Informacja dotycząca Światowego Dnia Zdrowia

ŚWIATOWY DZIEŃ ZDROWIA
7 kwietnia 2011 r.
WALCZ Z LEKOOPORNOŚCIĄ
Brak działań dziś – brak moŜliwości leczenia jutro
Tegoroczny Światowy Dzień Zdrowia jest poświęcony rozprzestrzeniającej się na
całym świecie oporności mikroorganizmów (wirusów, bakterii, niektórych pasoŜytów)
na leki antywirusowe, antybiotyki oraz leki przeciwmalaryczne.
Światowa Organizacja Zdrowia - Regionalne Biuro WHO na Europę zwraca
szczególną uwagę na problem narastającej antybiotykooporności. Szacuje się, Ŝe w
państwach Unii Europejskiej co roku umiera około 25 000 ludzi – z powodu infekcji
wywołanych bakteriami opornymi na antybiotyki. Główną przyczyną oporności
bakterii na antybiotyki jest ich naduŜywanie i niewłaściwe stosowanie w medycynie
(np. w leczeniu infekcji wirusowych), weterynarii i rolnictwie. Pojawianie się coraz
większej liczby bakterii antybiotykoopornych stanowi powaŜne zagroŜenie dla
zdrowia publicznego. Więcej na ten temat znajdą Państwo na stronach:
www.who.int/world-health-day/2011/en/index.html
www.euro.who.int
www.antybiotyki.edu.pl
Występowanie bakterii antybiotykoopornych w wodzie
Osiągnięcia medycyny w zakresie produkcji leków pozwalają na przedłuŜenie
Ŝycia ludzi, ale takŜe przyczyniają się do wzrostu oporności mikroorganizmów.
Szeroko stosowane w leczeniu ludzi i zwierząt antybiotyki działają bakteriobójczo lub
bakteriostatycznie, niektóre wykorzystuje się do zwalczania pierwotniaków i grzybów,
ale niestety ich powszechne stosowanie sprzyja stałemu wzrostowi zawartości
lekoopornych drobnoustrojów w środowisku. DuŜe znaczenie w produkcji
antybiotyków nowej generacji mają odkrycia nowych patogenów, takich jak:
Legionella, Helicobacter, Listeria.
Transmisja poprzez wodę patogenów opornych na leki i środki dezynfekcyjne
stanowi powaŜny problem zdrowotny, który występuje nie tylko w krajach o niskich
standardach higieny, ale takŜe w wysokorozwiniętych. Zjawisko to jest istotne
w Polsce, poniewaŜ do wód powierzchniowych dostaje się jeszcze prawie 10%
ścieków nieczyszczonych oraz około 30% ścieków oczyszczonych niedostatecznie,
co zwiększa prawdopodobieństwo rozprzestrzeniania się drobnoustrojów
lekoopornych, w tym ich występowania w wodzie przeznaczonej do spoŜycia przez
ludzi.
W ostatnich latach zwraca się szczególnie uwagę na zanieczyszczenie wód, w
tym wody wodociągowej zanieczyszczonej farmaceutykami, których pewna część
jest trudna do usunięcia pomimo stosowania zaawansowanych technik oczyszczania
wody. Według naukowców, spora część wydalanych antybiotyków trafia do rzek,
jezior, strumieni i zbiorników wodnych. Nawet filtrowanie ścieków w oczyszczalniach
nie usuwa ich całkowicie. Dostarczane tam niemal nieustannie, oddziałują na kilka
pokoleń organizmów Ŝyjących w wodzie. Obecność leków w środowisku moŜe się
1
przyczyniać do zmian genetycznych w organizmach (szczególnie w bakteriach) i
powodować ich uodparnianie się na tego typu leki. Bakterie bardzo łatwo
przystosowują się do zachodzących zmian i szybko mogą stać się “niewraŜliwe” na
działanie antybiotyków.
Prowadzone w ostatnich latach na świecie badania rozszerzyły zakres wiedzy
nad występowaniem mikroorganizmów lekoopornych w środowisku wodnym, ale
jednocześnie nadal trwają prace nad opracowaniem skutecznych metod eliminacji
drobnoustrojów. Obecnie coraz większe zastosowanie znajduje eliminacja
drobnoustrojów za pomocą promieniowania UV.
Problemy technologiczne związane z oczyszczaniem wody i usuwaniem
lekoopornych bakterii wymagają coraz bardziej zaawansowanych rozwiązań.
