obronnego na świecie została
przeprowadzona na podstawie sytuacji
przedsiębiorstw sektora w Stanach Zjednoczonych oraz państwach Europy Zachodniej.
O wyborze takiego rozwiązania zadecydował fakt, że państwa te należą do największych i najbardziej zaawansowanych technologicznie producentów uzbrojenia i sprzęu
tu wojskowego (UiSW).
17
Otoczenie
Przemysł obronny
należy do sektorów
i sprzęt wojskowy
w skali światowej, bęszczególnie wrażliwych dący z kolei kluczową
determinantą sytuacji
na zmiany otoczenia
ogólnego, a zwłaszcza przedsiębiorstw zbrojeotoczenia politycznego niowych oraz podejmoi międzynarodowego. wanych przez nie proImplikują one bowiem cesów restrukturyzapopyt na uzbrojenie
cyjnych.
u
Ponadto w najbliższej przyszłości należy
spodziewać się rozszerzania i umacniania
współpracy przedsiębiorstw polskiego przemysłu obronnego z amerykańskim i zachodnioeuropejskim sektorem obronnym, co jest
naturalną konsekwencją członkowstwa Polski
w NATO i Unii Europejskiej.
W celu opisania uwarunkowań sytuacji
światowego przemysłu obronnego w latach
1990–2005, szczegółowej analizie poddane
zostały następujące czynniki otoczenia zewnętrznego:
• w warstwie otoczenia ogólnego:
– sytuacja polityczno-militarna na świecie;
– wydatki na cele wojskowe;
– zmiany w technice wojskowej oraz redefinicja potrzeb w zakresie UiSW;
• w warstwie otoczenia konkurencyjnego:
– poziom popytu na światowym rynku
UiSW.
Sytuacja polityczno-militarna
Przełom lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku przyniósł istotne zmiany polityczne: upadek socjalizmu w Europie
Środkowo-Wschodniej oraz zakończenie
zimnej wojny oraz polityczno-militarnej rywalizacji pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Radzieckim.
Sytuacja przemysłu obronnego w pierwszej
połowie lat dziewięćdziesiątych w Stanach
Zjednoczonych i Europie Zachodniej była zdeterminowana przez następujące procesy i zjawiska w otoczeniu politycznym1:
• kształtowanie się nowego ładu polityczno-wojskowego w świecie, szczególnie w obszarze OBWE, co skutkowało zmniejszeniem liczebności sił zbrojnych oraz wydatków wojskowych i produkcji specjalnej;
• zmiany w doktrynie wojennej NATO oraz
krystalizowanie się nowej koncepcji funkcjonowania sojuszu;
• trudności ekonomiczne państw, a w konsekwencji obniżenie wydatków wojskowych;
• spadek poziomu eksportu specjalnego;
• integrację europejską.
Wraz z upadkiem systemu dwubiegunowego i rozwojem hegemonii Stanów Zjednoczonych na arenie międzynarodowej znikło zagrożenie konfliktem o charakterze globalnym.
Jednocześnie pojawiły się liczne konflikty
o charakterze lokalnym (była Jugosławia, Sudan, Kongo, Wybrzeże Kości Słoniowej) wymagające wojskowych interwencji społeczności
międzynarodowej w ramach operacji wsparcia
pokoju (Peace Support Operations – PSO).
Szczególnie skomplikowana sytuacja wytworzyła się na Bliskim Wschodzie. Składają się
na nią: narastający konflikt izraelsko-arabski,
wojna w Iraku oraz antyzachodnia polityka
prowadzona przez Iran.
Nowym zagrożeniem dla bezpieczeństwa
na świecie jest znaczne nasilenie działań terrorystycznych.
Ataki terrorystyczne w Nowym Jorku, Madrycie i Londynie oraz będąca odpowiedzią
na nie wojna z terroryzmem (War Against
Terror) – w tym zwłaszcza operacje iracka
i afgańska – zmieniły sposób postrzegania
polityki bezpieczeństwa oraz zagrożeń we
współczesnym świecie. Paradoksalnie wynikiem wzrostu napięcia w stosunkach międzynarodowych wywołanego falą terroryzmu jest
wzrost wydatków na cele wojskowe, w tym
P. Wieczorek: Przemysł obronny państw NATO w nowych realiach polityczno-wojskowych i ekonomicznych. Polski Instytut Spraw
Międzynarodowych, Warszawa 1994, s. 6–14. Por.: I. Anthony, A. C. Allebeck, H. Wulf: West European Arms Production: Structural
Changes in the New Political Environment. A SIPRI Research Report, Solna 1990, s. 3–4; H. Wulf: Arms industry limited: the turning
point in the 1990 s. W: Arms Industry Limited. ed. by H. Wulf, SIPRI, Oxford University Press, New York 1993, s. 3–6; J. Reppy: The
United States: unmanaged change in the defence industry. W: Arms..., s. 50.
1
2008/04
1100
1044 1032
1003
1001
969
1000
914
900
863
851
806
800
833
768
784
800
747 756 748 757
700
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Źródło: http://www.sipri.org/contents/milap/milex/mex_wnr_table.html.
Rys. 1. Wydatki na cele wojskowe na świecie w latach 1988–2005
[mld USD, ceny 2003]
na zakupy UiSW, co prowadzi do poprawy
koniunktury na światowym rynku produkcji
specjalnej.
Czynniki powodujące wzrost wydatków
Zmiany w sytuacji polityczno-militarnej na
świecie miały swoje bezpośrednie odzwierciedlenie w wielkości wydatków na cele wojskowe, których poziom w latach 1988–2005 obrazuje rysunek 1.
Zakończenie zimnej wojny i rozpad bipolarnego układu sił na świecie spowodowały spadek zagrożenia wybuchem konfliktu o charakterze globalnym i odprężenie w stosunkach
międzynarodowych, co przełożyło się na gwałtowne zmniejszenie wydatków na te cele.
Spadek wydatków na cele wojskowe trwał
do 1996 roku, kiedy został osiągnięty poziom
747 mld USD2 (liczonych w cenach stałych
z 2003 roku), co stanowiło 71,5% poziomu
wydatków z 1988 roku. Następnie do 1999 roku poziom ten utrzymywał się na zbliżonym
poziomie (747–757 mld USD), aby od roku
2000 zacząć rosnąć.
Szczególnie dynamiczny wzrost wydatków
nastąpił od 2002 roku, co było związane z prowadzoną przez Stany Zjednoczone i ich koalicjantów wojną z terroryzmem. W 2005 roku
wydatki na cele wojskowe na świecie wyniosły
1001 mld USD (w cenach stałych z 2003 roku,
W ciągu dziesięciu lat (1996–2005)
poziom wydatków na cele wojskowe
wzrósł na świecie o 34%.
tj. 1118 mld USD w cenach bieżących), co stanowi 2,5% światowego PKB i daje wielkość
173 USD per capita.
Poziom wydatków w Ameryce Północnej
w 2005 roku wyniósł 489 mld USD (w cenach
z 2003 roku) i był o 46% wyższy niż w roku
2001, przekraczając nawet o 4% poziom u schyłku zimnej wojny w roku 19883. Jednocześnie u
Dane statystyczne publikowane przez SIPRI – w celu zapewniania ich porównywalności – wyrażone są wartością współczynnika
trendu (Trend Indicator Value – TIV) i w związku z powyższym nie mogą być porównywane z wartościami ekonomicznymi, takimi jak
np. PKB. W zestawieniu nie ujęto danych statystycznych dotyczących wydatków wojskowych w roku 1991 ze względu na brak możliwości wiarygodnego oszacowania ich poziomu.
3 Szerzej na temat poziomu i struktury wydatków na cele wojskowe Stanów Zjednoczonych i państw Unii Europejskiej patrz:
A. Lis: Europa kontra Stany Zjednoczone: Analiza porównawcza wydatków na cele wojskowe. „Nowa Technika Wojskowa”, 2007, nr 2;
A. Lis: Ile Europa wydaje na obronność?. „Nowa Technika Wojskowa, 2008, nr 4.
2
2008/04
19
u można zaobserwować koncentrację wydatków
w ograniczonej grupie państw. W 2005 roku
wydatki na cele wojskowe piętnastu państw
wiodących w tym względzie wyniosły 84%
w skali światowej, przy czym wydatki Stanów
Zjednoczonych stanowiły aż 48% całości.
Głównymi czynnikami powodującymi
wzrost tych wydatków były oczywiście kosztowne operacje prowadzone w Iraku i Afganistanie. Niebagatelną rolę odegrał również
wzrost cen surowców mineralnych, szczególnie w przypadku takich krajów, jak: Algieria,
Azerbejdżan, Rosja, Arabia Saudyjska, Chile
czy Peru. Do wzrostu tego przyczyniły się również Chiny i Indie4.
Redefinicja potrzeb UiSW
Zmiany polityczno-militarne, jakie miały
miejsce na świecie w latach dziewięćdziesiątych XX wieku i na początku nowego stulecia, nie pozostały bez wpływu na zadania sił
zbrojnych.
Spadkowi zagrożenia wystąpieniem konfliktu globalnego towarzyszył jednoczesny wzrost
znaczenia misji pokojowych i stabilizacyjnych
oraz tocząca się w warunkach konfliktu asymetrycznego wojna z terroryzmem. Spowodowało to redefinicję potrzeb z zakresu uzbrojenia i sprzętu wojskowego, oraz przyczyniło się
do zmian w strukturze popytu na światowym
rynku produkcji specjalnej. Opierając się na
doświadczeniach operacji pokojowych i stabilizacyjnych, podjęto próbę zidentyfikowania
głównych kierunków zmian w technice wojskowej i strukturze popytu na uzbrojenie
i sprzęt wojskowy (UiSW) oraz usługi dla sił
zbrojnych, do których zaliczono:
• rozwój nowoczesnych technologii wojskowych, takich jak:
– systemy sieciowo-centryczne (networkcentric systems);
– technologie małej wykrywalności (stealth);
– bezpilotowe środki latające (Unmanned
Aerial Vehicles – UAV) oraz bezzałogowe pojazdy bojowe;
• kluczową rolę przewagi informacyjnej na
polu walki (battlefield information superiority), co przekłada się na:
– wzrost znaczenia zintegrowanych systemów dowodzenia i łączności, rozpoznania oraz
systemów informatycznych;
– zmianę struktury dochodów poszczególnych
branż przemysłu obronnego wynikającą z faktu, że w złożonych cenach systemów uzbrojenia
największym składnikiem cenotwórczym stało
się oprzyrządowanie elektroniczne;
• przyznanie priorytetów technologiom służącym ochronie przed działaniami terrorystycznymi takim jak:
– zmniejszenie wrażliwości szerokopokładowych samolotów cywilnych i wojskowych
na działanie przenośnych, przeciwlotniczych
zestawów rakietowych;
– ochrona portów i statków przed atakami
nawodnymi i podwodnymi;
– zmniejszenie wrażliwości śmigłowców na
ataki przenośnych granatników rakietowych;
– wykrywanie i przeciwdziałanie minom-pułapkom;
– precyzyjne technologie zrzutu dla sił specjalnych;
NOTATKA
Najnowsze trendy w sposobach prowadzenia działań
zbrojnych oraz determinowane przez nie zmiany w uzbrojeniu
i sprzęcie wojskowym są wdrażane głównie w państwach
najbogatszych (Stany Zjednoczone, Europa Zachodnia).
– wykrywanie i neutralizacja broni chemicznej, biologicznej, radiologicznej i atomowej;
– rozpoznanie i wskazywanie zagrożeń terrorystycznych;
– niszczenie materiałów wybuchowych;
• dostosowanie uzbrojenia i sprzętu wojskowego do działań typu ekspedycyjnego przez:
– wzrost znaczenia transportu strategicznego (morskiego i lotniczego) oraz powietrznego transportu taktycznego;
– rozwój koncepcji wojsk lekkich wyposażonych w kołowe transportery opancerzone;
– wzrost zapotrzebowania na różnego typu
pojazdy opancerzone zapewniające ochronę
przed bronią strzelecką i minami;
– rozwój i dostosowanie do warunków działania indywidualnego wyposażenia żołnierza;
• rozwój segmentu usług dla wojska (outsourcing), w tym usług konsultingowych, szko4
Por.: http://www.sipri/contents/milap/milex/mex_trends.html/.
2008/04
leniowych, logistycznych, a nawet usług w zakresie ochrony fizycznej.
Istotnym problemem w rozwoju większości nowoczesnych programów zbrojeniowych
jest znaczący wzrost kosztów w porównaniu
z pierwotnymi założeniami oraz opóźnienia
w stosunku do przyjętego harmonogramu
prac. Przykładowo kiedy Armia Stanów Zjednoczonych w 2003 roku przyznawała kontrakt
na Future Combat Systems, jego koszt szacowano na 91 mld USD, a według ocen Pentagonu z listopada 2005 roku osiągnął on już
poziom 161 mld USD (wzrost o 76%)5.
Popyt na UiSW
Zidentyfikowane trendy w otoczeniu ogólnym miały decydujący wpływ na poziom popytu na światowym rynku UiSW, który –
w ocenie autora – należy uznać za najważniejszy czynnik otoczenia konkurencyjnego determinujący sytuację przedsiębiorstw przemysłu obronnego. Analiza popytu na światowym
rynku UiSW została przeprowadzona w oparciu o dane statystyczne SIPRI opisujące poziom eksportu uzbrojenia na świecie w latach
1989–2005 (rys. 2).
W latach 1989–1995 poziom eksportu specjalnego obniżył się z ponad 32 mld USD do
21 mld USD, co stanowiło 65% wartości wyjściowej. Niekorzystna koniunktura w eksporcie produkcji specjalnej dotknęła przede
wszystkim eksporterów z państw mniejszych
i słabiej rozwiniętych. W roku 1997 wystąpiła krótkookresowa poprawa koniunktury i poziom eksportu wzrósł do ponad 27 mld USD.
Jednakże już w 1998 roku wystąpiły kolejne spadki i w 2002 roku poziom eksportu
UiSW na świecie osiągnął rekordowo niski
poziom 16,1 mld USD. Od roku 2003 można zaobserwować wyraźny wzrost. Eksport
UiSW w 2005 roku w porównaniu z rokiem
Eksporterzy
N
a światowym rynku UiSW utrzymuje się i dominuje pozycja największych eksporterów. Były nimi i są
nadal Stany Zjednoczone i Rosja oraz pań-
stwa Europy Zachodniej (w 1982 roku
w grupie pięciu największych eksporterów
znajdowały się: Francja,
Wielka Brytania i Włochy, w 2005 roku –
Francja, Niemcy
i Holandia).
