JORIS VORSTIUS: NOWA ZDOBYCZ W ZAKRESIE MIĘDZY

JORIS VORSTIUS: NOWA ZDOBYCZ W ZAKRESIE MIĘDZY­
NARODOWEJ W SPÓŁPRACY UMYSŁOWEJ.
Powódź produkcji wydawniczej wzrasta, nauki specjalizują
się w coraz subtelniejsze rozgałęzienia, a pesymiści przepowia­
dają, że nawet te — jedyne już — miejsca, w których odczuwa
się jeszcze całą uniwersalność wiedzy, t. j. bibljoteki, rozpadną
się na szereg niezależnych od siebie specjalnych zbiorów. Nikt
ze współczesnych nie posiada już tak wszechstronnej orjentacji
w produkcji naukowej swego czasu, jaką cieszył się jeszcze
Leibniz, a nawet nie może własną pracą opanować literatury
w swoim zakresie działania. Nasuwa się zatem pytanie: Dokąd
dążymy? Czy ma dojść do tego, że żaden uczony nie będzie
zdawał sobie sprawy z tego, co się dzieje w jego własnej dzie­
dzinie badan, że raz osiągnięte wyniki będą musiały być na nowo
zdobywane, że dawno odrzucone poglądy pojawią się jako
nowe i znajdą uznanie? Jakich środków musimy użyć, aby za­
pobiec takiemu chaosowi i zapewnić racjonalny sposób pracy,
który jedynie zabezpiecza ciągły postęp? Jedno tylko istnieje le­
karstwo i właśnie podział pracy pozwala nam stale je ulepszać:
stworzenie i doskonalenie bieżących bibljografij perjodycznych,
które podają uczonemu tytuły wydanych nowości, w wyższych
zaś formach ułatwiają mu i umożliwiają wyrobienie sobie sądu
na podstawie sprawozdań i krytyk. Cóż jednak pomogą najdo­
skonalsze bibljografje oddzielnych dziedzin nauki, jeśli uczeni nie
korzystają z nich w należycie intensywny sposób, co więcej,
jeśli wiadomość o ich istnieniu, jak to stwierdzają znawcy, nie
stała się powszechną nawet w małych kołach fachowców?
A w szczególności, czyż międzynarodowość nauki, uznana w teorji
przez wszystkich uczonych, ma w praktyce żałośnie upadać,
tylko z tej przyczyny, że zamało pracuje się dla upowszechnienia
wyników badań zagranicznych, że posługiwanie się zagranicznemi bibljografjami nie jest jeszcze stałym zwyczajem w świecie
uczonych, że ich znajomość nie zatacza szerokich kręgów?
Z rozmyślań nad tern zagadnieniem wyłonił się przed laty
Marcelemu Godet, dyrektorowi Szwajcarskiej Bibljoteki Krajo­
wej w Bernie, projekt wydawnictwa lndex Bibliographicus, t. j.
międzynarodowego wykazu bieżących perjodycznych bibljografij
z wszystkich dziedzin, który później (w r. 1925) został wydany
PR2EGUD BIBUOTECZNr, IV. 1930, ZE32. 1.
JORIS YORSTIUS
drukiem pod egidą Ligi Narodów jako pierwsza jej bibljograficzna publikacja, obejmująca 1.002 czasopism prowadzących
dział bieżących informacyj bibljograficznych. Przez to został
stworzony informator, jakiego przedtem w żadnej formie nie
było, a który pozwolił zorjentować się dokładnie i wygodnie
w bieżących bibljografjach wszystkich dziedzin i krajów, stano­
wiąc niejako klucz do zapoznania się ze współczesną produkcją
naukową.
