Zobacz załączony dokument - Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych
Transkrypt
Zobacz załączony dokument - Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych
przegląd logistyczny ISSN 1898-8202 KWARTALNIK | GRUDZIEŃ 2008 | NR 4 (004) PROCESY RESTRUKTURYZACYJNE PRZEMYSŁU OBRONNEGO str. 17 PKW W CZADZIE I REPUBLICE ŚRODKOWOAFRYKAŃSKIEJ str. 4 ZASTOSOWANIE PALET I KONTENERÓW W DOSTARCZANIU AMUNICJI str. 37 TRENDY str.|11 Operacja EUFOR Tchad/RCA, poprzedzona przeciągającym się procesem generowania sił, rozpoczęła się 28 stycznia 2008 roku. Wyzwania logistyczne operacji w Czadzie i Republice Środkowoafrykańskiej SYSTEMY ZABEZPIECZENIA Mianowanie na stopnie wojskowe żołnierzy zawodowych i rezerwy, a zwłaszcza kombatantów, zawsze budziło wiele emocji. str.|37 Unikanie zawiłości str.|24 ZABEZPIECZENIE MATERIAŁOWE ZABEZPIECZENIE TECHNICZNE str.|44 Urządzenia i systemy optoelektroniczne w marynarce wojennej TRENDY str.|17 Zastosowanie palet i kontenerów w dostarczaniu amunicji Aby związki taktyczne, oddziały i pododdziały prowadziły skuteczną walkę zbrojną, muszą posiadać odpowiednią ilość środków bojowych. Procesy restrukturyzacyjne przemysłu obronnego Przemysł obronny podlegał w ostatnich kilkunastu latach intensywnym, głębokim i wieloaspektowym procesom restrukturyzacyjnym. Artykuł jest analizą głównych determinantów restrukturyzacji przedsiębiorstw sektora obronnego na świecie w latach 1990–2005. ¢ tRENDY PKW w Czadzie i Republice Środkowoafrykańskiej, ppłk Marek Brylonek ............................................................................4 Wyzwania logistyczne operacji w Czadzie i Republice Środkowoafrykańskiej, ppłk Artur Kępczyński ................................ 11 Procesy restrukturyzacyjne przemysłu obronnego, ppłk dr Andrzej Lis ............................................................................. 17 ¢ SYSTEMY ZABEZPIECZENIA LOGISTYCZNEGO Unikanie zawiłości, płk Wojciech Wnuk ........................................... 24 AKTUALNOŚCI................................................................................. 26 ¢ ZABEZPIECZENIE MATERIAŁOWE Zastosowanie palet i kontenerów w dostarczaniu amunicji, płk dr Wojciech Nyszk . ...................................................................... 37 ¢ ZABEZPIECZENIE TECHNICZNE Urządzenia i systemy optoelektroniczne w marynarce wojennej, kmdr ppor. dr inż. Artur Cywiński . ...................................................... 44 Zespół redakcyjny Dyrektor Redakcji Wojskowej redaktor naczelny: Marek Sarjusz-Wolski tel.: CA MON 845-365, 845-685; faks: 845-503 Zastępca dyrektora: ppłk Lech Mleczko tel.: CA MON 845-685, e-mail: [email protected] Redaktor prowadzący: dr Roman Szustek tel.: CA MON 845-186, e-mail: [email protected] Redaktor merytoryczny: mjr Grzegorz Predel dr Jan Brzozowski tel.: CA MON 845-186 Skład i łamanie: Katarzyna Usiądek Opracowanie stylistyczne: Katarzyna Kocoń, Aleksandra Ogłoza, Teresa Wieszczeczyńska Kolportaż i reklamacje: Bellona SA (0-22) 457-04-37, 687-90-41, CA MON 879-041 Informacje o kolportażu: Elżbieta Toczek tel.: CA MON 840 400, (022) 684 04 00 Zastępca dyrektora, sekretarz redakcji „Polski Zbrojnej”: Wojciech Kiss-Orski tel.: CA MON 840-222, (0-22) 684-02-22; e-mail: [email protected] Reklama: [email protected] Zdjęcie na okładce: Krzysztof Plażuk Projekt graficzny: Łukasz Kaugan, CaStudio Druk: Zespół Wydawniczy Sił Powietrznych ul. Żwirki i Wigury 1c, 00-912 Warszawa „Przegląd Logistyczny” ukazuje się od marca 2008 roku Aleje Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa, tel.: CA MON 845 365, 022 6845365, 022 6845685, www.zolnierz-polski.pl, e-mail: [email protected], 2008/04 przegląd logistyczny GRUDZIEŃ 2008 | NR 4 (004) Szanowni Czytelnicy! Operacja EUFOR w Czadzie oraz Republice Środkowoafrykańskiej nie jest klasyczną operacją pokojową. Ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa siłom ONZ. Siły UE w Czadzie mają uzupełniać misję pokojową ONZ w Darfurze – UNAMID. Artykuły na ten temat przybliżają czytelnikowi problemy użycia policji wojskowej w tej części świata. Mianowanie na stopnie wojskowe żołnierzy zawodowych i rezerwy, a zwłaszcza kombatantów, zawsze wzbudzało emocje. Do Sztabu Generalnego WP są kierowane liczne skargi i zażalenia, dotyczące długotrwałej procedury mianowania w rezerwie, a także interpretacji niejednoznacznych przepisów. Artykuł przybliża procedury obowiązujące w tej kwestii. Zapewnienie wojskom zaopatrzenia w amunicję wymaga m.in. organizacji sprawnego systemu jej dostarczania. Przybliżamy problem dowozu odpowiedniej ilości środków bojowych do związków taktycznych, oddziałów i pododdziałów. Tekst o urządzeniach i systemach optoelektronicznych w marynarce wojennej otwiera cykl publikacji poświęconych tego typu sprzętowi w wyposażeniu armii, przede wszystkim najnowszym rozwiązaniom w marynarkach wojennych państw NATO. Życzę przyjemnej lektury. ppłk rez. dr inż. Zdzisław Burawski redaktor prowadzący przegląd logistyczny TRENDY Pokonywać trudności PKW w Czadzie i Republice Środkowoafrykańskiej Operacja Unii Europejskiej EUFOR Tchad/RCA jest skomplikowana pod względem wojskowym, a do tego jest prowadzona w bardzo trudnej części Afryki. Na etapie planistycznym oraz wczesnym etapie prowadzenia operacji EUFOR Tchad/RCA jej powodzenie stało pod znakiem zapytania. Niektórzy komentatorzy określali ją jako mission impossible, a zamiar przemieszczenia sił i sprzętu do planowanych rejonów rozmieszczenia – logistycznym Mount Everestem. Dziś, kiedy wszystkie siły i środki zostały przetransportowane do miejsc przeznaczenia, można śmiało stwierdzić, że szczyt został zdobyty. Konieczność przeprowadzenia operacji wojskowej na terenie wschodniego Czadu pojawiła się już w 2006 roku. Rada Bezpieczeństwa ONZ w rezolucji nr 1706, dotyczącej konfliktu w sudańskim Darfurze, przewidywała możliwość jego rozprzestrzenienia się na zachód, tj. na tereny Czadu i Republiki Środkowoafrykańskiej, ze względu na przemieszczanie się w tym kierunku darfurskich uchodźców. Przesłanki polityczno-wojskowe operacji W sierpniu 2007 roku Sekretarz Generalny ONZ przedstawił propozycję operacji wojskowej, w której – po akceptacji Rady Unii Europejskiej – mogłyby uczestniczyć siły państw członkowskich UE. ONZ rozpoczęło jednocześnie rozmowy z władzami Czadu i Republiki Środkowoafrykańskiej, które zaakceptowały obecność wojskową na terenie swoich państw. Operacja EUFOR w Czadzie oraz Republice Środkowoafrykańskiej jest piątą operacją wojskową Unii Europejskiej, prowadzoną przegląd logistyczny w ramach Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony. Ma ona charakter pokojowy, jej celem jest bowiem zapewnienie bezpieczeństwa i stabilizacji w rejonie wschodniego Czadu oraz północnej części Republiki Środkowoafrykańskiej. Operacja powinna umożliwić pełne rozwinięcie sił ONZ oraz bezpieczne prowadzenie działań humanitarnych. Jest to pomostowa operacja wojskowa (bridging operation), której zasadniczym zadaniem jest utworzenie bezpiecznego otoczenia w rejonie odpowiedzialności SASE (Safe And Secure Environment) dzięki: – ochronie osób cywilnych; – zapewnieniu dostaw pomocy humanitarnej przez umożliwienie organizacjom humanitarnym bezpiecznego przemieszczania się; – ochronie personelu ONZ i osób towarzyszących; – umożliwieniu powrotu przesiedlonym (IDPs). Podstawy prawne Operacja EUFOR Tchad/RCA jest prowadzona na podstawie rezolucji Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych nr 1778 z 25 września 2007 roku. Zgodnie z jej zapisami, Rada Bezpieczeństwa ONZ powołała misję w Republice Środkowoafrykańskiej i Czadzie – MINURCAT (Mission des Nations Unies en République Centrafricaine et au Tchad) oraz upoważniła Unię Europejską do skierowania w ten rejon swoich sił w celu ochrony i zabezpieczenia misji ONZ przez 12 miesięcy od daty osiągnięcia wstępnych zdolności operacyjnych IOC ( Initial Operating Capability). 2008/04 OPRACOWANIE WłASNE Faza 2: przygotowanie iOC JA rozpoczęcie Faza 3: realizacja iOC FOC zakończenie 12 miesięcy operacji Faza 1: przedwstępna Mid Mandate Review Faza 4: wycofanie Rys. 1. Fazy operacji EUFOR Tchad/RCA Operacja EUFOR obejmuje cztery fazy (rys. 1). Faza pierwsza rozpoczęła się 15 października 2007 roku z dniem przyjęcia przez Radę Unii Europejskiej tzw. Joint Action (JA), w którym zapadły kluczowe dla operacji decyzje, dotyczące wyznaczenia dowódcy operacji oraz dowódcy sił, lokalizacji dowództwa operacji oraz zgody na udział wielonarodowych sił. Przyjęcie tego dokumentu umożliwiło także rozpoczęcie prac nad SOFA (Status of Force Agreement) wspólnie z Czadem, Kamerunem i Republiką Środkowoafrykańską. 28 stycznia 2008 roku, po rekomendacji Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa UE, Rada Unii Europejskiej podjęła decyzję o rozpoczęciu operacji. Poprzedził ją długi proces generowania sił, a konkretnie pięć konferencji. W czasie ostatniej Francja zadeklarowała wydzielenie zasadniczych środków logistycznych i lotniczych. Z dniem tym rozpoczęła się faza druga operacji. Po rozmieszczeniu sił IEF (Initial Entry Forces) i przegrupowaniu w rejon operacji odpowiednich sił oraz środków logistycznych 15 marca 2008 roku dowódca operacji zadeklarował osiągnięcie IOC. Z dniem tym rozpoczęła się faza trzecia operacji, która bę2008/04 dzie trwać do 14 marca 2009 roku, zgodnie z rezolucją i mandatem ONZ. W fazie trzeciej zaplanowano zakończenie przegrupowania wszystkich sił oraz ogłoszenie pełnych zdolności operacyjnych FOC (Full Operating Capability) oraz tzw. Mid Mandate Review. Faza czwarta natomiast (po 14 marca 2009 roku) obejmie wycofanie wojsk i zakończenie operacji. Teatr działań, dowództwo Sił i dowództwo Operacji Dowództwo Operacji (Operation Headquarters – OHQ) znajduje się w podparyskim Mont Valérien, leżącym około 4300 km od teatru działań (w Czadzie i w Republice Środkowoafrykańskiej). Jest ono wielonarodowym dowództwem szczebla strategicznego. Operacją dowodzi Irlandczyk gen. broni Patrick Nash. Teatr operacji (zaznaczony kolorem niebieskim na rysunku 2) ma około 250 km szerokości oraz około 850 km głębokości. Dowództwo Sił (Force Headquarters – FHQ) mieści się w Abéché na wschodzie Czadu, czyli około 2000 km od morskiego portu rozładunkowego w Douali w Kamerunie oraz około 800 km od stolicy Czadu N’Djameny, u przegląd logistyczny 5 OPRACOWANIE WłASNE TRENDY Pokonywać trudności liczyć na siebie Benghazi R LIBIA 2000 km NIGER CZAD Abeche 770 km NIGERIA N’Djamena 850 km Birao 2000 km Douala KAMERUN RŚA Bangui 250 km DR KONGA u gdzie znajduje się Dowództwo Tyłowe Sił (REAR FHQ). Dowódcą sił jest Francuz gen. bryg. Jean-Philippe Ganascia. Zamiar operacji i obszary odpowiedzialności batalionów W czasie generowania sił wyłoniły się trzy kluczowe państwa – kontrybutorzy. Obok Francji, bez której operacja ta w ogóle nie byłaby możliwa, są to Irlandia i Polska. Siły tych trzech państw stanowią trzon wielonarodowych batalionów (Multinational Batalion – MNB). Zgodnie z zamiarem dowódcy operacji, teatr działań został podzielony na trzy zasadnicze obszary: północny, centralny i południowy. W rejonie północnym są skoncentrowane przede wszystkim obozy uchodźców, dlatego głównym zadaniem sił jest zapewnienie bezpieczeństwa oraz prowadzenie działań stabilizacyjnych. W tym obszarze rozmieszczony został MNB-North pod polskim dowództwem. 6 przegląd logistyczny SUDAN ola państwa gospodarza (Czadu i Republiki Środkowoafrykańskiej) we wsparciu logistycznym jest nikła. Na lokalnym rynku nie ma możliwości zakupienia większości niezbędnych towarów. Nie można liczyć na naprawy sprzętu przez lokalne instytucje. Pozostaje alternatywa – naprawa własnymi siłami albo transport do kraju. Ważne jest zatem, aby żołnierze byli dobrze przygotowani do operacji, a sprzęt wojskowy niezawodny, odporny na oddziaływanie wysokiej i zróżnicowanej temperatury, dużej wilgotności i burz piaskowych. Rys. 2. Obszar operacji EUFOR Tchad/RCA W rejonie centralnym sytuacja uchodźców oraz przesiedlonych wymaga zapewnienia im bezpieczeństwa. Niezbędne jest także demonstrowanie siły przez EUFOR w celu wzbudzenia zaufania przesiedlonych oraz przekonania ich do powrotu do opuszczonych miejsc zamieszkania. W tym obszarze rozmieszczony został MNB-Centre pod francuskim dowództwem. W rejonie południowym, w związku z bliskością granicy Czadu i Republiki Środkowoafrykańskiej oraz dużą przestępczością, jest stosowana tzw. taktyka odstraszania. W obszarze tym został rozmieszczony MNB-South pod irlandzkim dowództwem. W części obszaru południowego na terenie Republiki Środkowoafrykańskiej działa MNB-Birao dowodzony przez Francuzów. PKW w operacjach w Afryce Polska jako członek Unii Europejskiej bierze aktywny udział w unijnych operacjach wojskowych. W Afryce w operacji UE nasz kraj uczestniczy po raz drugi. 2008/04 Pierwszy raz była to misja w Demokratycznej Republice Konga – w 2006 roku Siły Zbrojne RP wysłały 130 żołnierzy. Była to krótka, czteromiesięczna operacja, której głównym zadaniem było zapewnienie bezpieczeństwa przedstawicielom międzynarodowych organizacji podczas wyborów prezydenckich w Kongu. Polska tworzyła samodzielny kontyngent wojskowy, którego trzon stanowili żołnierze Żandarmerii Wojskowej. Polacy w Kongu zdali egzamin bardzo dobrze. Otrzymali wysokie oceny od dowódców niemieckich i francuskich. Operacja ta była ważną lekcją dla naszych Sił Zbrojnych. Wysunięto wiele wniosków, które zostały wykorzystane podczas organizowania operacji w Czadzie i Republice Środkowoafrykańskiej. Operacja w Demokratycznej Republice Konga wskazała na: – konieczność użycia śmigłowców, gdyż w Afryce główne trudności są związane z przemieszczaniem się, brak bowiem twardych dróg, a ponadto ograniczone są możliwości prowadzenia działań bojowych z wykorzystaniem pojazdów. Posiadanie śmigłowców transportowych zwiększa poziom bezpieczeństwa w przypadku konieczności ewakuacji czy przemieszczenia się wojsk. W wyjątkowych sytuacjach w warunkach afrykańskich śmigłowce mogą być jedynym środkiem, dzięki któremu możliwe jest zaopatrywanie wojsk w żywność i wodę. Ma to szczególne znaczenie w środkowej Afryce, gdzie pora deszczowa może trwać kilka miesięcy; – potrzebę zapewnienia żołnierzom odpowiednich warunków zakwaterowania i wyżywienia. Polska zdecydowała się na transport kontenerów mieszkalnych, wszystkich z klimatyzacją. Zabrano także dobrej jakości klimatyzowane namioty. Warunki klimatyczne powodują, że nie jest łatwo wytrzymać w tym kraju wiele miesięcy; – konieczność zapewnienia samowystarczalności. Operacje prowadzone w Afryce uczą, że każdy kontyngent powinien być przygotowany do wykonywania wszystkich możliwych zadań logistycznych. Dlatego podczas planowania trzeba myśleć o wszystkim: od zbiorni2008/04 Uczestnicy operacji W operacji uczestniczą 24 państwa członkowskie Unii Europejskiej. Dodatkowo Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej wyraził zgodę na udział w niej państw spoza Unii. Chęć udziału kontyngentów wojsk lądowych wyraziły Albania i Chorwacja, natomiast Rosja i Ukraina wyraziły gotowość wsparcia operacji odpowiednio śmigłowcami i samolotami transportowymi. ków paliwa, po specjalistyczne pojazdy, generatory, sprzęt inżynieryjny itp.; – potrzebę znajomości miejscowego języka przez pewną część uczestników operacji. Popularny w Unii Europejskiej język angielski w Czadzie może służyć jedynie do komunikowania się między uczestnikami operacji. Jedynym językiem (poza etnicznymi), w którym można się porozumieć z lokalnymi władzami, jest język francuski; – potrzebę właściwego przygotowania żołnierzy do udziału w operacji. Powinno ono obejmować, poza zagadnieniami stricte wojskowymi, także dotyczące specyfiki danego kraju, zwyczajów, charakterystycznych zachowań i zagrożeń. Gdyby żołnierze przestrzegali nie tylko prawa, ale i miejscowych zwyczajów, wielu problemów w operacjach można byłoby uniknąć. Wyzwania logistyczne Operacja Tchad/RCA dla wszystkich jej uczestników jest przede wszystkim wyzwaniem logistycznym. Pokonywanie barier logistycznych często jest trudniejsze niż wykonywanie zadań operacyjnych. Pierwszym problemem było dotarcie na miejsce. Z Europy to ponad cztery tysiące kilometrów. Pierwsze transporty wymagały wykorzystania lotnictwa strategicznego. Ale tylko w taki sposób w krótkim czasie można było przerzucić niezbędny sprzęt i wyposażenie. Polska na początku operacji wyczarterowała kilka Rusłanów, by dostarczyć do Czadu namioty oraz sprzęt inżynieryjny niezbędny do zbudowania bazy. Zdecydowaliśmy się sami zbudować sobie bazę. Decyzja ta wynikała u przegląd logistyczny TRENDY Pokonywać trudności u z braku odpowiedniej liczby firm cywilnych na miejscu, które mogłyby wykonać prace inżynieryjne. Pierwotnie zakładano, że wszystkie bazy będą zbudowane przez prywatnych kontraktorów. Gdy okazało się, że w Czadzie jest tylko jeden taki kontraktor, który już rozpoczął budowę bazy na południu kraju, nie było innego wyjścia – trzeba było użyć własnych sił i środków inżynieryjnych. W budowie bazy w Iribie poza Polakami uczestniczyli także Francuzi. Zasadniczym środkiem transportu, którym jest przemieszczane 90% sprzętu, jest statek. Z drogi morskiej korzysta większość uczestników operacji, gdyż jest ona najtańsza. Podróż z Polski do portu Douala w Kamerunie trwa ponad dwa tygodnie. Aby wszystko sprawnie przemieścić do Iriby, Polska podpisała kontrakt z francuską firmą Daher, która zaoferowała najkorzystniejsze warunki. Po złożeniu kontenerów i pojazdów w porcie rozpoczął się transport do miejsca przeznaczenia. Całe przedsięwzięcie koordynowała dziesięcioosobowa grupa przeładunkowa ulokowana w dwóch miejscowościach w Kamerunie oraz w stolicy Czadu N’Djamenie. Kamerun nie jest objęty strefą operacji, więc wszystkie działania są prowadzone na podstawie porozumieniu SOFA, zawartego między EUFOR a Kamerunem. Równocześnie były organizowane transporty drogowe i kolejowe. Jednak Kamerun ma tylko 400 km szlaków kolejowych. W pewnym momencie kolej się kończy i trzeba wszystko przeładować na pojazdy ciężarowe, aby kontynuować transport do położonej przy granicy Czadu i Kamerunu N’Djameny. Kolejny etap do Abeche to 770 km – głównie polnymi drogami. W Abeche znowu postój, a potem ostatni etap – 330 km do Iriny, także w bardzo trudnych warunkach drogowych. Cała podróż po lądzie (około 2 tysiące km) wymaga kontraktora z dobrym sprzętem i dużym doświadczeniem. Trudne warunki drogowe powodują, że trzeba liczyć się ze stratami i uszkodzeniami sprzętu. Dlatego wszystko musi być naliczone z pewnym zapasem. Na przebycie trasy z Douali w Kamerunie do Iriby potrzeba co najmniej miesiąca. przegląd logistyczny Żołnierze uczestniczący w operacji są transportowani w kilku turach drogą powietrzną do N’Djameny. Tam w obozie Europa przechodzą wstępne szkolenie adaptacyjne, załatwiają sprawy formalne i po kilku dniach samolotami są przewożeni do Iriby. Specyficzne warunki oraz duże odległości powodują, że uczestnicy operacji nie są w stanie sami zaopatrywać wojsk. Krajem wiodącym w dziedzinie zabezpieczenia logistycznego jest Francja. Francuski batalion logistyczny zaopatruje wszystkie kontyngenty w paliwo. Żywność i wodę pitną dostarcza odpłatnie francuska firma Economat des Armées. Wiodące kontyngenty zapewniają warunki do udziału w operacji innym państwom, które wysłały małe, często kilkunastoosobowe kontyngenty (np. Słowenia, pozostająca na zaopatrzeniu Francuzów w Forchanie). Poza zaopatrywaniem mniejszych pododdziałów z innych państw (na zasadzie refinansowania kosztów) Polska, podobnie jak Francja i Irlandia, budując bazę, przygotowuje warunki do funkcjonowania operacji ONZ MINURCAT. Członkowie tej operacji będą zakwaterowani wewnątrz bazy. W przypadku korzystania z wyżywienia i innych rodzajów zaopatrzenia będą refinansować ich koszty. Głównym problemem logistycznym w Iribie okazał się brak wystarczającej ilości wody do celów sanitarnych. Aby zapewnić odpowiednią jej ilość, specjalistyczna firma wydrążyła 12 studni o głębokości 80 m. Początkowo woda pojawiła się w dwóch, a ostatecznie jest tylko w jednej. W pobliskiej miejscowości Guereda, która leży w polskiej strefie odpowiedzialności, wydrążono 13 studni, jednak wody nie znaleziono. Dlatego konieczne jest kupowanie wody do celów sanitarnych w pobliskiej miejscowości. Struktura i zadania PKW Decyzję o udziale Polski w operacji Unii Europejskiej w Afryce minister obrony narodowej podpisał 23 listopada 2007 roku. Pierwotnie miała pojechać do Czadu jedna kompania, jednak po konsultacjach z innymi państwami Polska zadeklarowała udział 400 żołnierzy oraz wydzielenie trzech śmi2008/04 OPRACOWANIE WłASNE DOWÓDZTWO PKW Komenda bazy Sztab NSE Zespół CIMIC POIN Kompania manewrowa (2) Sekcja medyczna Grupa lotnicza Sekcja wychowawcza Rys. 3. Struktura Polskiego Kontyngentu Wojskowego w operacji EUFOR Tchad/RCA głowców. