Microsoft Word Viewer - dysfunkcjonalnosc

DYSFUNKCJONALNOŚĆ RODZIN A ZABURZENIA
W ZACHOWANIU DZIECI
Rodzina – znaczenie pojęcia
Rodzina to podstawowa grupa pierwotna złożona z małżeństwa i dzieci (także
adoptowanych) oraz ogółu krewnych każdego z małżonków. Istotą rodziny są dwa rodzaje
więzi: małżeńska i rodzicielska, a w niektórych typach rodzin — również więź powinowactwa.
Rodzina jest pierwszym i najbardziej naturalnym środowiskiem wychowawczym, z którym
dziecko styka się w swym życiu. Tu nawiązuje pierwsze kontakty z innymi ludźmi i zdobywa
pierwsze
doświadczenia
społeczne,
które
stają
się
podwaliną
i zaczątkiem rozwoju społecznego małego człowieka, rzutując nieraz w decydujący sposób
na całe jego życie. W rodzinie tworzone są warunki do zaspakajania potrzeb miłości, afiliacji,
bezpieczeństwa, afirmacji i wielowymiarowego kontaktu, życiowego sukcesu, potrzeby
rozwoju i twórczości, odnalezienia sensu życia. Dotyczy to wszystkich członków rodziny. (W.
Majkowski, 1999).
Rodzina występuje we wszystkich społeczeństwach i epokach, spełnia w życiu
społeczeństwa kilka podstawowych funkcji, najważniejsze z nich to:
1) prokreacja, tj. zapewnienie ciągłości biologicznej społeczeństwa;
2) socjalizacja, tj. wprowadzenie młodego pokolenia w normy i mechanizm życia
zbiorowego, opieka nad nim i przygotowanie do samodzielnego odgrywania ról
społecznych;
3) utrzymywanie ciągłości kulturowej społeczeństwa przez przekazywanie dziedzictwa
kulturowego następnym pokoleniom;
4) prowadzenie gospodarstwa domowego i w wielu wypadkach także działalność
produkcyjna (zwłaszcza w rolnictwie);
5) organizowanie życia swoich członków, sprawowanie kontroli społ. nad ich
zachowaniem, zapewnienie im równowagi emocjonalnej, pomocy wzajemnej i opieki
w wypadku choroby, starości itp. (Encyklopedia PWN, 2004).
We współczesnej literaturze rodzina jest ujmowana jako system, całość, która jest czymś
więcej niż tylko sumą części. Mówiąc o rodzinie jako systemie społecznym, myślimy przede
wszystkim o procesach w nim zachodzących: komunikowaniu się, działaniu i współdziałaniu
poszczególnych elementów, a nie o jego cechach strukturalnych. Rodzina w ujęciu
systemowym, to grupa współzależnych od siebie jednostek, których łączy poczucie historii,
więzi emocjonalne oraz strategie działania w celu zaspokojenia potrzeb zarówno całej
rodziny jak i jej członków.(G. Lowe, 2000)
Współzależność między prawidłowym pełnieniem jednej nawet funkcji przez rodzinę,
a wydolnością całej rodziny jest faktem często potwierdzonym przez badania. W każdej
rodzinie "jakość i poziom wypełnianych funkcji decyduje o końcowych skutkach jej
funkcjonowania, wyrażających się choćby w poziomie i "stylu" życia jej członków,
w konfiguracji stosunków międzypokoleniowych, aspiracjach i planach życiowych,
uznawanych systemach wartości i ogólnej, filozofii życia".(S. Kawula, 1988)
Rodzina patologiczna a rodzina dysfunkcjonalna
Irena Budrewicz stwierdza, że używany często w polskim piśmiennictwie
socjologicznym i pedagogicznym termin "patologia rodziny" nie ma jednoznacznej definicji, a
jego rozumienie ma różne odcienie. Wielu autorów używa obok "patologii" określeń:
"dewiacja", "zjawiska patogenne", "symptomy patologii życia rodzinnego".( Budrewicz, 1992)
Maria Łopatkowa określa rodzinę patologiczną jako taką, w której oboje lub jedno
z rodziców jest alkoholikiem, niepoprawnym przestępcą lub trudni się nierządem. Inne
przypadki rodzin autorka zalicza do kategorii rodzin zagrożonych, wychodząc z założenia,
że patologia to już nie zagrożenie chorobą, lecz sama choroba.(M. Łopatkowa, 1976).
Dziś powszechnie zalicza się do rodzin patologicznych te, w których oboje rodzice lub jedno z
nich alkoholizuje się, używa narkotyków, dopuszcza się nierządu - najczęściej we własnym
domu w obecności dzieci, wykorzystuje je seksualnie.(J. Śledzianowski, 1991)
Natomiast o rodzinie dysfunkcjonalnej można mówić już wtedy, gdy nie występuje
jeszcze w niej głęboka patologia, jednak jej prawidłowe funkcjonowanie zostało w miarę
trwale zaburzone. Dysfunkcjonalna rodzina to taka, która nie spełnia już swoich naturalnych
funkcji. Członkowie takich rodzin funkcjonują na niższym poziomie niż mogliby. Dotyczy to
zwłaszcza dzieci
Rodzina dysfunkcjonalna jest stworzona przez dysfunkcjonalne małżeństwo, takie
małżeństwa zaś tworzą dysfunkcjonalne osoby, które odnajdują się wzajemnie i żenią ze
sobą. Jednym z tragicznych faktów jest to, że osoby dysfunkcjonalne prawie zawsze znajdują
inną osobę, która działa albo na tym samym, albo na większym poziomie dysfunkcji. (J.