2002 wzrósł o ponad 36% i osiągnął poziom
21,9 mld USD. wskazuje to, że pomimo wzrostu w ostatnich trzech latach wielkość światowego eksportu UiSW wciąż pozostaje znacząco niższa niż przez rokiem 1990: eksport
UiSW w 2005 roku stanowił jedynie 67,9%
poziomu z roku 1989.
w latach 2001–2005 Rosja zanotowała 31%
udział w eksporcie w skali globalnej6. Pomimo wzrostu rosyjskich wydatków wojskowych7, tamtejszy przemysł obronny nadal pozostaje w poważnym stopniu uzależniony od
eksportu UiSW8. Głównymi odbiorcami rosyjskiej produkcji specjalnej są Chiny i Indie
(odpowiednio 43% i 25% sprzedaży). Znaczenie innych rynków zagranicznych (takich jak
Iran, Wietnam, Jemen) jest zdecydowanie
mniejsze. W 2006 roku Rosja podpisała serię
kontraktów z Algierią9. W sferze zainteresowania rosyjskich eksporterów pozostają także rynki państw Ameryki Południowej10, Unii Europejskiej czy Szanghajskiej Organizacji Współpracy. Rosja ma również ambicje zostać głównym dostawcą UiSW dla Republiki Iraku.
Sprzedaż uzbrojenia i sprzętu wojskowego
przez Stany Zjednoczone w latach 2000–2005
stanowiła 30% rynku światowego. Głównymi
zagranicznymi odbiorcami produkcji amerykańskiego przemysłu obronnego w tym okresie
były: Grecja, Izrael, Wielka Brytania i Egipt. u
G. Ratnam: Time is Money. „Defense News”, March 13, 2006.
Por. także: N. Abdullaev: U.N. Data on Russia Arms Exports Paints Incomplete Picture. „Defense News”, June 26, 2006;
T. Hypki: Znowu rekord: Rosyjski eksport uzbrojenia nadal rośnie. „Raport WTO”, 2005, nr 3.
7 Szerzej patrz: N. Abdullaev: Russia Boosts Defense Spending. „Defense News”, June 12, 2006.
8 Szerzej patrz: T. Hypki: Papierowe reformy: Stagnacja w rosyjskiej obronności trwa. „Raport WTO”, 2005, nr 12.
9 Por.: T. Hypki: Broń za długi: Algieria kupuje rosyjskie uzbrojenie za 10 mld USD. „Raport WTO”, 2006, nr 3.
10 Patrz m.in.: N. Abdullaev: Defying Washington: Russia, Venezuela Signs Arms, Resource Deal. „Defense News”, July 31, 2006;
R. Wilk: Kałasznikowy dla Wenezueli. „Raport WTO”, 2006, nr 6.
5
6
2008/04
21
33000
32 343
31000
29000
27000
28 468
27 520
25 928
25 515
24 638
25000
22 079
22 140
23000
22 570
21 961
21 086
19 834
21000
21 118
19000
17 332
16 978
17000
18 248
16 139
15000
1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: http://www.sipri.org/contents/armstrad/access.html.
Rys. 2. Światowy eksport uzbrojenia w latach 1990–2005
[mln USD, ceny stałe 1990]
u Strategicznymi – ze względów politycznych
(budowanie przeciwwagi dla wzrastającej potęgi Chin) – rynkami eksportowymi Stanów
Zjednoczonych są również Indie i Japonia.
Rozszerzona o nowych członków Unia Europejska jest trzecim światowym eksporterem
produkcji specjalnej (27% światowego eksportu). W największym stopniu do tego wyniku
przyczyniły się: Francja (9%), Niemcy (6%),
Wielka Brytania (4%) i Holandia (2%). W grupie dziesięciu największych eksporterów UiSW
w latach 2001–2005 znalazły się ponadto:
Ukraina, Kanada, Włochy i Szwecja11.
Największymi importerami UiSW w latach
2001–2005 były: Chiny (14% udziału w światowym imporcie), Indie (11%), Grecja (7%),
Zjednoczone Emiraty Arabskie (5%) oraz Izrael (3%). Ich łączny import wyniósł prawie 41%
importu globalnego, podczas gdy pięciu największych importerów w 1982 roku (Irak, Libia, Egipt, Arabia Saudyjska i Indie) miało
30% udział w całości importu UiSW.
W ostatnim czasie w prasie specjalistycznej
pojawiają się informacje na temat dokonanych
lub planowanych poważnych zakupach uzbro22 przegląd logistyczny
jenia i sprzętu wojskowego w takich państwach
jak: Indie12, Australia13 oraz Chile14. Ponadto
analizując trendy na światowym rynku UiSW,
w grupie importerów można zauważyć wyraźną tendencję do przeniesienia środka ciężkości
z rejonu Środkowego Wschodu do Azji15.
Uwzględniając uwarunkowania sytuacji
przemysłu obronnego na świecie, w ocenie autora, kluczowym czynnikiem dla przedsiębiorstw przemysłu obronnego jest popyt na
uzbrojenie i sprzęt wojskowy. Jego poziom
w bezpośredni sposób zależy od międzynarodowej sytuacji politycznej. Szczególnie
wymagające w tym względzie dla sektora
obronnego są okresy odprężenia w stosunkach międzynarodowych, kiedy wzrasta poczucie bezpieczeństwa państw, a wydatki na
cele wojskowe, w tym wydatki na zakup uzbrojenia i sprzętu wojskowego ulegają redukcji.
Sytuacja taka miała miejsce w latach 90.
XX wieku, gdy na skutek zmian politycznych
w ZSRR i Europie Wschodniej zanikło zagrożenie wybuchem konfliktu globalnego.
Prowadzona od 2001 roku wojna z terroryzmem skutkuje zwiększeniem budżetów mi2008/04
nisterstw obrony oraz wzrostem popytu na
uzbrojenie i sprzęt wojskowy w państwach koalicji antyterrorystycznej16, stymulując popyt
na światowym rynku zbrojeniowym, co –
z punktu widzenia przemysłu obronnego – należy uznać za niezwykle pozytywny czynnik.
W ostatnich latach na skutek prowadzonej
przez Stany Zjednoczone wojny z terroryzmem oraz wdrażanej transformacji sił zbrojnych można zauważyć istotną poprawę sytuacji amerykańskiego przemysłu obronnego.
W III kwartale 2004 roku zmiana dochodu
w przeliczeniu na jedną akcję (earing per share) – uznawana przez analityków amerykańskich za jeden z kluczowych wskaźników
świadczących o rozwoju firmy – w porównaniu z tym samym okresem roku poprzedniego w wielu przedsiębiorstwach sektora
obronnego wzrosła o ponad 50%17. O poprawie sytuacji przedsiębiorstw przemysłu obronnego w Stanach Zjednoczonych świadczy również fakt, że w 2004 roku, po raz pierwszy od
14 lat zanotowano wzrost zatrudnienia w branży lotniczej i kosmicznej18.
Z drugiej jednak strony niezwykle wysokie
koszty operacji prowadzonych przez Stany
Zjednoczone i NATO – w tym zwłaszcza operacji „Iracka wolność” – w połączeniu ze zmianą priorytetów sił zbrojnych w zakresie uzbrojenia i sprzętu mogą skutkować ograniczeniem
środków finansowych przeznaczonych na rozwój nowych programów zbrojeniowych lub rezygnację z niektórych programów realizowanych dotychczas. Sytuacja ta dotyczy w szczególności największego rynku zbrojeniowego
na świecie, jakim jest USA19.
Zakończenie
Reasumując, należy podkreślić, że współcześnie sytuacja przemysłu obronnego na świecie jest determinowana przez dynamiczne
zmiany otoczenia ogólnego (zwłaszcza w wymiarze politycznym, techniczno-technologicznym i międzynarodowym) oraz otoczenia konkurencyjnego (głównie zmiany popytu na światowym rynku uzbrojenia i wzrost konkurencji
w sektorze). Przemysł obronny należy zaś do
sektorów szczególnie wrażliwych na zmiany
otoczenia, co dodatkowo zwiększa konieczność
podejmowania przez przedsiębiorstwa procesów dostosowawczych, w tym działań o charakterze restrukturyzacyjnym.

SIPRI Yearbook 2006: Armaments, Disarmament and International Security. Stockholm Peace Research Institute, Oxford
University Press 2006, s. 450–465.
12 V. Raghuvanshi: India’s Budget Reflects New Fund. „Defense News”, February 9, 2004; Tenże: Military Spending Will Double
Under India’s Latest 5-Year Plan. „Defense News”, February 16, 2004; Tenże: India Will Replace Air Defenses. „Defense News”,
February 23, 2004; Tenże: India To Get Sub. „Defense News”, March 1, 2004; Tenże: Five Send Bids for $2 Billion Indian Helicopter
Contract. „Defense News”, March 1, 2004. Patrz także: George Fernandes: India’s Defense Minister (Interview). „Defense News”,
February 2, 2004. Na temat szans przedsiębiorstw polskiego przemysłu obronnego w zdobyciu rynku indyjskiego szerzej patrz:
W. Łuczak: Ziemia obiecująca polskiej zbrojeniówki. „Raport WTO”, 2004, nr 3.
13 G. Ferguson: Australia To Spend More To Fight Terrorism: Larger Defense Budget Also Funds Iraq Support, Joint Strike Fighter.
„Defense News”, May 17, 2004; Tenże: New Zeland, Australia Shop for New Gear. „Defense News”, February 16, 2004; Tenże:
Australia Unveils 10-Year Defense Procurement Plan. „Defense News”, June 26, 2006.
14 T. Wróbel: Zbrojenia pod Andami. „Polska Zbrojna”, 2004, nr 22 (384).
15 Szerzej patrz: SIPRI Yearbook 2006…, s. 452–453; V. Muradian: Defense Giants See Rich Prospects in Asia-Pacific. „Defense News”,
February 27, 2006. Patrz także: V. Raghuvanshi: Long-Awaited Programs Move Forward in Asia. „Defense News”, March 13, 2006.
16 Przykładem niezwykle szybko rosnącego segmentu na rynku wyposażenia wojskowego w USA są pancerze do samochodów terenowych Humvee oraz kamizelek kuloodpornych. G. Ratnam: War in Iraq Keeps Armor Firm Busy: Armor Holdings Leads in U.S.
Military Police Market. „Defense News”, November 22, 2004.
17 Por.: G. Ratnam: DoD Boosts U.S. Bottom Lines. „Defense News”, November 8, 2004.
18 U.S. Aerospace Jobs Rise. „Defense News”, November 15, 2004.
19 Od 2001 roku w Stanach Zjednoczonych zrezygnowano z prowadzenia dalszych prac nad trzema dużymi programami zbrojeniowymi:
Navy Theatre Wide (2001), haubicą Crusader (2002) oraz śmigłowcem rozpoznawczym RAH-66 Comanche (2004). Zagrożone mogą być
mogą być również inne programy zbrojeniowe, w tym m.in.: myśliwiec F/A-22 Raptor, okręt podwodny klasy Virginia, myśliwiec Joint Strike
Fighter, samolot V-22 Osprey. Podaję za: W. Matthews: Will More Weapons Share RAH-66’s Fate. „Defense News”, March 1, 2004. Patrz
także: G. Ratnam: DoD Boosts…; V. Muradian: News of U.S. Cuts Shakes Market. „Defense News”, January 3, 2005.
11
2008/04
23
Unikanie zawiłości
Mianowanie na stopnie wojskowe żołnierzy zawodowych i rezerwy,
a zwłaszcza kombatantów, zawsze wzbudzało wiele emocji.
Z
asady mianowania na stopnie wojskowe żołnierzy rezerwy, byłych żołnierzy zawodowych oraz osób niepodlegających obowiązkowi czynnej
służby wojskowej, w tym uczestników walk
o wolność i niepodległość Polski podczas
II wojny światowej i w okresie powojennym,
a także osób z tytułu uznania ich zasług za
udział w walkach o niepodległość państwa
i misjach pokojowych oraz w działalności na
rzecz obronności państwa, zostały uregulowane w art. 76 ustawy z 21 listopada 1967 roku
o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Ponadto dotyczą tego także
ustawy z 24 lipca 1999 roku oraz rozporządzenia ministra obrony narodowej – z 17 czerwca
2004 roku w sprawie mianowania na stopnie
wojskowe i z 12 maja 2006 roku w sprawie mianowania na wyższy stopień wojskowy osób niepodlegających obowiązkowi czynnej służby
wojskowej oraz byłych żołnierzy zawodowych.
Udrożnić system
O ścieraniu się różnych poglądów na problematykę mianowania na wyższe stopnie
Niepotrzebne problemy
D
o Sztabu Generalnego WP są kierowane liczne
skargi, zażalenia i poselskie zapytania, dotyczące długotrwałej procedury mianowania w rezerwie, pomijania osób z różnych przyczyn w procesie
występowania z wnioskiem o mianowanie, a także
interpretowania niejednoznacznych przepisów.
wojskowe świadczy fakt, że minister obrony narodowej wydał – na mocy dwóch delegacji ustawowych (art. 76 ust. 14 i 15) –
dwa rozporządzenia: z 17 czerwca 2004 roku oraz 12 maja 2006 roku, sam artykuł 76
ustawy zaś był w ciągu ostatnich kilku lat
wielokrotnie modyfikowany.
Dotychczas obowiązujący w Siłach Zbrojnych RP system mianowania na stopnie wojskowe żołnierzy rezerwy nie spełnia dzisiejszych wymogów, głównie pod względem
procedury przygotowywania i obiegu wniosków o mianowanie. Problem ten należy
szybko rozwiązać, uwzględniając profesjonalizację polskiej armii. Zawodowa armia
2008/04
jAROSłAW WIŚNIEWSKI
SYSTEMY ZABEZPIECZENIA LOGISTYCZNEGO
będzie wymagała bowiem wsparcia żołnierzami rezerwy. Zbyt liczne są organy opiniujące wnioski o mianowanie w ramach
drogi służbowej – siedem ogniw oraz Rada
Ministrów i prezydent RP w przypadku mianowania na pierwszy stopień oficerski. Wydłuża to czas ostatecznego przygotowania
stosownego postanowienia i przesłania go
do podpisu prezydentowi RP.
Fakt wręczania aktu mianowania żołnierzom rezerwy nie miał wystarczająco podniosłego charakteru, godnego stopnia oficerskiego. W uroczystości mianowania często uczestniczyli jedynie komendant Wojskowej Komendy Uzupełnień (WKU) lub
szef wojewódzkiego sztabu wojskowego
(WSzW) oraz mianowany żołnierz. Uroczystość miała charakter niemal konspiracyjny – bez oprawy wynikającej z ceremoniału wojskowego, bez udziału mediów i przedstawicieli prasy, a także szerszego uczestnictwa władz cywilnych, rodzin mianowanych żołnierzy rezerwy oraz młodzieży. Nie
wykorzystywano tej okazji do promowania
idei obronności państwa i etosu oficera.
Wpływało to niekorzystnie na pozyskiwanie
sympatii rezerwistów dla sił zbrojnych.