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek Rady Ministrów, 30 stycznia 2008 roku podpisał postanowienie o użyciu PKW w operacji EUFOR. Dowódca Polskiego Kontyngentu Wojskowego podlega bezpośrednio dowódcy sił EUFOR i sprawuje narodowy nadzór nad wszystkimi żołnierzami kontyngentu. Zadania PKW ściśle wiążą się z celami całej operacji i obejmują: – sprawowanie kontroli w obszarze odpowiedzialności; – prowadzenie działań interwencyjnych; – ochronę ładunków specjalnych; – udzielanie pomocy ludności cywilnej; – prowadzenie działań blokadowo-kontrolnych. Czadu oraz Republiki Środkowoafrykańskiej nie można porównywać pod względem zagrożeń do Afganistanu, Iraku czy nawet Sudanu. Jednak i tej operacji nie można uznać za bezpieczną. Największy problem to nieprzewidywalność zdarzeń. Spokojna sytuacja w regionie może szybko zmienić się w atak rebeliantów lub nieprzewidywalną ostrą reakcję miejscowej ludności. Niektóre organizacje pozarządowe musiały wycofać się z Czadu ze względu na agresję tych, którym m.in. niosły pomoc. 2008/04 Zagrożeniem w Czadzie są działania rebeliantów. I to zarówno czadyjskich, jak i sudańskich. Co prawda nie atakują oni wojsk EUFOR, których żołnierze, pojazdy, śmigłowce i samoloty są wyraźnie oznakowane, ale stanowią największe zagrożenie dla ludności cywilnej przebywającej w rejonie operacji. Poza rebeliantami zagrożenie stanowią bandyci, zwłaszcza na południu. I to właśnie aktywności tych grup muszą przeciwdziałać żołnierze EUFOR. Strukturę PKW opracowano (rys. 3) z uwzględnieniem zagrożeń oraz doświadczeń operacji w Kongu. W ramach narzuconej liczby 400 żołnierzy utworzono dwie bojowe kompanie manewrowe (jedna z Wojsk Lądowych, druga z Żanu darmerii Wojskowej) oraz grupę lotniczą. Wyposażenie PKW ma w wyposażeniu kołowe transportery opancerzone Rosomak, land Rovery, cysterny na paliwo jelcz CP-10, cysterny na wodę jelcz CW-10, jelcze HIAB do składania kontenerów mieszkalnych, Stary 944 z opancerzoną kabiną i inne pojazdy różnej ładowności oraz moździerze i armaty ZU-23-2 zamontowane na pojazdach. przegląd logistyczny 9 OPRACOWANIE WłASNE TRENDY Pokonywać trudności OPLAn EUFOR FAZA iV „Wycofanie” Opcja 1 Wycofanie+przekazanie siłom OnZ Opcja 1 Całkowite wycofanie EUFOR Podopcja 1 pełne przejęcie sił Podopcja 2 częściowe przejęcie sił Podopcja 3 brak przejęcia sił Rys. 4. Czwarta faza operacji – wycofywanie (opcje) u 15 września 2008 roku Polski Kontyngent Wojskowy osiągnął pełną zdolność operacyjną, a wraz z nim cała operacja EUFOR. Tym samym rozpoczęło się sześć miesięcy aktywnych działań, które będą prowadzone do 15 marca 2009 roku, po czym rozpocznie się czwarta, ostatnia faza operacji – wycofywanie. Dowództwo operacji rozpoczęło już proces planistyczny dotyczący wycofywania sił unijnych po wygaśnięciu mandatu oraz przekazywania odpowiedzialności siłom ONZ. Zasadniczym celem tych działań jest uniknięcie tzw. luki w bezpieczeństwie. W tym względzie została przyjęta rezolucja ONZ nr 1834, przedłużająca mandat sił ONZ w Czadzie i Republice Środkowoafrykańskiej – MINURCAT do 15 marca 2009 roku (który miał wygasnąć 25 września 2008 roku). W opracowywanym planie wycofania wojsk EUFOR przewiduje się, że faza IV operacji może potrwać dwa–trzy miesiące. W zależności od decyzji politycznej Unii Europejskiej, ONZ i krajów uczestniczących w operacji, może ona przebiegać w dwojaki sposób (rys. 4). Pierwszy to całkowite wycofanie sił EUFOR. Drugi to przekazanie wojsk siłom ONZ, z trzema opcjami: przejęcia przez ONZ całości lub część sił albo bez ich przejęcia. Przyszłość operacji ONZ planuje po 15 marca 2009 roku misję MINURCAT 2. 10 przegląd logistyczny Ocenia się, że będzie podobna do operacji EUFOR pod względem charakteru sił, z przewagą działań policyjnych, ale będzie ich więcej. Będzie to od czterech do pięciu batalionów. Przedstawiciele ONZ są zainteresowani przejęciem od EUFOR znacznej części infrastruktury, baz oraz sprzętu. W kilkumiesięcznym okresie przejściowym ONZ liczy na wsparcie ze strony Unii Europejskiej. Rozpatrywana jest także możliwość udziału wojsk państw UE, uczestniczących w operacji EUFOR, również w misji MINURCAT 2. Zapewne nowe siły będą korzystać z doświadczeń i osiągnięć EUFOR, zwłaszcza w dziedzinie rozpoznania oraz współpracy z władzami czadyjskimi i organizacjami humanitarnymi. Bezcenne będą także doświadczenia klimatyczne oraz sposoby korzystania z miejscowych zasobów terenowych. Pierwsze wspólne działania Unii Europejskiej i ONZ zarówno na szczeblu politycznym, jak i wojskowym dają nadzieję na właściwe wykorzystanie efektów działania EUFOR oraz dobry początek misji MINURCAT 2. Jednak w związku z tym, że decyzje polityczne jeszcze nie zapadły, nie można wykluczyć innych koncepcji dotyczących obecności sił wojskowych czy też policyjnych w Czadzie i Republice Środkowoafrykańskiej po g 15 marca 2009 roku. ppłk MAReK BRYLONeK Dowództwo Operacji EUFOR Tchad/RCA 2008/04 KRZYSZTOF PLAŻUK TRENDY Tworzenie wizerunku Operacja EUFOR Tchad/RCA, poprzedzona przeciągającym się procesem generowania sił, rozpoczęła się 28 stycznia 2008 roku. Wyzwania logistyczne operacji w Czadzie i Republice Środkowoafrykańskiej W arunki geograficzno-klimatyczne oraz skrajnie ograniczona infrastruktura komunikacyjna pozwalają określić operację EUFOR Tchad/RCA mianem najtrudniejszej z dotychczas prowadzonych operacji militarnych Unii Europejskiej. Z perspektywy planowania zabezpieczenia logistycznego operacji za kluczowy moment należy uznać wyznaczenie Francji jako państwa wiodącego w dziedzinie logistyki (Logistics Lead Nation – LLN). Już na etapie generowania sił dla poszczególnych państw uczestniczących w tej operacji było jasne, że jednym z najważniejszych czynników decydujących o jej powodzeniu będzie odpowiednie zabezpieczenie logi2008/04 styczne. Podczas kolejnych konferencji szczególną wagę przywiązywano do zapewnienia niezbędnych sił i środków służących do wykonywania zadań logistycznych. Rola LLN w zabezpieczeniu logistycznym W ramach przygotowania infrastruktury obozowisk za realizację prac inżynieryjnych poziomych odpowiadał EUFOR, natomiast odnośnie do prac inżynieryjnych pionowych – państwa uczestniczące. Francja, odgrywając rolę LLN, wydzieliła na potrzeby operacji batalion logistyczny oraz siły i środki niezbędne do wykonania zadań przeładunkowych (RSOM) na lotnisku w N’Djamenie oraz w porcie morskim w Douali. Ponadto LLN odpowiada za dostarczanie i utrzymywanie u przegląd logistyczny 11 KRZYSZTOF PLAŻUK TRENDY Tworzenie wizerunku Fot. 1. Gromadzenie zapasów Pora deszczowa stanowi bardzo poważne utrudnienie w przemieszczAniu się sił EUFOR w Czadzie i Republice Środkowoafrykańskiej. Samowystarczalni W koncepcji zabezpieczenia logistycznego operacji założono, że państwa uczestniczące w niej ponoszą pełną odpowiedzialność za przemieszczenie swoich sił i środków w rejon jej prowadzenia, a także za ich logistyczne zabezpieczenie podczas misji oraz za wycofanie po wygaśnięciu mandatu. EUFOR odpowiadało jedynie za przemieszczenie oraz zabezpieczenie logistyczne sił i środków wydzielonych bezpośrednio do Dowództwa Operacji (OHQ) oraz Dowództwa Sił (FHQ). u zapasów paliwa w Abeche w ilości pokrywającej zapotrzebowanie poszczególnych kontyngentów oraz za dostawy świeżej żywności i wody pitnej. Strona francuska wypełnia te zobowiązania za pośrednictwem kontraktora cywilnego – firmy Economat des Armees (EdA). Firma ta dzięki stałej współpracy z francuskim wojskiem ma bogate doświadczenia w realizacji tego typu wsparcia w rejonie Afryki. Zgodnie z przyjętą koncepcją, państwa uczestniczące są zobowiązane do utrzymywania w swoich bazach zapasów na poziomie 30 DOS we wszystkich klasach zaopatrywania, z wyjątkiem amunicji (fot. 1). Zapasy te mogą być zwiększone w okresie pory deszczowej. Za koordynację wszelkich działań dotyczących zabezpieczenia logistycznego w rejonie misji odpowiadają – stosownie do ich kompetencji – komórki logistyczne CJ4 w OHQ i FHQ. Wyzwania w dziedzinie transportu W celu przedstawienia wyzwań, jakim musiały stawić czoła siły EUFOR oraz poszczególne państwa uczestniczące, w tym również Polska, podczas dotychczasowej realizacji za12 przegląd logistyczny bezpieczenia logistycznego, można wyodrębnić trzy zasadnicze obszary działań: przemieszczanie i transport, przygotowanie infrastruktury baz oraz zabezpieczenie logistyczne pobytu. Wystarczy rzut oka na mapę, aby zdać sobie sprawę ze skali przedsięwzięcia, jakim jest przemieszczenie wojsk w rejon operacji EUFOR Tchad/RCA. Dystans drogą lądową, jaki pozostaje do przebycia po dotarciu drogą morską do najbliższego portu w Afryce, wynosi ponad 2000 km. Przemieszczenie drogą lądową w rejon operacji to około 800 km. Należy przy tym pamiętać, że konwoje poruszają się w skrajnie niedogodnych warunkach terenowych i pogodowych. Poza stolicą Czadu trudno mówić o jakiejkolwiek infrastrukturze drogowej. W większości są to bardzo złej jakości drogi gruntowe lub bezdroża, które z chwilą opadów deszczu są nieprzejezdne nawet dla pojazdów terenowych (fot. 2). Na szczęście w roku 2008 pora deszczowa była nieco opóźniona. Sprzyjało to planowemu przemieszczaniu poszczególnych kontyngentów. Szczególnie ważne było dotarcie w terminie irlandzkiego kontyngentu 2008/04 wojskowego ze względu na lokalizację jego bazy w najbardziej zagrożonym porą deszczową rejonie. Zagrożenie nadejściem pory deszczowej wymuszało zatem planowanie dużej liczby transportów w krótkim czasie. Stanowiło to poważny problem dla państw wysyłających wojska, by znaleźć odpowiedniego przewoźnika, o potrzebnym doświadczeniu i możliwościach transportowych. Biorąc pod uwagę ograniczone możliwości środków transportowych w tej części Afryki, brak alternatywnych linii komunikacyjnych oraz duży popyt na usługi transportowe nie tylko ze strony państw uczestniczących, ale również organizacji międzynarodowych i pozarządowych, było to nie lada wyzwanie. Na etapie planowania operacji zakładano, że w celu optymalnego wykorzystania ograniczonego potencjału transportowego oraz uniknięcia rywalizacji, co mogłoby powodować podnoszenie cen usług transportowych, EdA została upoważniona do wynegocjowania z firmami transportowymi ogólnego porozumienia gwarantującego stałą cenę dla wszystkich państw wysyłających. Takie rozwiązanie gwarantowało ponadto pełną koordynację przez OHQ/FHQ przemieszczania sił państw uczestniczących w operacji. Ze względu jednak na niekorzystną politykę cenową oraz odwlekanie potwierdzenia ofert przez EdA, państwa wysyłające największe kontyngenty (poza Francją), tj. Polska, Irlandia i Szwecja, były zmuszone do zawierania bezpośrednich kontraktów z przewoźnikami. Strategiczne przemieszczanie sił w rejon operacji odbywało się bezpośrednio drogą lotniczą z Europy do N’Djameny lub drogą morską do Douali w Kamerunie, a następnie transportem mieszanym drogowo-kolejowym do N’Djameny. Możliwości przeładunkowe określone dla EUFOR w porcie Douali szacowano na jeden statek miesięcznie, podczas gdy w szczytowym okresie przemieszczania wojsk w porcie tym rozładowywano trzy statki w tygodniu. Powodowało to przeciążenie w rejonach rozładunku, a także brak przestrzeni magazynowych oraz środków trans2008/04 portowych. Negatywny wpływ na terminowe przemieszczanie miały początkowo utrudnienia w procedurach celnych oraz strajki w Kamerunie, a także kilkudniowe przestoje na granicy z Czadem. Mimo wielu utrudnień oraz przejściowych opóźnień można przyjąć, że przemieszczanie sił EUFOR przebiegało zgodnie z planem. Docelowo zakładano przetransportowanie około 3500 żołnierzy wraz ze sprzętem i zapasami (fot. 3). Obecnie na końcowym etapie przemieszczania jest Polski Kontyngent Wojskowy. W Douali wciąż pozostaje nasz sprzęt. Jest on sukcesywnie wysyłany, głównie transportem mieszanym kolejowo-drogowym do N’Djameny. Nasze Rosomaki są już w Iribie (fot. 4). Operacja przemieszczania głównej partii sprzętu w rejon działania PKW zakończyła się na przełomie lipca i sierpnia. Wszystko wskazuje na to, że PKW osiągnął pełną gotowość operacyjną (FOC). Przygotowanie infrastruktury baz Ze względu na słabo rozwiniętą infrastrukturę lokalną zaplanowano wykonanie na dużą skalę prac inżynieryjno-budowlanych w celu stworzenia odpowiednich warunków dla wojsk EUFOR. NOTATKA Współpraca przedstawicieli EUFOR z wieloma cywilnymi kontrahentami oraz władzami czadyjskimi zaowocowała stosunkowo płynnym przebiegiem realizacji większości projektów budowlanych. Łączna kwota przeznaczona na rozbudowę infrastruktury wynosiła około 80 milionów euro, co stanowi 2/3 całego budżetu operacji. Nie było to bez znaczenia dla lokalnej gospodarki. Przy rozbudowie na przykład bazy Stars Camp w Abeche znalazło zatrudnienie ponad 300 pracowników miejscowych. Prace budowlane obejmowały zarówno budowę baz dla EUFOR, jak i rozbudowę infrastruktury lotniskowej oraz przeładunkowo-magazynowej. EUFOR dysponuje następującymi bazami: Europa Camp w N’Djamenie, Stars Camp w Abeche oraz trzema bazami w rejonach rozmieszczenia poszczególnych batalionów. Największym przedsięwzięciem była budowa u przegląd logistyczny 13 KRZYSZTOF PLAŻUK (3) TRENDY Tworzenie wizerunku Fot. 2. Postój kolumny w trakcie marszu u Stars Camp, w której docelowo będzie mogło przebywać ponad 2000 żołnierzy. W bazach batalionów prace inżynieryjne, za które ponosił odpowiedzialność EUFOR, obejmowały prace ziemne, wyrównanie i utwardzenie terenu, budowę wałów ochronnych i wież wartowniczych oraz studni głębinowych wraz z niezbędną instalacją wodną i zbiornikami. W ramach ogólnego kontraktu zainstalowano generatory prądu zgodnie ze złożonym wcześniej przez państwa uczestniczące zapotrzebowaniem. Realizacja tak poważnych przedsięwzięć w kraju o bardzo ubogiej infrastrukturze budowlanej i komunikacyjnej stanowi poważne wyzwanie. Do podstawowych trudności należy zaliczyć brak odpowiedniej ilości i jakości materiałów budowlanych, zwłaszcza cementu. Innym problemem jest brak na lokalnym rynku wykwalifikowanej siły roboczej. Ograniczona ilość wody technicznej stanowi również poważne utrudnienie podczas prowadzenia prac budowlanych. Istotny wpływ na opóźnienia w rozbudowie infrastruktury baz EUFOR miały ataki rebeliantów na cza14 przegląd logistyczny Fot. 3. Przybywanie żołnierzy PKW do dyjskie siły w lutym bieżącego roku. Spowodowały one spowolnienie lub wręcz zatrzymanie niektórych prac budowlanych na dwa tygodnie. Pora deszczowa również nie pozostawała bez wpływu na ich przebieg. Nie miała też łatwego zadania grupa inżynieryjno-przygotowawcza PKW, która wraz z francuską grupą inżynieryjną przygotowywała w Iribie obozowisko dla głównych polskich sił. Prace, co prawda, posuwały się w szybkim tempie, ale problemem był brak wody do celów sanitarnych. Dwie studnie głębinowe nie są w stanie zapewnić wystarczającej ilości wody dla przebywających w obozowisku 200 żołnierzy, a cóż dopiero dla planowanych docelowo ponad 500 osób (łącznie z personelem ONZ). Przewiduje się poszukiwanie wody w rejonie Iriby, ale nikt nie może zagwarantować, że zakończą się one sukcesem. Tymczasem codziennie jest ona dowożona w ramach lokalnego kontraktu cywilnego, ale trudno w tej chwili ocenić, jak długo będzie to możliwe. Specjaliści z dowództw EUFOR podejmują działania zmierzające do znalezienia alter2008/04 rejonu działań Fot. 4. KTO Rosomak podczas rozpoznawania rejonu odpowiedzialności natywnych rozwiązań zapewnienia wody PKW w Iribie w przypadku niepowodzenia kolejnych