Pobierz PDF - Dental and Medical Problems

190
M. Mazurek-Mochol et al.
PRACE ORYGINALNE
Dent. Med. Probl. 2013, 50, 2, 190–196
ISSN 1644-387X
© Copyright by Wroclaw Medical University
and Polish Dental Society
Małgorzata Mazurek-Mochol1, A, B, E, F, Edyta Majorczyk2, C, D–F,
Jadwiga Banach1, E, Elżbieta Dembowska1, E, Rafał Rudziński1, B,
Andrzej Pawlik3, D–F, Piotr Kuśnierczyk2, D–F
Udział genów kodujących receptory KIR
w patogenezie przewlekłego zapalenia przyzębia*
Contribution KIR Receptor Genes
in the Pathology of Chronic Periodontitis
Zakład Periodontologii Katedry Stomatologii Zachowawczej i Periodontologii
Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie
2
Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej im. Ludwika Hirszfelda PAN we Wrocławiu
3
Zakład Farmakologii Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie
1
A – koncepcja i projekt badania; B – gromadzenie i/lub zestawianie danych; C – opracowanie statystyczne;
D – interpretacja danych; E – przygotowanie tekstu; F – zebranie piśmiennictwa
Streszczenie
Wprowadzenie. Zapalenie przyzębia jest przewlekłą chorobą zapalną, która powoduje uszkodzenie tkanek przyzębia, a w konsekwencji prowadzi do utraty zębów. Schorzenie to powstaje na skutek zaburzonej równowagi między
zakażeniem bakteriami Gram-ujemnymi a odpowiedzią immunologiczno-zapalną gospodarza.
Cel pracy. Ocena wpływu genów KIR na wystąpienie przewlekłego zapalenia przyzębia.
Materiał i metody. Do badań włączono 250 pacjentów z przewlekłym zapaleniem przyzębia oraz 150 osób ze
zdrowym przyzębiem. Geny kodujące receptory KIR typowano za pomocą metody opierającej się na łańcuchowej
reakcji polimerazy z wykorzystaniem starterów charakterystycznych dla sekwencji (PCR-SSP).
Wyniki. Nie wykazano istotnych statystycznie różnic częstości analizowanych 11 genów (KIR2DL1, 2DL2, 2DL3,
2DL5, 3DL1, KIR2DS1, 2DS2, 2DS3, 2DS4, 2DS5, 3DS1) między badanymi. Gen KIR2DS1 występował u chorych
na przewlekłe zapalenie przyzębia z częstością 37,6%, a u osób w grupie kontrolnej z częstością 46,0% (różnica nieistotna statystycznie – p = 0,10). Wśród chorych na przewlekłe zapalenie przyzębia częstość występowania genotypów charakteryzujących się 4 genami dla receptorów hamujących wynosi 42,0%, a u osób ze zdrowym przyzębiem
31,3% (różnica istotna statystycznie – p = 0,04; OR = 1,56). U badanych z grupy kontrolnej istotnie statystycznie
częściej wystąpił genotyp z 5 genami hamującymi – 38,7%, a w grupie pacjentów z przewlekłym zapaleniem przyzębia wyniósł 26,0%. W przypadku poszczególnych liczb genów kodujących receptory aktywujące nie wykazano
istotnych statystycznie różnic. Genotyp charakteryzujący się obecnością 3 genów aktywujących i 5 hamujących
występował u osób ze zdrowym przyzębiem (9,93%) istotnie częściej niż u pacjentów z przewlekłym zapaleniem
przyzębia (4,4%; p = 0,05).
Wnioski. Na poziomie poszczególnych genów KIR żaden nie warunkuje wystąpienia przewlekłego zapalenia
przyzębia. Wykazano tendencję do ochronnej roli genu kodującego aktywujący receptor KIR2DS1 (p = 0,10).
Stwierdzono także, że obecność 4 genów dla receptorów hamujących chroni przed rozwojem zapalenia przyzębia
przewlekłego, w przeciwieństwie do obecności 5 genów hamujących, wydającej się predysponować do rozwoju
choroby (Dent. Med. Probl. 2013, 50, 2, 190–196).
