1 SYSTEM JAŁTAOSKO-POCZDAMSKI NA ŚWIECIE PO II WOJNIE

SYSTEM JAŁTAOSKO-POCZDAMSKI NA ŚWIECIE PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ (CZ. I)
Żelazna kurtyna, zimna wojna
Autorem współczesnego rozumienia pojęcia "żelazna kurtyna" był premier brytyjski Winston
Churchill , który 5 marca 1946 roku podczas przemówienia wygłoszonego na Uniwersytecie w Fulton
(USA) stwierdził: "Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem opuściła się żelazna
kurtyna w poprzek kontynentu. Poza tą linią znajdują się wszystkie stolice byłych paostw środkowej
i wschodniej Europy: Warszawa, Berlin, Praga, Wiedeo, Budapeszt, Belgrad, Bukareszt, i Sofia wszystkie te sławne miasta i zamieszkująca wokół nich ludnośd leżą, że się tak wyrażę, w sferze
radzieckiej i wszystkie w takiej czy innej formie, podlegają nie tylko wpływom radzieckim, ale
i kontroli Moskwy w bardzo wysokim, niekiedy coraz to bardziej rosnącym stopniu". Była to diagnoza
ówczesnej sytuacji politycznej, która polegała na dwubiegunowym układzie politycznym. Układ ten
oznaczał w praktyce hegemonię Stanów Zjednoczonych w "świecie kapitalistycznym"
i podporządkowanie sobie krajów "demokracji ludowej" przez Związek Radziecki. Tak więc "żelazna
kurtyna" dzieliła świat, a w zasadzie Europę, na dwa bloki paostw: demokratycznych skupionych
wokół Stanów Zjednoczonych i komunistycznych uzależnionych od Związku Radzieckiego. Wrogośd
i rywalizacja tych dwóch bloków politycznych doprowadziła do zimnej wojny.
Organizacja Narodów Zjednoczonych
Organizacja Narodów Zjednoczonych została utworzona w celu utrzymania pokoju i bezpieczeostwa
międzynarodowego. Paostwa założycielskie ustaliły również, że będą dążyd do rozwijania współpracy
i przyjaznych stosunków między narodami, rozstrzygania spornych
problemów środkami
pokojowymi oraz udzielania pomocy krajom rozwijającym się. Powstanie ONZ poprzedziło podpisanie
Karty Atlantyckiej (1941), Deklaracji Moskiewskiej (1943) oraz decyzje konferencji w Dumbarton
Oaks (1944) i w Jałcie (1945). Konferencja założycielska w San Francisco (1945), z udziałem 51
paostw, uważana jest za największy kongres w historii świata. Uchwalona wówczas jednomyślnie
Karta Narodów Zjednoczonych weszła w życie 24 października 1945 roku i dlatego dzieo ten jest
obchodzony jako Dzieo Narodów Zjednoczonych. Podstawę struktury organizacyjnej ONZ stanowią
następujące organy: Zgromadzenie Ogólne (główny organ przedstawicielski, w skład którego
wchodzą wszyscy członkowie ONZ), Rada Bezpieczeostwa (składająca się z 5 członków stałych Rosja, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja i Chiny - oraz 10 niestałych, wybieranych na
okres 2 lat), Rada Gospodarczo-Społeczna (zajmująca się zagadnieniami postępu i rozwoju
społecznego, zatrudnienia, ochrony zdrowia, współpracy kulturalnej oraz powszechnego
przestrzegania praw człowieka), Rada Powiernicza (sprawująca nadzór nad tzw. obszarami
powierniczymi, faktycznie już nie działająca), Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (organ
sądowy, zajmujący się rozstrzyganiem sporów międzynarodowych), Sekretariat ONZ (organ
administracyjny składający się z Sekretarza Generalnego i personelu pomocniczego). Z działalnością
ONZ powiązane jest działanie licznych organizacji wyspecjalizowanych, m.in. Międzynarodowa
Organizacja Pracy (ILO), Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Organizacja Narodów Zjednoczonych
do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO). ONZ należy do organizacji uniwersalnych, to znaczy
takich, które są otwarte dla wszystkich paostw i dlatego jest międzynarodową strukturą
o największym zasięgu.
1
Pakt Północnoatlantycki
Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego, zwanego również NATO (skrót od North Atlantic Treaty
Organisation) została utworzona w 1949 roku jako sojusz obronny paostw zachodnich.