odwiertów. usługi, jak przygotowywanie posiłków czy wywóz nieczystości, a także usługi pralnicze. Kontyngenty nie są jednak zainteresowane dodatkowymi usługami. W związku z występuZabezpieczenie pobytu jącymi problemami z wodą techniczną w reDostawy świeżej żywności, wody pitnej oraz jonie Iriby rozważa się również możliwość jej usług związanych z funkcjonowaniem baz są dostaw przez EdA. realizowane na podstawie zawartego przez Zgodnie z koncepcją zabezpieczenia logiEUFOR kontraktu (EdA stycznego EUFOR Tchad/ Convention) ze wspomnia- W ramach kontraktu EdA RCA za dostarczanie paliną już francuską firmą Ecowa do baz poszczególnych jest zobowiązana do nomat des Armees (EdA). batalionów oraz za utrzyW początkowej fazie opemanie w nich odpowiedutrzymywania racji firma miała poważne nich zapasów odpowiadają trudności z zapasami wody odpowiednich zapasów państwa wysyłające. Nie pitnej, ale problem ten zooznacza to jednak, że dożywności i wody pitnej stał już rozwiązany – dostastawy paliwa do baz batawy napływają zgodnie lionów są realizowane wyw swoich składach z planem. Pierwsze dostałącznie narodowymi środwy świeżej żywności dotar- materiałowych w Abeche. kami transportowymi. Francuski batalion logiły do PKW w Iribie już pod koniec maja, a kolejne nadchodzą zgodnie styczny transportuje paliwo z Abeche do rejonów batalionów w miarę możliwości. Na z zapotrzebowaniem kontyngentu. Firma EdA, na życzenie poszczególnych FHQ spoczywa rola koordynatora transportu kontyngentów, może świadczyć również takie paliwa. Należy oczekiwać, że ze względu na u 2008/04 przegląd logistyczny 15 TRENDY Tworzenie wizerunku u ograniczone możliwości batalionu logistycznego część paliwa będzie dostarczana z wykorzystaniem środków narodowych lub z udziałem kontraktorów cywilnych. Rozwiązano również kwestie zapewnienia dostaw i magazynowania paliwa lotniczego w Iribie. Utrzymywanie odpowiednich zapasów w pozostałych klasach zaopatrywania jest zadaniem państw wysyłających poszczególne kontyngenty. TCN (Troop Contributing Nation) stworzył odpowiedni system zaopatrywania w części zamienne, w wyposażenie indywidualne żołnierzy, w oleje i smary oraz w broń i amunicję. Dla naszego narodowego elementu wsparcia jest to priorytetem. Zabezpieczenie logistyczne misji humanitarnej ONZ Zgodnie z planem operacji z 18 stycznia 2008 roku jednym z dodatkowych zadań EUFOR jest udzielanie wsparcia logistycznego i inżynieryjnego na rzecz MINURCAT – misji logistycznej ONZ, stosownie do możliwości oraz na podstawie porozumień z EUFOR i (lub) TCN. Prace inżynieryjne w rejonach baz są wykonywane z uwzględnieniem wspólnej lokalizacji z siłami MINURCAT. Biorąc pod uwagę tę wspólną lokalizację z poszczególnymi kontyngentami, należy stwierdzić, zabezpieczenie logistyczne personelu misji w znacznym stopniu będzie realizowane siłami logistycznymi batalionów. Oczywiście szczegółowy zakres i sposób rozliczania wsparcia będzie ustalany na zasadzie dwustronnych porozumień z TCN. Wyzwania na przyszłość Z perspektywy wypełniania funkcji logistycznych największym wyzwaniem wydaje się przygotowanie w koordynacji z ONZ, TCN, państwem gospodarzem i organizacjami międzynarodowymi przekazania infrastruktury baz i sprzętu EUFOR oraz koordynacja przemieszczania wycofujących się wojsk uczestniczących w operacji z wojskami przejmującymi odpowiedzialność w rejonie jej prowadzenia. Zadanie to może okazać się trudniejsze logistycznie niż organizowa16 przegląd logistyczny Mid Mandate Review Dowództwo Operacji, wspierane analizami niższych dowództw EUFOR Tchad/RCA, rozpoczęło prace nad przygotowaniem istotnego dla przyszłości operacji dokumentu, mającego zawierać ocenę dotychczasowych jej rezultatów oraz przedstawić propozycje i uwagi dotyczące dalszych działań. Mid Mandate Review, bo tak ma się nazywać ten dokument, zostanie rozpatrzony i przyjęty przez właściwe władze Unii Europejskiej. nie przemieszczania i pobytu kontyngentów w rejonie operacji. Należy pamiętać, że infrastruktura drogowa będzie ta sama, a potrzeby zwiększą się dwukrotnie. Podsumowując rezultaty dotychczasowych działań EUFOR oraz państw wysyłających w dziedzinie szeroko rozumianego wsparcia logistycznego na rzecz operacji EUFOR Tczad/RCA, można uznać, że wydzielone siły militarne Unii Europejskiej były w stanie w stosunkowo krótkim czasie przemieścić się w odległy i trudno dostępny rejon operacji bez większych opóźnień oraz przygotować infrastrukturę baz na poziomie zapewniającym możliwość wykonywania przez EUFOR mandatowych zadań. Udział w czadyjskiej operacji to doskonała okazja do zapoznania się ze specyfiką działania sił Unii Europejskiej, do przeniesienia na polski grunt zupełnie nowych doświadczeń z zakresu procedur szkoleniowych i praktycznego działania. Czadyjska misja to zatem również źródło przydatnej wiedzy na temat planowania i prowadzenia operacji za granicami kraju. Stworzony system zabezpieczenia logistycznego funkcjonuje zgodnie z przyjętymi założeniami. Na obecnym etapie zebrano już wiele doświadczeń w tej dziedzinie, ale z formułowaniem ostatecznych wniosków należy zaczekać do zakończenia operacji. Wiele wyg zwań jeszcze bowiem przed nami. ppłk ARTUR KĘPCZYŃSKI Dowództwo Operacji EUFOR Tchad/RCA 2008/04 TRENDY Restrukturyzacja ppłk dr Andrzej LIS Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych Przemysł obronny podlegał w ostatnich kilkunastu latach intensywnym, głębokim i wieloaspektowym procesom restrukturyzacyjnym. Artykuł jest analizą głównych determinantów restrukturyzacji przedsiębiorstw sektora obronnego na świecie w latach 1990–2005. procesy restrukturyzacyjne przemysłu obronnego Z miany w otoczeniu sektora przemysłu obronnego, związane z zakończeniem „zimnej wojny”, procesami rozbrojeniowymi i ograniczeniem wydatków na cele wojskowe, wymusiły w tej dziedzinie restrukturyzacyję. Sytuacja ta dotyczy większości państw na świecie, w tym głównych producentów uzbrojenia i sprzętu wojskowego, zarówno firm ze Stanów Zjednoczonych, jak i przedsiębiorstw zachodnio-europejskich i rosyjskiego kompleksu przemysłowo-wojskowego. Głębokie zmiany restrukturyzacyjne w obrębie przemysłu obronnego wystąpiły w państwach Europy Środkowo-Wschodniej, gdzie sytuację przedsiębiorstw dodatkowo skomplikowało zerwanie więzi kooperacyjnych i handlowych funkcjonujących w ramach Układu Warszawskiego i Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. Czynnik determinujący I stotnym czynnikiem zewnętrznym determinującym sytuację w otoczeniu ogólnym sektora obronnego stały się zamachy terrorystyczne w Nowym Jorku, Madrycie i Londynie oraz będąca odpowiedzią na nie „wojna z terroryzmem” prowadzona przez Stany Zjednoczone i ich koalicjantów. 2008/04 Dla przedsiębiorstw z państw Unii Europejskiej niezwykle ważnym czynnikiem determinującym podejmowanie procesów restrukturyzacyjnych jest również postępująca współpraca instytucjonalna w obrębie przemysłu obronnego w Europie. Uwieńczeniem tych działań było powołanie w 2004 roku Europejskiej Agencji Obrony (European Defence Agency – EDA) oraz wejście w życie począwszy od 1 lipca 2006 roku kodeksu postępowania w zakresie zamówień publicznych w sekNOTATKA Łączne wydatki na cele wojskowe w Ameryce Północnej i Europie Zachodniej stanowiły w 2005 roku 70,8% światowych wydatków przeznaczonych na ten cel. torze zaopatrywania obronnego (The Code of Conduct on Defence Procurement of the EU Memeber States Participating in the European Defence Agency). Analiza uwarunkowań restrukturyzacji przemysłu obronnego na świecie została przeprowadzona na podstawie sytuacji przedsiębiorstw sektora w Stanach Zjednoczonych oraz państwach Europy Zachodniej. O wyborze takiego rozwiązania zadecydował fakt, że państwa te należą do największych i najbardziej zaawansowanych technologicznie producentów uzbrojenia i sprzęu tu wojskowego (UiSW). przegląd logistyczny 17 TRENDY Restrukturyzacja Otoczenie Przemysł obronny należy do sektorów i sprzęt wojskowy w skali światowej, bęszczególnie wrażliwych dący z kolei kluczową determinantą sytuacji na zmiany otoczenia ogólnego, a zwłaszcza przedsiębiorstw zbrojeotoczenia politycznego niowych oraz podejmoi międzynarodowego. wanych przez nie proImplikują one bowiem cesów restrukturyzapopyt na uzbrojenie cyjnych. u Ponadto w najbliższej przyszłości należy spodziewać się rozszerzania i umacniania współpracy przedsiębiorstw polskiego przemysłu obronnego z amerykańskim i zachodnioeuropejskim sektorem obronnym, co jest naturalną konsekwencją członkowstwa Polski w NATO i Unii Europejskiej. W celu opisania uwarunkowań sytuacji światowego przemysłu obronnego w latach 1990–2005, szczegółowej analizie poddane zostały następujące czynniki otoczenia zewnętrznego: • w warstwie otoczenia ogólnego: – sytuacja polityczno-militarna na świecie; – wydatki na cele wojskowe; – zmiany w technice wojskowej oraz redefinicja potrzeb w zakresie UiSW; • w warstwie otoczenia konkurencyjnego: – poziom popytu na światowym rynku UiSW. Sytuacja polityczno-militarna Przełom lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku przyniósł istotne zmiany polityczne: upadek socjalizmu w Europie Środkowo-Wschodniej oraz zakończenie zimnej wojny oraz polityczno-militarnej rywalizacji pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Radzieckim. Sytuacja przemysłu obronnego w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej była zdeterminowana przez następujące procesy i zjawiska w otoczeniu politycznym1: • kształtowanie się nowego ładu polityczno-wojskowego w świecie, szczególnie w obszarze OBWE, co skutkowało zmniejszeniem liczebności sił zbrojnych oraz wydatków wojskowych i produkcji specjalnej; • zmiany w doktrynie wojennej NATO oraz krystalizowanie się nowej koncepcji funkcjonowania sojuszu; • trudności ekonomiczne państw, a w konsekwencji obniżenie wydatków wojskowych; • spadek poziomu eksportu specjalnego; • integrację europejską. Wraz z upadkiem systemu dwubiegunowego i rozwojem hegemonii Stanów Zjednoczonych na arenie międzynarodowej znikło zagrożenie konfliktem o charakterze globalnym. Jednocześnie pojawiły się liczne konflikty o charakterze lokalnym (była Jugosławia, Sudan, Kongo, Wybrzeże Kości Słoniowej) wymagające wojskowych interwencji społeczności międzynarodowej w ramach operacji wsparcia pokoju (Peace Support Operations – PSO). Szczególnie skomplikowana sytuacja wytworzyła się na Bliskim Wschodzie. Składają się na nią: narastający konflikt izraelsko-arabski, wojna w Iraku oraz antyzachodnia polityka prowadzona przez Iran. Nowym zagrożeniem dla bezpieczeństwa na świecie jest znaczne nasilenie działań terrorystycznych. Ataki terrorystyczne w Nowym Jorku, Madrycie i Londynie oraz będąca odpowiedzią na nie wojna z terroryzmem (War Against Terror) – w tym zwłaszcza operacje iracka i afgańska – zmieniły sposób postrzegania polityki bezpieczeństwa oraz zagrożeń we współczesnym świecie. Paradoksalnie wynikiem wzrostu napięcia w stosunkach międzynarodowych wywołanego falą terroryzmu jest wzrost wydatków na cele wojskowe, w tym P. Wieczorek: Przemysł obronny państw NATO w nowych realiach polityczno-wojskowych i ekonomicznych. Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 1994, s. 6–14. Por.: I. Anthony, A. C. Allebeck, H. Wulf: West European Arms Production: Structural Changes in the New Political Environment. A SIPRI Research Report, Solna 1990, s. 3–4; H. Wulf: Arms industry limited: the turning point in the 1990 s. W: Arms Industry Limited. ed. by H. Wulf, SIPRI, Oxford University Press, New York 1993, s. 3–6; J. Reppy: The United States: unmanaged change in the defence industry. W: Arms..., s. 50. 1 18 przegląd logistyczny 2008/04 1100 1044 1032 1003 1001 969 1000 914 900 863 851 806 800 833 768 784 800 747 756 748 757 700 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Źródło: http://www.sipri.org/contents/milap/milex/mex_wnr_table.html. Rys. 1. Wydatki na cele wojskowe na świecie w latach 1988–2005 [mld USD, ceny 2003] na zakupy UiSW, co prowadzi do poprawy koniunktury na światowym rynku produkcji specjalnej. Czynniki powodujące wzrost wydatków Zmiany w sytuacji polityczno-militarnej na świecie miały swoje bezpośrednie odzwierciedlenie w wielkości wydatków na cele wojskowe, których poziom w latach 1988–2005 obrazuje rysunek 1. Zakończenie zimnej wojny i rozpad bipolarnego układu sił na świecie spowodowały spadek zagrożenia wybuchem konfliktu o charakterze globalnym i odprężenie w stosunkach międzynarodowych, co przełożyło się na gwałtowne zmniejszenie wydatków na te cele. Spadek wydatków na cele wojskowe trwał do 1996 roku, kiedy został osiągnięty poziom 747 mld USD2 (liczonych w cenach stałych z 2003 roku), co stanowiło 71,5% poziomu wydatków z 1988 roku. Następnie do 1999 roku poziom ten utrzymywał się na zbliżonym poziomie (747–757 mld USD), aby od roku 2000 zacząć rosnąć. Szczególnie dynamiczny wzrost wydatków nastąpił od 2002 roku, co było związane z prowadzoną przez Stany Zjednoczone i ich koalicjantów wojną z terroryzmem. W 2005 roku wydatki na cele wojskowe na świecie wyniosły 1001 mld USD (w cenach stałych z 2003 roku, W ciągu dziesięciu lat (1996–2005) poziom wydatków na cele wojskowe wzrósł na świecie o 34%. tj. 1118 mld USD w cenach bieżących), co stanowi 2,5% światowego PKB i daje wielkość 173 USD per capita. Poziom wydatków w Ameryce Północnej w 2005 roku wyniósł 489 mld USD (w cenach z 2003 roku) i był o 46% wyższy niż w roku 2001, przekraczając nawet o 4% poziom u schyłku zimnej wojny w roku 19883. Jednocześnie u Dane statystyczne publikowane przez SIPRI – w celu zapewniania ich porównywalności – wyrażone są wartością współczynnika trendu (Trend Indicator Value – TIV) i w związku z powyższym nie mogą być porównywane z wartościami ekonomicznymi, takimi jak np. PKB. W zestawieniu nie ujęto danych statystycznych dotyczących wydatków wojskowych w roku 1991 ze względu na brak możliwości wiarygodnego oszacowania ich poziomu. 3 Szerzej na temat poziomu i struktury wydatków na cele wojskowe Stanów Zjednoczonych i państw Unii Europejskiej patrz: A. Lis: Europa kontra Stany Zjednoczone: Analiza porównawcza wydatków na cele wojskowe. „Nowa Technika Wojskowa”, 2007, nr 2; A. Lis: Ile Europa wydaje na obronność?. „Nowa Technika Wojskowa, 2008, nr 4. 2 2008/04 przegląd logistyczny 19 TRENDY Restrukturyzacja u można zaobserwować koncentrację wydatków w ograniczonej grupie państw. W 2005 roku wydatki na cele wojskowe piętnastu państw wiodących w tym względzie wyniosły 84% w skali światowej, przy czym wydatki Stanów Zjednoczonych stanowiły aż 48% całości. Głównymi czynnikami powodującymi wzrost tych wydatków były oczywiście kosztowne operacje prowadzone w Iraku i Afganistanie. Niebagatelną rolę odegrał również wzrost cen surowców mineralnych, szczególnie w przypadku takich krajów, jak: Algieria, Azerbejdżan, Rosja, Arabia Saudyjska, Chile czy Peru. Do wzrostu tego przyczyniły się również Chiny i Indie4. Redefinicja potrzeb UiSW Zmiany polityczno-militarne, jakie miały miejsce na świecie w latach dziewięćdziesiątych XX wieku i na początku nowego stulecia, nie pozostały bez wpływu na zadania sił zbrojnych. Spadkowi zagrożenia wystąpieniem konfliktu globalnego towarzyszył jednoczesny wzrost znaczenia misji pokojowych i stabilizacyjnych oraz tocząca się w warunkach konfliktu asymetrycznego wojna z terroryzmem. Spowodowało to redefinicję potrzeb z zakresu uzbrojenia i sprzętu wojskowego, oraz przyczyniło się do zmian w strukturze popytu na światowym rynku produkcji specjalnej. Opierając się na doświadczeniach operacji pokojowych i stabilizacyjnych, podjęto próbę zidentyfikowania głównych kierunków zmian w technice wojskowej i strukturze popytu na uzbrojenie i sprzęt wojskowy (UiSW) oraz usługi dla sił zbrojnych, do których zaliczono: • rozwój nowoczesnych technologii wojskowych, takich jak: – systemy sieciowo-centryczne (networkcentric systems); – technologie małej wykrywalności (stealth); – bezpilotowe środki latające (Unmanned Aerial Vehicles – UAV) oraz bezzałogowe pojazdy bojowe; • kluczową rolę przewagi informacyjnej na polu walki (battlefield information superiority), co przekłada się na: 20 przegląd logistyczny – wzrost znaczenia zintegrowanych systemów dowodzenia i łączności, rozpoznania oraz systemów informatycznych; – zmianę struktury dochodów poszczególnych branż przemysłu obronnego wynikającą z faktu, że w złożonych cenach systemów uzbrojenia największym składnikiem cenotwórczym stało się oprzyrządowanie elektroniczne; • przyznanie priorytetów technologiom służącym ochronie przed działaniami terrorystycznymi takim jak: – zmniejszenie wrażliwości szerokopokładowych samolotów cywilnych i wojskowych na działanie przenośnych, przeciwlotniczych zestawów rakietowych; – ochrona portów i statków przed atakami nawodnymi i podwodnymi; – zmniejszenie wrażliwości śmigłowców na ataki przenośnych granatników rakietowych; – wykrywanie i przeciwdziałanie minom-pułapkom; – precyzyjne technologie zrzutu dla sił specjalnych; NOTATKA Najnowsze trendy w sposobach prowadzenia działań zbrojnych oraz determinowane przez nie zmiany w uzbrojeniu i sprzęcie wojskowym są wdrażane głównie w państwach najbogatszych (Stany Zjednoczone, Europa Zachodnia). – wykrywanie i neutralizacja broni chemicznej, biologicznej, radiologicznej i atomowej; – rozpoznanie i wskazywanie zagrożeń terrorystycznych; – niszczenie materiałów wybuchowych; • dostosowanie uzbrojenia i sprzętu wojskowego do działań typu ekspedycyjnego przez: – wzrost znaczenia transportu strategicznego (morskiego i lotniczego) oraz powietrznego transportu taktycznego; – rozwój koncepcji wojsk lekkich wyposażonych w kołowe transportery opancerzone; – wzrost zapotrzebowania na różnego typu pojazdy opancerzone zapewniające ochronę przed bronią strzelecką i minami; – rozwój i dostosowanie do warunków działania indywidualnego wyposażenia żołnierza; • rozwój segmentu usług dla wojska (outsourcing), w tym usług konsultingowych, szko4 Por.: http://www.sipri/contents/milap/milex/mex_trends.html/. 