Słowa kluczowe: przewlekłe zapalenie przyzębia, patogeneza, geny KIR.
* Badania sfinansowano ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na grant PAM
– 9/09/PB, MNiSW N N403 416736.
Udział genów kodujących receptory KIR w patogenezie przewlekłego zapalenia przyzębia
191
Abstract
Background. Periodontitis is a chronic inflammatory disease, which results in damage of the periodontal tissues,
and consequently loss of teeth. The disease is the outcome of a disturbed balance between Gram-negative bacteria
infection, and immuno-inflammatory response of the host.
Objectives. Impact assessment of KIR genes in the occurrence of chronic periodontitis.
Material and Methods. The study included 250 patients with chronic periodontitis and 150 people with healthy
periodontium. Genotyping of KIR genes was performed using polymerase chain reaction with sequence specific
primers (PCR-SSP).
Results. There were no statistically significant differences in the frequencies among the analyzed 11 genes (KIR2DL1,
2DL2, 2DL3, 2DL5, 3DL1, KIR2DS1, 2DS2, 2DS3, 2DS4, 2DS5, 3DS1) between patients and the control group.
KIR2DS1 gene was present in patients with chronic periodontitis with a frequency of 37.6% and in persons of the
control group with a frequency of 46.0% (non-significant – p = 0.10). Among patients with chronic periodontitis
prevalence of genotypes characterized by 4 genes encoding inhibiting receptors was 42.0%, and in the people with
healthy periodontium – 31.3% (statistically significant difference, p = 0.04, OR = 1.56). In the control group genotype
of 5-inhibiting genes occurred statistically more frequently – 38.7%, and in patients with chronic periodontitis –
26.0%. There were no statistically significant differences for each genes encoding activating receptors. The genotype
characterized by the presence of 3 activating and 5 inhibiting genes occurred in people with healthy periodontium
(9.93%) statistically significantly more frequently than in patients with chronic periodontitis (4.4%, p = 0,05).
Conclusions. None of the KIR genes determined chronic periodontitis. The results showed a tendency for the protective role of the encoding gene activating KIR2DS1 receptor (p = 0.10). The results also showed that the presence of
4 genes for inhibiting receptor protects from the development of chronic periodontal disease, when compared to the
presence of 5 inhibiting genes, apparently predisposing to the disease (Dent. Med. Probl. 2013, 50, 2, 190–196).
Key words: chronic periodontitis, pathogenesis, KIR genes.
Przewlekłe zapalenie przyzębia (periodontitis
chronica – CP) jest powszechnie występującą jednostką chorobową, która powoduje uszkodzenie
tkanek otaczających zęby, a w konsekwencji prowadzi do ruchomości i utraty zębów. Schorzenie to
powstaje w wyniku zaburzonej równowagi między
zakażeniem bakteriami Gram-ujemnymi a odpowiedzią immunologiczno-zapalną gospodarza [1].
Bakterie są niezbędnym, ale jak się okazuje niewystarczającym czynnikiem do wywołania zapalenia przyzębia. Istotna jest także podatność osobnicza i wrażliwość na zakażenia, które
są uwarunkowane genetycznie. Duże znaczenie
ma odpowiedź immunologiczna gospodarza, uruchamiana w wyniku oddziaływania patogenów
biofilmu bakteryjnego na przyzębie [2] z udziałem
takich komórek, jak: leukocyty, makrofagi, fibroblasty lub limfocyty T, B [3]. Wydaje się, że w patogenezę periodontitis zaangażowane są komórki naturalnie cytotoksyczne (natural killer – NK),
ale mechanizmy aktywacji tych komórek w tkankach przyzębia nie zostały jeszcze do końca poznane [4].