Niezwykle waŜnie jest racjonalne stosowanie leków przeciwdrobnoustrojowych
w aspekcie ograniczania zagroŜeń związanych z bezpieczeństwem zdrowotnym
wody.
WIRUSY
DuŜą grupę mikroorganizmów występujących w wodzie stanowią wirusy.
Patogeny te mogą powodować infekcje przewodu pokarmowego, skóry, oczu, a
takŜe mogą być przyczyną zapalenia opon mózgowych oraz zapalenia mięśnia
sercowego. W okresie choroby są mieszkańcami przewodu pokarmowego i są wraz z
kałem wydalane na zewnątrz. W ten sposób wirus wydalony z kałem zakaŜa ścieki i
wodę oraz zostaje przeniesiony na glebę, jarzyny, mleko, itp...
W środowisku wodnym największe znaczenie mają wirusy, które naleŜą do grupy
Enterowirusów. Do grupy tej zalicza się wirusy Polio, Coxsackie oraz wirusy ECHO.
Najgroźniejsze z nich to wirusy Polio, wywołujące chorobę Heinego-Medina. W
wyniku zakaŜenia wirusem Polio około 60 – 75% wszystkich przypadków kończy się
trwałym kalectwem. Przeciwdziałanie szerzeniu się tej groźnej choroby polega na
przestrzeganiu przepisów higieniczno – sanitarnych oraz szczepieniach ochronnych.
Wirusy Coxsackie zostały wykryte niedawno. Stanowią one duŜą grupę wśród
enterowirusów i wywołują róŜnego typu choroby zakaźne takie jak: wirusowe
zapalenia gardła, aseptyczne zapalenie opon mózgowych, zapalenie mięśnia
sercowego i róŜnego typu przeziębienia.
Wirusy ECHO (enteric cytopathogenic human orphan) wywołują zakaŜenia przewodu
pokarmowego człowieka, aseptyczne zapalenia opon mózgowych, przeziębienia
i letnie biegunki u dzieci. Patogeneza schorzeń jest więc podobna do innych
wirusów.
Grupa wirusów
Poliowirus ParaliS
Nazwa jednostki chorobowej
dziecięcy, zapalenie opon mózgowych
Coxsackie wirus A
wady serca, choroby dróg oddechowych
Coxsackie wirus B
zapalenie opon mózgowych, wrodzone
wady serca
Echowirus
wysypka, biegunka
Adenowirus
infekcje
oczu,
oddechowych
2
choroby
dróg
Hepatitis typA
zapalenie wątroby
Rotawirus
wymioty, biegunka
BAKTERIE
Pokaźną część mikroorganizmów mogących przeniknąć do wód stanowią
bakterie. Większość z nich to typowe bakterie przewodu pokarmowego, wśród
których mogą znaleźć się formy chorobotwórcze. Do najczęściej oznaczanych
rodzajów i gatunków bakterii naleŜą: Escherichia sp., Salmonella sp., Shigella sp.,
Pseudomonas aeruginosa, Clostridium perfringens, Bacillus anthracis, Listeria
monocytogenes, Vibrio cholerae, Mycobacterium tuberculosis, Streptococcus
faecalis, Proteus vulgaris.
Wybrane bakterie patogenne występujące w osadach ściekowych i wywoływane
przez nie choroby prezentowane są poniŜej:
Bakterie chorobotwórcze
Choroby
Okres rozwoju
choroby
12 godzin – 28 dób
Salmonella typhli
dur brzuszny
Salmonella paratyphi A, B, C
dur rzekomy,
salmonelloza
6 – 8 godzin
Shigella dysenteriae, Shigella
czerwonka, ostre
zapalenie Ŝołądka
12 – 48 godzin
Escherichia coli
zakaŜenie pałeczkami
okręŜnicy
6 godzin – 7 dób
Vibrio cholerae
cholera
1 – 5 dób
Mycobacterium tuberculosis
gruźlica płuc
brak danych
Leptospira sp.
Ŝółtaczka krętkowa,
leptospiroza
kilka do kilkunastu dób
(zakaŜenie przez wodę
nawet ponad 20 dób)
Clostridium perfringens
zatrucia pokarmowe,
zgorzel gazowa
botulizm
Clostridium botulinum
8 – 24 godzin
18-96 godzin
Yersinia enterocolitica,
Yersinia
pseudotuberculosis
nieŜyt Ŝołądka i jelit,
brak danych
krezkowe
zapalenie
węzłów
chłonnych
Bacillus anthracis
wąglik
brak danych
3
Działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej podejmowane w celu ograniczania
ryzyka zachorowań na choroby wodopochodne.