2008/04 leniowych, logistycznych, a nawet usług w zakresie ochrony fizycznej. Istotnym problemem w rozwoju większości nowoczesnych programów zbrojeniowych jest znaczący wzrost kosztów w porównaniu z pierwotnymi założeniami oraz opóźnienia w stosunku do przyjętego harmonogramu prac. Przykładowo kiedy Armia Stanów Zjednoczonych w 2003 roku przyznawała kontrakt na Future Combat Systems, jego koszt szacowano na 91 mld USD, a według ocen Pentagonu z listopada 2005 roku osiągnął on już poziom 161 mld USD (wzrost o 76%)5. Popyt na UiSW Zidentyfikowane trendy w otoczeniu ogólnym miały decydujący wpływ na poziom popytu na światowym rynku UiSW, który – w ocenie autora – należy uznać za najważniejszy czynnik otoczenia konkurencyjnego determinujący sytuację przedsiębiorstw przemysłu obronnego. Analiza popytu na światowym rynku UiSW została przeprowadzona w oparciu o dane statystyczne SIPRI opisujące poziom eksportu uzbrojenia na świecie w latach 1989–2005 (rys. 2). W latach 1989–1995 poziom eksportu specjalnego obniżył się z ponad 32 mld USD do 21 mld USD, co stanowiło 65% wartości wyjściowej. Niekorzystna koniunktura w eksporcie produkcji specjalnej dotknęła przede wszystkim eksporterów z państw mniejszych i słabiej rozwiniętych. W roku 1997 wystąpiła krótkookresowa poprawa koniunktury i poziom eksportu wzrósł do ponad 27 mld USD. Jednakże już w 1998 roku wystąpiły kolejne spadki i w 2002 roku poziom eksportu UiSW na świecie osiągnął rekordowo niski poziom 16,1 mld USD. Od roku 2003 można zaobserwować wyraźny wzrost. Eksport UiSW w 2005 roku w porównaniu z rokiem Eksporterzy N a światowym rynku UiSW utrzymuje się i dominuje pozycja największych eksporterów. Były nimi i są nadal Stany Zjednoczone i Rosja oraz pań- stwa Europy Zachodniej (w 1982 roku w grupie pięciu największych eksporterów znajdowały się: Francja, Wielka Brytania i Włochy, w 2005 roku – Francja, Niemcy i Holandia). 2002 wzrósł o ponad 36% i osiągnął poziom 21,9 mld USD. wskazuje to, że pomimo wzrostu w ostatnich trzech latach wielkość światowego eksportu UiSW wciąż pozostaje znacząco niższa niż przez rokiem 1990: eksport UiSW w 2005 roku stanowił jedynie 67,9% poziomu z roku 1989. w latach 2001–2005 Rosja zanotowała 31% udział w eksporcie w skali globalnej6. Pomimo wzrostu rosyjskich wydatków wojskowych7, tamtejszy przemysł obronny nadal pozostaje w poważnym stopniu uzależniony od eksportu UiSW8. Głównymi odbiorcami rosyjskiej produkcji specjalnej są Chiny i Indie (odpowiednio 43% i 25% sprzedaży). Znaczenie innych rynków zagranicznych (takich jak Iran, Wietnam, Jemen) jest zdecydowanie mniejsze. W 2006 roku Rosja podpisała serię kontraktów z Algierią9. W sferze zainteresowania rosyjskich eksporterów pozostają także rynki państw Ameryki Południowej10, Unii Europejskiej czy Szanghajskiej Organizacji Współpracy. Rosja ma również ambicje zostać głównym dostawcą UiSW dla Republiki Iraku. Sprzedaż uzbrojenia i sprzętu wojskowego przez Stany Zjednoczone w latach 2000–2005 stanowiła 30% rynku światowego. Głównymi zagranicznymi odbiorcami produkcji amerykańskiego przemysłu obronnego w tym okresie były: Grecja, Izrael, Wielka Brytania i Egipt. u G. Ratnam: Time is Money. „Defense News”, March 13, 2006. Por. także: N. Abdullaev: U.N. Data on Russia Arms Exports Paints Incomplete Picture. „Defense News”, June 26, 2006; T. Hypki: Znowu rekord: Rosyjski eksport uzbrojenia nadal rośnie. „Raport WTO”, 2005, nr 3. 7 Szerzej patrz: N. Abdullaev: Russia Boosts Defense Spending. „Defense News”, June 12, 2006. 8 Szerzej patrz: T. Hypki: Papierowe reformy: Stagnacja w rosyjskiej obronności trwa. „Raport WTO”, 2005, nr 12. 9 Por.: T. Hypki: Broń za długi: Algieria kupuje rosyjskie uzbrojenie za 10 mld USD. „Raport WTO”, 2006, nr 3. 10 Patrz m.in.: N. Abdullaev: Defying Washington: Russia, Venezuela Signs Arms, Resource Deal. „Defense News”, July 31, 2006; R. Wilk: Kałasznikowy dla Wenezueli. „Raport WTO”, 2006, nr 6. 5 6 2008/04 przegląd logistyczny 21 TRENDY Restrukturyzacja 33000 32 343 31000 29000 27000 28 468 27 520 25 928 25 515 24 638 25000 22 079 22 140 23000 22 570 21 961 21 086 19 834 21000 21 118 19000 17 332 16 978 17000 18 248 16 139 15000 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: http://www.sipri.org/contents/armstrad/access.html. Rys. 2. Światowy eksport uzbrojenia w latach 1990–2005 [mln USD, ceny stałe 1990] u Strategicznymi – ze względów politycznych (budowanie przeciwwagi dla wzrastającej potęgi Chin) – rynkami eksportowymi Stanów Zjednoczonych są również Indie i Japonia. Rozszerzona o nowych członków Unia Europejska jest trzecim światowym eksporterem produkcji specjalnej (27% światowego eksportu). W największym stopniu do tego wyniku przyczyniły się: Francja (9%), Niemcy (6%), Wielka Brytania (4%) i Holandia (2%). W grupie dziesięciu największych eksporterów UiSW w latach 2001–2005 znalazły się ponadto: Ukraina, Kanada, Włochy i Szwecja11. Największymi importerami UiSW w latach 2001–2005 były: Chiny (14% udziału w światowym imporcie), Indie (11%), Grecja (7%), Zjednoczone Emiraty Arabskie (5%) oraz Izrael (3%). Ich łączny import wyniósł prawie 41% importu globalnego, podczas gdy pięciu największych importerów w 1982 roku (Irak, Libia, Egipt, Arabia Saudyjska i Indie) miało 30% udział w całości importu UiSW. W ostatnim czasie w prasie specjalistycznej pojawiają się informacje na temat dokonanych lub planowanych poważnych zakupach uzbro22 przegląd logistyczny jenia i sprzętu wojskowego w takich państwach jak: Indie12, Australia13 oraz Chile14. Ponadto analizując trendy na światowym rynku UiSW, w grupie importerów można zauważyć wyraźną tendencję do przeniesienia środka ciężkości z rejonu Środkowego Wschodu do Azji15. Uwzględniając uwarunkowania sytuacji przemysłu obronnego na świecie, w ocenie autora, kluczowym czynnikiem dla przedsiębiorstw przemysłu obronnego jest popyt na uzbrojenie i sprzęt wojskowy. Jego poziom w bezpośredni sposób zależy od międzynarodowej sytuacji politycznej. Szczególnie wymagające w tym względzie dla sektora obronnego są okresy odprężenia w stosunkach międzynarodowych, kiedy wzrasta poczucie bezpieczeństwa państw, a wydatki na cele wojskowe, w tym wydatki na zakup uzbrojenia i sprzętu wojskowego ulegają redukcji. Sytuacja taka miała miejsce w latach 90. XX wieku, gdy na skutek zmian politycznych w ZSRR i Europie Wschodniej zanikło zagrożenie wybuchem konfliktu globalnego. Prowadzona od 2001 roku wojna z terroryzmem skutkuje zwiększeniem budżetów mi2008/04 nisterstw obrony oraz wzrostem popytu na uzbrojenie i sprzęt wojskowy w państwach koalicji antyterrorystycznej16, stymulując popyt na światowym rynku zbrojeniowym, co – z punktu widzenia przemysłu obronnego – należy uznać za niezwykle pozytywny czynnik. W ostatnich latach na skutek prowadzonej przez Stany Zjednoczone wojny z terroryzmem oraz wdrażanej transformacji sił zbrojnych można zauważyć istotną poprawę sytuacji amerykańskiego przemysłu obronnego. W III kwartale 2004 roku zmiana dochodu w przeliczeniu na jedną akcję (earing per share) – uznawana przez analityków amerykańskich za jeden z kluczowych wskaźników świadczących o rozwoju firmy – w porównaniu z tym samym okresem roku poprzedniego w wielu przedsiębiorstwach sektora obronnego wzrosła o ponad 50%17. O poprawie sytuacji przedsiębiorstw przemysłu obronnego w Stanach Zjednoczonych świadczy również fakt, że w 2004 roku, po raz pierwszy od 14 lat zanotowano wzrost zatrudnienia w branży lotniczej i kosmicznej18. Z drugiej jednak strony niezwykle wysokie koszty operacji prowadzonych przez Stany Zjednoczone i NATO – w tym zwłaszcza operacji „Iracka wolność” – w połączeniu ze zmianą priorytetów sił zbrojnych w zakresie uzbrojenia i sprzętu mogą skutkować ograniczeniem środków finansowych przeznaczonych na rozwój nowych programów zbrojeniowych lub rezygnację z niektórych programów realizowanych dotychczas. Sytuacja ta dotyczy w szczególności największego rynku zbrojeniowego na świecie, jakim jest USA19. Zakończenie Reasumując, należy podkreślić, że współcześnie sytuacja przemysłu obronnego na świecie jest determinowana przez dynamiczne zmiany otoczenia ogólnego (zwłaszcza w wymiarze politycznym, techniczno-technologicznym i międzynarodowym) oraz otoczenia konkurencyjnego (głównie zmiany popytu na światowym rynku uzbrojenia i wzrost konkurencji w sektorze). Przemysł obronny należy zaś do sektorów szczególnie wrażliwych na zmiany otoczenia, co dodatkowo zwiększa konieczność podejmowania przez przedsiębiorstwa procesów dostosowawczych, w tym działań o charakterze restrukturyzacyjnym. SIPRI Yearbook 2006: Armaments, Disarmament and International Security. Stockholm Peace Research Institute, Oxford University Press 2006, s. 450–465. 12 V. Raghuvanshi: India’s Budget Reflects New Fund. „Defense News”, February 9, 2004; Tenże: Military Spending Will Double Under India’s Latest 5-Year Plan. „Defense News”, February 16, 2004; Tenże: India Will Replace Air Defenses. „Defense News”, February 23, 2004; Tenże: India To Get Sub. „Defense News”, March 1, 2004; Tenże: Five Send Bids for $2 Billion Indian Helicopter Contract. „Defense News”, March 1, 2004. Patrz także: George Fernandes: India’s Defense Minister (Interview). „Defense News”, February 2, 2004. Na temat szans przedsiębiorstw polskiego przemysłu obronnego w zdobyciu rynku indyjskiego szerzej patrz: W. Łuczak: Ziemia obiecująca polskiej zbrojeniówki. „Raport WTO”, 2004, nr 3. 13 G. Ferguson: Australia To Spend More To Fight Terrorism: Larger Defense Budget Also Funds Iraq Support, Joint Strike Fighter. „Defense News”, May 17, 2004; Tenże: New Zeland, Australia Shop for New Gear. „Defense News”, February 16, 2004; Tenże: Australia Unveils 10-Year Defense Procurement Plan. „Defense News”, June 26, 2006. 14 T. Wróbel: Zbrojenia pod Andami. „Polska Zbrojna”, 2004, nr 22 (384). 15 Szerzej patrz: SIPRI Yearbook 2006…, s. 452–453; V. Muradian: Defense Giants See Rich Prospects in Asia-Pacific. „Defense News”, February 27, 2006. Patrz także: V. Raghuvanshi: Long-Awaited Programs Move Forward in Asia. „Defense News”, March 13, 2006. 16 Przykładem niezwykle szybko rosnącego segmentu na rynku wyposażenia wojskowego w USA są pancerze do samochodów terenowych Humvee oraz kamizelek kuloodpornych. G. Ratnam: War in Iraq Keeps Armor Firm Busy: Armor Holdings Leads in U.S. Military Police Market. „Defense News”, November 22, 2004. 17 Por.: G. Ratnam: DoD Boosts U.S. Bottom Lines. „Defense News”, November 8, 2004. 18 U.S. Aerospace Jobs Rise. „Defense News”, November 15, 2004. 19 Od 2001 roku w Stanach Zjednoczonych zrezygnowano z prowadzenia dalszych prac nad trzema dużymi programami zbrojeniowymi: Navy Theatre Wide (2001), haubicą Crusader (2002) oraz śmigłowcem rozpoznawczym RAH-66 Comanche (2004). Zagrożone mogą być mogą być również inne programy zbrojeniowe, w tym m.in.: myśliwiec F/A-22 Raptor, okręt podwodny klasy Virginia, myśliwiec Joint Strike Fighter, samolot V-22 Osprey. Podaję za: W. Matthews: Will More Weapons Share RAH-66’s Fate. „Defense News”, March 1, 2004. Patrz także: G. Ratnam: DoD Boosts…; V. Muradian: News of U.S. Cuts Shakes Market. „Defense News”, January 3, 2005. 11 2008/04 przegląd logistyczny 23 Unikanie zawiłości Mianowanie na stopnie wojskowe żołnierzy zawodowych i rezerwy, a zwłaszcza kombatantów, zawsze wzbudzało wiele emocji. Z asady mianowania na stopnie wojskowe żołnierzy rezerwy, byłych żołnierzy zawodowych oraz osób niepodlegających obowiązkowi czynnej służby wojskowej, w tym uczestników walk o wolność i niepodległość Polski podczas II wojny światowej i w okresie powojennym, a także osób z tytułu uznania ich zasług za udział w walkach o niepodległość państwa i misjach pokojowych oraz w działalności na rzecz obronności państwa, zostały uregulowane w art. 76 ustawy z 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Ponadto dotyczą tego także ustawy z 24 lipca 1999 roku oraz rozporządzenia ministra obrony narodowej – z 17 czerwca 2004 roku w sprawie mianowania na stopnie wojskowe i z 12 maja 2006 roku w sprawie mianowania na wyższy stopień wojskowy osób niepodlegających obowiązkowi czynnej służby wojskowej oraz byłych żołnierzy zawodowych. Udrożnić system O ścieraniu się różnych poglądów na problematykę mianowania na wyższe stopnie 2 przegląd logistyczny Niepotrzebne problemy D o Sztabu Generalnego WP są kierowane liczne skargi, zażalenia i poselskie zapytania, dotyczące długotrwałej procedury mianowania w rezerwie, pomijania osób z różnych przyczyn w procesie występowania z wnioskiem o mianowanie, a także interpretowania niejednoznacznych przepisów. wojskowe świadczy fakt, że minister obrony narodowej wydał – na mocy dwóch delegacji ustawowych (art. 76 ust. 14 i 15) – dwa rozporządzenia: z 17 czerwca 2004 roku oraz 12 maja 2006 roku, sam artykuł 76 ustawy zaś był w ciągu ostatnich kilku lat wielokrotnie modyfikowany. Dotychczas obowiązujący w Siłach Zbrojnych RP system mianowania na stopnie wojskowe żołnierzy rezerwy nie spełnia dzisiejszych wymogów, głównie pod względem procedury przygotowywania i obiegu wniosków o mianowanie. Problem ten należy szybko rozwiązać, uwzględniając profesjonalizację polskiej armii. Zawodowa armia 2008/04 jAROSłAW WIŚNIEWSKI SYSTEMY ZABEZPIECZENIA LOGISTYCZNEGO będzie wymagała bowiem wsparcia żołnierzami rezerwy. Zbyt liczne są organy opiniujące wnioski o mianowanie w ramach drogi służbowej – siedem ogniw oraz Rada Ministrów i prezydent RP w przypadku mianowania na pierwszy stopień oficerski. Wydłuża to czas ostatecznego przygotowania stosownego postanowienia i przesłania go do podpisu prezydentowi RP. Fakt wręczania aktu mianowania żołnierzom rezerwy nie miał wystarczająco podniosłego charakteru, godnego stopnia oficerskiego. W uroczystości mianowania często uczestniczyli jedynie komendant Wojskowej Komendy Uzupełnień (WKU) lub szef wojewódzkiego sztabu wojskowego (WSzW) oraz mianowany żołnierz. Uroczystość miała charakter niemal konspiracyjny – bez oprawy wynikającej z ceremoniału wojskowego, bez udziału mediów i przedstawicieli prasy, a także szerszego uczestnictwa władz cywilnych, rodzin mianowanych żołnierzy rezerwy oraz młodzieży. Nie wykorzystywano tej okazji do promowania idei obronności państwa i etosu oficera. Wpływało to niekorzystnie na pozyskiwanie sympatii rezerwistów dla sił zbrojnych. A przecież powinni oni być łącznikami między wojskiem a społeczeństwem. Uwzględniając doniosłość podpisywanego przez prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej postanowienia o nadaniu żołnierzom rezerwy pierwszego stopnia oficerskiego (podporucznika lub podporucznika marynarki) po odbyciu ćwiczeń wojskowych oraz mając na celu zapewnienie uroczystego i podniosłego charakteru uroczystości wręczania aktów mianowania żołnierzom rezerwy, w Zarządzie Organizacji i Uzupełnień (P1) Sztabu Generalnego WP opracowano i uzgodniono z zainteresowanymi jednostkami, komórkami organizacyjnymi MON oraz dowództwami rodzajów sił zbrojnych nową procedurę mianowania w rezerwie na pierwszy stopień wojskowy w korpusie oficerów. Jej przyjęcie i wdrożenie wymagało znowelizowania rozporządzenia ministra obrony narodowej z 17 czerwca 2004 roku w spra2008/04 Kryteria Warunki mianowania żołnierza na pierwszy stopień wojskowy w czasie pokoju: • w korpusie podoficerów – posiadanie wykształcenia co najmniej na poziomie szkoły ponadgimnazjalnej i zdanie egzaminu na podoficera; • w korpusie oficerskim – posiadanie wykształcenia wyższego i zdanie egzaminu na oficera; ponadto: • uzyskanie pozytywnych wyników w szkoleniu wojskowym; • uzyskanie pozytywnej opinii służbowej; • osobiste zdyscyplinowanie; • ukończenie kursu lub szkolenia wojskowego wymaganych dla stopnia wojskowego, na który ma być dokonane mianowanie. wie mianowania na stopnie wojskowe w zakresie trybu sporządzania i obiegu wniosków o mianowanie oraz zasad wręczania aktów mianowania. Znowelizowane rozporządzenie MON zostało ogłoszone w DzU z 2008 roku nr 77, poz. 459 i weszło w życie w maju tego roku. Mianowanie na pierwszy stopień wojskowy w czasie pokoju W okresie pokoju na pierwszy stopień oficerski (podporucznika lub podporucznika marynarki) oraz na stopnie oficerskie generałów i admirałów mianuje w drodze postanowienia, na wniosek ministra obrony narodowej, prezydent RP. Dotyczy to zarówno żołnierzy będących w czynnej służbie wojskowej, jak i żołnierzy rezerwy oraz osób niepodlegających obowiązkowi czynnej służby wojskowej (czyli tych, którzy ukończyli 60. rok życia). Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi na pierwszy stopień oficerski (podporucznika lub podporucznika marynarki) może być mianowany żołnierz rezerwy, który ukończył przeszkolenie wojskowe przed 1 stycznia 2004 roku i spełnia warunki określone w art. 76 cd. s. 28 ust. 9 pkt 2 ustawy o powszechnym obowiązku u przegląd logistyczny 25 MON Z ŻYCIA JEDNOSTEK 3–4.09. W Śląskim Okręgu Wojskowym przebywała delegacja Dowództwa Sił Szkolenia i Wsparcia Sił Zbrojnych Republiki Słowacji. 9.09. W Śpiechach wojsko rozpoczęło budowę mostu na rzece łęg, który zastąpi most zniszczony podczas powodzi. 15–19.09. Sprawdzenie wybranych dziedzin działalności Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w Zielonej Górze i wojskowych komend uzupełnień w Gorzowie Wlkp., Sulęcinie, Zielonej Górze oraz żaganiu, związanych m.in. z administrowaniem rezerwami osobowymi oraz procesem profesjonalizacji Sił Zbrojnych, było celem kontroli prowadzonej przez oficerów ze Sztabu Generalnego WP. 19–26.09. W trakcie ćwiczeń „Anakonda 2008” zadaniem 1 Pomorskiej Brygady logistycznej było rozwinięcie na drawskim poligonie pełnozakresowego komponentu logistycznego. 30.09.–2.10. W 10 Opolskiej Brygadzie logistycznej oraz 55 Batalionie Remontowym odbyło się szkolenie szefów logistyki jednostek wojskowych Śląskiego Okręgu Wojskowego. 