A przecież powinni oni być łącznikami między wojskiem a społeczeństwem.
Uwzględniając doniosłość podpisywanego przez prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej postanowienia o nadaniu żołnierzom
rezerwy pierwszego stopnia oficerskiego
(podporucznika lub podporucznika marynarki) po odbyciu ćwiczeń wojskowych oraz mając na celu zapewnienie uroczystego i podniosłego charakteru uroczystości wręczania
aktów mianowania żołnierzom rezerwy,
w Zarządzie Organizacji i Uzupełnień (P1)
Sztabu Generalnego WP opracowano
i uzgodniono z zainteresowanymi jednostkami, komórkami organizacyjnymi MON oraz
dowództwami rodzajów sił zbrojnych nową
procedurę mianowania w rezerwie na pierwszy stopień wojskowy w korpusie oficerów.
Jej przyjęcie i wdrożenie wymagało znowelizowania rozporządzenia ministra obrony
narodowej z 17 czerwca 2004 roku w spra2008/04
Kryteria
Warunki mianowania żołnierza na pierwszy stopień wojskowy w czasie pokoju:
• w korpusie podoficerów – posiadanie wykształcenia co najmniej na poziomie szkoły ponadgimnazjalnej i zdanie egzaminu na podoficera;
• w korpusie oficerskim – posiadanie wykształcenia wyższego i zdanie egzaminu na
oficera;
ponadto:
• uzyskanie pozytywnych wyników w szkoleniu
wojskowym;
• uzyskanie pozytywnej opinii służbowej;
• osobiste zdyscyplinowanie;
• ukończenie kursu lub szkolenia wojskowego
wymaganych dla stopnia wojskowego, na który
ma być dokonane mianowanie.
wie mianowania na stopnie wojskowe w zakresie trybu sporządzania i obiegu wniosków
o mianowanie oraz zasad wręczania aktów
mianowania.
Znowelizowane rozporządzenie MON zostało ogłoszone w DzU z 2008 roku nr 77,
poz. 459 i weszło w życie w maju tego roku.
Mianowanie na pierwszy stopień
wojskowy w czasie pokoju
W okresie pokoju na pierwszy stopień oficerski (podporucznika lub podporucznika
marynarki) oraz na stopnie oficerskie generałów i admirałów mianuje w drodze postanowienia, na wniosek ministra obrony narodowej, prezydent RP. Dotyczy to zarówno
żołnierzy będących w czynnej służbie wojskowej, jak i żołnierzy rezerwy oraz osób
niepodlegających obowiązkowi czynnej
służby wojskowej (czyli tych, którzy ukończyli 60. rok życia).
Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi na pierwszy stopień oficerski (podporucznika lub podporucznika marynarki) może być
mianowany żołnierz rezerwy, który ukończył
przeszkolenie wojskowe przed 1 stycznia
2004 roku i spełnia warunki określone w art. 76 cd. s. 28
ust. 9 pkt 2 ustawy o powszechnym obowiązku u
25
MON
Z ŻYCIA JEDNOSTEK
3–4.09. W Śląskim Okręgu
Wojskowym przebywała delegacja Dowództwa Sił Szkolenia
i Wsparcia Sił Zbrojnych
Republiki Słowacji.
9.09. W Śpiechach wojsko
rozpoczęło budowę mostu na
rzece łęg, który zastąpi most
zniszczony podczas powodzi.
15–19.09. Sprawdzenie wybranych dziedzin działalności
Wojewódzkiego Sztabu
Wojskowego w Zielonej Górze
i wojskowych komend uzupełnień w Gorzowie Wlkp.,
Sulęcinie, Zielonej Górze oraz
żaganiu, związanych m.in.
z administrowaniem rezerwami osobowymi oraz procesem profesjonalizacji Sił
Zbrojnych, było celem kontroli prowadzonej przez oficerów
ze Sztabu Generalnego WP.
19–26.09. W trakcie ćwiczeń
„Anakonda 2008” zadaniem
1 Pomorskiej Brygady
logistycznej było rozwinięcie
na drawskim poligonie pełnozakresowego komponentu logistycznego.
30.09.–2.10. W 10 Opolskiej
Brygadzie logistycznej oraz
55 Batalionie Remontowym
odbyło się szkolenie szefów
logistyki jednostek wojskowych Śląskiego Okręgu
Wojskowego.
W
ramach centralnych obchodów Narodowego
Święta Niepodległości odbyły
się w Warszawie m.in.: msza
św., której przewodniczył nuncjusz apostolski abp józef Kowalczyk, uroczysta odprawa
warty przed Grobem Nieznanego żołnierza, koncert Póki
w narodzie myśl swobody żyje…
zorganizowany przez Ministerstwo Obrony Narodowej w Teatrze Polskim oraz Gala w Teatrze Wielkim, której gospodarzem był Zwierzchnik Sił Zbrojnych Prezydent RP lech Kaczyński. Tradycyjnie 11 listopada prezydent wręczył nominacje
generalskie. Na pierwszy sto-
pień generalski zostali mianowani: płk Dariusz Antoni łukowski, płk dypl. pil. Tadeusz Mikutela, płk dypl. pil. Stefan Rutkowski, płk janusz Sobolewski,
płk leszek Surawski, płk Sławomir Wojciechowski i kmdr jarosław janusz Ziemiański. Także
inni wojskowi mieli zaszczyt
odebrać wyróżnienia. Grupa żołnierzy otrzymała m.in. Krzyże
Wojskowe oraz Gwiazdy Iraku
i Afganistanu. Uroczystości związane z obchodami Narodowego
Święta Niepodległości zorganizowano w garnizonach zlokalizowanych na terenie całej Polski
oraz w polskich kontyngentach
wojskowych.
Żywność wysokiej jakości
W
Ministerstwie Rolnictwa 6 listopada podpisano umowę
o współpracy pomiędzy Inspekcją
jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych a Inspektoratem
Wsparcia Sił Zbrojnych. Porozumienie ma zagwarantować wysoką jakość produktów spożywczych
dostarczanych armii. Zakup żywności dla sił zbrojnych leży w gestii
ośmiu rejonowych baz materiałowych. Dotychczas główny ciężar
kontroli jakości dostarczanych produktów spoczywał na barkach
osób odbierających dostawy żywności. Teraz w jej ocenie będą one
wspierane przez akredytowanych pracowników IjHAR-S.
2008/04
ARTUR GRZyWACZ
14–18.09. Dowóz środków
bojowych, materiałowych
i technicznych do wojsk był tematem ćwiczeń „Agat 08”
1 Brygady logistycznej.
90. rocznica
odzyskania niepodległości
MON
Z ŻYCIA JEDNOSTEK
17.10. Zakończyły się ćwiczenia „IRIBA II” certyfikujące żołnierzy II zmiany Polskiego
Kontyngentu Wojskowego
w Czadzie. W Ośrodku
Szkolenia Poligonowego Wojsk
lądowych w Świętoszowie
ćwiczyli m.in. żołnierze
10 Brygady logistycznej.
Święto iWsp SZ
Ś
WAT
więto Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych na Starym Rynku w Bydgoszczy uczczono uroczystą zbiórką, a tuż po niej – festynem dla
mieszkańców miasta. Na zaproszenie gen. dyw. Zbigniewa Tłok-Kosowskiego, szefa inspektoratu, w uroczystościach uczestniczyli: minister obrony narodowej Bogdan Klich, minister spraw zagranicznych Radosław Sikorski oraz przewodniczący sejmowej Komisji Obrony Narodowej janusz Zemke. Podczas zbiórki wręczono odznaczenia i akty
mianowania na wyższe stopnie wojskowe, a także „Kodeksy honorowe
żołnierza zawodowego Wojska Polskiego”.
„Uzbrojenie 2008”
M
iędzy 8 a 10 października
w Pułtusku odbyła się VII
Międzynarodowa Konferencja
Uzbrojeniowa „Uzbrojenie 2008”
poświecona naukowym aspektom techniki uzbrojenia i bezpieczeństwa, zorganizowana przez
Instytut Techniki Uzbrojenia Wydziału Mechatroniki Wojskowej Akademii Technicznej z Warszawy oraz Wojskowy Instytut Techniczny
Uzbrojenia z Zielonki. Patronat medialny nad konferencją objął redaktor naczelny dyrektor Redakcji Wojskowej Marek Sarjusz-Wolski. Tegoroczna konferencja zgromadziła ponad 200 uczestników,
w tym 32 z zagranicy.
W
Wyjaśnienie
trzecim numerze „Przeglądu logistycznego” ukazał się artykuł
Inspektorat skazany na sukces autorstwa płk. dr. Stanisława
Dintera, zastępcy szefa Zarządu Operacji Sił Powietrznych w Dowództwie Sił Powietrznych. Zawarte w artykule poglądy dotyczące przyszłych, domniemanych zmian zarówno w Inspektoracie Wsparcia Sił
Zbrojnych, jak i w systemie logistycznym polskiej armii, są prywatnymi poglądami autora, a nie oficjalnym stanowiskiem IWsp SZ.
Rzecznik prasowy IWsp SZ ppłk Andrzej Lis
2008/04
19–23.10. Drużyna wojskowych kucharzy z jednostek
Inspektoratu Wsparcia Sił
Zbrojnych, Sił Powietrznych
i Marynarki Wojennej zdobyła
dwa brązowe medale na
Międzynarodowej Olimpiadzie
Kucharskiej, jednej z najbardziej prestiżowych imprez kulinarnych na świecie, która odbyła się w niemieckim Erfurcie.
23.10. Konwent Dziekanów
Korpusu Oficerów WP spotkał
się z kadrą 10 Blog.
Przedstawiono działalność
Konwentu na rzecz środowiska
żołnierzy zawodowych i najważniejsze aspekty planowanych
zmian w służbie wojskowej.
24.10. Zadania służby wychowawczej w procesie profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP były
tematem odprawy, która odbyła się we Wrocławiu. W spotkaniu uczestniczyło 110 żołnierzy ze wszystkich rodzajów Sił
Zbrojnych.
7.11. W 1 Brygadzie
logistycznej odbyły się uroczystości związane z Narodowym
Świętem Niepodległości oraz
przywitaniem żołnierzy XXIX
zmiany PKW liban i III zmiany
PKW Afganistan.
2
współpraca
2008/04
OPRACOWANIE WŁASNE
Attaché obrony (wojskowy, morski, lotniczy)
w polskim przedstawicielstwie dyplomatycznym
Szef Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego (WSzW),
Wojskowy Komendant Uzupełnień (WKU)
Upoważniony żołnierz zawodowy
(po ćwiczeniach w podległych JW)
Szef lub Zastępca Szefa Inspektoratu Wsparcia SZ
(po zakończeniu kursu oficerskiego w WSO (AMW)
lub po ćwiczeniach w podległych JW)
Dowódca lub Zastępca Dowódcy RSZ
(żołnierzom rezerwy – kapelanom)
Biskup Polowy WP/Prawosławny Ordynariusz
Wojskowy/Ewangelicki Biskup Wojskowy
Organy wręczające akty mianowania:
Attaché obrony (wojskowy, morski, lotniczy) w polskim
przedstawicielstwie dyplomatycznym
Władze naczelne związków i stowarzyszeń
kombatanckich
Komendant - rektor WSO/AMW
(kurs oficerski)
współpraca
Wojskowy Komendant Uzupełnień
(ćwiczenia wojskowe)
SZTAB GENERALNY
WP
Ewangelickie
Duszpasterstwo
Wojskowe
Prawosławny
Ordynariat WP
Przesyłanie aktów mianowania
Przesyłanie wyciągów z postanowienia prezydenta RP
Urząd ds. Kombatantów
i Osób Represjonowanych
Przesyłanie wyciągów z postanowienia prezydenta RP
SGWP
Organy sporządzające akty mianowania:
WKU W-wa
Śródmieście
Przesyłanie wniosków
o mianowanie
o mianowanie po
kursach
po ćwiczeniach w TOAW
Ordynariat Polowy
WP
Organy opiniujące:
Przygotowanie
postanowienia
prezydenta RP
DEPARTAMENT KADR
MON
po ćwiczeniach w JW
Organy mianujące:
minister obrony narodowej
Przesłanie
postanowienia
prezydenta RP
Sporządzanie
aktów mianowania
Kontrasygnata
prezesa Rady Ministrów
Organy występujące z wnioskiem:
Urząd ds.
Kombatantów
i Osób
Represjonowanych
DEPARTAMENT KADR MON
Dowódca jednostki wojskowej (JW)
(ćwiczenia wojskowe)
prezydent Rzeczypospolitej Polskiej (podpisanie postanowienia)
Rys. 1. Procedury mianowania w rezerwie na pierwszy stopień wojskowy w korpusie oficerów
obrony RP, tzn. ma wykształcenie wyższe, zdał
egzamin na oficera oraz, w myśl § 35 rozporządzenia MON w sprawie mianowania na stopnie wojskowe, uczestniczył przez co najmniej
dziesięć dni w ćwiczeniach wojskowych.
Natomiast żołnierz rezerwy, który ukończył
przeszkolenie wojskowe po 1 stycznia 2004 roku, może być mianowany, jeśli spełnia warunki określone w art. 76 ust. 9 pkt 2 ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP, czyli ma
wykształcenie wyższe, zdał egzamin na oficera, ma tytuł magistra (równorzędny) i odbył
kurs oficerski albo łącznie odbył zajęcia wojskowe i trwające co najmniej dziesięć dni ćwiczenia wojskowe. Jeśli żołnierz rezerwy spełnia wymienione warunki, to – zgodnie z § 26
rozporządzenia MON z 17 czerwca 2004 roku
– z wnioskiem o mianowanie na pierwszy
i kolejny wyższy stopień wojskowy w korpusie oficerów występują:
– dowódca jednostki wojskowej, w której
żołnierz rezerwy pełnił okresową służbę
wojskową lub ostatnio odbywał ćwiczenia
wojskowe;
– dowódca jednostki wojskowej, do której
żołnierz rezerwy ma przydział mobilizacyjny
na stanowisko w strukturze wojennej;
– wojskowy komendant uzupełnień właściwy ze względu na miejsce stałego pobytu (zamieszkania lub czasowego pobytu żołnierza
rezerwy, trwającego ponad trzy miesiące).