Scharakteryzowana na wstępie sytuacja naukowo-polityczna
w niemniejszym stopniu istnieje jednak i dzisiaj, to też na­
rzuca się pytanie, czy dzieło, do którego materjały zbierano
w roku 1Q23 i 1924, a zatem przed 6-ciu czy 7-miu laty, może
jeszcze dzisiaj spełniać swe zadanie, czy też tymczasem prze­
starzało się w zasadniczych swych częściach. Myśl, że wykaz
bieżących czasopism bibljograficznych trzeba będzie co pewien
czas wydawać na nowo, stanowiła już w założeniu istotną
składową pierwotnego projektu. Od początku jasne było dla
Godeta, że bibljografja bibljografij b i e ż ą c y c h sama musi
nadążać za biegiem czasu, jeśli jej działanie nie ma być tylko
chwilowe. 1 leży to w samej istocie rzeczy, że tak zwane bibljografje drugiego stopnia, a więc bibljografje bibljografij, starzeją
się szybciej, niż inne bibljograficzne środki pomocnicze, zwłaszcza,
jeśli odnoszą się do bieżących bibljografij, jak to ma miejsce
w tym przypadku. Bo właściwe czasopisma bibljograficzne mają
często krótki jedynie żywot, a w innych czasopismach, które
tylko w części poświęcone są bibljografji, zakres i wartość po­
dawanych tam informacyj bibljograficznych zmienia się nieraz na
przestrzeni niewielu lat kolosalnie, ponieważ zależy to od dobrej
woli redakcji, czy ta wogóle lub w jakim zakresie zechce podać
w swem czasopiśmie odcinek zawierający bibljografję. Dwa więc
niedomagania obciążają z roku na rok wartość praktyczną Indexu:
najpierw luki, jakie w nim powstają na skutek zakładania no­
wych bibljograficznych czasopism, a powtóre coraz to wzrasta­
jąca ilość takich danych, które już nie są zgodne z obecnym
stanem rzeczy, ponieważ odnoszą się do czasopism albo już
wcale nie wychodzących, albo takich, które zatraciły charakter
bibljografij. Jeśli jako lekarstwo dla zaradzenia pierwszemu z tych
niedomagań jest do pomyślenia paljatyw w formie suplementu,
to przeciw drugiemu zastosować się musi radykalne leczenie.
NOWA ZDOBYCZ W ZAKRESIE WSPÓŁPRACY UMYSŁOWEJ
a mianowicie całkowicie nowe opracowanie materjału. Czas nad­
szedł, jak się zdaje, aby przystąpić do tego opracowania.
Faktycznie narzuciło się to zagadnienie w jesieni r. 1Q28,
a poszło to stąd, że zbliżał się do urzeczywistnienia pewien
pokrewny projekt, a mianowicie plan wykazu czasopism bibljograficznych w zakresie nauk humanistycznych; przygotowuje go
Międzynarodowa Unja Akademicka wraz z Międzynarodowym
Instytutem Współpracy Umysłowej przy Lidze Narodów. Eks­
perci bibljoteczni Ligi Narodów, badając wzajemny stosunek tych
dwóch przedsięwzięć, stwierdzili tak daleko idące różnice w spo­
sobie opracowania i celu, że uznali za niecelowe starać się
o uzgodnienie obydwu projektów. Równocześnie jednak umiar­
kowane dotąd zainteresowanie się nowem wydaniem Indexu
ożywiło się bardzo znacznie. Po dłuższej dyskusji uchwaliła
Międzynarodowa Konferencja Bibljotekarzy przy Instytucie Współ­
pracy Umysłowej na zebraniu paryskiem w dn. 11— 13 lutego
1929 r. (na której, prócz dyrektora Godeta z Berna, przedewszystkiem dyrektor Kriiss z Berlina jaknajgoręcej projekt po­
pierał) wybrać komitet składający się z pp. Godeta, Kriissa i ge­
neralnego dyrektora paryskiej Bibljoteki Narodowej Roland-Marcela, celem opracowania planu i przedłożenia go pod dalsze
obrady.