26 przegląd logistyczny W ramach centralnych obchodów Narodowego Święta Niepodległości odbyły się w Warszawie m.in.: msza św., której przewodniczył nuncjusz apostolski abp józef Kowalczyk, uroczysta odprawa warty przed Grobem Nieznanego żołnierza, koncert Póki w narodzie myśl swobody żyje… zorganizowany przez Ministerstwo Obrony Narodowej w Teatrze Polskim oraz Gala w Teatrze Wielkim, której gospodarzem był Zwierzchnik Sił Zbrojnych Prezydent RP lech Kaczyński. Tradycyjnie 11 listopada prezydent wręczył nominacje generalskie. Na pierwszy sto- pień generalski zostali mianowani: płk Dariusz Antoni łukowski, płk dypl. pil. Tadeusz Mikutela, płk dypl. pil. Stefan Rutkowski, płk janusz Sobolewski, płk leszek Surawski, płk Sławomir Wojciechowski i kmdr jarosław janusz Ziemiański. Także inni wojskowi mieli zaszczyt odebrać wyróżnienia. Grupa żołnierzy otrzymała m.in. Krzyże Wojskowe oraz Gwiazdy Iraku i Afganistanu. Uroczystości związane z obchodami Narodowego Święta Niepodległości zorganizowano w garnizonach zlokalizowanych na terenie całej Polski oraz w polskich kontyngentach wojskowych. Żywność wysokiej jakości W Ministerstwie Rolnictwa 6 listopada podpisano umowę o współpracy pomiędzy Inspekcją jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych a Inspektoratem Wsparcia Sił Zbrojnych. Porozumienie ma zagwarantować wysoką jakość produktów spożywczych dostarczanych armii. Zakup żywności dla sił zbrojnych leży w gestii ośmiu rejonowych baz materiałowych. Dotychczas główny ciężar kontroli jakości dostarczanych produktów spoczywał na barkach osób odbierających dostawy żywności. Teraz w jej ocenie będą one wspierane przez akredytowanych pracowników IjHAR-S. 2008/04 ARTUR GRZyWACZ 14–18.09. Dowóz środków bojowych, materiałowych i technicznych do wojsk był tematem ćwiczeń „Agat 08” 1 Brygady logistycznej. 90. rocznica odzyskania niepodległości MON Z ŻYCIA JEDNOSTEK 17.10. Zakończyły się ćwiczenia „IRIBA II” certyfikujące żołnierzy II zmiany Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Czadzie. W Ośrodku Szkolenia Poligonowego Wojsk lądowych w Świętoszowie ćwiczyli m.in. żołnierze 10 Brygady logistycznej. Święto iWsp SZ Ś WAT więto Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych na Starym Rynku w Bydgoszczy uczczono uroczystą zbiórką, a tuż po niej – festynem dla mieszkańców miasta. Na zaproszenie gen. dyw. Zbigniewa Tłok-Kosowskiego, szefa inspektoratu, w uroczystościach uczestniczyli: minister obrony narodowej Bogdan Klich, minister spraw zagranicznych Radosław Sikorski oraz przewodniczący sejmowej Komisji Obrony Narodowej janusz Zemke. Podczas zbiórki wręczono odznaczenia i akty mianowania na wyższe stopnie wojskowe, a także „Kodeksy honorowe żołnierza zawodowego Wojska Polskiego”. „Uzbrojenie 2008” M iędzy 8 a 10 października w Pułtusku odbyła się VII Międzynarodowa Konferencja Uzbrojeniowa „Uzbrojenie 2008” poświecona naukowym aspektom techniki uzbrojenia i bezpieczeństwa, zorganizowana przez Instytut Techniki Uzbrojenia Wydziału Mechatroniki Wojskowej Akademii Technicznej z Warszawy oraz Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia z Zielonki. Patronat medialny nad konferencją objął redaktor naczelny dyrektor Redakcji Wojskowej Marek Sarjusz-Wolski. Tegoroczna konferencja zgromadziła ponad 200 uczestników, w tym 32 z zagranicy. W Wyjaśnienie trzecim numerze „Przeglądu logistycznego” ukazał się artykuł Inspektorat skazany na sukces autorstwa płk. dr. Stanisława Dintera, zastępcy szefa Zarządu Operacji Sił Powietrznych w Dowództwie Sił Powietrznych. Zawarte w artykule poglądy dotyczące przyszłych, domniemanych zmian zarówno w Inspektoracie Wsparcia Sił Zbrojnych, jak i w systemie logistycznym polskiej armii, są prywatnymi poglądami autora, a nie oficjalnym stanowiskiem IWsp SZ. Rzecznik prasowy IWsp SZ ppłk Andrzej Lis 2008/04 19–23.10. Drużyna wojskowych kucharzy z jednostek Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych, Sił Powietrznych i Marynarki Wojennej zdobyła dwa brązowe medale na Międzynarodowej Olimpiadzie Kucharskiej, jednej z najbardziej prestiżowych imprez kulinarnych na świecie, która odbyła się w niemieckim Erfurcie. 23.10. Konwent Dziekanów Korpusu Oficerów WP spotkał się z kadrą 10 Blog. Przedstawiono działalność Konwentu na rzecz środowiska żołnierzy zawodowych i najważniejsze aspekty planowanych zmian w służbie wojskowej. 24.10. Zadania służby wychowawczej w procesie profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP były tematem odprawy, która odbyła się we Wrocławiu. W spotkaniu uczestniczyło 110 żołnierzy ze wszystkich rodzajów Sił Zbrojnych. 7.11. W 1 Brygadzie logistycznej odbyły się uroczystości związane z Narodowym Świętem Niepodległości oraz przywitaniem żołnierzy XXIX zmiany PKW liban i III zmiany PKW Afganistan. przegląd logistyczny 2 współpraca 2008/04 OPRACOWANIE WŁASNE Attaché obrony (wojskowy, morski, lotniczy) w polskim przedstawicielstwie dyplomatycznym Szef Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego (WSzW), Wojskowy Komendant Uzupełnień (WKU) Upoważniony żołnierz zawodowy (po ćwiczeniach w podległych JW) Szef lub Zastępca Szefa Inspektoratu Wsparcia SZ (po zakończeniu kursu oficerskiego w WSO (AMW) lub po ćwiczeniach w podległych JW) Dowódca lub Zastępca Dowódcy RSZ (żołnierzom rezerwy – kapelanom) Biskup Polowy WP/Prawosławny Ordynariusz Wojskowy/Ewangelicki Biskup Wojskowy Organy wręczające akty mianowania: Attaché obrony (wojskowy, morski, lotniczy) w polskim przedstawicielstwie dyplomatycznym Władze naczelne związków i stowarzyszeń kombatanckich Komendant - rektor WSO/AMW (kurs oficerski) współpraca Wojskowy Komendant Uzupełnień (ćwiczenia wojskowe) SZTAB GENERALNY WP Ewangelickie Duszpasterstwo Wojskowe Prawosławny Ordynariat WP Przesyłanie aktów mianowania Przesyłanie wyciągów z postanowienia prezydenta RP Urząd ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych Przesyłanie aktów mianowania Przesyłanie wyciągów z postanowienia prezydenta RP SGWP Przesyłanie aktów mianowania Organy sporządzające akty mianowania: WKU W-wa Śródmieście Przesyłanie wniosków o mianowanie Przesyłanie wniosków o mianowanie po kursach Przesyłanie wniosków po ćwiczeniach w TOAW Ordynariat Polowy WP Organy opiniujące: Przygotowanie postanowienia prezydenta RP DEPARTAMENT KADR MON Przesyłanie wniosków po ćwiczeniach w JW Organy mianujące: minister obrony narodowej Przesłanie postanowienia prezydenta RP Sporządzanie aktów mianowania Kontrasygnata prezesa Rady Ministrów Organy występujące z wnioskiem: Urząd ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych 28 przegląd logistyczny DEPARTAMENT KADR MON Dowódca jednostki wojskowej (JW) (ćwiczenia wojskowe) prezydent Rzeczypospolitej Polskiej (podpisanie postanowienia) Rys. 1. Procedury mianowania w rezerwie na pierwszy stopień wojskowy w korpusie oficerów SYSTEMY ZABEZPIECZENIA LOGISTYCZNEGO obrony RP, tzn. ma wykształcenie wyższe, zdał egzamin na oficera oraz, w myśl § 35 rozporządzenia MON w sprawie mianowania na stopnie wojskowe, uczestniczył przez co najmniej dziesięć dni w ćwiczeniach wojskowych. Natomiast żołnierz rezerwy, który ukończył przeszkolenie wojskowe po 1 stycznia 2004 roku, może być mianowany, jeśli spełnia warunki określone w art. 76 ust. 9 pkt 2 ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP, czyli ma wykształcenie wyższe, zdał egzamin na oficera, ma tytuł magistra (równorzędny) i odbył kurs oficerski albo łącznie odbył zajęcia wojskowe i trwające co najmniej dziesięć dni ćwiczenia wojskowe. Jeśli żołnierz rezerwy spełnia wymienione warunki, to – zgodnie z § 26 rozporządzenia MON z 17 czerwca 2004 roku – z wnioskiem o mianowanie na pierwszy i kolejny wyższy stopień wojskowy w korpusie oficerów występują: – dowódca jednostki wojskowej, w której żołnierz rezerwy pełnił okresową służbę wojskową lub ostatnio odbywał ćwiczenia wojskowe; – dowódca jednostki wojskowej, do której żołnierz rezerwy ma przydział mobilizacyjny na stanowisko w strukturze wojennej; – wojskowy komendant uzupełnień właściwy ze względu na miejsce stałego pobytu (zamieszkania lub czasowego pobytu żołnierza rezerwy, trwającego ponad trzy miesiące). Ponieważ w wyższych szkołach oficerskich (WSO, akademie) podległych dowódcom rodzajów sił zbrojnych kursy oficerskie są przeprowadzane w cyklu trzymiesięcznym, natomiast ćwiczenia wojskowe dla żołnierzy rezerwy mających przydziały mobilizacyjne (lub mających otrzymać takie przydziały) są prowadzone według planów w cyklu rocznym i sześcioletnim, przyjęto do stosowania następujące drogi w ramach procedury mianowania na pierwszy stopień wojskowy w korpusie oficerów: 1. W odniesieniu do absolwentów kursów oficerskich w rezerwie: – komendanci-rektorzy wyższych szkół oficerskich (akademii) po pierwszym etapie kursu oficerskiego przesyłają zaopinio2008/04 wane wnioski o mianowanie uczestniczących w kursie żołnierzy rezerwy bezpośrednio do Sztabu Generalnego WP (ZOiU – P1). ZOiU po analizie merytorycznej i zaopiniowaniu przesyła wnioski do Departamentu Kadr MON (DK MON); – DK MON po sprawdzeniu wniosków przygotowuje projekt postanowienia prezydenta RP. Z upoważnienia ministra obrony narodowej projekt ten zostaje przedłożony prezesowi Rady Ministrów do kontrasygnaty, a następnie przesłany do Kancelarii Prezydenta RP; – Kancelaria Prezydenta RP projekt postanowienia o mianowaniu na pierwszy stopień wojskowy w korpusie oficerów przedkłada do podpisu prezydentowi RP w takim terminie, aby wręczenie aktów mianowania mogło nastąpić w ostatnim dniu kursu oficerskiego zgodnie z ceremoniałem wojskowym; – DK MON po otrzymaniu z Kancelarii Prezydenta RP podpisanego postanowienia sporządza na jego podstawie akty mianowania na stopień podporucznika i przekazuje je organowi właściwemu (upoważnionej osobie) do ich wręczenia. Za zorganizowanie uroczystego wręczenia aktu mianowania każdorazowo będzie odpowiedzialne dowództwo rodzajów sił zbrojnych, któremu podlega wyższa szkoła oficerska (akademia) przeprowadzająca szkolenie kursowe. Jeśli kurs oficerski będzie dotyczył przygotowania księży na stanowiska kapelanów wojskowych, akty mianowania zostaną wręczone odpowiednio w ordynariatach: polowym WP, prawosławnym WP lub w ewangelickim duszpasterstwie wojskowym. 2. W odniesieniu do podchorążych rezerwy, którzy odbyli dziesięć dni ćwiczeń wojskowych, a egzamin na oficera złożyli przed 1 stycznia 2004 roku: – dowódca jednostki wojskowej, w której przydziale mobilizacyjnym pozostaje żołnierz rezerwy, we współdziałaniu z wojskowym komendantem uzupełnień analizuje, którzy kandydaci spełnią wymogi mianowania na pierwszy stopień oficerski po ich powołaniu na planowe ćwiczenia wojskowe u przegląd logistyczny 29 SYSTEMY ZABEZPIECZENIA LOGISTYCZNEGO – szef Inspektoratu Wsparcia SZ (dowódca u i w trakcie ćwiczeń informuje kandydatów o procedurze oraz przybliżonym terminie RSZ) w wytypowanej podległej jednostce wojwręczenia aktu mianowania; skowej planuje i organizuje jednodniowe – po spełnieniu przez żołnierza rezerwy nie- (weekendowe) ćwiczenia wojskowe, podczas zbędnych wymagań formalnoprawnych, uza- których oficerom rezerwy zostają uroczyście sadniających mianowanie (udział przez dzie- wręczone akty mianowania. sięć dni w ćwiczeniach wojskowych w ramach Powołanie na jednodniowe (weekendowe) przydziału mobilizacyjćwiczenia wojskowe nego), dowódca jednostprzez właściwych wojŻołnierze rezerwy biorący ki wojskowej, do której skowych komendantów udział w uroczystości żołnierz ma przydział uzupełnień następuje po mobilizacyjny, występuzłożeniu wniosku do wojmianowania na pierwszy je z wnioskiem o mianoskowego komendanta stopień oficerski podczas wanie bezpośrednio do uzupełnień o ochotnicze Sztabu Generalnego WP specjalnie zorganizowanych odbycie ćwiczeń wojsko(ZOiU – P1). Jeśli żołwych, które będą zaliczonierz rezerwy ma przyne żołnierzowi rezerwy ćwiczeń wojskowych dział mobilizacyjny do w poczet liczby dni ćwibędą występować TOAW (WSzW/WKU), czeń wymaganych do z wnioskiem występuje w umundurowaniu polowym. mianowania na kolejny wojskowy komendant wyższy stopień wojskouzupełnień; wy w korpusie oficerów w rezerwie. – Sztab Generalny WP (ZOiU–P1) po anaAkty mianowania będą wręczone zgodlizie merytorycznej wniosków i ich zaopinio- nie z ceremoniałem wojskowym podczas waniu przesyła je do DK MON; uroczystej zbiórki pododdziałów jednost– DK MON sprawdza wnioski, przygo- ki wojskowej i zwartego pododdziału złotowuje projekt postanowienia prezydenta żonego z rezerwistów. Żołnierzom rezerRP, a następnie, z upoważnienia ministra wy akty mianowania, z jednoczesnym odobrony narodowej, przedkłada go prezeso- słonięciem gwiazdek na pagonach, wręczą wi Rady Ministrów do kontrasygnaty, tak odpowiednio: aby były one wydawane trzy razy w roku – – dowódcy (zastępcy) rodzajów sił zbrojz okazji Święta Narodowego Trzeciego Ma- nych, którym podlega wyższa szkoła oficerja, Święta Wojska Polskiego (15 sierpnia) ska (akademia) prowadząca kurs oficerski, oraz Narodowego Święta Niepodległości a w przypadku wręczania aktów mianowa(11 listopada); nia po odbytych ćwiczeniach w podległych – Kancelaria Prezydenta RP projekt posta- jednostkach wojskowych – dowódcy tych nowienia o mianowaniu na pierwszy stopień jednostek; wojskowy w korpusie oficerów przedkłada – szef (zastępca szefa) Inspektoratu Wspardo podpisu prezydentowi RP w takim termi- cia Sił Zbrojnych w przypadku wręczania aknie, aby akty mianowania można było uro- tów mianowania po odbytych ćwiczeniach czyście wręczyć w trakcie obchodów wymie- wojskowych żołnierzom rezerwy pozostająnionych świąt; cym w przydziałach mobilizacyjnych podle– DK MON na podstawie otrzymanego głych jednostek wojskowych. z Kancelarii Prezydenta RP podpisanego poW przypadku wręczania aktów mianowania stanowienia sporządza akty mianowania na żołnierzom rezerwy w trakcie specjalnie zorstopień podporucznika i przekazuje je organo- ganizowanych ćwiczeń wojskowych w wytywi właściwemu do ich wręczenia (w tym przy- powanej przez szefa Inspektoratu Wsparcia SZ padku szefowi Inspektoratu Wsparcia SZ); jednostce wojskowej należy przewidzieć za- 30 przegląd logistyczny 2008/04 bezpieczenie sortów mundurowych i wyposażenia niezbędnego żołnierzowi rezerwy uczestniczącemu w tym przedsięwzięciu. Na uroczystość wręczenia aktów mianowania żołnierzom rezerwy każdorazowo będą zapraszani przedstawiciele władz państwowych i samorządowych, przedstawiciele mediów (TV, radia, prasy) oraz członkowie najbliższej rodziny żołnierzy rezerwy, a także młodzież szkolna. 3. W odniesieniu do żołnierzy (chorążych, podoficerów i szeregowych) – uczestników walk o wolność i niepodległość Polski podczas II wojny światowej i w okresie powojennym. Zgodnie z ustawą z 24 lipca 1999 roku o szczególnych zasadach, warunkach i trybie mianowania na wyższe stopnie wojskowe żołnierzy uczestniczących w walkach o wolność i niepodległość Polski podczas II wojny światowej i w okresie powojennym organami występującymi z wnioskiem o mianowanie tej kategorii żołnierzy są: – władze naczelne związków i stowarzyszeń kombatanckich; – wojskowi komendanci uzupełnień, stosownie do pobytu stałego lub czasowego ponad trzy miesiące, jeśli żołnierz nie należy do żadnej organizacji kombatanckiej; – attaché obrony przedstawicielstw zagranicznych – w stosunku do żołnierzy zamieszkujących za granicą państwa (wniosek jest kierowany do WKU Warszawa-Śródmieście). Wnioski są przesyłane do Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych, który sprawdza je merytorycznie i przesyła do ministra obrony narodowej. Przepisy tej ustawy dopuszczają możliwość mianowania chorążych, podoficerów i szeregowych na pierwszy stopień w korpusie oficerskim (podporucznika) oraz oficerów o jeden stopień wyżej, natomiast oficerów pomijanych w mianowaniu w okresie powojennym – o dwa stopnie wyżej (rys. 1). Przygotowanie na podstawie postanowienia prezydenta RP lub decyzji ministra obrony narodowej aktów mianowania wynika z postanowień § 4 ust. 3 rozporządzenia ministra 2008/04 obrony narodowej z 17 czerwca 2004 roku w sprawie mianowania na stopnie wojskowe. W przypadku mianowania żołnierza rezerwy na pierwszy stopień oficerski (podporucznika lub podporucznika marynarki), oraz na stopnie oficerskie generałów (admirałów), akt mianowania sporządza dyrektor departamentu Ministerstwa Obrony Narodowej właściwego do spraw kadr. W przypadku mianowania żołnierzy rezerwy na wyższy stopień wojskowy akt mianowania sporządza szef WSzW. Akty te, zgodnie z postanowieniami § 4 ust. 4 wspomnianego rozporządzenia ministra obrony narodowej, wręcza żołnierzowi rezerwy wojskowy komendant uzupełnień, szef WSzW albo żołnierz zawodowy upoważniony przez organ uprawniony do mianowania. Po ostatniej nowelizacji ustawy w art. 76 pojawił się nowy ustęp – 13a, dający delegację do wydania rozporządzenia prezydenta RP określającego tryb nadawania stopni wojskowych podporucznika oraz generałów i admirałów. Z informacji uzyskanych w Biurze Bezpieczeństwa Narodowego wynika, że przedmiotowy projekt rozporządzenia znajduje się w Kancelarii Prezydenta RP i zostanie uzgodniony również z ministrem obrony narodowej. Mianowanie na wyższy stopień wojskowy Mianowanie w czasie pokoju na kolejny, wyższy stopień wojskowy, zgodnie z art. 76 ust. 11 ustawy z 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, może nastąpić, jeśli żołnierz rezerwy: – ma przydział mobilizacyjny (pracowniczy przydział mobilizacyjny lub przydział organizacyjno-mobilizacyjny lub przewiduje się nadanie mu takiego przydziału); – odbył ćwiczenia wojskowe lub okresową służbę wojskową, a w przypadkach uzasadnionych potrzebami sił zbrojnych, mimo nieodbycia tych ćwiczeń lub służby – ma zawód lub wykształcenie przydatne na stanowisku służbowym w jednostce wojskowej u przegląd logistyczny 31 SYSTEMY ZABEZPIECZENIA LOGISTYCZNEGO Mianowanie Ż ołnierz rezerwy może być mianowany na kolejny wyższy stopień wojskowy: – w czasie odbywania ćwiczeń wojskowych; – po odbyciu ćwiczeń wojskowych lub służby okresowej; – w przypadkach uzasadnionych potrzebami sił zbrojnych; – w uznaniu zasług za wykonywanie prac lub zadań na rzecz obronności państwa, jeżeli od poprzedniego mianowania upłynęły co najmniej trzy lata. Szczególne przypadki Ze względu na uzasadnione potrzeby sił zbrojnych na kolejny wyższy stopień wojskowy można mianować: • oficera rezerwy – w korpusach osobowych: lotnictwa, marynarki wojennej, sprawiedliwości i obsługi prawnej, medycznym lub duszpasterstwa, jeżeli od poprzedniego mianowania upłynęły co najmniej trzy lata, do stopnia nie wyższego niż stopień etatowy zajmowanego stanowiska służbowego; • podoficera rezerwy – w korpusie osobowym medycznym, jeżeli od poprzedniego mianowania upłynęły co najmniej trzy lata, do stopnia nie wyższego niż stopień etatowy zajmowanego stanowiska służbowego. u i co najmniej przez rok miał przydział mobilizacyjny na to stanowisko lub był zamustrowany na statku żeglugi morskiej przewidzianym na potrzeby mobilizacyjne. Na wyższy stopień wojskowy w korpusie oficerów może być mianowany żołnierz rezerwy, który w posiadanym stopniu wojskowym pełnił okresową służbę wojskową lub odbył ćwiczenia wojskowe w łącznym wymiarze co najmniej 30 dni. Mianować można na stopień nie wyższy niż stopień etatowy stanowiska służbowego, na które żołnierz rezerwy ma przydział mobilizacyjny lub przewiduje się nadanie mu takiego przydziału. 