Komórki NK to element wrodzonego układu
odporności, który dzięki wykazywaniu naturalnej cytotoksyczności odgrywa główną rolę w aktywności przeciwwirusowej i przeciwnowotworowej [5]. Ze względu na zdolność wydzielania szerokiego panelu cytokin i chemokin [6] oraz mechanizmy związane z kontaktem komórka–komórka (przede wszystkim w układzie komórka
NK-komórka dendrytyczna) komórki NK pełnią
rolę immunoregulatorową. Zaburzenia ich funcjonowania mogą zatem stać się przyczyną rozwo-
ju chorób o podłożu zapalnym bądź autoimmunizacyjnym [7].
Aktywacja komórek NK i w rezultacie liza
komórki docelowej następuje przy braku na powierzchni tej ostatniej cząsteczek zgodności tkankowej klasy I (HLA-I; hipoteza missing self ). Cząsteczki te bowiem stanowią ligandy dla receptorów
komórek NK, przekazujących sygnał hamujący
i zapobiegających tym samym lizie komórki docelowej [8]. Ostateczny rezultat (ocalenie lub zabicie
komórki docelowej) wynika jednak z ustalenia balansu sygnałów aktywujących i hamujących przesyłanych do wnętrza komórek NK [9], a pochodzących m.in. z receptorów rodziny KIR [10].
Rodzina KIR (killer cell immunoglobulin-like
receptor) to immunoglobulinopodobne receptory
komórek naturalnie cytotoksycznych, wykazujące
potencjał hamujący lub aktywujący.
Receptory hamujące mają długi ogonek cytoplazmatyczny (L) z motywami hamującymi ITIM
(immunoreceptor tyrosine-based inhibitory motif ),
a aktywujące – krótki ogonek cytoplazmatyczny
(S) przy braku motywów sygnałowych. Te ostatnie mają za to zdolność do tworzenia kompleksów
z homodimerami białka DAP12, które zawierają aktywujące sekwencje ITAM (immunoreceptor
tyrosine-based activatory motif ). W obrębie części zewnątrzkomórkowej receptory KIR mają natomiast dwie (KIR2D) lub trzy (KIR3D) domeny,
dzięki czemu odpowiednio wiążą niektóre allotypy HLA-C (KIR2D) lub HLA-B (KIR3D) [11].
Geny kodujące receptory KIR są obecne
w chromosomie 19 (region 19q13.4) i charakteryzują się zarówno polimorfizmem allelicznym,
192
M. Mazurek-Mochol et al.
jak i haplotypowym. Ten ostatni definiuje się jako
obecność w genomach różnych osób różnej liczby genów KIR. Dodatkowo osoby o takiej samej
liczbie genów KIR mogą posiadać ich różny rodzaj (kodujące receptory aktywujące vs hamujące), tym samym cechując się odmiennym potencjałem układu odpornościowego w odpowiedzi na
zakażenia wirusowe i nowotwory, a także podatnością na choroby autoimmunologiczne i o podłożu zapalnym [12, 13].
Celem podjętych badań była ocena wpływu
genów KIR na wystąpienie przewlekłego zapalenia przyzębia.
Materiały i metody
Protokół badawczy został zatwierdzony przez
Komisję Bioetyczną Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie uchwałą nr BN-001/93/08
z dnia 23.09.2008.
Badania objęły pacjentów z województwa zachodniopomorskiego z ustalonym rozpoznaniem
przewlekłego zapalenia przyzębia (CP), zgodnie
z systemem klasyfikacji chorób przyzębia Amerykańskiej Akademii Periodontologicznej [1] oraz
osoby ze zdrowym przyzębiem – na podstawie wywiadu oraz danych z badania klinicznego. Uczestnicy badania zostali rzetelnie poinformowani o celu,
metodyce i zakresie badań, możliwości wycofania
się na każdym ich etapie oraz dobrowolnie wyrazili
pisemną zgodę na udział w tych badaniach.
Wyselekcjonowano dwie grupy dorosłych
osób obu płci w wieku 25–69 lat, ogólnie zdrowych. Wszyscy pacjenci nie byli poddani leczeniu
przyzębia ani terapii antybiotykowej co najmniej
6 miesięcy przed rozpoczęciem badania.