Ponieważ w wyższych szkołach oficerskich
(WSO, akademie) podległych dowódcom rodzajów sił zbrojnych kursy oficerskie są przeprowadzane w cyklu trzymiesięcznym, natomiast ćwiczenia wojskowe dla żołnierzy rezerwy mających przydziały mobilizacyjne (lub
mających otrzymać takie przydziały) są prowadzone według planów w cyklu rocznym
i sześcioletnim, przyjęto do stosowania następujące drogi w ramach procedury mianowania na pierwszy stopień wojskowy w korpusie
oficerów:
1. W odniesieniu do absolwentów kursów
oficerskich w rezerwie:
– komendanci-rektorzy wyższych szkół
oficerskich (akademii) po pierwszym etapie kursu oficerskiego przesyłają zaopinio2008/04
wane wnioski o mianowanie uczestniczących w kursie żołnierzy rezerwy bezpośrednio do Sztabu Generalnego WP (ZOiU –
P1). ZOiU po analizie merytorycznej i zaopiniowaniu przesyła wnioski do Departamentu Kadr MON (DK MON);
– DK MON po sprawdzeniu wniosków
przygotowuje projekt postanowienia prezydenta RP. Z upoważnienia ministra obrony
narodowej projekt ten zostaje przedłożony
prezesowi Rady Ministrów do kontrasygnaty, a następnie przesłany do Kancelarii Prezydenta RP;
– Kancelaria Prezydenta RP projekt postanowienia o mianowaniu na pierwszy stopień
wojskowy w korpusie oficerów przedkłada do
podpisu prezydentowi RP w takim terminie,
aby wręczenie aktów mianowania mogło nastąpić w ostatnim dniu kursu oficerskiego
zgodnie z ceremoniałem wojskowym;
– DK MON po otrzymaniu z Kancelarii Prezydenta RP podpisanego postanowienia sporządza na jego podstawie akty mianowania na
stopień podporucznika i przekazuje je organowi właściwemu (upoważnionej osobie) do ich
wręczenia.
Za zorganizowanie uroczystego wręczenia
aktu mianowania każdorazowo będzie odpowiedzialne dowództwo rodzajów sił zbrojnych,
któremu podlega wyższa szkoła oficerska
(akademia) przeprowadzająca szkolenie kursowe. Jeśli kurs oficerski będzie dotyczył przygotowania księży na stanowiska kapelanów
wojskowych, akty mianowania zostaną wręczone odpowiednio w ordynariatach: polowym
WP, prawosławnym WP lub w ewangelickim
duszpasterstwie wojskowym.
2. W odniesieniu do podchorążych rezerwy,
którzy odbyli dziesięć dni ćwiczeń wojskowych, a egzamin na oficera złożyli przed
1 stycznia 2004 roku:
– dowódca jednostki wojskowej, w której
przydziale mobilizacyjnym pozostaje żołnierz rezerwy, we współdziałaniu z wojskowym komendantem uzupełnień analizuje,
którzy kandydaci spełnią wymogi mianowania na pierwszy stopień oficerski po ich
powołaniu na planowe ćwiczenia wojskowe u
29
– szef Inspektoratu Wsparcia SZ (dowódca
u i w trakcie ćwiczeń informuje kandydatów
o procedurze oraz przybliżonym terminie RSZ) w wytypowanej podległej jednostce wojwręczenia aktu mianowania;
skowej planuje i organizuje jednodniowe
– po spełnieniu przez żołnierza rezerwy nie- (weekendowe) ćwiczenia wojskowe, podczas
zbędnych wymagań formalnoprawnych, uza- których oficerom rezerwy zostają uroczyście
sadniających mianowanie (udział przez dzie- wręczone akty mianowania.
sięć dni w ćwiczeniach wojskowych w ramach
Powołanie na jednodniowe (weekendowe)
przydziału mobilizacyjćwiczenia wojskowe
nego), dowódca jednostprzez właściwych wojŻołnierze rezerwy biorący
ki wojskowej, do której
skowych komendantów
udział w uroczystości
żołnierz ma przydział
uzupełnień następuje po
mobilizacyjny, występuzłożeniu wniosku do wojmianowania na pierwszy
je z wnioskiem o mianoskowego komendanta
stopień oficerski podczas
wanie bezpośrednio do
uzupełnień o ochotnicze
Sztabu Generalnego WP
specjalnie zorganizowanych odbycie ćwiczeń wojsko(ZOiU – P1). Jeśli żołwych, które będą zaliczonierz rezerwy ma przyne żołnierzowi rezerwy
ćwiczeń wojskowych
dział mobilizacyjny do
w poczet liczby dni ćwibędą występować
TOAW (WSzW/WKU),
czeń wymaganych do
z wnioskiem występuje w umundurowaniu polowym. mianowania na kolejny
wojskowy komendant
wyższy stopień wojskouzupełnień;
wy w korpusie oficerów w rezerwie.
– Sztab Generalny WP (ZOiU–P1) po anaAkty mianowania będą wręczone zgodlizie merytorycznej wniosków i ich zaopinio- nie z ceremoniałem wojskowym podczas
waniu przesyła je do DK MON;
uroczystej zbiórki pododdziałów jednost– DK MON sprawdza wnioski, przygo- ki wojskowej i zwartego pododdziału złotowuje projekt postanowienia prezydenta żonego z rezerwistów. Żołnierzom rezerRP, a następnie, z upoważnienia ministra wy akty mianowania, z jednoczesnym odobrony narodowej, przedkłada go prezeso- słonięciem gwiazdek na pagonach, wręczą
wi Rady Ministrów do kontrasygnaty, tak odpowiednio:
aby były one wydawane trzy razy w roku –
– dowódcy (zastępcy) rodzajów sił zbrojz okazji Święta Narodowego Trzeciego Ma- nych, którym podlega wyższa szkoła oficerja, Święta Wojska Polskiego (15 sierpnia) ska (akademia) prowadząca kurs oficerski,
oraz Narodowego Święta Niepodległości a w przypadku wręczania aktów mianowa(11 listopada);
nia po odbytych ćwiczeniach w podległych
– Kancelaria Prezydenta RP projekt posta- jednostkach wojskowych – dowódcy tych
nowienia o mianowaniu na pierwszy stopień jednostek;
wojskowy w korpusie oficerów przedkłada
– szef (zastępca szefa) Inspektoratu Wspardo podpisu prezydentowi RP w takim termi- cia Sił Zbrojnych w przypadku wręczania aknie, aby akty mianowania można było uro- tów mianowania po odbytych ćwiczeniach
czyście wręczyć w trakcie obchodów wymie- wojskowych żołnierzom rezerwy pozostająnionych świąt;
cym w przydziałach mobilizacyjnych podle– DK MON na podstawie otrzymanego głych jednostek wojskowych.
z Kancelarii Prezydenta RP podpisanego poW przypadku wręczania aktów mianowania
stanowienia sporządza akty mianowania na żołnierzom rezerwy w trakcie specjalnie zorstopień podporucznika i przekazuje je organo- ganizowanych ćwiczeń wojskowych w wytywi właściwemu do ich wręczenia (w tym przy- powanej przez szefa Inspektoratu Wsparcia SZ
padku szefowi Inspektoratu Wsparcia SZ);
jednostce wojskowej należy przewidzieć za-
2008/04
bezpieczenie sortów mundurowych i wyposażenia niezbędnego żołnierzowi rezerwy uczestniczącemu w tym przedsięwzięciu.
Na uroczystość wręczenia aktów mianowania żołnierzom rezerwy każdorazowo będą
zapraszani przedstawiciele władz państwowych i samorządowych, przedstawiciele mediów (TV, radia, prasy) oraz członkowie najbliższej rodziny żołnierzy rezerwy, a także
młodzież szkolna.
3. W odniesieniu do żołnierzy (chorążych,
podoficerów i szeregowych) – uczestników
walk o wolność i niepodległość Polski podczas II wojny światowej i w okresie powojennym.
Zgodnie z ustawą z 24 lipca 1999 roku
o szczególnych zasadach, warunkach i trybie
mianowania na wyższe stopnie wojskowe żołnierzy uczestniczących w walkach o wolność
i niepodległość Polski podczas II wojny światowej i w okresie powojennym organami występującymi z wnioskiem o mianowanie tej kategorii żołnierzy są:
– władze naczelne związków i stowarzyszeń
kombatanckich;
– wojskowi komendanci uzupełnień, stosownie do pobytu stałego lub czasowego ponad
trzy miesiące, jeśli żołnierz nie należy do żadnej organizacji kombatanckiej;
– attaché obrony przedstawicielstw zagranicznych – w stosunku do żołnierzy zamieszkujących za granicą państwa (wniosek jest kierowany do WKU Warszawa-Śródmieście).
Wnioski są przesyłane do Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych, który
sprawdza je merytorycznie i przesyła do ministra obrony narodowej.
Przepisy tej ustawy dopuszczają możliwość
mianowania chorążych, podoficerów i szeregowych na pierwszy stopień w korpusie oficerskim (podporucznika) oraz oficerów o jeden stopień wyżej, natomiast oficerów pomijanych w mianowaniu w okresie powojennym – o dwa stopnie wyżej (rys. 1).
Przygotowanie na podstawie postanowienia
prezydenta RP lub decyzji ministra obrony
narodowej aktów mianowania wynika z postanowień § 4 ust. 3 rozporządzenia ministra
2008/04
obrony narodowej z 17 czerwca 2004 roku
w sprawie mianowania na stopnie wojskowe. W przypadku mianowania żołnierza rezerwy na pierwszy stopień oficerski (podporucznika lub podporucznika marynarki),
oraz na stopnie oficerskie generałów (admirałów), akt mianowania sporządza dyrektor
departamentu Ministerstwa Obrony Narodowej właściwego do spraw kadr. W przypadku mianowania żołnierzy rezerwy na wyższy stopień wojskowy akt mianowania sporządza szef WSzW. Akty te, zgodnie z postanowieniami § 4 ust. 4 wspomnianego rozporządzenia ministra obrony narodowej,
wręcza żołnierzowi rezerwy wojskowy komendant uzupełnień, szef WSzW albo żołnierz zawodowy upoważniony przez organ
uprawniony do mianowania.
Po ostatniej nowelizacji ustawy w art. 76
pojawił się nowy ustęp – 13a, dający delegację do wydania rozporządzenia prezydenta RP określającego tryb nadawania stopni
wojskowych podporucznika oraz generałów
i admirałów. Z informacji uzyskanych w Biurze Bezpieczeństwa Narodowego wynika,
że przedmiotowy projekt rozporządzenia
znajduje się w Kancelarii Prezydenta RP
i zostanie uzgodniony również z ministrem
obrony narodowej.
Mianowanie na wyższy
stopień wojskowy
Mianowanie w czasie pokoju na kolejny,
wyższy stopień wojskowy, zgodnie z art. 76
ust. 11 ustawy z 21 listopada 1967 roku
o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, może nastąpić, jeśli żołnierz rezerwy:
– ma przydział mobilizacyjny (pracowniczy
przydział mobilizacyjny lub przydział organizacyjno-mobilizacyjny lub przewiduje się
nadanie mu takiego przydziału);
– odbył ćwiczenia wojskowe lub okresową służbę wojskową, a w przypadkach uzasadnionych potrzebami sił zbrojnych, mimo
nieodbycia tych ćwiczeń lub służby – ma zawód lub wykształcenie przydatne na stanowisku służbowym w jednostce wojskowej u
31
Mianowanie
Ż
ołnierz rezerwy może być mianowany na kolejny wyższy stopień wojskowy:
– w czasie odbywania ćwiczeń wojskowych;
– po odbyciu ćwiczeń wojskowych lub służby
okresowej;
– w przypadkach uzasadnionych potrzebami sił
zbrojnych;
– w uznaniu zasług za wykonywanie prac lub zadań na rzecz obronności państwa, jeżeli od poprzedniego mianowania upłynęły co najmniej
trzy lata.
Szczególne przypadki
Ze względu na uzasadnione potrzeby sił
zbrojnych na kolejny wyższy stopień wojskowy
można mianować:
• oficera rezerwy – w korpusach osobowych:
lotnictwa, marynarki wojennej, sprawiedliwości
i obsługi prawnej, medycznym lub duszpasterstwa, jeżeli od poprzedniego mianowania upłynęły co najmniej trzy lata, do stopnia nie wyższego niż stopień etatowy zajmowanego stanowiska służbowego;
• podoficera rezerwy – w korpusie osobowym
medycznym, jeżeli od poprzedniego mianowania upłynęły co najmniej trzy lata, do stopnia
nie wyższego niż stopień etatowy zajmowanego stanowiska służbowego.
u i co najmniej przez rok miał przydział mobilizacyjny na to stanowisko lub był zamustrowany na statku żeglugi morskiej przewidzianym na potrzeby mobilizacyjne.
Na wyższy stopień wojskowy w korpusie
oficerów może być mianowany żołnierz rezerwy, który w posiadanym stopniu wojskowym pełnił okresową służbę wojskową
lub odbył ćwiczenia wojskowe w łącznym
wymiarze co najmniej 30 dni. Mianować
można na stopień nie wyższy niż stopień
etatowy stanowiska służbowego, na które
żołnierz rezerwy ma przydział mobilizacyjny lub przewiduje się nadanie mu takiego przydziału.
Warunkiem wystąpienia z wnioskiem o mianowanie na pierwszy stopień wojskowy w korpusie podoficerskim (kaprala lub mata) jest
posiadanie wykształcenia co najmniej na poziomie szkoły ponadgimnazjalnej i zdanie egzaminu na podoficera oraz odbycie lub pełnienie czynnej służby wojskowej albo odbycie zajęć wojskowych (dotyczy studentów akademii
morskich). Natomiast na kolejny stopień wojskowy w korpusie podoficerskim żołnierz rezerwy może być mianowany po odbyciu w posiadanym stopniu wojskowym jednorazowo
dziesięciu dni ćwiczeń wojskowych lub łącznie 14 dni ćwiczeń w przypadku ich odbycia
w kilku okresach.
2008/04
andrzej wojtusik
Wnioski o mianowanie żołnierzy rezerwy
podlegających obowiązkowi czynnej służby
wojskowej (do 60. roku życia) upoważnieni
dowódcy jednostek wojskowych oraz stowarzyszenia i organy władzy publicznej zrzeszające i zatrudniające byłych żołnierzy zawodowych przesyłają do właściwych wojskowych komendantów uzupełnień. Ci
przedstawiają je DK MON drogą służbową
– za pośrednictwem Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego, Sztabu Generalnego WP
oraz dyrektora Departamentu Kadr MON.
DK MON przedstawia wnioski organowi
uprawnionemu do mianowania na dany stopień wojskowy – prezydentowi RP w przy2008/04
padku pierwszego stopnia oficerskiego
i stopni generałów (admirałów) oraz ministrowi obrony narodowej w przypadku kolejnych stopni oficerskich. W trybie drogi
służbowej są sprawdzane zasadność i poprawność wypełnionego wniosku oraz jest
dołączana opinia (w Sztabie Generalnym
WP zajmuje się tym ZOiU – P1).