32 przegląd logistyczny Warunkiem wystąpienia z wnioskiem o mianowanie na pierwszy stopień wojskowy w korpusie podoficerskim (kaprala lub mata) jest posiadanie wykształcenia co najmniej na poziomie szkoły ponadgimnazjalnej i zdanie egzaminu na podoficera oraz odbycie lub pełnienie czynnej służby wojskowej albo odbycie zajęć wojskowych (dotyczy studentów akademii morskich). Natomiast na kolejny stopień wojskowy w korpusie podoficerskim żołnierz rezerwy może być mianowany po odbyciu w posiadanym stopniu wojskowym jednorazowo dziesięciu dni ćwiczeń wojskowych lub łącznie 14 dni ćwiczeń w przypadku ich odbycia w kilku okresach. 2008/04 andrzej wojtusik Wnioski o mianowanie żołnierzy rezerwy podlegających obowiązkowi czynnej służby wojskowej (do 60. roku życia) upoważnieni dowódcy jednostek wojskowych oraz stowarzyszenia i organy władzy publicznej zrzeszające i zatrudniające byłych żołnierzy zawodowych przesyłają do właściwych wojskowych komendantów uzupełnień. Ci przedstawiają je DK MON drogą służbową – za pośrednictwem Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego, Sztabu Generalnego WP oraz dyrektora Departamentu Kadr MON. DK MON przedstawia wnioski organowi uprawnionemu do mianowania na dany stopień wojskowy – prezydentowi RP w przy2008/04 padku pierwszego stopnia oficerskiego i stopni generałów (admirałów) oraz ministrowi obrony narodowej w przypadku kolejnych stopni oficerskich. W trybie drogi służbowej są sprawdzane zasadność i poprawność wypełnionego wniosku oraz jest dołączana opinia (w Sztabie Generalnym WP zajmuje się tym ZOiU – P1). W przypadku osób niepodlegających obowiązkowi służby wojskowej (ustawowo przekroczony 60. rok życia) wnioski o mianowanie przesyłają do właściwego wojskowego komendanta uzupełnień stowarzyszenia zrzeszające osoby biorące udział w walkach o niepodległość państwa i misjach pokojowych, organy władzy publicznej zrzeszające i zatrudniające byłych żołnierzy zawodowych oraz attaché obrony polskich przedstawicielstw dyplomatycznych. Wojskowy komendant uzupełnień zaopiniowane wnioski kieruje, przez szefa WSzW, do dyrektora DK MON. Departament ten przedstawia wnioski organowi uprawnionemu do mianowania na dany stopień wojskowy – prezydentowi RP w przypadku pierwszego stopnia oficerskiego i stopni generałów (admirałów) oraz ministrowi obrony narodowej w przypadku kolejnych stopni oficerskich. Znowelizowana w ubiegłym roku ustawa (dodano nowy ust. 11a) umożliwia występowanie z wnioskami o mianowanie również żołnierzy rezerwy, którzy nie spełniają warunków określonych w ust. 11, jeśli jest to uznaniem ich zasług za wykonywanie prac lub zadań na rzecz obronności państwa (rys. 2). Mianowanie byłych żołnierzy zawodowych-podoficerów W przypadku mianowania byłych żołnierzy zawodowych-podoficerów z tytułu wykonywania działalności związanej z obronnością państwa, niezależnie od kompetencji szefów terenowych organów administracji wojskowej (wojskowych komendantów uzupełnień, szefów WSzW), uprawnionych do mianowania na wyższe stopnie wojskowe, stosuje się przepisy rozporządzenia ministra obrony narodowej z 12 maja 2006 roku u przegląd logistyczny 33 SYSTEMY ZABEZPIECZENIA LOGISTYCZNEGO u w sprawie mianowania na wyższy stopień wojskowy osób niepodlegających obowiązkowi czynnej służby wojskowej oraz byłych żołnierzy zawodowych. NOTATKA W przypadku mianowania byłych żołnierzy zawodowych w korpusie podoficerskim z tytułu wykonywania działalności związanej z obronnością państwa organem właściwym do mianowania na wyższy stopień jest minister obrony narodowej. Żołnierze tej grupy są mianowani w osobnym trybie, na podobnych zasadach jak oficerowie, a z wnioskiem o mianowanie występują: – właściwi wojskowi komendanci uzupełnień; – stowarzyszenia zrzeszające byłych żołnierzy zawodowych – w odniesieniu do żołnierzy zrzeszonych w tych stowarzyszeniach; – organy władzy publicznej lub podmioty mające osobowość prawną i zatrudniające byłych żołnierzy zawodowych – w odniesieniu do żołnierzy zatrudnionych w urzędach tych organów lub podmiotów. Jeśli z wnioskiem o mianowanie występują stowarzyszenia lub organy władzy publicznej albo podmioty posiadające osobowość prawną, wniosek jest kierowany do właściwych wojskowych komendantów uzupełnień, a następnie do szefów WSzW. W przypadku byłych żołnierzy zawodowych-podoficerów niepodlegających obowiązkowi czynnej służby wojskowej, wnioski te są przesyłane bezpośrednio do DK MON. Natomiast w przypadku byłych żołnierzy zawodowych-podoficerów podlegających obowiązkowi czynnej służby wojskowej wnioski o mianowanie są kierowane do Sztabu Generalnego WP – ZOiU (P1). Po przeanalizowaniu i zaopiniowaniu ZOiU przesyła je do DK MON. Mianowanie byłych żołnierzy zawodowych-podoficerów w omawianym trybie może nastąpić tylko w ramach danego korpusu osobowego Sił Zbrojnych RP. Oznacza to, że podoficerowie mogą być mianowani jedynie do stopnia starszego chorążego sztabowego włącznie, bez możliwości 34 przegląd logistyczny mianowania np. na pierwszy stopień w korpusie oficerów. Mianowanie w czasie mobilizacji, stanu wojennego i wojny W przypadku ogłoszenia mobilizacji, stanu wojennego i w czasie wojny organami uprawnionymi do mianowania na wyższy stopień wojskowy są: – na stopień wojskowy podporucznika (podporucznika marynarki) – w drodze postanowienia – naczelny dowódca sił zbrojnych; – na stopnie wojskowe generałów (admirałów) – w drodze postanowienia – prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek naczelnego dowódcy sił zbrojnych; – na pozostałe stopnie – w drodze decyzji lub rozkazu – minister obrony narodowej lub naczelny dowódca sił zbrojnych, a także następujące organy wojskowe: szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, dowódca rodzaju sił zbrojnych, szef Służby Kontrwywiadu Wojskowego, szef Służby Wywiadu Wojskowego, komendant główny Żandarmerii Wojskowej, dowódca Garnizonu Warszawa, terenowe organy administracji wojskowej oraz inni dowódcy jednostek wojskowych. Spodziewane efekty Wdrożenie w bieżącym roku nowej procedury mianowania w rezerwie na pierwszy i kolejne stopnie oficerskie powinno skutkować: – uproszczeniem i wyeliminowaniem biurokracji (znacznym zmniejszeniem liczby pism będących w obiegu, oszczędnością papieru dzięki usunięciu z wniosków opinii dodatkowych organów, merytorycznie zbędnych); – skróceniem drogi i czasu obiegu wniosków o mianowanie przez wyeliminowanie zbędnych organów opiniujących; – nadaniem wyższej rangi aktom mianowania i upublicznieniem procedury ich wręczania, a tym samym promowaniem problematyki obronności w społeczeństwie; – podniesieniem rangi oficera rezerwy i doniosłości samego aktu mianowania oraz 2008/04 przegląd logistyczny OPRACOWANIE WŁASNE Attaché obrony (wojskowy, morski, lotniczy) w polskim przedstawicielstwie dyplomatycznym (wręczenie zgodnie z ceremoniałem wojskowym) Szef WSzW Komendant WKU Upoważniony żołnierz zawodowy (żołnierzom rezerwy – kapelanom) Biskup Polowy WP/Prawosławny Ordynariusz Wojskowy/Ewangelicki Biskup Wojskowy (wręczanie aktów mianowania na stopnie generałów i admirałów) Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Organy wręczające akty mianowania: Władze naczelne związków i stowarzyszeń kombatanckich Attaché obrony (wojskowy, morski, lotniczy) w polskim przedstawicielstwie dyplomatycznym Stowarzyszenia zrzeszające osoby, biorące udział w walkach o niepodległość państwa i misjach pokojowych Stowarzyszenia i organy władzy publicznej zrzeszające i zatrudniające byłych żołnierzy zawodowych Dowódca JW posiadający żołnierza na przydziale mobilizacyjnym lub w której żołnierz odbywał ćwiczenia wojskowe Wojskowy Komendant Uzupełnień Przesyłanie wniosków WKU WKU W-wa Śródmieście WKU SZTAB GENERALNY WP DEPARTAMENT KADR MON Przesyłanie aktów mianowania Urząd ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych Przesyłanie wyciągów z postanowienia prezydenta RP oraz decyzji ministra ON Sporządzanie i przesyłanie aktów mianowania (do płk włącznie) Przesyłanie aktów mianowania SGWP Organy sporządzające akty mianowania: Urząd ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych Przesyłanie wniosków o mianowanie osób niepodlegających powszechnemu obowiązkowi obrony Przesyłanie wniosków o mianowanie żołnierzy podlegających powszechnemu obowiązkowi obrony Organy opiniujące: Sporządzanie projektów decyzji ministra ON Przygotowanie postanowienia prezydenta RP DEPARTAMENT KADR MON Organy występujące z wnioskiem: WSzW WSzW WSzW Organy mianujące: minister obrony narodowej (podpisanie decyzji) Przesłanie postanowienia Prezydenta RP Sporządzanie aktów mianowania (gen./adm.) Kontrasygnata prezesa Rady Ministrów Rys. 2. Procedury mianowania w rezerwie na wyższy stopień wojskowy w korpusie oficerów prezydent Rzeczypospolitej Polskiej (podpisanie postanowienia) 2008/04 35 SYSTEMY ZABEZPIECZENIA LOGISTYCZNEGO u docenieniem wysiłków żołnierzy rezerwy wkładanych w ćwiczenia wojskowe; – udziałem w uroczystości przedstawicieli wyższych organów wojskowych, przedstawicieli władz cywilnych, mediów, dziennikarzy i rodzin mianowanych żołnierzy rezerwy oraz pełniejszym wykorzystaniem postanowień ceremoniału wojskowego (udział kompanii honorowej, orkiestry wojskowej, sztandaru, zwartych pododdziałów wojskowych, uczestnictwo w uroczystym obiedzie, itp.); – zintegrowaniem oficerów rezerwy i ich identyfikowaniem się z siłami zbrojnymi. Wpłynie to na uczestnictwo oficerów rezerwy w przyszłych ćwiczeniach wojskowych (dążenie do spełnienia warunków mianowania na kolejny wyższy stopień oficerski w rezerwie). Wprowadzenie przedstawionych rozwiązań nie wpłynie bezpośrednio na wzrost wydatków z budżetu ministerstwa obrony narodowej. Wręczanie aktów mianowania będzie integralnym elementem kursów oficerskich, a konieczność zorganizowania przez Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych dodatkowych ćwiczeń nie wpłynie na zwiększenie limitów związanych z prowadzeniem ćwiczeń wojskowych żołnierzy rezerwy. Pozostałe wydatki (uroczysty obiad, przygotowanie kompanii honorowych oraz oprawy uroczystości) będą ponoszone na zasadach ogólnie przyjętych w Siłach Zbrojnych RP. Co na przyszłość? Obecnie procedowana kolejna nowelizacja ustawy z 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz proces profesjonalizacji sił zbrojnych zmuszają do opracowania nowych rozwiązań prawnych, dotyczących szeroko pojętej służby w rezerwie. Zarząd Organizacji i Uzupełnień (P1) Sztabu Generalnego WP opracował projekt nowego zapisu art. 76 wspomnianej ustawy. Dążono do wyeliminowania dwóch dotychczasowych delegacji ustawowych oraz funkcjonujących na ich podstawie dwóch rozporzą36 przegląd logistyczny Akty prawne 1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (DzU nr 78, poz. 483 ze zm.). 2. Ustawa z 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (DzU z 2004 r. nr 277, poz. 2742, z 2005 r. nr 180, poz. 1496, z 2006 r. nr 104, poz. 708 i 711 i nr 220, poz. 1600, z 2007 r. nr 107, poz. 732 i nr 176, poz. 1242). 3. Ustawa z 24 lipca 1999 roku o szczególnych zasadach, warunkach i trybie mianowania na wyższe stopnie wojskowe żołnierzy uczestniczących w walkach o wolność i niepodległość Polski podczas II wojny światowej i w okresie powojennym (DzU z 1999 r. nr 72, poz. 804). 4. Rozporządzenie ministra obrony narodowej z 17 czerwca 2004 roku w sprawie mianowania na stopnie wojskowe (DzU nr 150, poz. 1584, z 2005 r. nr 68, poz. 598 i nr 133, poz. 1121, z 2006 r. nr 86, poz. 596, z 2008 r. nr 77, poz. 459). 5. Rozporządzenie ministra obrony narodowej z 12 maja 2006 roku w sprawie mianowania na wyższy stopień wojskowy osób niepodlegających obowiązkowi czynnej służby wojskowej oraz byłych żołnierzy zawodowych (DzU nr 86, poz. 597 oraz z 2008 r. nr 3, poz. 14). 6. Ceremoniał wojskowy. Sygn. Szt. Gen. 1447/95, s. 126–129, 155–165. dzeń ministra obrony narodowej w sprawie mianowania na stopnie wojskowe w rezerwie. W projekcie artykułu połączono zapisy odnoszące się do wszystkich grup żołnierzy rezerwy oraz osób podlegających i niepodlegających obowiązkowi czynnej służby wojskowej. Zaproponowano także zmianę zapisu delegacji ustawowej upoważniającej ministra obrony narodowej do wydania rozporządzenia w przedmiotowej sprawie. Jaki kształt ostatecznie przyjmie ustawa, a później rozporządzenie ministra obrony narodowej, pokaże czas. płk Wojciech Wnuk Sztab Generalny Wojska Polskiego 2008/04 ZABEZPIECZENIE MATERIAŁOWE Paletyzacja ISAF Aby związki taktyczne, oddziały i pododdziały prowadziły skuteczną walkę zbrojną, muszą posiadać odpowiednią ilość środków bojowych. Zastosowanie palet i kontenerów w dostarczaniu amunicji Ś rodki bojowe, a w szczególności amunicję wykorzystywaną podczas działań bojowych, należy systematycznie uzupełniać. Zapewnienie wojskom amunicji wymaga m.in. sprawnego systemu jej dostarczania. Dostarczanie amunicji to jej transport przez szczebel nadrzędny lub jej odbiór przez użytkownika ze wskazanych źródeł1. Dowóz amunicji stanowi końcowy etap w procesie zaopatrywania w nią wojsk. Zasady dowozu amunicji W Wojsku Polskim do dostarczania amunicji do związków taktycznych (oddziałów, pododdziałów) używa się przede wszystkim transportu samochodowego. Dopuszcza się również transport kolejowy oraz powietrzny. Do podstawowych cech transportu samochodowego, wyróżniających go spośród innych rodzajów środków przewozowych, należy zaliczyć możliwość dotarcia do odbiorcy niezależnie od tego, gdzie się on znajduje, oraz odporność na różne warunki atmosferyczne i terenowe. Transport ten jest mniej zależny od stałych szlaków komunikacyjnych niż np. 2008/04 Transport amunicji W Wojsku Polskim instrukcje wyróżniają następujące warianty dostarczania amunicji: – transportem przełożonego; – transportem zaopatrywanego ZT (oddziału, pododdziału); – transport mieszany – będący połączeniem dwóch poprzednich. Wybór wariantu dostarczania amunicji do wojsk będzie zależał od sytuacji bojowej i logistycznej. transport kolejowy. Może być wykorzystywany elastycznie – w dużych lub małych kolumnach i zróżnicowanym terenie. Może działać w sposób rozśrodkowany, co zapewni mu mniejszą podatność na oddziaływanie przeciwnika, a także uzupełniać przewozy innych rodzajów transportu. Do ujemnych cech transportu samochodowego należą: stosunkowo mała pojemność u M. Brzeziński: Zabezpieczenie logistyczne oddziałów i pododdziałów wojsk lądowych w działaniach taktycznych. Podręcznik. SGWP, sygn. Szt. Gen. 1490/98, s. 32. 1 przegląd logistyczny ZABEZPIECZENIE MATERIAŁOWE Paletyzacja Źródła transportu W początkowym okresie wojny dostarczanie amunicji do wojsk będzie się odbywać przy pomocy transportu szczebla taktycznego ze stacjonarnych źródeł zaopatrzenia wyższych szczebli, w tym także z transportów kolejowych. W późniejszym okresie wojny do dostarczania amunicji będzie wykorzystywany także transport szczebla operacyjnego. u przewozowa oraz niezbyt duży zasięg. Ponadto środki transportowe, przeznaczone w WP do przewozu amunicji, są w zdecydowanej większości nieprzystosowane do wykonywania prac samozaładowczych. W skład parku samochodowego naszych sił zbrojnych wchodzą przede wszystkim ciężarowe samochody skrzyniowe. Nie dysponują one integralnymi urządzeniami załadowczymi, a ich skrzynie ładunkowe mają ograniczone możliwości załadunku i przewozu jednostek ładunkowych amunicji na paletach. Obowiązujące zasady dowozu amunicji na uprzywilejowanej pozycji stawiają związki taktyczne, oddziały i pododdziały walczące na głównym kierunku (w rejonie kluczowym). W stosunku do tych wojsk obowiązuje zasada dowozu transportem zaopatrującego, którym z reguły jest szczebel nadrzędny. Związki taktyczne, oddziały i pododdziały działające na kierunkach (w rejonach) drugorzędnych również są zaopatrywane przez transport szczebla nadrzędnego. Jednak w przypadku braku środków transportowych wojska te pobierają amunicję ze szczebla nadrzędnego lub wskazanych źródeł wykorzystując w tym celu własny transport. Związki taktyczne, oddziały i pododdziały ogólnowojskowe, rodzajów wojsk, logistyczne i inne, niebiorące bezpośrednio udziału w walce, uzupełniają zapasy amunicji, odbierając ją ze szczebla nadrzędnego lub wskazanych źródeł. Oddziałom (pododdziałom) przydzielonym do wykonywania zadań wsparcia amunicja jest dostarczana siłami i środkami wydzielającego, a w przypadku ich organizacyjnego pod38 przegląd logistyczny Fot. 1. Rozwinięcie polowego składu amunicji porządkowania wchodzą one w system zaopatrywania przyjmującego. W celu przyjęcia, sortowania, kompletowania, rozdziału oraz przygotowania amunicji do użycia na poszczególnych szczeblach organizacyjnych rozwija się następujące polowe składy i punkty amunicyjne: – dywizyjny skład amunicyjny (DSA) – jest częścią dywizyjnego punktu zaopatrywania (DPZ); – brygadowy skład amunicyjny (BSA) – jest częścią brygadowego punktu zaopatrywania (BPZ); – batalionowy punkt amunicyjny (bpa) – jest częścią batalionowego punktu zaopatrywania (bpz). Amunicję do walczących wojsk dostarcza się stosownie do posiadanych przez wyższego przełożonego sił i środków według następującego schematu: 2008/04 WOJCIECH MAJERAN – z korpuśnych punktów zaopatrywania (składów stacjonarnych, stacji wyładowczych) do związków taktycznych i oddziałów korpuśnych – transportem korpuśnym; – z dywizyjnych składów amunicyjnych (składów stacjonarnych, stacji wyładowczych) do oddziałów – transportem dywizyjnym; – z brygadowych (pułkowych) składów amunicyjnych do batalionowych punktów amunicyjnych i w rejon stanowisk ogniowych artylerii – transportem brygadowym (pułkowym); – do pododdziałów wchodzących w skład batalionu amunicję dowozi się transportem plutonu zaopatrzenia batalionu. Anachronizm Według przedstawionej zasady dowozu obowiązującej w WP, dowóz amunicji transportem przełożonego odbywa się o jeden szczebel niżej. Dostawy wciąż są oparte na powszechnym stosowaniu drobnej tary, czyli fabrycznych opakowań, którymi najczęściej są 2008/04 skrzynki drewniane. W jednej skrzynce mieści się zaledwie jedna sztuka amunicji (np. naboje do 125 mm armaty czołgowej, PPK 9M14M, pociski M-21). Pociąga to za sobą konieczność organizacji niezwykle czasochłonnych i pracochłonnych przeładunków na każdym niższym szczeblu zaopatrywania. Na każdym szczeblu skrzynki z amunicją muszą być rozładowane, posortowane, pogrupowane dla poszczególnych odbiorców i raz jeszcze załadowane. Zanim dotrą do walczących wojsk, są kilkakrotnie poddawane tym samym procesom. Większość tych prac jest wykonywana ręcznie. Wymaga to angażowania dużych zespołów ludzi. Przedstawiony wyżej system dowozu ma, jak widać, szereg cech ujemnych. Oprócz konieczności częstych przeładunków i wykorzystywania do nich dużej liczby żołnierzy, należy tu wymienić: – wydłużenie czasu niezbędnego do zaopatrywania wojsk; – utrudnienie ciągłości przemieszczania się składów amunicji za walczącymi wojskami; – zwiększenie możliwości uszkodzenia amunicji w czasie przeładunków; – w wypadku braku odpowiedniej liczby środków transportowych utrudnienie przyjęcia dowiezionej amunicji. Organizowane w opisany sposób dostawy są bardzo mało efektywne. Ograniczają elastyczność wykorzystania środków transportowych, co przy ograniczonych możliwościach pozyskania większej liczby osób do prac przeładunkowych może być przyczyną utrudnień w terminowym zaopatrywaniu wojsk. Dlatego też, w celu zmniejszania liczby przeładunków, oraz czasu realizacji dostaw, pomija się kolejne pośrednie ogniwa zaopatrywania oraz wymianę środków transportowych. W WP rozwiązanie to stosuje się przede wszystkim podczas zaopatrywania oddziałów i pododdziałów artylerii, gdy zachodzi konieczność zgromadzenia na stanowiskach ogniowych doraźnych zapasów amunicji na ogniowe przygotowanie i wsparcie ataku. Wykorzystuje się wówczas transport dywizyjny i wyższych szczebli, który dowozi amunicję artyleryjską, rakietową i moździerzową w rejon stanowisk u przegląd logistyczny 39 ZABEZPIECZENIE MATERIAŁOWE Paletyzacja Wykorzystanie tej formy dowozu amunicji u ogniowych. Taki sposób dowozu amunicji był z powodzeniem stosowany podczas drugiej wymaga jednak posiadania na wszystkich wojny światowej2. szczeblach zaopatrywania zunifikowanych Należy przy tym wspomnieć, że pochodzą- środków transportowych przystosowanych do ce z lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku wymogów eksploatacji w ciężkich warunkach instrukcje, dotyczące terenowych, w jakich materiałowo-techniczbędą działały brygadoDowóz amunicji do wojsk i jej nego zabezpieczenia we składy i batalionowe przekazywanie przez wymianę działań wojsk przez punkty amunicyjne. służbę uzbrojenia Opisane wyżej możśrodków transportowych liwości i sposoby i elektroniki (SUiE), umożliwia wyeliminowanie zmniejszania potrzeb nakazywały szefom SUiE wyższych szcze- przeładunków oraz ułatwia szybką w zakresie przeładunków, mimo dużych wybli dokonywanie proi terminową obsługę wojsk. siłków i dobrej organignoz wielkości i strukzacji pracy, nie zdołają tury zużycia amunicji przez podległe wojska oraz potrzeb wojsk całkowicie ich wyeliminować. Dotyczy to w zakresie jej dowozu. Na tej podstawie szef szczególnie środków bojowych rozdzielanych SUiE powinien kompletować zestawy amuni- w niewielkich ilościach, jak np. amunicja cji, którymi byłby w stanie zaopatrzyć pierw- strzelecka. Nie zawsze też transport wyższeszorzutowe oddziały (pododdziały) w jej pod- go szczebla można będzie wykorzystywać do stawowe rodzaje. Celem kompletowania tych dowozu z pominięciem kolejnych, pośrednich zestawów byłoby zaopatrywanie wojsk bez po- ogniw zaopatrywania. Dlatego też, w celu zatrzeby organizowania przeładunków w rejonie pewnienia szybkiego i sprawnego przyjęcia amunicji, zachodzi konieczność organizowaskładu amunicji niższego szczebla3. sposób wymiany środków transportowych nia przeładunków z zastosowaniem mechanijest dość uniwersalny, pozwala bowiem na zacji prac przeładunkowych. dowóz z pominięciem kolejnych, pośrednich Propozycje rozwiązań ogniw zaopatrywania. Może też być stosoPrzeprowadzane badania wykazały (tab.), wany we wszystkich rodzajach działań bojo- że mechanizacja prac przeładunkowych, wych. Środki transportowe na wyższych a zwłaszcza amunicji znajdującej się na paleszczeblach zaopatrywania pod względem ilo- tach przyczynia się do: ściowym i jakościowym powinny jednak być – zwiększenia cztero–sześciokrotnie wydajzaładowane według potrzeb walczących ności prac przeładunkowych; wojsk oraz by nie zachodziła konieczność do– zmniejszenia liczby ludzi zatrudnionych konywania przeładunków w punktach amu- do tych prac o 60–80%; nicyjnych kolejnych ogniw zaopatrywania. – zwiększenia trzy–czterokrotnie zdolności Jest to stosunkowo łatwe w przypadku dowo- przewozowej środków transportowych (zwłaszzu masowo zużywanych środków bojowych, cza przez skrócenie czasu postojów podczas jak amunicja artyleryjska dużych kalibrów, przeładunków)4. Przy zastosowaniu kontenerów liczba ludzi rakietowa, czołgowa oraz przeciwlotnicza. Dowóz polega wówczas na organizowaniu potrzebnych do przeładunków jest jeszcze punktów spotkania z łącznikami na styku koMateriałowo-techniczne zabezpieczenie wojsk operacyjnych lejnych pośrednich ogniw zaopatrywania, przez służbę uzbrojenia i elektroniki w warunkach polowych na gdzie następuje podział kolumny według po- szczeblu taktycznym. Podręcznik. MON, sygn. uzbr. 1838/76, trzeb danego szczebla i doprowadzenie mniej- Warszawa 1977, s. 84. szych kolumn i pojedynczych samochodów Tamże, s. 85. Materiałowo-techniczne..., s. 86. do miejsca przeznaczenia. 2 3 4 40 przegląd logistyczny 2008/04 Normy czasu ręcznego załadunku samochodów oraz przy użyciu sprzętu ładunkowego Rodzaj środka transportowego Czas załadunku przy użyciu podnośników Czas załadunku sposobem ręcznym w dzień w nocy w dzień w nocy Samochód średniotonażowy 15 min 20 min 60 min 75 min Samochód wysokotonażowy 20 min 25 min 90 min 110 min Źródło: M. Brzeziński: Logistyka wojskowa. WAT 2647/2000, s. 251. mniejsza, a ogólny czas rozładunku środków transportowych znacznie krótszy. Gdy zaczęto wprowadzać do powszechnego użycia pierwsze palety, rozpoczęto tworzenie na bazie palet jednostek ładunkowych (JŁ) z jednorodnych rodzajów zaopatrzenia, które były podatne na mechanizacje w czasie ich przeładunków. Proces ten zapoczątkowano także w bazach i składnicach amunicji. Jednostki ładunkowe amunicji do dziś są jednostkami jednoasortymentowymi, co znaczy, że zestawia się je z jednego kalibru i rodzaju, a także z jednej partii amunicji. Końcówki partii zestawia się odpowiednio w mniejsze jedNOTATKA Jednym z niezbędnych warunków efektywnego stosowania mechanizacji prac przeładunkowych jest nadanie ładunkom odpowiedniej postaci poprzez zestawienie tych ładunków w jednostki ładunkowe na paletach lub w kontenerach. nostki ładunkowe stosownie do ilości skrzyń w końcówce, a gdy nie można zestawić jednej warstwy jednostek ładunkowych, skrzynie przechowuje się luzem. Szczegółowe zasady formowania jednostek ładunkowych amunicji określono w wydanej w 1973 roku instrukcji Katalog jednostek ładunkowych amunicji na paletach i w pakietach – sygn. uzbr. 1331/72. Jednostki ładunkowe amunicji tworzono w oparciu o drewniane palety o wymiarach 1200x800 mm. Na początku lat dziewięćdziesiątych, na podstawie wyników badań przeprowadzonych przez składnice amunicji, sprawdzonych następnie w toku praktycznych ćwiczeń, opracowano nową instrukcję – Katalog jednostek 2008/04 ładunkowych amunicji na paletach – sygn. sł. tech. 101/93. Zgodnie z instrukcją podstawową paletą, służącą do formowania jednostek ładunkowych pozostawała paleta o wymiarach 1200x800 mm. Jednak ze względu na dużą różnorodność wymiarów skrzyń, niepodporządkowanych normom wymiarów opakowań, w niektórych rodzajach amunicji nie było możliwości zestawienia jednostek ładunkowych na palecie uprzywilejowanej (małe wykorzystanie palety, nieprzydatność jednostki ładunkowej do piętrzenia w stosy, palety kolejnych warstw wiszą w powietrzu). Dla tych przypadków opracowano wzory jednostek ładunkowych na palecie 1000x800 mm. Jednostki ładunkowe amunicji opracowano w dwóch wariantach: – wariant 1. – podstawowy na palecie uprzywilejowanej płaskiej, jednopłytowej, czterowejściowej o wymiarach 1200x800 mm tj. europalety. Wariant ten w dalszym ciągu traktowano jako podstawowy, ponieważ jedynie paleta uprzywilejowana wchodziła do ogólnokrajowego parku paletowego i mogła być wymieniana u przewoźnika (np. PKP) przy nadawaniu jednostek ładunkowych. Tylko w ten rodzaj palet są zaopatrywane jednostki wojskowe; – wariant 2. – na palecie płaskiej, jednopłytowej, czterowejściowej o wymiarach 1000x800 mm. Paleta 1000x800 mm jest również paletą znormalizowaną, lecz nie wchodzi ona do krajowego parku paletowego, w związku z czym obrót tymi paletami musiał odbywać się wyłącznie wśród ich użytkowników bez możliwości wymiany u przegląd logistyczny 41 ARCHIWUM AUTORA ZABEZPIECZENIE MATERIAŁOWE Paletyzacja Fot. 2. Przykład zastosowania kontenerów i palet w transporcie amunicji u u przewoźników. Mimo to zalecane było stosowanie wariantu drugiego, gdyż zapewniał lepsze wykorzystanie powierzchni magazynowej i środków transportu. Mimo obiecujących początków nie udało się jednak w pełni wdrożyć paletyzacji amunicji w całych siłach zbrojnych, a tym samym wykorzystać niewątpliwych zalet tego rozwiązania. Przyczyną było zaniechanie wprowadzania do jednostek wojskowych sprzętu mechanizacji prac przeładunkowych (mpp) oraz ograniczona podatność typowych samochodów ciężarowo-terenowych na przewóz paletowych jednostek ładunkowych. Przewozy amunicji sformowanej w jednostki ładunkowe na paletach odbywały się wyłącznie między bazami oraz składnicami amunicji, tylko transportem kolejowym lub zestawami drogowymi dużej ładowności (samochód ciężarowy z przyczepą). Nawet jeśli amunicja przechowywana w składnicy znajdowała się na paletach, to jej każdorazowe wydanie musiało być poprzedzone rozformowaniem jednostek ładunkowych. Odbiorcy, w większości niedysponujący sprzętem mpp, nie mieliby możliwości ich rozładunku. Niemałą przeszkodą we wdrażaniu tego rozwiązania było też nieprzystosowanie wielu obiektów ma42 przegląd logistyczny gazynowych do wykorzystania sprzętu mpp (zbyt wąskie drzwi, utrudniony dojazd do magazynów bądź jego brak). Z tego powodu paletyzacji nie wprowadzano przez długi czas nawet w niektórych składnicach amunicji. Do połowy lat dziewięćdziesiątych niewiele uczyniono też w zakresie konteneryzacji amunicji i przewozów jednostek kontenerowych. Co prawda wyposażono składnice amunicji w pewną liczbę kontenerów typu 1C i zestawów drogowych do ich przewozu, ale zakupy te były niewielkie. Ponadto nie zadbano o pozyskanie sprzętu do przeładunku kontenerów. W wyniku tego służyły one jako normalne skrzynie ładunkowe do przewozu różnych ŚBiM, a przeładunki dotyczyły pojedynczych opakowań, a nie jednostek kontenerowych. Proces wdrożenia palet i kontenerów do przewozu amunicji nabrał tempa dopiero w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych. Wiązało się to z coraz szerszym uczestnictwem wydzielonych jednostek WP w misjach zagranicznych i koniecznością dostosowania narodowych rozwiązań z zaopatrywania w amunicję do standardów NATO. rozpoczęto wcielanie w życie ustaleń zawartych w umowach standaryzacyjnych so2008/04 ISAF Fot. 3. Załadunek kontenerów na środki transportu samochodowego juszu STANAG 2828 MH Wojskowe palety, opakowania i kontenery, STANAG 2829 MH Sprzęt do mechanizacji prac przeładunkowych i innych. W związku z tym w 1999 roku wprowadzono kolejny, tymczasowy Katalog jednostek ładunkowych środków bojowych spaletyzowanych zgodnie ze STANAG nr 2828. Zakłada on formowanie jednostek ładunkowych w oparciu o paletę 1200x800 mm. Nowy katalog rozwiązał problem dostosowania wymiarów jednostek ładunkowych amunicji na paletach do norm natowskich, nie rozwiązał natomiast kwestii niedopasowania wymiarów niektórych skrzyń do wymiarów europalety. Widać to wyraźnie na przykładzie skrzyni do nabojów PG-15W i OG-15W (wymiary 1040x500 mm). Rozmieszczenie takich skrzyń na palecie EUR w sposób pokazany w katalogu5 powoduje, że powierzchnia palety jest wykorzystana zaledwie w 54%. Katalog nie przewiduje tworzenia jednostek ładunkowych na dopuszczonej do użytku przez STANAG 2828 palecie o wymiarach 1200x1000 mm. Wdrażanie palet i kontenerów do przewozu amunicji stało się faktem w przypadku wydzielonych kontyngentów WP, biorących 2008/04 udział w misjach zagranicznych. W składach materiałowych amunicję umieszczono na paletach, po czym jednostki paletowe umieszczono w kontenerach typu 1C. Tak sformowane jednostki kontenerowe wysłano do miejsca przeznaczenia transportem kolejowym. Ponadto w bazach i składach amunicji utworzono określone zapasy amunicji dla Sił Natychmiastowego Reagowania (SNR) i Sił Szybkiego Reagowania (SSR), również w postaci jednostek paletowych i kontenerowych. Konkluzje Mimo znacznych postępów i niewątpliwych osiągnięć we wdrażaniu palet i kontenerów do przewozu amunicji, wiele jeszcze pozostaje do zrobienia. Przede wszystkim należy systematycznie wdrażać kontenerowo-paletowy system transportowy. Wiąże się to z koniecznością wyposażenia wojsk w nowoczesne środki transportowe i sprzęt mechanizacji prac g przeładunkowych. płk dr WOJCIECH NYSZK Akademia Obrony Narodowej Jednostka ładunkowa składa się z trzech skrzyń, umieszczonych jedna na drugiej wzdłuż dłuższego boku palety (czyli trzy warstwy po jednej skrzyni w każdej). 5 przegląd logistyczny 43 ZABEZPIECZENIE TECHNICZNE Optoelektronika ARCHIWUM AUTORA Urządzenia i systemy optoelektroniczne w marynarce wojennej Dynamicznie rozwijająca się w ostatnich latach polska marynarka wojenna jest wyposażana w nowoczesne systemy uzbrojenia, łączności i obserwacji, dowodzenia okrętem oraz kierowania ogniem. Integralną część systemów kierowania ogniem stanowi urządzenie optoelektroniczne nowej generacji. M ożliwości urządzeń optoelektronicznych w ciągu ostatnich lat znacznie wzrosły i dziś trudno sobie wyobrazić działanie wojsk na współczesnym polu walki bez informacji pozyskiwanych z optoelektronicznych systemów działających w szerokich zakresach spektralnych. Coraz większe wyposażenie w urządzenia optoelektroniczne i konieczność właściwej ich eksploatacji wymusza przybliżenie zagadnień związanych z optoelektroniką. Wprowadzenie Optoelektronika jest pojęciem, które w ciągu ostatnich 30 lat stało się powszechnie znane w środowiskach naukowych i technicznych. Określa niezwykle szybko rozwijającą się dziedzinę techniki, która łączy w sobie optykę zajmującą się światłem z elektroniką. Światło, które może odbierać ludzkie oko, zwane światłem widzialnym, stanowi bardzo niewielką część rozległego widma fal elektromagnetycznych, rozciągającego się od ledwie wykrywalnych fal 44 przegląd logistyczny radiowych o długości fali równej setki kilometrów do promieniowania gamma o bardzo dużej energii, które przechodząc przez atmosferę może tworzyć pęki cząstek subatomowych. Analizując charakterystykę współczynnika pochłaniania atmosfery ziemskiej w funkcji długości fali1 można zauważyć dwa znaczące okna, w których współczynnik pochłaniania jest bardzo mały. Jednym jest zakres fal radiowych, trudnych do wykrywania metodami biologicznymi, który ze względu na duże długości fal dawałby obrazy o małej rozdzielczości. Drugie okno znajduje się w widzialnej części widma, a promieniowanie z tego zakresu daje bardzo dobrą rozdzielczość i dobrze współdziała z pewnymi procesami chemicznymi. Dowodzi to tego, że dobieramy światło właśnie w tym obszarze widma fal elektromagnetycznych. Uzależnienie od światła w widzialnym zakresie widma musi zatem w sposób nieunikniony wywoływać zainteresowanie jego wykorzystaniem. 1 G. Zissis et al.: The infrared & electro-optical systems handbook. Vol. 1, Washington 1993. 