Pierwszą grupę stanowili pacjenci z przewlekłym zapaleniem przyzębia – 250 osób (104 męż-
czyzn i 146 kobiet) w wieku 26–69 lat (średnia
50,47 ± 9,09). Drugą grupą były osoby ze zdrowym
przyzębiem – 150 osób (56 mężczyzn i 94 kobiet)
w wieku 25–69 lat (średnia 42,97 ± 11,22).
Badanie kliniczne stanu przyzębia obejmowało
ocenę stanu higieny jamy ustnej z wykorzystaniem
aproksymalnego wskaźnika pytki bakteryjnej (approximal plaque-index – API wg Lange) oraz zmodyfikowanego wskaźnika krwawienia ze szczeliny
dziąsłowej/kieszonki przyzębnej (sulcus bleeding
index – API wg Mühlemanna i Sona). Oceny stanu
przyzębia dokonano na podstawie pomiarów głębokości kieszonek przyzębnych (PD) i klinicznej utraty przyczepu łącznotkankowego (CAL). Charakterystykę badanych osób przedstawiono w tabeli 1.
Izolacja DNA
i typowanie genów KIR
DNA był izolowany z krwi obwodowej z użyciem zestawu Invisorb Blood Midi Kit (Invitek,
Niemcy) zgodnie z procedurą producenta.
Geny kodujące hamujące (KIR2DL1-3,5 3DL1)
i aktywujące (KIR2DS1-5, KIR3DS1) receptory
KIR były typowane za pomocą metody opartej
na łańcuchowej reakcji polimerazy z wykorzystaniem starterów charakterystycznych dla sekwencji (polymarase chain reaction – sequence specific
primer – PCR-SSP). Typowanie prowadzono na
podstawie sekwencji starterów i warunków reakcji podanych w pracy Vilchesa et al. [14] z pewnymi zmianami [15].
Analiza statystyczna wyników
Parametry kliniczne pacjentów porównywano testem nieparametrycznym U Manna-Whitneya dla prób niezależnych, korzystając z oprogra-
Tabela 1. Charakterystyka dwóch badanych grup – pacjentów z przewlekłym zapaleniem przyzębia (chorzy) i osób ze
zdrowym przyzębiem (grupa kontrolna)
Table 1. Subjects characteristics – patients with chronic periodontitis (patients) and people with healthy periodontium (control)
Parametry
(Parameters)
Płeć –
M/K
(Gender
– M/F)
Wiek
(Age)
API%
SBI%
PD mm
CAL mm
średnia ± SD
(mean years ± SD)
min–max
średnia ± SD
(mean ± SD)
min–max
średnia ± SD
(mean years ± SD)
min–max
średnia ± SD
(mean years ± SD)
min–max
średnia ± SD
(mean years ± SD)
min–max
Kontrola
(Control)
(n = 150)
56/94
42,97 ± 11,22
25–69
39,33 ± 18,97
7–100
6,65 ± 9,87
0–41
1,57 ± 0,40
1,0–2,63
1,61 ± 4,50
0–28
Chorzy
(Patients)
(n = 250)
104/146
50,47 ± 9,09
26–69
80,84 ± 17,54
7–100
61,10 ± 24,18
4–100
4,31 ± 1,18
1,71–7,38
5,27 ± 1,87
0,50–19,67
P
0,26
p < 0,001
p < 0,0001
p < 0,0001
p < 0,0001
p < 0,0001
193
Udział genów kodujących receptory KIR w patogenezie przewlekłego zapalenia przyzębia
bia z częstością 37,6%, a u osób w grupie kontrolnej z częstością 46,0%. Obserwowana różnica nie
była jednak istotna statystycznie (p = 0,10).
Analizowano także rolę liczby genów kodujących receptory hamujące i aktywujące w podatności na przewlekłe zapalenie przyzębia (tab. 3).