W przypadku osób niepodlegających obowiązkowi służby wojskowej (ustawowo
przekroczony 60. rok życia) wnioski o mianowanie przesyłają do właściwego wojskowego komendanta uzupełnień stowarzyszenia zrzeszające osoby biorące udział w walkach o niepodległość państwa i misjach pokojowych, organy władzy publicznej zrzeszające i zatrudniające byłych żołnierzy zawodowych oraz attaché obrony polskich
przedstawicielstw dyplomatycznych. Wojskowy komendant uzupełnień zaopiniowane wnioski kieruje, przez szefa WSzW, do
dyrektora DK MON. Departament ten
przedstawia wnioski organowi uprawnionemu do mianowania na dany stopień wojskowy – prezydentowi RP w przypadku pierwszego stopnia oficerskiego i stopni generałów (admirałów) oraz ministrowi obrony narodowej w przypadku kolejnych stopni oficerskich.
Znowelizowana w ubiegłym roku ustawa
(dodano nowy ust. 11a) umożliwia występowanie z wnioskami o mianowanie również żołnierzy rezerwy, którzy nie spełniają warunków
określonych w ust. 11, jeśli jest to uznaniem
ich zasług za wykonywanie prac lub zadań na
rzecz obronności państwa (rys. 2).
Mianowanie byłych żołnierzy
zawodowych-podoficerów
W przypadku mianowania byłych żołnierzy zawodowych-podoficerów z tytułu wykonywania działalności związanej z obronnością państwa, niezależnie od kompetencji szefów terenowych organów administracji wojskowej (wojskowych komendantów
uzupełnień, szefów WSzW), uprawnionych
do mianowania na wyższe stopnie wojskowe, stosuje się przepisy rozporządzenia ministra obrony narodowej z 12 maja 2006 roku u
33
u w sprawie mianowania na wyższy stopień
wojskowy osób niepodlegających obowiązkowi czynnej służby wojskowej oraz byłych
żołnierzy zawodowych.
NOTATKA
W przypadku mianowania byłych żołnierzy zawodowych w korpusie podoficerskim z tytułu wykonywania
działalności związanej z obronnością państwa organem
właściwym do mianowania na wyższy stopień jest minister obrony narodowej.
Żołnierze tej grupy są mianowani w osobnym trybie, na podobnych zasadach jak oficerowie, a z wnioskiem o mianowanie występują:
– właściwi wojskowi komendanci uzupełnień;
– stowarzyszenia zrzeszające byłych żołnierzy zawodowych – w odniesieniu do żołnierzy zrzeszonych w tych stowarzyszeniach;
– organy władzy publicznej lub podmioty
mające osobowość prawną i zatrudniające byłych żołnierzy zawodowych – w odniesieniu
do żołnierzy zatrudnionych w urzędach tych
organów lub podmiotów.
Jeśli z wnioskiem o mianowanie występują stowarzyszenia lub organy władzy publicznej albo podmioty posiadające osobowość prawną, wniosek jest kierowany do
właściwych wojskowych komendantów uzupełnień, a następnie do szefów WSzW.
W przypadku byłych żołnierzy zawodowych-podoficerów niepodlegających obowiązkowi czynnej służby wojskowej, wnioski te są przesyłane bezpośrednio do DK
MON. Natomiast w przypadku byłych żołnierzy zawodowych-podoficerów podlegających obowiązkowi czynnej służby wojskowej wnioski o mianowanie są kierowane do
Sztabu Generalnego WP – ZOiU (P1). Po
przeanalizowaniu i zaopiniowaniu ZOiU
przesyła je do DK MON.
Mianowanie byłych żołnierzy zawodowych-podoficerów w omawianym trybie
może nastąpić tylko w ramach danego korpusu osobowego Sił Zbrojnych RP. Oznacza to, że podoficerowie mogą być mianowani jedynie do stopnia starszego chorążego sztabowego włącznie, bez możliwości
mianowania np. na pierwszy stopień w korpusie oficerów.
Mianowanie w czasie mobilizacji,
stanu wojennego i wojny
W przypadku ogłoszenia mobilizacji, stanu
wojennego i w czasie wojny organami uprawnionymi do mianowania na wyższy stopień
wojskowy są:
– na stopień wojskowy podporucznika (podporucznika marynarki) – w drodze postanowienia – naczelny dowódca sił zbrojnych;
– na stopnie wojskowe generałów (admirałów) – w drodze postanowienia – prezydent
Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek naczelnego dowódcy sił zbrojnych;
– na pozostałe stopnie – w drodze decyzji lub rozkazu – minister obrony narodowej lub naczelny dowódca sił zbrojnych,
a także następujące organy wojskowe: szef
Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, dowódca rodzaju sił zbrojnych, szef Służby
Kontrwywiadu Wojskowego, szef Służby
Wywiadu Wojskowego, komendant główny
Żandarmerii Wojskowej, dowódca Garnizonu Warszawa, terenowe organy administracji wojskowej oraz inni dowódcy jednostek
wojskowych.
Spodziewane efekty
Wdrożenie w bieżącym roku nowej procedury mianowania w rezerwie na pierwszy i kolejne stopnie oficerskie powinno skutkować:
– uproszczeniem i wyeliminowaniem biurokracji (znacznym zmniejszeniem liczby
pism będących w obiegu, oszczędnością papieru dzięki usunięciu z wniosków opinii
dodatkowych organów, merytorycznie
zbędnych);
– skróceniem drogi i czasu obiegu wniosków
o mianowanie przez wyeliminowanie zbędnych organów opiniujących;
– nadaniem wyższej rangi aktom mianowania i upublicznieniem procedury ich wręczania, a tym samym promowaniem problematyki obronności w społeczeństwie;
– podniesieniem rangi oficera rezerwy
i doniosłości samego aktu mianowania oraz
2008/04
OPRACOWANIE WŁASNE
Attaché obrony (wojskowy, morski, lotniczy)
w polskim przedstawicielstwie dyplomatycznym
(wręczenie zgodnie z ceremoniałem wojskowym)
Szef WSzW Komendant WKU
Upoważniony żołnierz zawodowy
(żołnierzom rezerwy – kapelanom)
Biskup Polowy WP/Prawosławny Ordynariusz
Wojskowy/Ewangelicki Biskup Wojskowy
(wręczanie aktów mianowania
na stopnie generałów i admirałów)
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
Organy wręczające akty mianowania:
Władze naczelne związków i stowarzyszeń kombatanckich
Attaché obrony (wojskowy, morski, lotniczy) w polskim
przedstawicielstwie dyplomatycznym
Stowarzyszenia zrzeszające osoby, biorące udział w walkach
o niepodległość państwa i misjach pokojowych
Stowarzyszenia i organy władzy publicznej zrzeszające
i zatrudniające byłych żołnierzy zawodowych
Dowódca JW posiadający żołnierza na przydziale mobilizacyjnym
lub w której żołnierz odbywał ćwiczenia wojskowe
Wojskowy Komendant Uzupełnień
Przesyłanie
wniosków
WKU
WKU W-wa
Śródmieście
WKU
SZTAB GENERALNY
WP
DEPARTAMENT KADR
MON
Przesyłanie wyciągów z postanowienia
prezydenta RP oraz decyzji ministra ON
Sporządzanie i przesyłanie aktów
mianowania (do płk włącznie)
SGWP
Organy sporządzające akty mianowania:
Przesyłanie wniosków o mianowanie
osób niepodlegających powszechnemu obowiązkowi obrony
o mianowanie
żołnierzy podlegających powszechnemu
obowiązkowi obrony
Organy opiniujące:
Sporządzanie
projektów decyzji
ministra ON
Przygotowanie
postanowienia
prezydenta RP
DEPARTAMENT KADR MON
Organy występujące z wnioskiem:
WSzW WSzW
WSzW
Organy mianujące:
minister obrony narodowej
(podpisanie decyzji)
Przesłanie
postanowienia
Prezydenta RP
Sporządzanie aktów
mianowania
(gen./adm.)
Kontrasygnata
prezesa Rady Ministrów
Rys. 2. Procedury mianowania w rezerwie na wyższy stopień wojskowy w korpusie oficerów
prezydent Rzeczypospolitej Polskiej (podpisanie postanowienia)
2008/04
35
u docenieniem wysiłków żołnierzy rezerwy
wkładanych w ćwiczenia wojskowe;
– udziałem w uroczystości przedstawicieli wyższych organów wojskowych, przedstawicieli władz cywilnych, mediów, dziennikarzy i rodzin mianowanych żołnierzy rezerwy oraz pełniejszym wykorzystaniem
postanowień ceremoniału wojskowego
(udział kompanii honorowej, orkiestry wojskowej, sztandaru, zwartych pododdziałów
wojskowych, uczestnictwo w uroczystym
obiedzie, itp.);
– zintegrowaniem oficerów rezerwy i ich
identyfikowaniem się z siłami zbrojnymi.
Wpłynie to na uczestnictwo oficerów rezerwy w przyszłych ćwiczeniach wojskowych
(dążenie do spełnienia warunków mianowania na kolejny wyższy stopień oficerski
w rezerwie).
Wprowadzenie przedstawionych rozwiązań nie wpłynie bezpośrednio na wzrost wydatków z budżetu ministerstwa obrony narodowej. Wręczanie aktów mianowania będzie integralnym elementem kursów oficerskich, a konieczność zorganizowania przez
Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych dodatkowych ćwiczeń nie wpłynie na zwiększenie limitów związanych z prowadzeniem
ćwiczeń wojskowych żołnierzy rezerwy. Pozostałe wydatki (uroczysty obiad, przygotowanie kompanii honorowych oraz oprawy
uroczystości) będą ponoszone na zasadach
ogólnie przyjętych w Siłach Zbrojnych RP.
Co na przyszłość?
Obecnie procedowana kolejna nowelizacja ustawy z 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz proces profesjonalizacji sił zbrojnych zmuszają do opracowania
nowych rozwiązań prawnych, dotyczących
szeroko pojętej służby w rezerwie. Zarząd
Organizacji i Uzupełnień (P1) Sztabu Generalnego WP opracował projekt nowego zapisu art. 76 wspomnianej ustawy. Dążono
do wyeliminowania dwóch dotychczasowych delegacji ustawowych oraz funkcjonujących na ich podstawie dwóch rozporzą36 przegląd logistyczny
Akty prawne
1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
(DzU nr 78, poz. 483 ze zm.).
2. Ustawa z 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej
Polskiej (DzU z 2004 r. nr 277, poz. 2742,
z 2005 r. nr 180, poz. 1496, z 2006 r. nr 104,
poz. 708 i 711 i nr 220, poz. 1600, z 2007 r.
nr 107, poz. 732 i nr 176, poz. 1242).
3. Ustawa z 24 lipca 1999 roku o szczególnych
zasadach, warunkach i trybie mianowania na
wyższe stopnie wojskowe żołnierzy uczestniczących w walkach o wolność i niepodległość
Polski podczas II wojny światowej i w okresie
powojennym (DzU z 1999 r. nr 72, poz. 804).
4. Rozporządzenie ministra obrony narodowej
z 17 czerwca 2004 roku w sprawie mianowania
na stopnie wojskowe (DzU nr 150, poz. 1584,
z 2005 r. nr 68, poz. 598 i nr 133, poz. 1121,
z 2006 r. nr 86, poz. 596, z 2008 r. nr 77,
poz. 459).
5. Rozporządzenie ministra obrony narodowej
z 12 maja 2006 roku w sprawie mianowania na
wyższy stopień wojskowy osób niepodlegających obowiązkowi czynnej służby wojskowej
oraz byłych żołnierzy zawodowych (DzU nr 86,
poz. 597 oraz z 2008 r. nr 3, poz. 14).
6. Ceremoniał wojskowy. Sygn. Szt. Gen.
1447/95, s. 126–129, 155–165.
dzeń ministra obrony narodowej w sprawie
mianowania na stopnie wojskowe w rezerwie. W projekcie artykułu połączono zapisy odnoszące się do wszystkich grup żołnierzy rezerwy oraz osób podlegających i niepodlegających obowiązkowi czynnej służby
wojskowej. Zaproponowano także zmianę
zapisu delegacji ustawowej upoważniającej
ministra obrony narodowej do wydania rozporządzenia w przedmiotowej sprawie.
Jaki kształt ostatecznie przyjmie ustawa,
a później rozporządzenie ministra obrony narodowej, pokaże czas.

płk Wojciech Wnuk
Sztab Generalny Wojska Polskiego
2008/04
ZABEZPIECZENIE MATERIAŁOWE Paletyzacja
ISAF
Aby związki taktyczne,
oddziały i pododdziały
prowadziły skuteczną
walkę zbrojną,
muszą posiadać
odpowiednią ilość
środków bojowych.
Zastosowanie palet i kontenerów
w dostarczaniu amunicji
Ś
rodki bojowe, a w szczególności amunicję wykorzystywaną podczas działań bojowych, należy systematycznie
uzupełniać. Zapewnienie wojskom
amunicji wymaga m.in. sprawnego systemu
jej dostarczania. Dostarczanie amunicji to jej
transport przez szczebel nadrzędny lub jej odbiór przez użytkownika ze wskazanych źródeł1. Dowóz amunicji stanowi końcowy etap
w procesie zaopatrywania w nią wojsk.
Zasady dowozu amunicji
W Wojsku Polskim do dostarczania amunicji do związków taktycznych (oddziałów,
pododdziałów) używa się przede wszystkim
transportu samochodowego. Dopuszcza się
również transport kolejowy oraz powietrzny.
Do podstawowych cech transportu samochodowego, wyróżniających go spośród innych
rodzajów środków przewozowych, należy zaliczyć możliwość dotarcia do odbiorcy niezależnie od tego, gdzie się on znajduje, oraz
odporność na różne warunki atmosferyczne
i terenowe. Transport ten jest mniej zależny
od stałych szlaków komunikacyjnych niż np.
2008/04
Transport amunicji
W
Wojsku Polskim instrukcje wyróżniają następujące warianty dostarczania amunicji:
– transportem przełożonego;
– transportem zaopatrywanego ZT (oddziału, pododdziału);
– transport mieszany – będący połączeniem
dwóch poprzednich.
Wybór wariantu dostarczania amunicji do wojsk
będzie zależał od sytuacji bojowej i logistycznej.
transport kolejowy. Może być wykorzystywany elastycznie – w dużych lub małych kolumnach i zróżnicowanym terenie. Może działać
w sposób rozśrodkowany, co zapewni mu
mniejszą podatność na oddziaływanie przeciwnika, a także uzupełniać przewozy innych
rodzajów transportu.
Do ujemnych cech transportu samochodowego należą: stosunkowo mała pojemność u
M. Brzeziński: Zabezpieczenie logistyczne oddziałów i pododdziałów wojsk lądowych w działaniach taktycznych. Podręcznik. SGWP,
sygn. Szt. Gen. 1490/98, s. 32.
1
Źródła transportu
W początkowym okresie wojny dostarczanie
amunicji do wojsk będzie się odbywać przy
pomocy transportu szczebla taktycznego ze
stacjonarnych źródeł zaopatrzenia wyższych
szczebli, w tym także z transportów kolejowych.
