pobierz
Transkrypt
pobierz
Tomasz Bajkowski Agnieszka Nowakowska Tomasz Sosnowski Mechanizmy tworzenia stereotypów mają charakter w dużej mierze niekontrolowany. Stereotypizacja jest często potrzebna nam po to, by uproś uprościć cić sobie sposób widzenia świata i uniknąć tzw. przeciążenia poznawczego, do którego mogłoby dojść w momencie indywidualnego, niestereotypowego traktowania każdego napotkanego człowieka. Zatem nie samo używanie stereotypów jest czymś niepokojącym, ale to do czego te stereotypy mogą prowadzić i jakie emocje są z nimi związane. STEREOTYPY Umysłowa, uproszczona kategoryzacja danej grupy UPRZEDZENIA Emocje towarzyszące myśleniu i ustosunkowaniu do stereotypizowanej grupy DYSKRYMINACJA Negatywne lub krzywdzące działanie wymierzone przeciwko innym ludziom z powodu ich przynależności do określonej grupy Ludzie tworzą tworzą stereotypy i posł posługują ugują się się nimi w codziennym życiu z wielu powodó powodów: 1/ Stereotypy upraszczają upraszczają proces myś myślenia, lenia umożliwiają pójście na „skróty” umysłowe; zwalniają z refleksyjnego myślenia i oceniania. Trzeba pamiętać, że nie zawsze są słuszne i mogą prowadzić do błędów 2/ W skomplikowanym świecie dostarczają poczucia bezpieczeń bezpieczeństwa, stwa gdyż stwarzają pozory przewidywalności – wiemy czego możemy spodziewać się po osobie należącej do danej grupy społecznej (np. metalowiec słucha głośnej muzyki i stroni od kąpieli, a emo ma myśli samobójcze – wiadomo, że nie zawsze jest to prawdą!!!) 3/ Funkcje komunikacyjne Posiadanie wspólnych stereotypów w grupie ułatwia komunikację, np. w klasie uczniowie posiadający podobne stereotypy łączą się w podgrupy 4/ Funkcje manipulacyjne: manipulacyjne zastosowanie stereotypów w reklamach, propagandzie medialnej 5/ Usprawiedliwianie własnych zachowań i zachowań własnej grupy wobec określonych osób, należących do grupy o określonym stereotypie. Nauczyciel w swojej pracy pełni funkcję dydaktyczną oraz wychowawczą wobec ucznia, co powoduje, że spełnia w życiu dziecka istotną rolę o charakterze socjalizacyjnym. W tej relacyjnej diadzie uczeń pełni funkcję osoby uczonej i wychowywanej i jest osobą z założenia o mniejszej władzy, wiedzy i umiejętnościach od nauczyciela. Jeśli więc nauczyciel jest tym, który posiada większą władzę i wiedzę, to uczeń jako mniej kompetentny, nie zawsze może przeciwstawić się działaniom nauczyciela. To nauczyciel kształtuje i modyfikuje proces formowania się stereotypów społecznych u uczniów, zwłaszcza w stadium wczesnoszkolnym (do 10 r.ż.). Zatem nauczyciel może niwelować niwelować negatywne zachowania uczniów, u źródeł których stoją niewłaściwie stereotypy, ale także wzmacniać wzmacniać te zachowania. Dzieje się to zwłaszcza wtedy, gdy sam nauczyciel demonstruje szereg stereotypów oraz posł posługuje się się tzw. etykietowaniem. etykietowaniem ETYKIETOWANIE jako negatywny, upraszczający, kategoryzujący sposób oceniania uczniów (ich cech, osiągnięć, kompetencji i nie tylko) wynika przede wszystkim z asymetryczności relacji nauczycieluczeń. Nauczyciele będąc wyżej w hierarchii społecznej mogą nieświadomie posługiwać się etykietkami i stygmatyzować uczniów. Asymetryczność relacji nauczyciel-uczeń może stwarzać w uczniu poczucie bezsilności, co sprzyja rozwojowi warunków do procesu stygmatyzacji uczniów przez nauczycieli. 1/ Zasada podmiotowoś podmiotowości (traktowanie ucznia nie jako przedmiotu własnych oddziaływań, ale podmiotu aktywnie współdziałającego z nauczycielem w osiąganiu celów dydaktycznych lub wychowawczych) 2/ Zasada ró równych szans 3/ Zasada pluralizmu (zakłada otwarcie na inność, gotowość zaakceptowania przez nauczyciela, że niektórzy uczniowie wymagają więcej jego czasu i uwagi, by sprostać stawianym zadaniom) 4/ Zasada szanowania prywatnoś prywatności (konieczności dyskretnego zachowania informacji osobistych z życia dziecka, które potencjalnie mogłyby stać się podstawą do sformułowania negatywnych etykiet, np. ”dziecka z rodziny patologicznej, „dziecko alkoholika”) Stygmatyzowanie i etykietowanie można również traktować jako rodzaj uproszczonej tendencji do kategoryzacji społecznej, która jest naturalną reakcją naszego umysłu, gdy otoczenie dostarcza zbyt wielu bodźców. Nauczyciel tworzy pewne etykiety w celu uporządkowania poznawczego środowiska szkolnego. Jeśli więc nauczyciel dowie się od swoich współpracowników nauczycieli, że dany uczeń to np. „wagarowicz” lub „narkoman”, będzie oczekiwał wystąpienia odpowiadających etykiecie zachowań. Z powodu „efektu samospełniającej się przepowiedni” etykiety nadawane przez nauczycieli stają się siłą sprawczą zachowań uczniów. Polega to na tym, że uczniowie zaczynają zachowywać w taki sposób, aby potwierdzać nadane