Wykazano, że wśród chorych na CP częstość występowania genotypów charakteryzujących się 4 genami dla receptorów hamujących wynosi 42,0%,
a u osób ze zdrowym przyzębiem 31,3%. Różnica ta okazała się istotna statystycznie (p = 0,04;
OR = 1,56). U osób z grupy kontrolnej natomiast
istotnie statystycznie częściej wystąpił genotyp
z 5 genami hamującymi (38,7% w grupie kontrolnej i 26,0% w grupie pacjentów chorych na CP),
a uzyskany poziom istotności statystycznej wyniósł p = 0,0099 (OR = 0,56). W przypadku poszczególnych liczb genów kodujących receptory aktywujące nie wykazano natomiast istotnych
statystycznie różnic. Genotyp charakteryzujący
się obecnością 3 genów aktywujących i 5 hamujących, a tym samym stosunkiem genów aktywujących do hamujących wynoszącym 0,8 wystąpił
jednak u osób ze zdrowym przyzębiem (9,93%)
istotnie statystycznie częściej niż u pacjentów chorych na CP (4,4%; p = 0,05).
mowania Gnumeric. Porównania częstości, liczby,
stosunku genów KIR dokonano dwustronnym testem Fishera za pomocą oprogramowania GraphPad Instat (www.graphpad.com), które posłużyło również do obliczenia ilorazu szans (OR) wraz
z 95% przedziałem ufności (95%CI).
Za istotne statystycznie przyjęto różnice, gdy
p < 0,05.
Wyniki
Grupa pacjentów z przewlekłym zapaleniem przyzębia wykazywała podobną pod względem płci strukturę demograficzną w porównaniu
z osobami w grupie kontrolnej. Pacjenci z zapaleniem przyzębia byli istotnie starsi w porównaniu
do osób z grupy kontrolnej (p < 0,001).
Genotyp KIR określono w dwóch badanych
grupach (tab. 2).
Analizowano częstość występowania 11 genów, w tym kodujących receptory hamujące
KIR2DL1, 2DL2, 2DL3, 2DL5, 3DL1 oraz kodujących receptory aktywujące KIR2DS1, 2DS2, 2DS3,
2DS4 (w jego dwóch formach allelicznych: 2DS4n
i 2DS4d), 2DS5 oraz 3DS1. Nie wykazano istotnych statystycznie różnic częstości analizowanych
genów między pacjentami z przewlekłym zapaleniem przyzębia a osobami ze zdrowym przyzębiem
(grupa kontrolna). Warto jednak zauważyć, że gen
KIR2DS1, kodujący receptor aktywujący, występował u chorych z przewlekłym zapaleniem przyzę-
Omówienie
Przewlekłe zapalenie przyzębia wywołują mikroorganizmy biofilmu bakteryjnego, zwłaszcza
bakterie Porphyromonas gingivalis oraz czynni-
Tabela 2. Częstości genów KIR w grupie pacjentów z przewlekłym zapaleniem przyzębia i w grupie osób ze zdrowym przyzębiem
Table 2. KIR gene frequencies in patients with chronic periodontitis and the group of people with a healthy periodontium
KIR
2DL1
2DL2
2DL3
2DL5
2DS1
2DS2
2DS3
2DS4n
2DS4d
2DS5
3DL1
3DS1
Grupa kontrolna
(Control) (n = 150)
+
144
96
134
90
69
87
61
49
124
45
146
56
–
6
54
16
60
81
63
89
101
26
105
4
94
%
96,0
64,0
89,3
60,0
46,0
58,0
40,7
32,7
82,7
30,0
97,3
37,3
220
135
94
147
88
84
201
72
237
106
Chorzy
(Patients) (n = 250)
+
246
146
–
4
104
30
115
156
103
162
166
49
178
13
144
%
98,4
58,4
88,0
54,0
37,6
58,8
35,2
33,6
80,4
28,8
94,8
42,4
Chorzy vs grupa kontrolna
(Patients vs. control)