W późniejszym okresie wojny do dostarczania
amunicji będzie wykorzystywany także transport
szczebla operacyjnego.
u przewozowa oraz niezbyt duży zasięg. Ponadto środki transportowe, przeznaczone w WP
do przewozu amunicji, są w zdecydowanej
większości nieprzystosowane do wykonywania prac samozaładowczych. W skład parku
samochodowego naszych sił zbrojnych wchodzą przede wszystkim ciężarowe samochody
skrzyniowe. Nie dysponują one integralnymi
urządzeniami załadowczymi, a ich skrzynie
ładunkowe mają ograniczone możliwości załadunku i przewozu jednostek ładunkowych
amunicji na paletach.
Obowiązujące zasady dowozu amunicji na
uprzywilejowanej pozycji stawiają związki
taktyczne, oddziały i pododdziały walczące
na głównym kierunku (w rejonie kluczowym). W stosunku do tych wojsk obowiązuje zasada dowozu transportem zaopatrującego, którym z reguły jest szczebel nadrzędny.
Związki taktyczne, oddziały i pododdziały
działające na kierunkach (w rejonach) drugorzędnych również są zaopatrywane przez
transport szczebla nadrzędnego. Jednak
w przypadku braku środków transportowych
wojska te pobierają amunicję ze szczebla nadrzędnego lub wskazanych źródeł wykorzystując w tym celu własny transport.
Związki taktyczne, oddziały i pododdziały
ogólnowojskowe, rodzajów wojsk, logistyczne i inne, niebiorące bezpośrednio udziału
w walce, uzupełniają zapasy amunicji, odbierając ją ze szczebla nadrzędnego lub wskazanych źródeł.
Oddziałom (pododdziałom) przydzielonym
do wykonywania zadań wsparcia amunicja jest
dostarczana siłami i środkami wydzielającego, a w przypadku ich organizacyjnego pod38 przegląd logistyczny
Fot. 1. Rozwinięcie polowego składu amunicji
porządkowania wchodzą one w system zaopatrywania przyjmującego.
W celu przyjęcia, sortowania, kompletowania, rozdziału oraz przygotowania amunicji do
użycia na poszczególnych szczeblach organizacyjnych rozwija się następujące polowe składy i punkty amunicyjne:
– dywizyjny skład amunicyjny (DSA) – jest
częścią dywizyjnego punktu zaopatrywania
(DPZ);
– brygadowy skład amunicyjny (BSA) –
jest częścią brygadowego punktu zaopatrywania (BPZ);
– batalionowy punkt amunicyjny (bpa) –
jest częścią batalionowego punktu zaopatrywania (bpz).
Amunicję do walczących wojsk dostarcza
się stosownie do posiadanych przez wyższego przełożonego sił i środków według następującego schematu:
2008/04
WOJCIECH MAJERAN
– z korpuśnych punktów zaopatrywania
(składów stacjonarnych, stacji wyładowczych)
do związków taktycznych i oddziałów korpuśnych – transportem korpuśnym;
– z dywizyjnych składów amunicyjnych
(składów stacjonarnych, stacji wyładowczych)
do oddziałów – transportem dywizyjnym;
– z brygadowych (pułkowych) składów amunicyjnych do batalionowych punktów amunicyjnych i w rejon stanowisk ogniowych artylerii – transportem brygadowym (pułkowym);
– do pododdziałów wchodzących w skład
batalionu amunicję dowozi się transportem
plutonu zaopatrzenia batalionu.
Anachronizm
Według przedstawionej zasady dowozu obowiązującej w WP, dowóz amunicji transportem przełożonego odbywa się o jeden szczebel niżej. Dostawy wciąż są oparte na powszechnym stosowaniu drobnej tary, czyli fabrycznych opakowań, którymi najczęściej są
2008/04
skrzynki drewniane. W jednej skrzynce mieści się zaledwie jedna sztuka amunicji (np. naboje do 125 mm armaty czołgowej, PPK
9M14M, pociski M-21). Pociąga to za sobą
konieczność organizacji niezwykle czasochłonnych i pracochłonnych przeładunków na
każdym niższym szczeblu zaopatrywania. Na
każdym szczeblu skrzynki z amunicją muszą
być rozładowane, posortowane, pogrupowane
dla poszczególnych odbiorców i raz jeszcze
załadowane. Zanim dotrą do walczących
wojsk, są kilkakrotnie poddawane tym samym
procesom. Większość tych prac jest wykonywana ręcznie. Wymaga to angażowania dużych zespołów ludzi.
Przedstawiony wyżej system dowozu ma,
jak widać, szereg cech ujemnych. Oprócz konieczności częstych przeładunków i wykorzystywania do nich dużej liczby żołnierzy, należy tu wymienić:
– wydłużenie czasu niezbędnego do zaopatrywania wojsk;
– utrudnienie ciągłości przemieszczania się
składów amunicji za walczącymi wojskami;
– zwiększenie możliwości uszkodzenia
amunicji w czasie przeładunków;
– w wypadku braku odpowiedniej liczby
środków transportowych utrudnienie przyjęcia dowiezionej amunicji.
Organizowane w opisany sposób dostawy
są bardzo mało efektywne. Ograniczają elastyczność wykorzystania środków transportowych, co przy ograniczonych możliwościach
pozyskania większej liczby osób do prac przeładunkowych może być przyczyną utrudnień
w terminowym zaopatrywaniu wojsk. Dlatego też, w celu zmniejszania liczby przeładunków, oraz czasu realizacji dostaw, pomija się
kolejne pośrednie ogniwa zaopatrywania oraz
wymianę środków transportowych. W WP
rozwiązanie to stosuje się przede wszystkim
podczas zaopatrywania oddziałów i pododdziałów artylerii, gdy zachodzi konieczność
zgromadzenia na stanowiskach ogniowych
doraźnych zapasów amunicji na ogniowe przygotowanie i wsparcie ataku. Wykorzystuje się
wówczas transport dywizyjny i wyższych
szczebli, który dowozi amunicję artyleryjską,
rakietową i moździerzową w rejon stanowisk u
39
Wykorzystanie tej formy dowozu amunicji
u ogniowych. Taki sposób dowozu amunicji był
z powodzeniem stosowany podczas drugiej wymaga jednak posiadania na wszystkich
wojny światowej2.
szczeblach zaopatrywania zunifikowanych
Należy przy tym wspomnieć, że pochodzą- środków transportowych przystosowanych do
ce z lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku wymogów eksploatacji w ciężkich warunkach
instrukcje, dotyczące
terenowych, w jakich
materiałowo-techniczbędą działały brygadoDowóz amunicji do wojsk i jej
nego zabezpieczenia
we składy i batalionowe
przekazywanie przez wymianę
działań wojsk przez
punkty amunicyjne.
służbę
uzbrojenia
Opisane wyżej możśrodków transportowych
liwości i sposoby
i elektroniki (SUiE),
umożliwia wyeliminowanie
zmniejszania potrzeb
nakazywały szefom
SUiE wyższych szcze- przeładunków oraz ułatwia szybką w zakresie przeładunków, mimo dużych wybli dokonywanie proi terminową obsługę wojsk.
siłków i dobrej organignoz wielkości i strukzacji pracy, nie zdołają
tury zużycia amunicji
przez podległe wojska oraz potrzeb wojsk całkowicie ich wyeliminować. Dotyczy to
w zakresie jej dowozu. Na tej podstawie szef szczególnie środków bojowych rozdzielanych
SUiE powinien kompletować zestawy amuni- w niewielkich ilościach, jak np. amunicja
cji, którymi byłby w stanie zaopatrzyć pierw- strzelecka. Nie zawsze też transport wyższeszorzutowe oddziały (pododdziały) w jej pod- go szczebla można będzie wykorzystywać do
stawowe rodzaje. Celem kompletowania tych dowozu z pominięciem kolejnych, pośrednich
zestawów byłoby zaopatrywanie wojsk bez po- ogniw zaopatrywania. Dlatego też, w celu zatrzeby organizowania przeładunków w rejonie pewnienia szybkiego i sprawnego przyjęcia
amunicji, zachodzi konieczność organizowaskładu amunicji niższego szczebla3.
sposób wymiany środków transportowych nia przeładunków z zastosowaniem mechanijest dość uniwersalny, pozwala bowiem na zacji prac przeładunkowych.
dowóz z pominięciem kolejnych, pośrednich
Propozycje rozwiązań
ogniw zaopatrywania. Może też być stosoPrzeprowadzane badania wykazały (tab.),
wany we wszystkich rodzajach działań bojo- że mechanizacja prac przeładunkowych,
wych. Środki transportowe na wyższych a zwłaszcza amunicji znajdującej się na paleszczeblach zaopatrywania pod względem ilo- tach przyczynia się do:
ściowym i jakościowym powinny jednak być
– zwiększenia cztero–sześciokrotnie wydajzaładowane według potrzeb walczących ności prac przeładunkowych;
wojsk oraz by nie zachodziła konieczność do– zmniejszenia liczby ludzi zatrudnionych
konywania przeładunków w punktach amu- do tych prac o 60–80%;
nicyjnych kolejnych ogniw zaopatrywania.
– zwiększenia trzy–czterokrotnie zdolności
Jest to stosunkowo łatwe w przypadku dowo- przewozowej środków transportowych (zwłaszzu masowo zużywanych środków bojowych, cza przez skrócenie czasu postojów podczas
jak amunicja artyleryjska dużych kalibrów, przeładunków)4.
Przy zastosowaniu kontenerów liczba ludzi
rakietowa, czołgowa oraz przeciwlotnicza.
Dowóz polega wówczas na organizowaniu potrzebnych do przeładunków jest jeszcze
punktów spotkania z łącznikami na styku koMateriałowo-techniczne zabezpieczenie wojsk operacyjnych
lejnych pośrednich ogniw zaopatrywania,
przez służbę uzbrojenia i elektroniki w warunkach polowych na
gdzie następuje podział kolumny według po- szczeblu taktycznym. Podręcznik. MON, sygn. uzbr. 1838/76,
trzeb danego szczebla i doprowadzenie mniej- Warszawa 1977, s. 84.
szych kolumn i pojedynczych samochodów
Tamże, s. 85.
Materiałowo-techniczne..., s. 86.
do miejsca przeznaczenia.
2
3
4
2008/04
Normy czasu ręcznego załadunku samochodów
oraz przy użyciu sprzętu ładunkowego
Rodzaj środka transportowego
Czas załadunku
przy użyciu podnośników
Czas załadunku
sposobem ręcznym
w dzień
w nocy
w dzień
w nocy
Samochód średniotonażowy
15 min
20 min
60 min
75 min
Samochód wysokotonażowy
20 min
25 min
90 min
110 min
Źródło: M. Brzeziński: Logistyka wojskowa. WAT 2647/2000, s. 251.
mniejsza, a ogólny czas rozładunku środków
transportowych znacznie krótszy.
Gdy zaczęto wprowadzać do powszechnego użycia pierwsze palety, rozpoczęto tworzenie na bazie palet jednostek ładunkowych (JŁ)
z jednorodnych rodzajów zaopatrzenia, które
były podatne na mechanizacje w czasie ich
przeładunków. Proces ten zapoczątkowano
także w bazach i składnicach amunicji.
Jednostki ładunkowe amunicji do dziś są jednostkami jednoasortymentowymi, co znaczy,
że zestawia się je z jednego kalibru i rodzaju,
a także z jednej partii amunicji. Końcówki partii zestawia się odpowiednio w mniejsze jedNOTATKA
Jednym z niezbędnych warunków efektywnego
stosowania mechanizacji prac przeładunkowych
jest nadanie ładunkom odpowiedniej postaci poprzez
zestawienie tych ładunków w jednostki ładunkowe
na paletach lub w kontenerach.
nostki ładunkowe stosownie do ilości skrzyń
w końcówce, a gdy nie można zestawić jednej
warstwy jednostek ładunkowych, skrzynie
przechowuje się luzem.
Szczegółowe zasady formowania jednostek
ładunkowych amunicji określono w wydanej
w 1973 roku instrukcji Katalog jednostek ładunkowych amunicji na paletach i w pakietach – sygn. uzbr. 1331/72. Jednostki ładunkowe amunicji tworzono w oparciu o drewniane palety o wymiarach 1200x800 mm.
Na początku lat dziewięćdziesiątych, na
podstawie wyników badań przeprowadzonych
przez składnice amunicji, sprawdzonych następnie w toku praktycznych ćwiczeń, opracowano nową instrukcję – Katalog jednostek
2008/04
ładunkowych amunicji na paletach – sygn. sł.
tech. 101/93. Zgodnie z instrukcją podstawową paletą, służącą do formowania jednostek
ładunkowych pozostawała paleta o wymiarach 1200x800 mm. Jednak ze względu na
dużą różnorodność wymiarów skrzyń, niepodporządkowanych normom wymiarów
opakowań, w niektórych rodzajach amunicji
nie było możliwości zestawienia jednostek ładunkowych na palecie uprzywilejowanej (małe wykorzystanie palety, nieprzydatność jednostki ładunkowej do piętrzenia w stosy, palety kolejnych warstw wiszą w powietrzu). Dla
tych przypadków opracowano wzory jednostek ładunkowych na palecie 1000x800 mm.
Jednostki ładunkowe amunicji opracowano
w dwóch wariantach:
– wariant 1. – podstawowy na palecie
uprzywilejowanej płaskiej, jednopłytowej,
czterowejściowej o wymiarach 1200x800 mm
tj. europalety. Wariant ten w dalszym ciągu
traktowano jako podstawowy, ponieważ jedynie paleta uprzywilejowana wchodziła do
ogólnokrajowego parku paletowego i mogła
być wymieniana u przewoźnika (np. PKP)
przy nadawaniu jednostek ładunkowych. Tylko w ten rodzaj palet są zaopatrywane jednostki wojskowe;
– wariant 2. – na palecie płaskiej, jednopłytowej, czterowejściowej o wymiarach
1000x800 mm. Paleta 1000x800 mm jest
również paletą znormalizowaną, lecz nie
wchodzi ona do krajowego parku paletowego, w związku z czym obrót tymi paletami
musiał odbywać się wyłącznie wśród ich
użytkowników bez możliwości wymiany u
41
ARCHIWUM AUTORA
Fot. 2. Przykład zastosowania kontenerów i palet w transporcie amunicji
u u przewoźników. Mimo to zalecane było stosowanie wariantu drugiego, gdyż zapewniał
lepsze wykorzystanie powierzchni magazynowej i środków transportu.