im etykiety, zachowywać się zgodnie z nimi. Dochodzi do uzależnienia zachowania od oczekiwań tzw. „znaczących innych”. Osoba, którą nazywa się np. „nieukiem”, z czasem przestaje się uczyć, ponieważ wielokrotnie przywoływany komunikat koduje się w jej umyśle i determinuje jej nastawienie do edukacji. Etykietowanie prowadzi do spostrzegania uczniów przez pryzmat etykiety, przy czym pojedyncza cecha lub zachowanie, na podstawie którego została ona nadana, ulega uogólnieniu. Zawarta w etykiecie rola (np. „nieuka”, „chuligana”) staje się centralnym wymiarem analizy zarówno jego przeszłych, obecnych, jak i przyszłych zachowań. W rezultacie przypisuje się uczniowi także cechy, które niekoniecznie musi on przejawiać. Ponadto nauczyciel może myśleć, że skoro uczeń dziś jest nieukiem, to z pewnością zawsze nim był i nie ma podstaw, by sądzić, że w przyszłości stan ten ulegnie zmianie. Stygmatyzowanie lub etykietowanie może powodować blokadę dostępu do pewnych zasobów intelektualnych lub osobowościowych ucznia. Nauczyciel etykietując ucznia jako leniwego, poświęca mu zdecydowanie mniej czasu, a tym samym faktycznie wyzwala w nim postawę niechęci do nauki. Stygmatyzacja może prowadzić do zmiany w zakresie społecznej tożsamości dziecka i wiązać się z akceptacją i internalizacją roli osoby odstającej, odmiennej od reszty, jako jedynej alternatywy postępowania. Okres moratorium i poszukiwania własnej tożsamości przez młodego człowieka Eksperymentalna tożsamość negatywna: „oparta na wszystkich identyfikacjach i rolach, które w pewnych stadiach krytycznych rozwoju jednostki były jej przedstawiane jako niepożądane lub niebezpieczne (Erikson, 1968)” Etykietowanie ucznia w okresie moratorium może spowodować utożsamienie się z negatywną etykietą i zafiksowanie na niej: „lepiej jest być nikim lub kimś całkowicie negatywnym, niż niedostatecznie kimś” Protodiagnoza jest procesem związanym ze spostrzeganiem i definiowaniem symptomów zaburzeń socjalizacji, które nauczyciel obserwuje w zachowaniu swego ucznia. Wiąże się również z podejmowaniem wstępnych działań interwencyjnych. Jest to ważny proces z uwagi na konsekwencje, które mogą pojawić się w wyniku podjętych przez nauczyciela decyzji, jak i w rezultacie zmian w jego zachowaniu wobec ucznia. Chodzi tu o decyzje dotyczące uruchomienia różnych procedur zaradczych i interwencyjnych wobec zachowań ucznia, ucznia a także zmian zachodzących w procesie porozumiewania się w opisywanej relacji. Trzy grupy poglądów: 1/ Źródeł zakłóceń procesu socjalizacji (w postaci symptomów zachowań aspołecznych i antyspołecznych) należy poszukiwać poza terenem szkoły 2/ Źródeł zakłóceń procesu socjalizacji (w postaci symptomów zachowań aspołecznych i antyspołecznych) należy poszukiwać w szkole oraz systemie oświatowym 3/ Źródeł zakłóceń procesu socjalizacji (w postaci symptomów zachowań aspołecznych i antyspołecznych) należy poszukiwać poszukiwać w relacjach mię między samym uczniem a nauczycielem. Zagrożenia powierzchownego diagnozowania uczniów za pomocą przypisywanych im etykiet: 1/ Definiują tożsamość dziecka w sposób selektywny i tym samym odgórnie zawężają obszar jego możliwości; 2/ Ukierunkowują inne osoby na negatywny odbiór dziecka, co prowadzi do subiektywnej dewaluacji oczekiwań; 3/ Zawężają przyczyny niepowodzeń jedynie do tych leżących u podłoża trudności w nauce i przystosowaniu się do narzuconych odgórnie standardów 4/ Aspekt wychowawczy etykiety prowadzi z reguły do nadopiekuńczości i nieumiejętnego udzielania pomocy oraz obniżania wymogów stawianych uczniowi Inne negatywne następstwa stosowania etykiet Prowadzenie do pseudowyjaśnień zachowań ucznia Koncentracja na problematycznych zachowaniach jednostki, a nie na jej pozytywnych stronach Uszkadzanie tożsamości lub tworzenie tożsamości negatywnej Zniekształcanie relacji interpersonalnych, powodowanych nieustannym kontrolowaniem sytuacji przez ucznia, w celu utajnienia stygmatyzujących cech lub zachowań Społeczne odrzucenie dziecka uprzedzenia – negatywne opinie i postawy zachowania dyskryminacyjne – np. dystansowanie się lub delegitymizowanie (pozbawianie praw i przywilejów) kategorie i etykiety mogą wiązać ewentualną diagnozę ucznia przez specjalistę ze specyficznymi rodzajami oddziaływania; etykietowanie pomaga specjalistom porozumiewać się między sobą oraz klasyfikować i oceniać wyniki badań diagnostycznych; etykietowanie pomaga uczynić szczególne potrzeby dzieci nietypowych bardziej widocznymi dla społeczeństwa; etykietowanie może prowadzić do reakcji „ochronnych”, co znaczy, że rówieśnicy mogą bardziej akceptować pewne zachowania swoich kolegów określanych jako np. „niepełnosprawni” niż skłonni byliby je akceptować u dzieci pełnosprawnych.