Państwowa Inspekcja Sanitarna prowadzi nadzór nad stanem sanitarnym
wody przeznaczonej do spoŜycia przez ludzi, koordynuje działania mające na celu
skuteczną ochronę przed zagroŜeniami oraz prowadzi stały monitoring jakości wody,
czego wynikiem jest ocena jej jakości i przeciwdziałania nawet potencjalnym
zagroŜeniom zdrowotnych, a takŜe wydawanie decyzji na prowadzenie działań
naprawczych skutecznie eliminujących skaŜenia i zanieczyszczenia wody.
System kontroli jakości wody obejmuje:
1) zmniejszanie ryzyka poprzez właściwą selekcję i ochronę ujęć wody na
zaopatrzenie ludności;
2) nadzór nad technologiami i preparatami stosowanymi do uzdatniania i
dezynfekcji wody oraz kontroli działania systemu wodociągowego, mających
zapewnić jakość wody bezpieczną dla zdrowia ludzi;
3) nadzór nad materiałami i wyrobami kontaktującymi się z wodą;
4) monitoring i ocenę zgodności z wymaganiami dotyczącymi jakości wody,
określonymi w przepisach prawnych, a w szczególności z zapisami
Rozporządzenia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spoŜycia przez
ludzi.
Działania te mają za zadanie jak najszybsze wykrycie skaŜenia wody oraz
przypadków pogorszenia jej jakości i kontrolę skuteczności procesu uzdatniania
wody. Państwowa Inspekcja Sanitarna podjęła m.in. cały szereg badań i wydała
decyzję obligujące właścicieli/zarządców przedsiębiorstw wodociągowych do
podejmowania działań naprawczych w skolonizowanych przez Legionellę obiektach,
zwiększając bezpieczeństwo zdrowotne osób najbardziej naraŜonych na
zachorowanie. Stwierdzono, Ŝe największe zagroŜenie stanowią stare instalacje
wodociągowe, w których niedotrzymana jest bezpieczna temperatura 55oC dla wody
ciepłej oraz tam, gdzie nie moŜna przeprowadzić dezynfekcji termicznej (woda
podgrzana do 70oC).
Właściwą jakość badań mikrobiologicznych i chemicznych wody ma zapewnić
wykonywanie analiz wyłącznie w akredytowanych laboratoriach organów PIS,
a w przypadku badań wykonywanych w ramach kontroli wewnętrznej –
w laboratoriach zatwierdzonych do badań monitoringowych przez właściwego
państwowego powiatowego inspektora sanitarnego.
W roku 2010 organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w ramach nadzoru
sanitarnego nad jakością wody przeznaczonej do spoŜycia przeprowadziły zarówno
analizy w kierunku Escherichia coli jak i w kierunku stwierdzenia obecności w wodzie
Enterokoków. Liczba przekroczeń obu wskaźników stanowiła niespełna 1 % w skali
kraju. SpoŜywana woda w 99% była w zakresie mikrobiologii bezpieczna dla naszego
zdrowia i w większości przypadków nie stanowiła dla konsumenta większego ryzyka
zachorowania na choroby wodopochodne oraz posiadała odpowiednie właściwości
zdrowotne.
4
PODSUMOWANIE
1. Systemy nadzoru nad występowaniem chorób wodopochodnych nigdzie nie są w
pełni skuteczne, niezaleŜnie od stopnia rozwoju ekonomicznego (WHO 2006).
JednakŜe dzięki działaniom kontrolnym i codziennemu monitoringowi jakości
wody ryzyko zachorowania na choroby wodopochodne wywoływane ograniczane
jest do minimum, przestrzegane jest zachowywanie norm stanu sanitarnego wody
przeznaczonej do spoŜycia przez ludzi.
2. Identyfikację wodopochodnej przyczyny epidemii utrudnia fakt, Ŝe w chwili
stwierdzenia masowych zachorowań badanie mikrobiologiczne wody moŜe nie
wykazać obecności mikroorganizmów patogennych, ani wskaźników kałowego
zanieczyszczenia wody.
3. Brak doniesień o odnotowanych przypadkach chorób wodopochodnych nie jest
równoznaczny z nie występowaniem ich w rzeczywistości.
5