Mimo obiecujących początków nie udało się
jednak w pełni wdrożyć paletyzacji amunicji
w całych siłach zbrojnych, a tym samym wykorzystać niewątpliwych zalet tego rozwiązania. Przyczyną było zaniechanie wprowadzania
do jednostek wojskowych sprzętu mechanizacji prac przeładunkowych (mpp) oraz ograniczona podatność typowych samochodów ciężarowo-terenowych na przewóz paletowych jednostek ładunkowych. Przewozy amunicji sformowanej w jednostki ładunkowe na paletach
odbywały się wyłącznie między bazami oraz
składnicami amunicji, tylko transportem kolejowym lub zestawami drogowymi dużej ładowności (samochód ciężarowy z przyczepą). Nawet jeśli amunicja przechowywana w składnicy znajdowała się na paletach, to jej każdorazowe wydanie musiało być poprzedzone rozformowaniem jednostek ładunkowych. Odbiorcy, w większości niedysponujący sprzętem mpp,
nie mieliby możliwości ich rozładunku. Niemałą przeszkodą we wdrażaniu tego rozwiązania
było też nieprzystosowanie wielu obiektów ma42 przegląd logistyczny
gazynowych do wykorzystania sprzętu mpp
(zbyt wąskie drzwi, utrudniony dojazd do magazynów bądź jego brak). Z tego powodu paletyzacji nie wprowadzano przez długi czas nawet w niektórych składnicach amunicji.
Do połowy lat dziewięćdziesiątych niewiele uczyniono też w zakresie konteneryzacji
amunicji i przewozów jednostek kontenerowych. Co prawda wyposażono składnice amunicji w pewną liczbę kontenerów typu 1C i zestawów drogowych do ich przewozu, ale zakupy te były niewielkie. Ponadto nie zadbano
o pozyskanie sprzętu do przeładunku kontenerów. W wyniku tego służyły one jako normalne skrzynie ładunkowe do przewozu różnych
ŚBiM, a przeładunki dotyczyły pojedynczych
opakowań, a nie jednostek kontenerowych.
Proces wdrożenia palet i kontenerów do
przewozu amunicji nabrał tempa dopiero
w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych.
Wiązało się to z coraz szerszym uczestnictwem
wydzielonych jednostek WP w misjach zagranicznych i koniecznością dostosowania narodowych rozwiązań z zaopatrywania w amunicję do standardów NATO.
rozpoczęto wcielanie w życie ustaleń zawartych w umowach standaryzacyjnych so2008/04
ISAF
Fot. 3. Załadunek kontenerów na środki transportu samochodowego
juszu STANAG 2828 MH Wojskowe palety,
opakowania i kontenery, STANAG 2829 MH
Sprzęt do mechanizacji prac przeładunkowych
i innych. W związku z tym w 1999 roku wprowadzono kolejny, tymczasowy Katalog jednostek ładunkowych środków bojowych spaletyzowanych zgodnie ze STANAG nr 2828.
Zakłada on formowanie jednostek ładunkowych w oparciu o paletę 1200x800 mm. Nowy katalog rozwiązał problem dostosowania
wymiarów jednostek ładunkowych amunicji
na paletach do norm natowskich, nie rozwiązał natomiast kwestii niedopasowania wymiarów niektórych skrzyń do wymiarów europalety. Widać to wyraźnie na przykładzie
skrzyni do nabojów PG-15W i OG-15W (wymiary 1040x500 mm). Rozmieszczenie takich
skrzyń na palecie EUR w sposób pokazany
w katalogu5 powoduje, że powierzchnia palety jest wykorzystana zaledwie w 54%. Katalog nie przewiduje tworzenia jednostek
ładunkowych na dopuszczonej do użytku
przez STANAG 2828 palecie o wymiarach
1200x1000 mm.
Wdrażanie palet i kontenerów do przewozu
amunicji stało się faktem w przypadku wydzielonych kontyngentów WP, biorących
2008/04
udział w misjach zagranicznych. W składach
materiałowych amunicję umieszczono na paletach, po czym jednostki paletowe umieszczono w kontenerach typu 1C. Tak sformowane jednostki kontenerowe wysłano do miejsca
przeznaczenia transportem kolejowym. Ponadto w bazach i składach amunicji utworzono
określone zapasy amunicji dla Sił Natychmiastowego Reagowania (SNR) i Sił Szybkiego
Reagowania (SSR), również w postaci jednostek paletowych i kontenerowych.
Konkluzje
Mimo znacznych postępów i niewątpliwych
osiągnięć we wdrażaniu palet i kontenerów do
przewozu amunicji, wiele jeszcze pozostaje
do zrobienia. Przede wszystkim należy systematycznie wdrażać kontenerowo-paletowy
system transportowy. Wiąże się to z koniecznością wyposażenia wojsk w nowoczesne
środki transportowe i sprzęt mechanizacji prac
g
przeładunkowych.
płk dr WOJCIECH NYSZK
Akademia Obrony Narodowej
Jednostka ładunkowa składa się z trzech skrzyń, umieszczonych
jedna na drugiej wzdłuż dłuższego boku palety (czyli trzy warstwy
po jednej skrzyni w każdej).
5
43
ZABEZPIECZENIE TECHNICZNE Optoelektronika
ARCHIWUM AUTORA
Urządzenia
i systemy
optoelektroniczne
w marynarce
wojennej
Dynamicznie rozwijająca się
w ostatnich latach polska
marynarka wojenna
jest wyposażana w nowoczesne
systemy uzbrojenia, łączności
i obserwacji, dowodzenia okrętem
oraz kierowania ogniem.
Integralną część systemów
kierowania ogniem stanowi
urządzenie optoelektroniczne
nowej generacji.
M
ożliwości urządzeń optoelektronicznych w ciągu ostatnich
lat znacznie wzrosły i dziś
trudno sobie wyobrazić działanie wojsk na współczesnym polu walki bez
informacji pozyskiwanych z optoelektronicznych systemów działających w szerokich zakresach spektralnych. Coraz większe
wyposażenie w urządzenia optoelektroniczne i konieczność właściwej ich eksploatacji
wymusza przybliżenie zagadnień związanych
z optoelektroniką.
Wprowadzenie
Optoelektronika jest pojęciem, które w ciągu ostatnich 30 lat stało się powszechnie znane
w środowiskach naukowych i technicznych.
Określa niezwykle szybko rozwijającą się dziedzinę techniki, która łączy w sobie optykę zajmującą się światłem z elektroniką. Światło, które może odbierać ludzkie oko, zwane światłem
widzialnym, stanowi bardzo niewielką część
rozległego widma fal elektromagnetycznych,
rozciągającego się od ledwie wykrywalnych fal
radiowych o długości fali równej setki kilometrów do promieniowania gamma o bardzo dużej energii, które przechodząc przez atmosferę
może tworzyć pęki cząstek subatomowych.
Analizując charakterystykę współczynnika pochłaniania atmosfery ziemskiej w funkcji długości fali1 można zauważyć dwa znaczące okna,
w których współczynnik pochłaniania jest bardzo mały. Jednym jest zakres fal radiowych,
trudnych do wykrywania metodami biologicznymi, który ze względu na duże długości fal dawałby obrazy o małej rozdzielczości. Drugie
okno znajduje się w widzialnej części widma,
a promieniowanie z tego zakresu daje bardzo
dobrą rozdzielczość i dobrze współdziała z pewnymi procesami chemicznymi. Dowodzi to tego, że dobieramy światło właśnie w tym obszarze widma fal elektromagnetycznych. Uzależnienie od światła w widzialnym zakresie widma musi zatem w sposób nieunikniony wywoływać zainteresowanie jego wykorzystaniem.
1 G. Zissis et al.: The infrared & electro-optical systems handbook.
Vol. 1, Washington 1993.
2008/04
Od lat 50. ubiegłego stulecia notuje się wykładniczy rozwój optoelektroniki, a liczne nowe opracowania o kluczowym znaczeniu
uczyniły z niej obecnie powszechnie stosowaną dziedzinę.
Urządzeniem optoelektronicznym nazywa
się aparaturę, w której informacja o obiekcie
jest przenoszona za pomocą promieniowania elektromagnetycznego (w różnych zakresach widma: ultrafiolecie, światła widzialnego i podczerwieni) i zamieniona na sygnał
elektryczny2. W niektórych urządzeniach sygnał ten jest wykorzystywany w blokach sterujących, w innych służy do zobrazowania
informacji na ekranie.
Podstawą działania urządzeń optoelektronicznych są procesy przetwarzania sygnałów elektrycznych na optyczne oraz procesy wytwarzania, przesyłania i archiwizowania informacji niesionych przez światło. Urządzenia optoelektroniczne, w których następuje zamiana energii
elektrycznej na sygnały optyczne są stosowane
od lat 60. ubiegłego stulecia. Do przyrządów
przetwarzających sygnał świetlny na elektryczny należą fotodiody, fotoogniwa, fototranzystory oraz fotopowielacze. Natomiast do przyrządów przetwarzających sygnały elektryczne na
światło zalicza się diody elektroluminescencyjne, lasery złączowe oraz różnego rodzaju wskaźniki i wyświetlacze. Do grupy wyświetlaczy należą lampy kineskopowe (monitory i odbiorniki TV), ekrany elektroluminescencyjne (EL),
ekrany ciekłokrystaliczne LCD (Liquid Crystal
Display) oraz matryce z diod świecących (stosowane w mniejszych wyświetlaczach).
Sprzęt optoelektroniczny używany w pociskach rakietowych, kamerach termowizyjnych
czy przyrządach noktowizyjnych, podobnie
jak dalmierze laserowe, kamery telewizyjne,
ostrzegacze laserowe czy flary podczerwieni,
znajduje się już od dłuższego czasu na wyposażeniu Wojska Polskiego, a w tym na okrętach i jednostkach brzegowych MWRP. I choć
nasza armia posiada już znaczną ilość sprzętu optoelektronicznego (wciąż jednak małą
w stosunku do innych państw NATO), to poziom wiedzy na jego temat jest niewystarczający. Wynika to częściowo z polityki prowa2008/04
Wyzwania
Wyposażenie armii w wojskowy sprzęt optoelektroniczny to wyzwanie dla sztabów, służb
logistycznych wszystkich rodzajów wojsk, uczelni wojskowych i instytutów naukowych, ponieważ sprzęt ten reprezentuje najnowszą technologię XXI wieku. Jego obsługa wymaga pogłębienia wiedzy o tej ważnej grupie nowoczesnego
uzbrojenia.
dzonej przez naszych byłych dostawców (głównie rosyjskich), którzy przekazywali do Polski niewiele informacji o produkowanych przez
nich urządzeniach optoelektronicznych. Wiedza na ich temat ograniczała się jedynie do
znajomości zasad eksploatacji i podstawowych
czynności obsługowych. Prace modernizacyjne i remontowe wykonywali wyłącznie producenci. Po upadku bloku wschodniego do
kraju napływały materiały reklamowe producentów zachodnich, zachęcające do zakupu
sprzętu i jego eksploatacji, jednak nieoferujące sprzedaży technologii.
Urządzenia optoelektroniczne mają szerokie zastosowanie w technice wojskowej: w stacjonarnych systemach śledzących, urządzeniach obserwacyjnych i celowniczych bojowych wozów piechoty, czołgów, niszczycieli
czołgów oraz zestawów artyleryjskich i rakietowych, a także w urządzeniach pokładowych
okrętów podwodnych i nawodnych, statków
powietrznych oraz pojazdów kosmicznych.
Historia rozwoju urządzeń optoelektronicznych przypomina odwieczną walkę pocisku
z pancerzem. Z jednej strony środki te są stosowane w środkach ataku, a z drugiej natomiast są używane jako środki obronne. O ich
znaczeniu świadczy fakt, że właściwie każdy nowoczesny środek ogniowy jest wyposażony w mniej lub bardziej skomplikowane
urządzenie optoelektroniczne, które ma decydujący wpływ na ostateczne koszty produkcji
środka bojowego. Większość z nich ma naprowadzać pociski na cel z jak największym u
A. Rogalski, Z. Bielecki: Detekcja sygnałów optycznych. WNT,
Warszawa 2001.
2
45
Broń laserowa
L
asery wielkich mocy mogą stanowić zarówno
broń ofensywną, jak i defensywną. W zastosowaniu ofensywnym – broń montowana na okrętach, statkach powietrznych i sztucznych satelitach
Ziemi – będą służyły do bezpośredniego oddziaływania na cele militarne na lądzie, w powietrzu
i w kosmosie. Jako broń defensywna są stosowane
w systemach antyrakietowych (High Energy Laser
Weapon System – HELWS)3.
u stopniem prawdopodobieństwa jego trafienia. W ramach modernizacji uzbrojenia urządzenia optoelektroniczne instaluje się dodatkowo na środkach ogniowych, co zwiększa
ich przydatność na polu walki w każdych warunkach atmosferycznych w dowolnej porze
dnia i nocy.
Wynalezienie laserów o niespotykanych dotąd właściwościach promieniowania laserowego (mała rozbieżność wiązki, duża energia
w impulsie i koherentna wiązka umożliwiająca skupienie) daje nadzieje na użycie ich jako
uniwersalnej broni.
Urządzenia optoelektroniczne, podobnie jak
większość urządzeń technicznych, mają swoje zalety i wady. Do głównych zalet urządzeń
optoelektronicznych zaliczyć można:
– niską podatność na wykrycie ze względu
na możliwość pracy w trybie pasywnym;
– możliwość pracy w trybie wykrywania,
śledzenia, alarmowania, wskazywania i wyboru celu do zniszczenia;
– krótki czas gotowości do działań;
– odporność sprzętu na zakłócenia środkami radioelektronicznymi;
– w przypadku układów skompensowanych
(głowice optoelektroniczne) – duża mobilność;
– możliwość wykrywania samolotów i śmigłowców oraz okrętów niezależnie od technologii ich wykonania w tym technologii stealth;
– małą podatność na wykrycie ze względu
na małe wymiary i małą temperaturę własną;
– odporność na pociski przeciwradiolokacyjne;
– możliwość dowolnego konfigurowania
w systemach kierowania ogniem oraz zestawach przeciwlotniczych;
– niskie koszty produkcji i eksploatacji
w porównaniu z systemami radarowymi;
– duże możliwości rozwoju i wprowadzania
nowoczesnych technologii, w tym technologii
kosmicznych.
Sprzęt ten nie jest jednak pozbawiony wad,
najważniejsze to:
– zależność zasięgu od temperatury obiektu (systemy termowizyjne);
– ograniczony kąt obserwacji w elewacji
(zwiększanie kąta podraża koszty produkcji
urządzenia);
– zależność zasięgu wykrycia od warunków
atmosferycznych (dalmierze laserowe, kamery)
oraz od warunków środowiska (laserowe systemy poszukiwania obiektów podwodnych);
– zależność pionowego zasięgu wykrycia od
pułapu chmur.
Promienie lasera rozchodzą się z prędkością
fotonów (wynoszącą c≈300 000 km/s), podczas gdy potencjalny cel do zniszczenia np.
rakieta balistyczna nie przekracza prędkości
10 km/s.
