1 Zygmunt Tomasz Gajowniczek GMINA WIEJSKA I MIEJSKO

Zygmunt Tomasz
Gajowniczek
GMINA WIEJSKA I MIEJSKO-WIEJSKA W POLSCE
JAKO OBSZAR ODNIESIENIA W EDUKACJI REGIONALNEJ
Streszczenie
Rozprawa podejmuje problematykę dotyczącą nauczania o własnym regionie – małej
ojczyźnie w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich w Polsce. Celem było sprawdzenie czy w
określonych warunkach gmina jest utożsamiana z własnym regionem i przez to może być
optymalnym obszarem odniesienia w edukacji regionalnej. W przypadku odpowiedzi
pozytywnej, celem było także opracowanie modelu nauczania o gminie – własnym regionie, a
zatem wskazanie odpowiedzi na pytania: które treści nauczania winna obejmować edukacja
regionalne, jakie formy i metody są najlepsze do jej realizacji.
W pracy postawiono następujące hipotezy badawcze:
1. Na obszarach w przeważającej części rolniczych i nie położonych w bezpośrednim
sąsiedztwie dużych aglomeracji, częstą postawą jest uznawanie za „własny region” gminy
wiejskiej lub miejsko-wiejskiej.
2. Sytuacja odnoszenia edukacji regionalnej do obszaru gminy ma charakter zupełnie
wyjątkowy. Najczęściej za jednostkę odniesienia uznaje się województwo, chociaż tożsamość
regionalna na tym poziomie jest bardzo słabo wykształcona.
3. Zakres treści edukacji regionalnej winien być bardzo szeroki z takich dyscyplin naukowych
jak: geografia, biologia, historia, etnografia, socjologia, język polski, religia, muzyka,
plastyka i technika, a nawet w uzasadnionych przypadkach pozostałe przedmioty szkolne
(chemia, matematyka, fizyka, edukacja dla bezpieczeństwa, języki obce). Proporcje doboru
treści nauczania, zależeć będą od specyfiki regionalnej.
4. Dobór treści nauczania edukacji regionalnej zdominowany został przez etnografię
(dziedzictwo kulturowe) i historię. Pozostałe dziedziny w zdecydowanej większości
przypadków traktowane są marginesowo.
5. Do nauczania edukacji regionalnej najodpowiedniejszy jest odrębny moduł przedmiotowy.
Edukacja regionalna powinna byś realizowana w szkołach jako odrębny moduł
przedmiotowy. Ponadto powinny uzupełniać ją treści realizowane na różnych zajęciach
przedmiotowych w szkole.
6. Realizacja edukacji regionalnej w gminach poza szkołą, ma charakter bardzo ograniczony,
mimo że istnieje szereg instytucji, które z powodzeniem mogłyby ją realizować i dysponują
odpowiednimi środkami (urzędy gminne, domy kultury, biblioteki gminne, organizacje
społeczne, parafie itd.)
Badaniem objęto 11 wytypowanych gmin wiejskich i miejsko-wiejskich.
Wszystkie postawione hipotezy zostały potwierdzone. Badania wykazały, że własny
region dla większości badanych to najbliższa okolica miejsca zamieszkania, utożsamiany jest
z terenem o wielkości zbliżonej do obszaru gminy lub mniejszym od niego. Identyfikacja
kartograficzna wykazała, że własny region uczniów uczęszczających do gimnazjum, stanowi
obszar zbliżony zasięgiem do gminy i w stosunkowo niewielkim stopniu wykraczający poza
jej granice, obejmując również sąsiednie miejscowości. Wielkość własnego regionu wynika z
możliwości osobistego poznawania przestrzeni geograficznej, a ograniczają go bariery
związane z poruszaniem się. W indywidualnej ocenie dla większości uczniów centrum
stanowi dom rodzinny i rodzinna miejscowość, będąca naturalnym rozszerzeniem przestrzeni
wokół domu, natomiast granice są dobrze postrzegane i mają one najczęściej charakter
1
przestrzeni oddzielającej własny region od terenów znajdujących się poza nim. Stosunek
emocjonalny do przestrzeni własnego regionu jest pozytywny.
Uzyskane wyniki wskazują, że optymalną jednostką odniesienia w edukacji
regionalnej w gimnazjum jest gmina.
Dobór treści nauczania edukacji regionalnej związany jest z wartościowaniem różnych
aspektów przestrzeni własnego regionu.
Zaproponowany przez regionalistów, a także przez nauczycieli, władze oświatowe i
samorządowe ilościowy układ treści nauczania edukacji regionalnej jest dość podobny.
Historia winna stanowić (wartość uśredniona) - 21%, dziedzictwo kulturowe - 16%,
geografia – 12%, życie lokalnej społeczności (elementy socjologii) – 10%, język polski i
biologia – po 9%, muzyka – 7%, plastyka i technika – 6%, religia – 5%, a pozostałe
przedmioty – 5% wszystkich treści edukacji regionalnej. Przeprowadzona analiza dowodzi, że
oczekiwania uczniów w zakresie tego, czego chcieliby się nauczyć o własnym regionie, a tego
co na ten temat sądzą dorośli mieszkańcy – są podobne, różnią się jednak od tego, co
proponują decydenci.
Wszystkie grupy respondentów dostrzegają, że choć historia i dziedzictwo kulturowe
własnego regionu są ważne w procesie dydaktyczno-wychowawczym, jednak nie mogą one
stanowić wszystkich treści edukacji regionalnej.