Miał on na celu przeciwdziałanie coraz bardziej widocznemu zagrożeniu ze strony Związku
Radzieckiego i jego sojuszników w Europie Wschodniej. Paostwami założycielskimi paktu były:
Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Wielka Brytania,
Włochy oraz Kanada i Stany Zjednoczone. Kolejno do NATO przystępowały Grecja, Turcja,
Republika Federalna Niemiec i Hiszpania. Po rozpadzie systemu komunistycznego w 1989 roku
istotnym problemem stała się sprawa akcesu do NATO paostw byłego Układu Warszawskiego.
Styczniowy szczyt NATO z 1994 roku zaproponował tzw. "Partnerstwo dla Pokoju", które ma
w perspektywie doprowadzid do przyjęcia paostw postkomunistycznych do paktu. NATO posiada
swoje organy cywilne - Rada Atlantycka zbierająca się 2-3 razy w roku i działający na co dzieo
Sekretariat Generalny w Brukseli, którym od 1995 roku kieruje Javier Solana (Hiszpania). Struktury
wojskowe tworzą: Kwatera Główna (Bruksela) i Komitet Wojskowy składający się z szefów
sztabów oraz dwa dowództwa strategiczne - Atlantyku i Europy.
Układ warszawski
Warszawski Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej, nazywany Układem Warszawskim,
powstał w 1955 roku jako europejski sojusz wojskowy paostw bloku komunistycznego. Jego
członkami były: Albania (do 1964), Bułgaria, Czechosłowacja, Niemiecka Republika Demokratyczna,
Polska, Rumunia, Węgry i Związek Radziecki. Był odpowiedzią paostw bloku wschodniego na
przyjęcie Republiki Federalnej Niemiec do NATO . Pomimo propagandowej pokojowości był, zgodnie
z ówczesną radziecką doktryną wojenną, paktem ofensywnym. Potwierdziła to inwazja wojsk Układu
Warszawskiego na Czechosłowację w 1968 roku. Ponadto był instrumentem dodatkowej kontroli
ZSRR nad paostwami satelickimi, ponieważ uzasadniał obecnośd wojsk radzieckich na ich terytoriach.
Dla paostw tych udział w układzie był zabójczy ze względów finansowych, gdyż musiały wiele
środków przeznaczad na obronę i przemysł zbrojeniowy. W tej sytuacji, po rozpadzie ZSRR, układ
został rozwiązany w 1991 roku. Głównymi organami układu były: Zjednoczone Dowództwo Sił
Zbrojnych z siedzibą w Moskwie (ostatnim naczelnym dowódcą był generał Piotr Łaszew)
i Doradczy Komitet Polityczny (oddelegowani członkowie poszczególnych rządów).
Problem niemiecki
Decyzje podjęte przez zwycięskie mocarstwa w Poczdamie miały doprowadzid do ostatecznego
rozwiązania problemu niemieckiego. Podzielone na cztery strefy okupacyjne, zdemilitaryzowane,
zdenazyfikowane, zdemokratyzowane i zdemonopolizowane (4 D ) Niemcy miały przestad byd
zagrożeniem dla pokoju w Europie i na świecie. Jednak wycofanie się Związku Radzieckiego
z Sojuszniczej Rady Kontroli, wspólnego organu decydującego o sprawach niemieckich, doprowadziło
do stosowania polityki faktów dokonanych. Anglicy i Amerykanie przeprowadzili na terenie swoich
stref wybory, a następnie połączyli je tworząc Bizonię (1947). Reforma walutowa i przekształcenie w
Trizonię (1948), po dołączeniu strefy francuskiej, przygotowało grunt pod utworzenie odrębnego
paostwa niemieckiego. Po wyborach do Bundestagu, we wrześniu 1949 r. utworzono Republikę
Federalną Niemiec. Pierwszym prezydentem został Theodor Heuss, a kanclerzem Konrad
Adenauer. W odpowiedzi Związek Radziecki, miesiąc później utworzył ze swojej strefy
okupacyjnej Niemiecką Republikę Demokratyczną. Pierwszym prezydentem został Wilhelm Pieck,
2
a premierem Otto Grothewol . Berlin pozostał podzielony na sektory, przy czym sektor radziecki
stał się stolicą NRD. Od 1955 roku paostwa niemieckie należały do dwóch przeciwstawnych bloków
militarnych: Paktu Północnoatlantyckiego i Układu Warszawskiego. Pomimo że podział Niemiec na
dwa odrębne paostwa stał się faktem, nie został on zaaprobowany przez sztucznie podzielony naród
niemiecki. Do czasu zbudowania muru berlioskiego (1961) uciekło ze wschodnich Niemiec 2,7 mln
osób. W tej sytuacji mur berlioski stał się symbolem sztucznych barier, nie tylko dzielących Niemcy,
ale również świat. Postawa przywódców NRD spowodowała, że stan ten przetrwał prawie 30 lat.
3