Do obserwacji przyszłego pola walki będą
wykorzystywane wzmacniacze obrazu ze specjalnymi filtrami wąskopasmowymi, mającymi ochraniać ludzkie oko. Przepuszczane będzie tylko promieniowanie własnego lasera,
służące do podświetlenia celu.
Zastosowanie nowych technologii pozwoli
na wyeliminowanie bezpośredniego udziału
człowieka w niebezpiecznych działaniach.
Jednocześnie zapewni możliwość ciągłego
i systematycznego dozorowania sektora obserwacji na lądzie, morzu i w powietrzu. Stosowanie systemów optoelektronicznych, zwłaszcza obserwacyjnych, na różnych nosicielach,
w tym systemach satelitarnych, już dziś pozwala monitorować pole walki niemal w sposób ciągły w czasie rzeczywistym.
Klasyfikacje
urządzeń optoelektronicznych
W literaturze trudno znaleźć klasyfikację
urządzeń optoelektronicznych obejmującą
R. Solorz, W, M. D. Shinn: Submarine laser communications.
Lawrence Livermore National Laboratory, Laser Program Annual
Report 1986.
3
2008/04
US NAVY
Obraz z dozorującej kamery termowizyjnej
wszystkie tego typu urządzenia. Najczęściej podziały uwzględniają tylko sprzęt optoelektroniczny charakterystyczny dla danej dziedziny
czy zastosowań technicznych. Stąd w literaturze są prezentowane podziały i klasyfikacje
urządzeń optoelektronicznych niekoniecznie
traktujących zagadnienie w sposób wyczerpujący i zależne od intencji autorów.
Często za kryterium klasyfikacji przyjmuje
się zastosowanie militarne. Wyróżnia się wtedy następujące grupy4:
– systemy okrętowe (morskie);
– systemy lądowe;
– systemy pokładowe na statkach powietrznych lub obiektach kosmicznych (sztucznych
satelitach).
Urządzenia każdej grupy charakteryzują się
określonymi właściwościami ze względu na
wymagane dokładności oraz inne czynniki
bezpośrednio związane z warunkami, w jakich
urządzenia te są eksploatowane (woda morska, wysoka temperatura, próżnia itp.).
W grupie systemów okrętowych wyróżnia
się urządzenia optoelektroniczne pracujące samodzielnie lub jako integralne podzespoły stanowiące element większej całości:
– systemy specjalne łodzi podwodnych
(maszty i peryskopy);
– wyrzutnie rakiet okrętowych (systemy śledzące, żyroskopy laserowe);
– urządzenia przeciwdziałania i zakłócania
(oślepiacze);
2008/04
– okrętowe dalmierze laserowe;
– rakiety i armaty przeciwlotnicze (celowniki, układy śledzenia);
– systemy kontroli ognia (głowice optoelektroniczne, dalmierze laserowe, systemy zobrazowania itp.);
– systemy dozorujące, wykrywające i śledzące w podczerwieni (głowice optoelektroniczne z kamerami TV, LLTV5 lub termowizyjnymi);
– urządzenia zobrazowania dozorowanego
akwenu lub przestrzeni (głowice śledzące,
układy monitorujące itp.);
– urządzenia do prowadzenia łączności podwodnej6.
W grupie systemów lądowych wyróżnia
się następujące typy sprzętu z elementami
optoelektronicznymi:
– optoelektroniczne urządzenia przeciwdziałania;
– ostrzegacze laserowe;
– rakiety przeciwlotnicze, przeciwpancerne
pociski kierowane oraz ich wyrzutnie i aparatura kierowania w zestawach przenośnych i samobieżnych;
– celowniki działek przeciwlotniczych;
– celowniki wozów bojowych;
– celowniki broni strzeleckiej;
– urządzenia do obserwacji dzienno-nocnej
pola walki;
– urządzenia dozorujące przestrzeń powietrzną;
– dalmierze laserowe;
– laserowe podświetlacze celu;
– gogle i kamery TV do nocnego widzenia;
– urządzenia zobrazowania (terminale, monitory);
– urządzenia pomiarowe i zobrazowania
w systemach kierowania ogniem;
u
– bezstykowe zapalniki laserowe;
M. Studencki: Rola i znaczenie urządzeń optoelektronicznych
w zastosowaniach militarnych. „Zeszyty Naukowe Wojskowego
Instytutu Technicznego Uzbrojenia” 2002 nr 82.
5 LLLTV – Low Light Level Television – telewizja niskiego poziomu
oświetlenia.
6 R. Solorz, W, M. D. Shinn: Submarine laser communications.
Lawrence Livermore National Laboratory, Laser Program Annual
Report 1986.
4
47
u
– broń laserowa (lasery oślepiające i niszczące lasery wielkich mocy).
W grupie systemów pokładowych montowanych na statkach powietrznych:
– optoelektroniczne systemy przeciwdziałania;
– ostrzegacze o napromieniowaniu laserem
(namierzanie wiązką laserową);
– zespoły wykrywające atakujący pocisk;
– rakiety typu powietrze–powietrze i powietrze–ziemia, przeciwpancerne pociski
kierowane oraz ich wyrzutnie i aparatura
kierowania;
– celowniki działek przeciwlotniczych;
– urządzenia łączności i komunikacji wewnętrznej;
– celowniki broni pokładowej;
– gogle pilota zintegrowane z hełmem;
– urządzenia do obserwacji dzienno-nocnej
pola walki;
– dalmierze laserowe i laserowe podświetlacze celu;
– urządzenia rozpoznawcze: kamery termalne i TV;
– systemy skanujące (poszukiwawcze i odwzorowania powierzchni);
– urządzenia zobrazowania (terminale, monitory);
– laserowe systemy pomiarów batymetrycznych, poszukiwania i określania położenia
obiektów podwodnych, poszukiwania i niszczenia obiektów podwodnych7.
Innym często stosowanym kryterium podziału wszystkich urządzeń optoelektronicznych jest ich zasada działania. Wyróżnia się
tu trzy grupy urządzeń:
a) w grupie nadajników promieniowania:
– dalmierz laserowe;
– laserowe podświetlacze celu;
– broń laserowa (lasery mocowe)8;
– zapalniki i żyroskopy laserowe;
– lasery emitujące wiązkę sterującą;
– oślepiacze laserowe9;
– lasery w zespołach transmisji danych systemów kierowania ogniem;
– lasery w telekomunikacji (światłowodowej, powietrznej i podwodnej);
b) w grupie urządzeń detekcyjnych:
– urządzenia wykrywające promieniowanie
(ostrzegacze opromieniowania);
– alertery i urządzenia dozorujące;
– urządzenia wykrywające pociski nadlatujące;
– urządzenia pomiarowe w systemach kierowania i kontroli ognia;
– odbiorniki urządzeń transmisji danych
w systemach kierowania ogniem;
– odbiorniki i dekodery w łączach światłowodowych;
c) w grupie urządzeń śledzących i obserwacyjno-celowniczych:
– kamery telewizyjne;
– kamery LLLTV;
– kamery termowizyjne;
– urządzenia zobrazowania informacji;
– systemy naprowadzania amunicji inteligentnej;
– celowniki światła dziennego;
– celowniki nocne (noktowizory).
Z przedstawionego wyżej podziału wynika,
że urządzenia optoelektroniczne mogą działać niemal w każdych warunkach oraz w różnym zakresie widmowym. Dlatego często jest
stosowana klasyfikacja tych urządzeń uwzględniająca zakres widmowy ich pracy.
W technice wojskowej urządzenia optoelektroniczne pracują w zakresie widmowym od
ultrafioletu (0,05–0,40 µm) do dalekiej podczerwieni – FIR10.
Zakres ultrafioletu wykorzystuje się w niektórych typach głowic samonaprowadzających
się rakiet (stanowi pasmo pomocnicze odróżniające samolot od pułapki termalnej) oraz
w systemach wykrywających starty rakiet.
W paśmie widzialnym (0,38–0,78 µm)
pracują systemy obserwacyjno-celownicze
oraz nieliczne nadajniki laserowe (łączności podwodnej oraz skanowania dna i toni
morskiej).
A. Cywiński: Optoelektroniczne systemy wykrywania min morskich. „Nauka-Innowacje-Technika” 2005 nr 4/5.
8 D. Ferreira, F. Marcell: Navy High Energy Laser Weapon System.
„Naval Engineers Journal” V 1993.
9 B. Anderberg, M. L. Wolbarsht: Blinding Lasers: The Nastiest
Weapon. „Military Technology” III 1990.
10 FIR – Far Infrared – daleka podczerwień – do 1000 μm.
7
2008/04
ARCHIWUM AUTORA
MTHEL – Mobile Tactical High Energy Laser. Lądowa wersja systemu laserowego
Ze względu na własności obiektów, tłumienie promieniowania podczerwonego przez
atmosferę oraz zakres optymalnych czułości
urządzeń detekcyjnych zasadniczą rolę w zastosowaniach militarnych odgrywają następujące podzakresy promieniowania przypadające na tzw. okna atmosferyczne:
– podzakres długofalowy LWIR11 – od
8 do 14 µm – zapewniający dobrą transmisję
przez atmosferę, a zatem dobrą widoczność
obiektów zarówno naziemnych, powietrznych
jak i nawodnych, w tym obiektów niskotemperaturowych;
– podzakres średniofalowy MWIR12 – od
3 do 5 µm – wykorzystywany głównie do obserwacji i śledzenia obiektów wysokotemperaturowych.
Generowane długości fal promieniowania
laserowego są bardzo zróżnicowane i wynikają głównie z rodzaju zastosowanego materiału czynnego lasera, a także ze sposobu jego
pobudzania czy domieszkowania. Możliwa
jest zatem generacja promieniowania laserowego w zakresie 0,3–11 µm.
Przedstawione klasyfikacje urządzeń optoelektronicznych dotyczą głównie sprzętu wykorzystywanego w technice wojskowej, jak
i cywilnych dziedzinach techniki. Wiele
z przedstawionych urządzeń optoelektronicz2008/04
nych opracowywano i wykonywano na potrzeby zastosowań militarnych. W późniejszych
fazach znalazły one zastosowanie także w wielu dziedzinach życia codziennego.
Zakończenie
Niniejszy artykuł otwiera cykl poświęcony urządzeniom i systemom optoelektronicznym znajdującym się na wyposażeniu armii,
a w szczególności najnowszym rozwiązaniom
pojawiającym się w marynarkach wojennych
państw NATO. W kolejnych artykułach,
oprócz podziałów urządzeń optoelektronicznych, zostaną zaprezentowane rozwiązania
techniczne z dziedziny optoelektroniki, które
już występują lub mogą pojawić się na wyposażeniu MWRP. Cykl artykułów zamkną publikacje poświęcone badaniom prowadzonym
nad laserową metodą poszukiwania obiektów
podwodnych w akwenie południowego Bałtyku prowadzonych w Akademii Marynarki Wojennej na potrzeby MWRP. Laserowe metody
poszukiwania obiektów podwodnych stanowią
obecnie najnowszą dziedzinę badań z zakresu
optoelektroniki prowadzonych na świecie. g
kmdr ppor. dr inż. ARTUR CYWIŃSKI
Akademia Marynarki Wojennej
11
12
LWIR – Long Wave Infrared – podczerwień długofalowa.
MWIR – Mid Wave Infrared – podczerwień średniofalowa.
49
Przegląd Logistyczny (The Logistics Review)
Dear Readers,
This month’s issue of “Przegląd logistyczny” (“The logistics Review”) opens
with the article by ltCol Marek Brylonek. According to him, the EUFOR
operation in Chad and the Central African Republic is not a classic peace
operation but the one aiming at ensuring security to the UN humanitarian
operations. In such operations the military police is engaged in much broader
aspect than it used to be. He further writes about political and military reasons
for operations, brings details on the theatre of war, force and operation
command, and reveals objectives of the operation and of battalions’ areas
of responsibility.
ltCol Artur Kępczyński writes about experience gained during operation in
Chad in logistics, and real problems regarding the engagement of the military
police in this part of the world.
ltCol Andrzej lis in his article analyzes determining factors of restructuring enterprises in the world
defense sector in 1990-2005. The conclusions allow to form a statement that the world defense
industry has gone through some intensive and multi-aspect restructuring processes, which has not
omit Polish defense industry either.
Military promotions of regular and professional soldiers, particularly combatants, have always provoked
emotions. A number of claims and inquiries regarding long procedures for promotion in reserve,
denying some people promotion or omitting their candidature on various grounds, or ambiguous
interpretation of regulations are regularly filed to the General Staff of the Polish Armed Forces. Col
Wojciech Wnuk acquaints our readers with the above procedures.
Essential for effective combat by tactical groups, units and subunits is proper equipment. It is therefore
required to efficiently organize regular provisions of ammunition. Col Wojciech Nyszk in his article
complaints about anachronic procedures in ammunition supply, and suggests new logistic solutions
in this area.
The article by ltCdr Artur Cywiński opens a series of articles on optoelectric devices and systems in
the army, particularly the most recent solutions applied in the Navies of the NATO states.
Enjoy reading!
Editorial Staff
Tłumaczenie: Anita Kwaterowska
WARUnKi ZAMiESZCZAniA PRAC
Materiały (w wersji elektronicznej) do „Przeglądu logistycznego” prosimy przesyłać na adres: Redakcja
Wojskowa, Aleje jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa lub [email protected]. Opracowanie musi
być podpisane imieniem i nazwiskiem z podaniem stopnia wojskowego i tytułu naukowego. Należy również
podać numery: NIP, PESEl, dowodu osobistego oraz konta bankowego, a także dokładny adres służbowy,
prywatny i urzędu skarbowego oraz numer telefonu, datę i miejsce urodzenia, a także imiona rodziców. Ponadto
należy dołączyć zdjęcie z aktualnym stopniem wojskowym. W przypadku braku wymaganych danych nie będziemy
mogli opublikować danego materiału. Redakcja przyjmuje materiały opracowane w formie artykułów. Ich objętość
powinna zawierać ok. 20 tys. znaków (co odpowiada 6 stronom miesięcznika). Rysunki i szkice należy przygotować
zgodnie z wymaganiami poligrafii (najlepiej w programie Ilustrator lub Corel), zdjęcia w formacie tiff lub jpeg –
rozdzielczość 300 dpi. Należy podać źródła, z których autor korzystał przy opracowywaniu materiału.
Niezamówionych artykułów redakcja nie zwraca. Zastrzega sobie przy tym prawo do dokonywania poprawek
stylistycznych oraz skracania i uzupełniania artykułów bez naruszania myśli autora. Autorzy opublikowanych
prac otrzymają honoraria według obowiązujących stawek. Oryginalne rysunki i zdjęcia zakwalifikowane do druku
honoruje się oddzielnie.
2008/04

Zobacz załączony dokument - Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych

Transkrypt

Podobne dokumenty

10256/06 EW/abs DG E VIII RADA UNII EUROPEJSKIEJ