Z przeprowadzonych badań wynika, że propozycja edukacji regionalnej w gminach
jest powszechnie akceptowana. Miejscem jej realizacji, poza domem rodzinnym, winna być
szkoła. Celem powinno być w pierwszej kolejności rozwijanie wśród uczniów zainteresowań
własnym regionem, ale też integracja lokalnej społeczności, przygotowanie do współdziałania
i uczestnictwa w życiu społeczno-kulturowym i przekazywanie wiedzy na temat własnego
regionu. Pokazuje to, że oczekiwania pokładane w edukacji regionalnej przez dorosłych
mieszkańców dotyczą zainteresowania młodzieży okolicą swego miejsca zamieszkania i
włączenia jej w życie lokalnej społeczności, a tym samym zapewnienie trwania tej
społeczności.
W wyniku przeprowadzonych badań odnotowano, że realizacja edukacji regionalnej w
niewielkim stopniu uwzględnia lokalne walory przyrodnicze, historyczne, kulturowe czy
społeczne, stanowiące o specyfice miejsca, będące jego wyróżnikiem. Zarówno realizacja, jak
też wyobrażenia o edukacji regionalnej mają dość podobny szablon.
Za najlepszą formę aktywności pozwalającą poznać własny region, uczniowie uważają
lekcje szkolne – badania wskazują że winien to być odrębny moduł przedmiotowy
uzupełniany przez treści realizowane na różnych zajęciach przedmiotowych w szkole.
2
Zygmunt Tomasz
Gajowniczek
RURAL AND URBAN-RURAL COMMUNE IN POLAND
AS THE AREA OF REFERENCE IN THE REGIONAL EDUCATION
Summary
Dissertation undertakes the problems concerning teaching about the own region- small
motherland in rural and urban-rural communes. The aim was to check whether in particular
conditions the commune is identified with own region and through it can be an optimal area
of reference in regional education. In case of positive answer the aim was to establish a model
of teaching about the commune-own region, thus indicating an answer on questions: which
content of teaching should regional education include, what forms and methods are the best
for its realization
The thesis includes following research hypotheses:
1. On areas of mostly agricultural character and not situated in a close neighborhood of large
agglomerations, often appearing attitude is acknowledging rural or rural-urban commune as
"own region"
2. The situation of relating the regional education to the area of commune has a very special
character. Most often, as the unit of reference is acknowledged a voivodeship, however on
this level the regional identity is weakly formed.
3. Range of regional education content should be very wide in such disciplines as: geography,
biology, history, etnography, sociology, Polish language, religion, music, fine arts, technique,
and, in justified cases, other school subjects (chemistry, maths, physics, safety education,
foreign languages). Proportions of teaching content selection will depend on regional
specificity.
4. Selection of regional education teaching content has been dominated by ethnography
(cultural heritage) and history. The vast majority of other disciplines is treated parenthetically.
5. For teaching of the regional education the most suitable is separate subject module. The
regional education should be realized at schools as a separate subject module.
What's more it should be supplemented by content realized on different subjects at school.
6. Realization of the regional education in communes outside the school has a very limited
character despite that there exist a number of institutions which could realize it with success
and have good monetary resources (municipal office, community centers, libraries, social
organizations, parishes etc.) Research included 11 chosen rural and rural-urban communes.
All hypotheses were confirmed. Research has confirmed that for most of people under
examination, the own regional is the closest area of domicile, it is identified with the area of
similar to commune size or smaller than it. Cartographical documentation showed that the
own region of grammar-school pupils is the area similar with its size to the commune and in
relatively small extent outreaching it, also including neighboring towns. The size of own
region comes from the possibility of personal experiencing the geographical space, he is
limited only with barriers connected with communication. In the individual evaluation, for
most of pupils the centre constitutes the family house and family town being a natural
extension of space around the house, however the borders are perceived well and they often
have a character of separating the own region from the areas outside of it. The emotional
relation to the area of own region is positive.
3
Obtained results show that the optimal unit of reference in the regional education in
the grammar school is a commune which reference area is treated by most of pupils as the
own region.
Selection of regional education teaching content is connected with valuing different
aspects of the own region space.
Proposed by regionalists and also by teachers, education and municipal authorities
program of teaching the regional education is similar. The history should take (average value)
- 21%, cultural heritage - 16%, geography - 12%, life of local society (elements of sociology)10%, Polish and biology - 9% each, music - 7%, fine arts and technique - 6%, religion - 5%
and remaining subjects - 5% of all content of the regional education. Carried out analysis
confirms that expectations of pupils within a range of what they would like to learn about
their own region and what adult inhabitants think about it are similar, however they vary from
what propose the ruling body.
All groups of respondents see that though the history and cultural heritage of the own
region are important in the didactical-educational process, they cannot constitute all content of
the regional education.
Carried out researches show that the proposition of the regional education in
communes is generally accepted. Place of its realization, apart from the family house, should
be the school. In the first instance the aim should be developing of the interests of the pupils
in the own region but also the integration of the local society, preparing to cooperation and
participation in a social-cultural life and transferring of knowledge about the own region.
It shows that the expectations of adult inhabitants towards the regional education concern
interesting the youth in their area and including it in the life of the local society, thus ensuring
continuation of this society.
As a result of carried out research it was noted that realization of the regional
education to a small extent considers the local nature, historical, culture or social values
constituting about the specificity of the place, being its discriminant. Both realization as the
ideas of the regional education are similar.
As the best form of activity enabling experiencing the own region, pupils consider
school lessons- researches indicate that is should be a separate subject module supplemented
by the content realized on different subjects at school.
4