p
0,19
0,29
0,74
0,25
0,10
0,92
0,29
0,91
0,60
0,82
0,31
0,34
OR
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
95%CI
dla OR
194
M. Mazurek-Mochol et al.
Tabela 3. Liczba genów KIR dla receptorów hamujących i aktywujących w grupie pacjentów z przewlekłym zapaleniem
przyzębia (chorzy) i w grupie osób ze zdrowym przyzębiem (grupa kontrolna)
Table 3. Number of KIR genes encoding inhibiting receptors and activating receptors in patients with chronic periodontitis
(patients) and the group of people with a healthy periodontium (control)
Liczba genów hamujących
(Number of inhibiting genes)
2
Liczba genów aktywujących
(Number of activating genes)
3
4
5
0
1
2
3
4
5
Grupa kontrolna
(Control) (n = 150)
N
3
42
47
58
35
26
25
26
26
12
%
2,0
28,0
31,3
38,7
23,3
17,3
16,7
17,3
17,3
8,0
Chorzy
(Patients) (n = 250)
N
1
79
105
65
62
52
35
37
46
18
%
0,4
31,6
42,0
26,0
24,8
20,8
14,0
14,8
18,4
7,2
Chorzy vs grupa kontrolna
(Patients vs. control)
p
0,30
0,50
0,04
0,0099
0,81
0,44
0,56
0,57
0,89
0,85
OR
–
–
1,59
0,56
–
–
–
–
–
–
1,04–2,43
0,36–0,86
95%CI
dla OR
ki genetyczne, środowiskowe i behawioralne [16].
Bakterie znajdujące się w kieszonkach przyzębnych przyczyniają się do rozwoju stanu zapalnego, a jego przebieg może być modulowany przez
wspomniane czynniki egzo- i endogenne. Warunkują one funkcjonowanie układu odpornościowego, co może przyczyniać się do rozwoju przewlekłego zapalenia przyzębia.
Szeroki panel komórek (odpowiedź komórkowa) i cytokin (odpowiedź humoralna) jest zaangażowany w rozwój i przebieg przewlekłego stanu
zapalnego tkanek przyzębia. Pewną rolę przypisuje się ponadto komórkom naturalnie cytotoksycznym (NK), które są wczesną linią obrony przeciwko zakażeniom drobnoustrojami [17]. Komórki NK są populacją limfocytów charakteryzującą
się brakiem antygenów swoistych dla limfocytów
T i B, jak np. cząsteczki CD3, a obecnością takich
markerów powierzchniowych, jak CD16 (pośredniczący w mechanizmie cytotoksyczności komórkowej zależnej od przeciwciał, ADCC) i CD56.
U zdrowych osób komórki NK stanowią ok. 10%
jednojądrzastych komórek krwi obwodowej [18].
Wyniki przeprowadzonych dotychczas badań pokazują zwiększony odsetek limfocytów CD16+
w dziąsłach objętych stanem chorobowym, wskazując na ich rolę w procesie destrukcji tkanki łącznej w chorobach przyzębia [19]. Wykazano również, że komórki CD57-pozytywne (antygen występuje na ok. 15–20% komórek krwi obwodowej,
z czego 60% to aktywowane komórki NK, a reszta limfocyty T CD8+) występują częściej w obrębie
tkanek przyzębia, wpływając na stopień zaawansowania choroby [17]. Zaobserwowano również
pozytywną korelację między poziomem cytotoksyczności obwodowych komórek NK a stopniem
zapalenia w chorobach przyzębia [20].
Powyższe założenia pozwoliły na postawienie
hipotezy, że w patomechanizm przewlekłego zapalenia przyzębia są zaangażowane mechanizmy odpowiedzialne za aktywację komórek NK, także te
oparte na receptorach z rodziny KIR. Okazało się
jednak, że na poziomie genotypu, żaden KIR nie
warunkuje wystąpienia przewlekłego zapalenia
przyzębia. Dodatkowo wykazano pewną tendencję do ochronnej roli genu kodującego aktywujący receptor KIR2DS1 (p = 0,10, tab. 2) – tego samego, który wydaje się predysponować do rozwoju
nadżerek stawowych w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów [21].
