Wprowadzenie

Wprowadzenie
Przygotowany raport odzwierciedla podstawowe za³o¿enia i elementy koncepcji rozwoju obszarów wiejskich. W myœl metodologii
UNDP, która le¿y u podstaw filozofii tego raportu, zasadniczym celem rozwoju winno byæ
poszerzenie mo¿liwoœci dokonywania rozmaitych wyborów przez ludzi, tak aby procesy przeobra¿eñ charakteryzowa³y siê wiêkszym stopniem uczestnictwa samych zainteresowanych i mia³y bardziej demokratyczny
charakter. W tym kontekœcie wskazuje siê na
dostêp ludnoœci do mo¿liwoœci uzyskiwania
odpowiedniego dochodu oraz zatrudnienia,
wykszta³cenia, warunków zdrowotnych, jak
równie¿ czystego i bezpiecznego œrodowiska.
Ka¿dy cz³owiek winien mieæ jednoczeœnie
mo¿liwoœæ pe³nego uczestniczenia w decyzjach dotycz¹cych jego spo³ecznoœci oraz korzystaæ ze swobód obywatelskich, ekonomicznych czy religijnych (McMichael 2000).
W literaturze z zakresu nauk spo³ecznych, poœwiêconej koncepcjom rozwoju obszarów
wiejskich, podkreœla siê ponadto nie tylko
czynniki wp³ywaj¹ce na fizyczn¹ kondycjê
cz³owieka, ale tak¿e i te zwi¹zane z jego poczuciem wartoœci, dumy, czy presti¿u oraz
autonomii i wolnoœci w wymiarze ekonomicznym, ideologicznym, czy instytucjonalnym
(Singh 1999).
Przyjêcie takiej perspektywy oznacza, ¿e
w zakres treœciowy raportu musi wchodziæ
piêæ podstawowych zagadnieñ:
– problemy rozwoju ekonomicznego obszarów wiejskich;
– stan zasobów ludzkich zamieszkuj¹cych
obszary wiejskie;
– warunki ¿ycia ludnoœci wiejskiej;
– infrastruktura obszarów wiejskich;
– demokracja i spo³eczeñstwo obywatelskie na wsi.
Tak sformu³owany zakres raportu wyznacza podstawowy trzon jego struktury oraz zasadnicze kierunki – formu³owanych w rozdziale koñcowym – rekomendacji.
Rozwa¿aj¹c zarysowane wy¿ej zagadnienia nale¿y z ca³ym naciskiem podkreœliæ, ¿e
aktualny poziom rozwoju obszarów wiejskich,
ich zasadnicze problemy jak równie¿ stan bie¿¹cy i problemy ca³ego spo³eczeñstwa polskiego, s¹ rezultatem specyfiki jego historyczWPROWADZENIE
nej drogi rozwojowej – odmiennej ni¿ rozwój
czo³owych krajów Europy Zachodniej. Taka
œcie¿ka rozwojowa by³a tak¿e udzia³em wielu
innych spo³eczeñstw Europy Œrodkowej
i Wschodniej, co znajduje dzisiaj swój najbardziej widoczny wyraz w zapóŸnieniu cywilizacyjnym tego regionu. Na ow¹ specyfikê
sk³adaj¹ siê zarówno wydarzenia i procesy
sprzed kilkuset lat, jak i te najnowsze – z drugiej po³owy XX stulecia. Myœl¹c o tych
pierwszych, w przypadku Polski, nale¿a³oby
wskazaæ np. rozwój gospodarki folwarcznopañszczyŸnianej i dominacjê warstwy szlacheckiej w ¿yciu publicznym (wiek XVI–XVII),
kryzys pañstwa i jego upadek (wiek XVIII)
czy wreszcie formowanie siê nowoczesnego
narodu polskiego w obrêbie trzech ró¿nych
struktur pañstw zaborczych (wiek XIX).
Do tych drugich nale¿a³oby natomiast zaliczyæ dewastuj¹ce efekty drugiej wojny
œwiatowej, realizowany po jej zakoñczeniu
radziecki model industrializacji nie uzupe³niony w wystarczaj¹cym stopniu rozwojem urbanizacji, istnienie w latach 1944–1989 niedemokratycznego systemu politycznego, czy
wreszcie zakoñczone niepowodzeniem próby
kolektywizacji rolnictwa. ZapóŸnienie Polski
w stosunku do najbardziej rozwiniêtych spo³eczeñstw Zachodu widoczne jest w ca³ym
wskazanym wy¿ej okresie. Jako jego przyk³ad mo¿na podaæ, ¿e stopieñ urbanizacji
Polski w roku 1938 by³ ni¿szy ani¿eli Danii
w koñcu XIX stulecia. Dystans taki – w wielu
ró¿nych wymiarach – utrzymuje siê do dzisiaj. G³ówny Urz¹d Statystyczny poda³ ostatnio, i¿ mimo dobrego tempa rozwoju gospodarki polskiej w ostatnich latach, poziom ¿ycia Polaków przypomina wci¹¿ jeszcze poziom ¿ycia we Francji sprzed 40 lat (Francja..., 2000).
Wspominamy o tym teraz gdy¿ w tekœcie
raportu, jedynie w wyj¹tkowych wypadkach
i w minimalnym zakresie, nawi¹zujemy do
owych historycznych czynników.
Zdecydowaliœmy siê na to nie tylko z powodu ograniczonej przecie¿ objêtoœci samego raportu, ale przede wszystkim z uwagi na
fakt, ¿e intencj¹ autorów jest spojrzenie
w przysz³oœæ poprzez pryzmat problemów
koniecznych do rozwi¹zania. Drugim zatem
1
elementem filozofii przygotowanego raportu
jest w³aœnie koncentracja na diagnozie stanu
bie¿¹cego i rekomendacjach zorientowanych
na polepszenie sytuacji. Rozpamiêtywanie
przesz³oœci i uzasadnianie przy jej pomocy
bie¿¹cych problemów mo¿e odegraæ rolê
przys³owiowej negatywnej samospe³niaj¹cej
siê prognozy (Merton 1982). Nasz raport
w ¿adnym wypadku nie powinien odegraæ takiej w³aœnie roli.
2
Przedstawione opracowanie jest dzie³em
d³ugiej i ¿mudnej pracy du¿ego zespo³u autorskiego, który na potrzeby raportu przygotowa³ wiele rozmaitych opracowañ. Nale¿y
zaznaczyæ, ¿e do ostatecznego tekstu wesz³a
jedynie czêœæ przygotowanych na jego u¿ytek
tekstów. Wszystkie opracowania w oryginalnym kszta³cie dostêpne s¹ zarówno w archiwum biura UNDP w Warszawie, jak i w Internecie pod adresem: www.undp.org.pl
RAPORT O ROZWOJU SPO£ECZNYM POLSKA 2000