Na zebraniu w dniu 21-go marca 1929 r. naradzała się ta
podkomisja nad zorganizowaniem przedsięwzięcia. Przedstawiono
dwa szczegółowe projekty, M. Godeta i autora niniejszego arty­
kułu, które drobiazgowo omówiono i uzgodniono, wziąwszy za
podstawę plan Godeta. Ostateczna redakcja projektu opiera się
naogół na tych samych zasadach, co pierwsze wydanie IndexUy
ale różni się od niego w niektórych punktach. Najważniejsze
z nich są: zapewnienie Pruskiej Bibljotece Państwowej udziału
w redakcji dzieła i, w związku z tern, dążenie do tego, by za­
warte w Indexie informacje bibljograficzne były bardziej szczegó­
łowe. Już sam Godet uznał za pożądane, aby jedna z wielkich
bibljotek narodowych objęła wydawnictwo albo wzięła w niem
udział, gdyż sam przy opracowaniu pierwszego wydania zrobił
doświadczenie, że kontrola i uzupełnianie materjału nadsyłanego
do redakcji natrafiało w Szwajcarskiej Bibljotece Krajowej na
pewne trudności. Jakżeż inaczej przedstawia się ta sprawa w bibljotekach liczących miljony tomów, w których bibljograficzne
4
JORIS YORSTIUS
czasopisma zagraniczne conajmniej w przeważnej części są pre­
numerowane! W takich bibljotekach bez zbytnich trudów możnaby przeprowadzić korektę niedokładnych danych i skomple­
tować te, które pominięto. Na wniosek dyr. Kriissa uznano za
najodpowiedniejszą do tego berlińską Bibljotekę Państwową,
ponieważ według pierwszego wydania Index Bibliographicus
Niemcy posiadają największą liczbę bieżących czasopism bibljograficznych ze wszystkich państw na kuli ziemskiej
równo­
cześnie zaś autora niniejszego artykułu dodano p. Godetowi
jako współwydawcę Indexu. Z takiego rozwiązania kwestji per­
sonalnej obiecywano sobie trzy korzyści: wyzyskanie doświad­
czenia, które nabył Godet przy opracowaniu wydania z r. 1925,
zużytkowanie bogatych zbiorów działu czasopism Pruskiej Bibljoteki Państwowej i wreszcie wzbogacenie i zapłodnienie
Indexu przez ścisłą łączność z Internationale Bibliographie des
Buch- und Bibliothekswesens, która nastąpi sama z siebie dzięki
temu, że autor niniejszego artykułu jest równocześnie współwydawcą tej corocznej bibljografji bibłjotekarstwa, bibljografji
i księgoznawstwa.
Tak sformułowany projekt został przyjęty w lipcu 1929 r.
przez Komisję Współpracy Umysłowej w Paryżu, a razem z innemi jej uchwałami we wrześniu t. r. na pelnem zebraniu Ligi
Narodów w Genewie. Tern samem opowiedziała się oficjalnie
za projektem szeroko rozgałęziona organizacja Ligi Narodów;
Instytut Współpracy Umysłowej w Paryżu podejmie się wydaw­
nictwa i będzie je wspierał pieniężnie łącznie z Niemiecką Ko­
misją Współpracy Umysłowej.
Skoro w ten sposób realizacja tego przedsięwzięcia wydaje
się zapewniona, należy obecnie żywo wziąć się do roboty. Me­
todę pracy obrano taką, że spodziewać się należy, iż odpowie
celowi. Stanowi ona kompromis między zasadą centralizacji a de­
centralizacji, a mianowicie przeprowadzenie całego planu leży
w ręku odpowiedzialnej centrali w Berlinie, której zadaniem jest
sprawdzanie, uzupełnianie i porządkowanie danych; natomiast
pierwiastkowe ich opracowanie, podobnie jak przy pierwszem
wydaniu Indexu, należeć będzie do bibljotek narodowych po^ Z 1.002 czasopism objętych Indexem przypada na Niemcy 224, na
Francję 150, na Wielką Brytanję 89, na Stany Zjednoczone Am. Półn. 63.
NOWA ZDOBYCZ W ZAKRESIE WSPÓŁPRACY UMYSŁOWEJ
szczególnych państw, które przez to samo wezmą na siebie od­
powiedzialność za opuszczenia dotyczące tych krajów. Nikt nie
zaprzeczy, że współdziałanie w tego rodzaju bibljograficznej pracy
leży w zakresie zadań każdej bibljoteki narodowej. Ciasne i ogra­
niczone byłoby mniemanie, że bibljoteki centralne w całości wy­
pełniają swe zadania wtedy, gdy zbierają produkcję wydawniczą
swego państwa i przygotowują ją dla użytku przyszłych poko­
leń. Nie, mają one i inne obowiązki względem współczesnych,
powinny, jeśli tylko zdarzy się ku temu sposobność, pracować
pozytywnie nad rozpowszechnianiem wiadomości i wiedzy, i przez
urządzanie biur informacyjnych i wymiennych, przez ułatwianie wy­
pożyczania międzybibljotecznego, przez centralizowanie w swych
murach pracy bibljograficznej powinny się stać prawdziwemi
centralami bibljotekarskiemi swego państwa, a zarazem powinny
współpracować we wszystkich międzynarodowych przedsięwzię­
ciach bibljotekarskich w ten sposób, by swoje państwo godnie
reprezentowały, a sprawie jak najlepiej służyły. Oby także i w na­
szym przypadku nie zbrakło ducha prawdziwego idealizmu oraz
poświęcenia się dla sprawy tym bibljotekom i zrzeszeniom,
które są powołane do współpracy w nowem międzynarodowem
przedsięwzięciu bibljograficznem!
Berlin, 2 stycznia 1930 r.