Hamowanie aktywności komórek NK następuje wskutek mechanizmu opartego na hamujących receptorach KIR. W badaniach własnych wykazano, że obecność 4 genów dla receptorów hamujących chroni przed rozwojem przewlekłego
zapalenia przyzębia, w przeciwieństwie do obecności 5 genów hamujących, wydającej się predystynować do rozwoju choroby. Uzyskane wyniki
powinny zostać potwierdzone na większej grupie
pacjentów oraz uzupełnione o badania poziomu ekspresji niniejszych receptorów, aby wykazać wpływ genotypu na funkcjonowanie (aktywacje, hamowanie) limfocytów NK. Na konieczność
tę wskazują dane z piśmiennictwa mówiące o tym,
Udział genów kodujących receptory KIR w patogenezie przewlekłego zapalenia przyzębia
że obecność genów KIR dla receptorów aktywujących może zwiększać możliwość zachorowania
na choroby autoimmunizacyjne, ale także zapewnić ochronę przed zakażeniami wirusowymi i nowotworami [12, 13]. Odpowiedni balans sygnałów
hamujących i aktywujących może ponadto zapewnić zarówno ochronę przed chorobami wirusowymi i nowotworowymi, jak i jednocześnie nie sprzyjać autoagresji. W przypadku przewlekłego zapalenia przyzębia może to być o tyle ważne, że choroba
ta w swoim patomechanizmie nosi znamiona chorób autoimmunizacyjnych, m.in. przez pewne podobieństwa z reumatoidalnym zapaleniem stawów.
Oba schorzenia są przewlekłymi zapalnymi
chorobami o charakterze destrukcyjnym, związanymi z zaburzonym funkcjonowaniem odpowiedzi immunologicznej odpornościowej gospoda-
195
rza. Poza tym obie choroby mają podłoże wieloczynnikowe (geny, czynniki „stylu życia”). Wraz
z czasem trwania każdej z tych chorób zwiększa
się jej intensywność, poziom utraty funkcji oraz
spada poziom jakości życia. W rozwój obu chorób
są zaangażowane mechanizmy odpowiedzi zapalnej, dotykające tkanek miękkich i twardych [22].
Wskazuje się również na współwystępowanie reumatoidalnego zapalenia stawów i przewlekłego zapalenia przyzębia [23].
Ze względu na powszechność występowania
przewlekłego zapalenia przyzębia wciąż są prowadzone liczne badania, w celu określenia osób
szczególnie podatnych na zachorowanie. W przyszłości wyniki tych badań być może pozwolą na
wykorzystanie skuteczniejszych metod zarówno
zapobiegania tej chorobie, jak i jej leczenia.
Piśmiennictwo
[1] American Academy of Periodontology: The pathogenesis of periodontal diseases. J. Periodontol. 1999, 70, 457–470.
[2] Wasilewska A.M., Słowińska S.M.: Immunological and genetic aspects of periodontitis. Nowa Stomatol. 2006,
11, 97–101 [in Polish].
[3] Liu Y.C., Lerner U.H., Teng Y.T.: Cytokine responses against periodontal infection: protective and destructive
roles. Periodontol. 2000, 2010, 52, 163–206.
[4] Muthukuru M.: Technical advance: decreased helper T cells and increased natural killer cells in chronic periodontitis analyzed by a novel method for isolating resident lymphocytes. J. Leukoc. Biol. 2012, 92, 683–692.
[5] Biron C.A., Ngujen K.B., Pien G.C., Cousens L.P., Salazar-Mather T.P.: Natural killer cells in antiviral defense: function and regulation by innate cytokines. Annu. Rev. Immunol. 1999, 17, 189–220.
[6] Boyton R.J., Altmann D.M.: Natural killer cells, killer immunoglobulin-like receptors and human leucocyte antigen class I in disease. Clin. Exp. Immunol. 2007, 149, 1–8.
[7] Pazmany L.: Do NK cells regulate human autoimmunity? Cytokine 2005, 32, 76–80.