Bradshaw, 1998)
Każda rodzina przeżywa kłopoty i problemy w komunikowaniu się wzajemnym. Bywa
tak, że jeden z jej członków dla zapewnienia równowagi odgrywa czyjąś rolę. Tam jednak,
gdzie relacje zostają usztywnione, a role pozostają stałe, nic nie funkcjonuje prawidłowo.
Rodziny dysfunkcjonalne zazwyczaj są "zakorzenione we wstydzie" (dzieci często
wstydzą się swojej rodziny). Do typowych objawów charakteryzujących te rodziny należą:
• Brak w nich intymności.
• Ich członkowie mają utrwalone, zamrożone, sztywne role.
• Można zaobserwować zaplątane granice pomiędzy członkami rodziny. Czują się tak,
jak czują się inne osoby w rodzinie.
• Ich członkowie nie mogą zaspokoić swoich indywidualnych potrzeb. Są one
odkładane, aby umożliwić zaspokojenie potrzeby systemu. Dlatego w takiej rodzinie
prawie zawsze istnieje jakiś niewielki poziom złości i depresji.
• System komunikacji w tych rodzinach polega na otwartym konflikcie, albo na zgodzie
na to, żeby nie było niezgody. Rzadko dochodzi tam do prawdziwego kontaktu.
• Indywidualne różnice są poświęcane dla potrzeb systemu. Jednostka istnieje dla
rodziny. Taka rodzinę trudno jest opuścić.
• Zasady są sztywne i nie zmieniają się. Takimi zasadami są na ogół kontrola,
perfekcjonizm i oskarżanie.
• Jawne tajemnice są częścią kłamstw, które trzymają rodzinę w zamrożonym stanie.
Tajemnice te każdy zna i udaje, że o niczym nie wie.
•
•
Zaprzeczanie konfliktom i frustracji tworzy sytuację, w której każdy chce osiągnąć
swoje cele siłą woli. Daje to iluzję radzenia sobie z problemem.
Ich członkowie odrzucają granice własnej osoby dla podtrzymania systemu rodziny.
Jest to równoznaczne z odrzuceniem własnej tożsamości.
Dziecko w rodzinie dysfunkcyjnej
Zwykle pierwszym sygnałem tego, że coś niewłaściwego dzieje się z rodziną są
kłopoty, które sprawia dziecko lub jedno z dzieci. Rodzice wzywani do szkoły dowiadują się,
że ich dziecko zachowuje się agresywnie albo uciekło z lekcji, Najczęściej rodzice nie
dostrzegają najmniejszego związku między własnym zachowaniem a zachowaniem dziecka.
Badania dowodzą jednak, że trudności wychowawcze sprawiane przez dzieci z tak zwanych
„normalnych” rodzin stanowią objaw tych samych zaburzeń, które są typowe dla rodzin
dysfuncjonalnych. Wynikają one z nieprawidłowej komunikacji pomiędzy poszczególnymi
członków rodziny oraz z niezaspokajania ich istotnych potrzeb.
Kłopoty dziecka stanowią najczęściej wyraz zaburzeń relacji emocjonalnych między
rodzicami. Oni to, jak określa Bradshaw, są architektami rodziny. To właśnie na wzajemnym
odnoszeniu się rodziców do siebie opiera się wzorzec komunikacji w rodzinie. Dzieci uczą się
bądź jawnych i jednoznacznych kontaktów, bądź też odwrotnie – nie wyrażają swoich uczuć
i ukrywają je. Rodzina, pisze Bradshaw, „potrzebuje Matki i Ojca, którzy są zaangażowani
w zasadniczo zdrowy wzajemny związek i którzy czują się na tyle bezpieczni, żeby
wychowywać swoje dzieci, nie obciążając ich swoimi problemami” (J. Bradshaw, 1994).
Obecnie, gdy ujmujemy rodzinę jako system, wszelkie nieprawidłowości
w funkcjonowaniu jej członków powinniśmy traktować jako efekt zaburzenia całego układu.
Jeśli dziecko zaczyna przejawiać symptomy zaburzonego zachowania, powinniśmy mieć
świadomość, że przyczyny takiego stanu rzeczy, mogą tkwić w jego rodzinie. Wówczas
nieskuteczne będzie karanie dziecka za jego zachowanie, ponieważ w ten sposób nie
usuniemy prawdziwej przyczyny. Należy, zatem, starać się rozpoznać mechanizm
niewłaściwego funkcjonowania rodziny i dążyć do jego naprawy, zanim będzie za późno.
Opracowanie: M.Stachowicz-Wieczorek