2008/04 Od lat 50. ubiegłego stulecia notuje się wykładniczy rozwój optoelektroniki, a liczne nowe opracowania o kluczowym znaczeniu uczyniły z niej obecnie powszechnie stosowaną dziedzinę. Urządzeniem optoelektronicznym nazywa się aparaturę, w której informacja o obiekcie jest przenoszona za pomocą promieniowania elektromagnetycznego (w różnych zakresach widma: ultrafiolecie, światła widzialnego i podczerwieni) i zamieniona na sygnał elektryczny2. W niektórych urządzeniach sygnał ten jest wykorzystywany w blokach sterujących, w innych służy do zobrazowania informacji na ekranie. Podstawą działania urządzeń optoelektronicznych są procesy przetwarzania sygnałów elektrycznych na optyczne oraz procesy wytwarzania, przesyłania i archiwizowania informacji niesionych przez światło. Urządzenia optoelektroniczne, w których następuje zamiana energii elektrycznej na sygnały optyczne są stosowane od lat 60. ubiegłego stulecia. Do przyrządów przetwarzających sygnał świetlny na elektryczny należą fotodiody, fotoogniwa, fototranzystory oraz fotopowielacze. Natomiast do przyrządów przetwarzających sygnały elektryczne na światło zalicza się diody elektroluminescencyjne, lasery złączowe oraz różnego rodzaju wskaźniki i wyświetlacze. Do grupy wyświetlaczy należą lampy kineskopowe (monitory i odbiorniki TV), ekrany elektroluminescencyjne (EL), ekrany ciekłokrystaliczne LCD (Liquid Crystal Display) oraz matryce z diod świecących (stosowane w mniejszych wyświetlaczach). Sprzęt optoelektroniczny używany w pociskach rakietowych, kamerach termowizyjnych czy przyrządach noktowizyjnych, podobnie jak dalmierze laserowe, kamery telewizyjne, ostrzegacze laserowe czy flary podczerwieni, znajduje się już od dłuższego czasu na wyposażeniu Wojska Polskiego, a w tym na okrętach i jednostkach brzegowych MWRP. I choć nasza armia posiada już znaczną ilość sprzętu optoelektronicznego (wciąż jednak małą w stosunku do innych państw NATO), to poziom wiedzy na jego temat jest niewystarczający. Wynika to częściowo z polityki prowa2008/04 Wyzwania Wyposażenie armii w wojskowy sprzęt optoelektroniczny to wyzwanie dla sztabów, służb logistycznych wszystkich rodzajów wojsk, uczelni wojskowych i instytutów naukowych, ponieważ sprzęt ten reprezentuje najnowszą technologię XXI wieku. Jego obsługa wymaga pogłębienia wiedzy o tej ważnej grupie nowoczesnego uzbrojenia. dzonej przez naszych byłych dostawców (głównie rosyjskich), którzy przekazywali do Polski niewiele informacji o produkowanych przez nich urządzeniach optoelektronicznych. Wiedza na ich temat ograniczała się jedynie do znajomości zasad eksploatacji i podstawowych czynności obsługowych. Prace modernizacyjne i remontowe wykonywali wyłącznie producenci. Po upadku bloku wschodniego do kraju napływały materiały reklamowe producentów zachodnich, zachęcające do zakupu sprzętu i jego eksploatacji, jednak nieoferujące sprzedaży technologii. Urządzenia optoelektroniczne mają szerokie zastosowanie w technice wojskowej: w stacjonarnych systemach śledzących, urządzeniach obserwacyjnych i celowniczych bojowych wozów piechoty, czołgów, niszczycieli czołgów oraz zestawów artyleryjskich i rakietowych, a także w urządzeniach pokładowych okrętów podwodnych i nawodnych, statków powietrznych oraz pojazdów kosmicznych. Historia rozwoju urządzeń optoelektronicznych przypomina odwieczną walkę pocisku z pancerzem. Z jednej strony środki te są stosowane w środkach ataku, a z drugiej natomiast są używane jako środki obronne. O ich znaczeniu świadczy fakt, że właściwie każdy nowoczesny środek ogniowy jest wyposażony w mniej lub bardziej skomplikowane urządzenie optoelektroniczne, które ma decydujący wpływ na ostateczne koszty produkcji środka bojowego. Większość z nich ma naprowadzać pociski na cel z jak największym u A. Rogalski, Z. Bielecki: Detekcja sygnałów optycznych. WNT, Warszawa 2001. 2 przegląd logistyczny 45 ZABEZPIECZENIE TECHNICZNE Optoelektronika Broń laserowa L asery wielkich mocy mogą stanowić zarówno broń ofensywną, jak i defensywną. W zastosowaniu ofensywnym – broń montowana na okrętach, statkach powietrznych i sztucznych satelitach Ziemi – będą służyły do bezpośredniego oddziaływania na cele militarne na lądzie, w powietrzu i w kosmosie. Jako broń defensywna są stosowane w systemach antyrakietowych (High Energy Laser Weapon System – HELWS)3. u stopniem prawdopodobieństwa jego trafienia. W ramach modernizacji uzbrojenia urządzenia optoelektroniczne instaluje się dodatkowo na środkach ogniowych, co zwiększa ich przydatność na polu walki w każdych warunkach atmosferycznych w dowolnej porze dnia i nocy. Wynalezienie laserów o niespotykanych dotąd właściwościach promieniowania laserowego (mała rozbieżność wiązki, duża energia w impulsie i koherentna wiązka umożliwiająca skupienie) daje nadzieje na użycie ich jako uniwersalnej broni. Urządzenia optoelektroniczne, podobnie jak większość urządzeń technicznych, mają swoje zalety i wady. Do głównych zalet urządzeń optoelektronicznych zaliczyć można: – niską podatność na wykrycie ze względu na możliwość pracy w trybie pasywnym; – możliwość pracy w trybie wykrywania, śledzenia, alarmowania, wskazywania i wyboru celu do zniszczenia; – krótki czas gotowości do działań; – odporność sprzętu na zakłócenia środkami radioelektronicznymi; – w przypadku układów skompensowanych (głowice optoelektroniczne) – duża mobilność; – możliwość wykrywania samolotów i śmigłowców oraz okrętów niezależnie od technologii ich wykonania w tym technologii stealth; – małą podatność na wykrycie ze względu na małe wymiary i małą temperaturę własną; – odporność na pociski przeciwradiolokacyjne; – możliwość dowolnego konfigurowania w systemach kierowania ogniem oraz zestawach przeciwlotniczych; 46 przegląd logistyczny – niskie koszty produkcji i eksploatacji w porównaniu z systemami radarowymi; – duże możliwości rozwoju i wprowadzania nowoczesnych technologii, w tym technologii kosmicznych. Sprzęt ten nie jest jednak pozbawiony wad, najważniejsze to: – zależność zasięgu od temperatury obiektu (systemy termowizyjne); – ograniczony kąt obserwacji w elewacji (zwiększanie kąta podraża koszty produkcji urządzenia); – zależność zasięgu wykrycia od warunków atmosferycznych (dalmierze laserowe, kamery) oraz od warunków środowiska (laserowe systemy poszukiwania obiektów podwodnych); – zależność pionowego zasięgu wykrycia od pułapu chmur. Promienie lasera rozchodzą się z prędkością fotonów (wynoszącą c≈300 000 km/s), podczas gdy potencjalny cel do zniszczenia np. rakieta balistyczna nie przekracza prędkości 10 km/s. Do obserwacji przyszłego pola walki będą wykorzystywane wzmacniacze obrazu ze specjalnymi filtrami wąskopasmowymi, mającymi ochraniać ludzkie oko. Przepuszczane będzie tylko promieniowanie własnego lasera, służące do podświetlenia celu. Zastosowanie nowych technologii pozwoli na wyeliminowanie bezpośredniego udziału człowieka w niebezpiecznych działaniach. Jednocześnie zapewni możliwość ciągłego i systematycznego dozorowania sektora obserwacji na lądzie, morzu i w powietrzu. Stosowanie systemów optoelektronicznych, zwłaszcza obserwacyjnych, na różnych nosicielach, w tym systemach satelitarnych, już dziś pozwala monitorować pole walki niemal w sposób ciągły w czasie rzeczywistym. Klasyfikacje urządzeń optoelektronicznych W literaturze trudno znaleźć klasyfikację urządzeń optoelektronicznych obejmującą R. Solorz, W, M. D. Shinn: Submarine laser communications. Lawrence Livermore National Laboratory, Laser Program Annual Report 1986. 3 2008/04 US NAVY Obraz z dozorującej kamery termowizyjnej wszystkie tego typu urządzenia. Najczęściej podziały uwzględniają tylko sprzęt optoelektroniczny charakterystyczny dla danej dziedziny czy zastosowań technicznych. Stąd w literaturze są prezentowane podziały i klasyfikacje urządzeń optoelektronicznych niekoniecznie traktujących zagadnienie w sposób wyczerpujący i zależne od intencji autorów. Często za kryterium klasyfikacji przyjmuje się zastosowanie militarne. Wyróżnia się wtedy następujące grupy4: – systemy okrętowe (morskie); – systemy lądowe; – systemy pokładowe na statkach powietrznych lub obiektach kosmicznych (sztucznych satelitach). Urządzenia każdej grupy charakteryzują się określonymi właściwościami ze względu na wymagane dokładności oraz inne czynniki bezpośrednio związane z warunkami, w jakich urządzenia te są eksploatowane (woda morska, wysoka temperatura, próżnia itp.). W grupie systemów okrętowych wyróżnia się urządzenia optoelektroniczne pracujące samodzielnie lub jako integralne podzespoły stanowiące element większej całości: – systemy specjalne łodzi podwodnych (maszty i peryskopy); – wyrzutnie rakiet okrętowych (systemy śledzące, żyroskopy laserowe); – urządzenia przeciwdziałania i zakłócania (oślepiacze); 2008/04 – okrętowe dalmierze laserowe; – rakiety i armaty przeciwlotnicze (celowniki, układy śledzenia); – systemy kontroli ognia (głowice optoelektroniczne, dalmierze laserowe, systemy zobrazowania itp.); – systemy dozorujące, wykrywające i śledzące w podczerwieni (głowice optoelektroniczne z kamerami TV, LLTV5 lub termowizyjnymi); – urządzenia zobrazowania dozorowanego akwenu lub przestrzeni (głowice śledzące, układy monitorujące itp.); – urządzenia do prowadzenia łączności podwodnej6. W grupie systemów lądowych wyróżnia się następujące typy sprzętu z elementami optoelektronicznymi: – optoelektroniczne urządzenia przeciwdziałania; – ostrzegacze laserowe; – rakiety przeciwlotnicze, przeciwpancerne pociski kierowane oraz ich wyrzutnie i aparatura kierowania w zestawach przenośnych i samobieżnych; – celowniki działek przeciwlotniczych; – celowniki wozów bojowych; – celowniki broni strzeleckiej; – urządzenia do obserwacji dzienno-nocnej pola walki; – urządzenia dozorujące przestrzeń powietrzną; – dalmierze laserowe; – laserowe podświetlacze celu; – gogle i kamery TV do nocnego widzenia; – urządzenia zobrazowania (terminale, monitory); – urządzenia pomiarowe i zobrazowania w systemach kierowania ogniem; u – bezstykowe zapalniki laserowe; M. Studencki: Rola i znaczenie urządzeń optoelektronicznych w zastosowaniach militarnych. „Zeszyty Naukowe Wojskowego Instytutu Technicznego Uzbrojenia” 2002 nr 82. 5 LLLTV – Low Light Level Television – telewizja niskiego poziomu oświetlenia. 6 R. Solorz, W, M. D. Shinn: Submarine laser communications. Lawrence Livermore National Laboratory, Laser Program Annual Report 1986. 4 przegląd logistyczny 47 ZABEZPIECZENIE TECHNICZNE Optoelektronika u – broń laserowa (lasery oślepiające i niszczące lasery wielkich mocy). W grupie systemów pokładowych montowanych na statkach powietrznych: – optoelektroniczne systemy przeciwdziałania; – ostrzegacze o napromieniowaniu laserem (namierzanie wiązką laserową); – zespoły wykrywające atakujący pocisk; – rakiety typu powietrze–powietrze i powietrze–ziemia, przeciwpancerne pociski kierowane oraz ich wyrzutnie i aparatura kierowania; – celowniki działek przeciwlotniczych; – urządzenia łączności i komunikacji wewnętrznej; – celowniki broni pokładowej; – gogle pilota zintegrowane z hełmem; – urządzenia do obserwacji dzienno-nocnej pola walki; – dalmierze laserowe i laserowe podświetlacze celu; – urządzenia rozpoznawcze: kamery termalne i TV; – systemy skanujące (poszukiwawcze i odwzorowania powierzchni); – urządzenia zobrazowania (terminale, monitory); – laserowe systemy pomiarów batymetrycznych, poszukiwania i określania położenia obiektów podwodnych, poszukiwania i niszczenia obiektów podwodnych7. Innym często stosowanym kryterium podziału wszystkich urządzeń optoelektronicznych jest ich zasada działania. Wyróżnia się tu trzy grupy urządzeń: a) w grupie nadajników promieniowania: – dalmierz laserowe; – laserowe podświetlacze celu; – broń laserowa (lasery mocowe)8; – zapalniki i żyroskopy laserowe; – lasery emitujące wiązkę sterującą; – oślepiacze laserowe9; – lasery w zespołach transmisji danych systemów kierowania ogniem; – lasery w telekomunikacji (światłowodowej, powietrznej i podwodnej); b) w grupie urządzeń detekcyjnych: 48 przegląd logistyczny – urządzenia wykrywające promieniowanie (ostrzegacze opromieniowania); – alertery i urządzenia dozorujące; – urządzenia wykrywające pociski nadlatujące; – urządzenia pomiarowe w systemach kierowania i kontroli ognia; – odbiorniki urządzeń transmisji danych w systemach kierowania ogniem; – odbiorniki i dekodery w łączach światłowodowych; c) w grupie urządzeń śledzących i obserwacyjno-celowniczych: – kamery telewizyjne; – kamery LLLTV; – kamery termowizyjne; – urządzenia zobrazowania informacji; – systemy naprowadzania amunicji inteligentnej; – celowniki światła dziennego; – celowniki nocne (noktowizory). Z przedstawionego wyżej podziału wynika, że urządzenia optoelektroniczne mogą działać niemal w każdych warunkach oraz w różnym zakresie widmowym. Dlatego często jest stosowana klasyfikacja tych urządzeń uwzględniająca zakres widmowy ich pracy. W technice wojskowej urządzenia optoelektroniczne pracują w zakresie widmowym od ultrafioletu (0,05–0,40 µm) do dalekiej podczerwieni – FIR10. Zakres ultrafioletu wykorzystuje się w niektórych typach głowic samonaprowadzających się rakiet (stanowi pasmo pomocnicze odróżniające samolot od pułapki termalnej) oraz w systemach wykrywających starty rakiet. W paśmie widzialnym (0,38–0,78 µm) pracują systemy obserwacyjno-celownicze oraz nieliczne nadajniki laserowe (łączności podwodnej oraz skanowania dna i toni morskiej). A. Cywiński: Optoelektroniczne systemy wykrywania min morskich. „Nauka-Innowacje-Technika” 2005 nr 4/5. 8 D. Ferreira, F. Marcell: Navy High Energy Laser Weapon System. „Naval Engineers Journal” V 1993. 9 B. Anderberg, M. L. Wolbarsht: Blinding Lasers: The Nastiest Weapon. „Military Technology” III 1990. 10 FIR – Far Infrared – daleka podczerwień – do 1000 μm. 7 2008/04 ARCHIWUM AUTORA MTHEL – Mobile Tactical High Energy Laser. Lądowa wersja systemu laserowego Ze względu na własności obiektów, tłumienie promieniowania podczerwonego przez atmosferę oraz zakres optymalnych czułości urządzeń detekcyjnych zasadniczą rolę w zastosowaniach militarnych odgrywają następujące podzakresy promieniowania przypadające na tzw. okna atmosferyczne: – podzakres długofalowy LWIR11 – od 8 do 14 µm – zapewniający dobrą transmisję przez atmosferę, a zatem dobrą widoczność obiektów zarówno naziemnych, powietrznych jak i nawodnych, w tym obiektów niskotemperaturowych; – podzakres średniofalowy MWIR12 – od 3 do 5 µm – wykorzystywany głównie do obserwacji i śledzenia obiektów wysokotemperaturowych. Generowane długości fal promieniowania laserowego są bardzo zróżnicowane i wynikają głównie z rodzaju zastosowanego materiału czynnego lasera, a także ze sposobu jego pobudzania czy domieszkowania. Możliwa jest zatem generacja promieniowania laserowego w zakresie 0,3–11 µm. Przedstawione klasyfikacje urządzeń optoelektronicznych dotyczą głównie sprzętu wykorzystywanego w technice wojskowej, jak i cywilnych dziedzinach techniki. Wiele z przedstawionych urządzeń optoelektronicz2008/04 nych opracowywano i wykonywano na potrzeby zastosowań militarnych. W późniejszych fazach znalazły one zastosowanie także w wielu dziedzinach życia codziennego. Zakończenie Niniejszy artykuł otwiera cykl poświęcony urządzeniom i systemom optoelektronicznym znajdującym się na wyposażeniu armii, a w szczególności najnowszym rozwiązaniom pojawiającym się w marynarkach wojennych państw NATO. W kolejnych artykułach, oprócz podziałów urządzeń optoelektronicznych, zostaną zaprezentowane rozwiązania techniczne z dziedziny optoelektroniki, które już występują lub mogą pojawić się na wyposażeniu MWRP. Cykl artykułów zamkną publikacje poświęcone badaniom prowadzonym nad laserową metodą poszukiwania obiektów podwodnych w akwenie południowego Bałtyku prowadzonych w Akademii Marynarki Wojennej na potrzeby MWRP. Laserowe metody poszukiwania obiektów podwodnych stanowią obecnie najnowszą dziedzinę badań z zakresu optoelektroniki prowadzonych na świecie. g kmdr ppor. dr inż. ARTUR CYWIŃSKI Akademia Marynarki Wojennej 11 12 LWIR – Long Wave Infrared – podczerwień długofalowa. MWIR – Mid Wave Infrared – podczerwień średniofalowa. przegląd logistyczny 49 Przegląd Logistyczny (The Logistics Review) Dear Readers, This month’s issue of “Przegląd logistyczny” (“The logistics Review”) opens with the article by ltCol Marek Brylonek. According to him, the EUFOR operation in Chad and the Central African Republic is not a classic peace operation but the one aiming at ensuring security to the UN humanitarian operations. In such operations the military police is engaged in much broader aspect than it used to be. He further writes about political and military reasons for operations, brings details on the theatre of war, force and operation command, and reveals objectives of the operation and of battalions’ areas of responsibility. ltCol Artur Kępczyński writes about experience gained during operation in Chad in logistics, and real problems regarding the engagement of the military police in this part of the world. ltCol Andrzej lis in his article analyzes determining factors of restructuring enterprises in the world defense sector in 1990-2005. The conclusions allow to form a statement that the world defense industry has gone through some intensive and multi-aspect restructuring processes, which has not omit Polish defense industry either. Military promotions of regular and professional soldiers, particularly combatants, have always provoked emotions. A number of claims and inquiries regarding long procedures for promotion in reserve, denying some people promotion or omitting their candidature on various grounds, or ambiguous interpretation of regulations are regularly filed to the General Staff of the Polish Armed Forces. Col Wojciech Wnuk acquaints our readers with the above procedures. Essential for effective combat by tactical groups, units and subunits is proper equipment. It is therefore required to efficiently organize regular provisions of ammunition. Col Wojciech Nyszk in his article complaints about anachronic procedures in ammunition supply, and suggests new logistic solutions in this area. The article by ltCdr Artur Cywiński opens a series of articles on optoelectric devices and systems in the army, particularly the most recent solutions applied in the Navies of the NATO states. Enjoy reading! Editorial Staff Tłumaczenie: Anita Kwaterowska WARUnKi ZAMiESZCZAniA PRAC Materiały (w wersji elektronicznej) do „Przeglądu logistycznego” prosimy przesyłać na adres: Redakcja Wojskowa, Aleje jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa lub [email protected]. Opracowanie musi być podpisane imieniem i nazwiskiem z podaniem stopnia wojskowego i tytułu naukowego. Należy również podać numery: NIP, PESEl, dowodu osobistego oraz konta bankowego, a także dokładny adres służbowy, prywatny i urzędu skarbowego oraz numer telefonu, datę i miejsce urodzenia, a także imiona rodziców. Ponadto należy dołączyć zdjęcie z aktualnym stopniem wojskowym. W przypadku braku wymaganych danych nie będziemy mogli opublikować danego materiału. Redakcja przyjmuje materiały opracowane w formie artykułów. Ich objętość powinna zawierać ok. 20 tys. znaków (co odpowiada 6 stronom miesięcznika). Rysunki i szkice należy przygotować zgodnie z wymaganiami poligrafii (najlepiej w programie Ilustrator lub Corel), zdjęcia w formacie tiff lub jpeg – rozdzielczość 300 dpi. Należy podać źródła, z których autor korzystał przy opracowywaniu materiału. Niezamówionych artykułów redakcja nie zwraca. Zastrzega sobie przy tym prawo do dokonywania poprawek stylistycznych oraz skracania i uzupełniania artykułów bez naruszania myśli autora. Autorzy opublikowanych prac otrzymają honoraria według obowiązujących stawek. Oryginalne rysunki i zdjęcia zakwalifikowane do druku honoruje się oddzielnie. 50 przegląd logistyczny 2008/04