[8] Kärre K.: Natural killer cell recognition of missing self. Nat. Immunol. 2008, 9, 477–480.
[9] Farag S.S., Caligiuri M.A.: Human natural killer cell development and biology. Blood. Rev. 2006, 20, 123–137.
[10] Lanier L.L.: NK cell receptors. Annu. Rev. Immunol. 1998, 16, 359–393.
[11] Kuśnierczyk P.: Killer cell immunoglobulin-like receptor gene associations with autoimmune and allergic diseases, recurrent spontaneous abortion, and neoplasms. Front. Immunol. 2013, 4, 8.
[12] Williams A.P., Bateman A.R., Khakoo S.I.: KIR and their role in disease. Mol. Interv. 2005, 5, 226–240.
[13] Kulkarni S., Martin M.P., Carrington M.: The Yin and Yang of HLA and KIR in human disease. Semin. Immunol. 2008, 20, 343–352.
[14] Vilches C., Castano J., Gomez-Lozano N., Estefania E.: Facilitation of KIR genotyping by a PCR-SSP method
that amplifies short DNA fragments. Tiss. Ant. 2007, 70, 415–422.
[15] Niepiekło-Miniewska W., Majorczyk E., Matusiak Ł., Gendzekhadze K., Nowak I., Narbutt J., Lesiak A.,
Kuna P., Ponińska J., Pietkiewicz-Sworowska A., Samoliński B., Płoski R., Szepietowski J.C., Senitzer D.,
Kuśnierczyk P.: Protective effect of the presence of KIR2DS1 gene in atopic dermatitis. Gene [in press].
[16] Konopka T.: Risk factors for periodontitis. Stomatol. Współ. 1998, 5, 6, 415–419 [in Polish].
[17] Stelin S., Ramakrishan H., Talwar A., Arun K.V., Kumar T.S.S.: Immunohistological analysis of CD1a+ langerhans cells and CD57+ natural killer cells in healthy and diseased human gingival tissue: A comparative study.
J. Indian. Soc. Periodontol. 2009, 13, 150–154.
[18] French A.R., Yokoyama W.M.: Natural killer cells and autoimmunity. Arthritis Res. Ther. 2004, 6, 8–14.
[19] Fujita S., Takahashi H., Okabe H., Ozaki Y., Hara Y., Kato I.: Distribution of natural killer cells in periodontal diseases: an immunohistochemical study. J. Periodontol. 1992, 63, 686–689.
[20] Tsoumis G.S., Singh G., Dolby A.E.. Human antibody-dependent cellular cytotoxicity and natural killer cytotoxicity in periodontal disease. J. Periodontal. Res. 1985, 20, 122– 130.
[21] Majorczyk E., Pawlik A., Łuszczek W., Nowak I., Wiśniewski A., Jasek M., Kuśnierczyk P.: Associations of
killer cell immunoglobulin-like receptor genes with complications of rheumatoid arthritis. Genes Immun. 2007, 8,
678–683.
[22] de Smit M.J., Brouwer E., Vissink A., van Winkelhoff A.J.: Rheumatoid arthritis and periodontitis; a possible
link via citrullination. Anaerobe 2011, 17, 196–200.
[23] Smolik I., Robinson D., El-Gabalawy H.S.: Periodontitis and rheumatoid arthritis: epidemiologic, clinical, and
immunologic associations. Compend. Contin. Educ. Dent. 2009, 30, 188–190.
196
Adres do korespondencji:
Małgorzata Mazurek-Mochol
Zakład Periodontologii
Katedra Stomatologii Zachowawczej i Periodontologii PUM
al. Powstańców Wlkp. 72/18
70-111 Szczecin
e-mail: [email protected]
Praca wpłynęła do Redakcji: 14.06.2013 r.
Po recenzji: 25.06.2013 r.
Zaakceptowano do druku: 28.06.2013 r.
Received: 14.06.2013
Revised: 25.06.2013
Accepted: 28.06.2013
M. Mazurek-Mochol et al.