Wrocław dn. 29.04.2015 Polskie Towarzystwo Fizyczne, Zarząd

Wrocław dn. 29.04.2015
Polskie Towarzystwo Fizyczne, Zarząd Główny.
Komisja Nagród i Odznaczeń PTF
My niżej podpisani członkowie PTF wnioskujemy o przyznanie Medalu Mariana
Smoluchowskiego za rok 2015 profesorowi Jerzemu Lukierskiemu z Uniwersytetu
Wrocławskiego autorowi ponad 350 publikacji naukowych.
Profesor dr hab. Jerzy Andrzej Lukierski (ur. 21.05.1936 r. w Warszawie) jest wybitnym
fizykiem teoretycznym. Studia na Uniwersytecie Wrocławskim rozpoczął w roku 1952. Tu też
otrzymał kolejne stopnie i tytuły naukowe: magistra – 1956, doktora – 1961, doktora
habilitowanego – 1967, profesora nadzwyczajnego – 1974, profesora zwyczajnego – 1983.
Jego mentorem naukowym był prof. Jan Rzewuski, laureat Medalu Mariana
Smoluchowskiego z roku 1983. Działalność naukowa profesora Jerzego Lukierskiego
obejmuje wiele działów fizyki teoretycznej związanych z opisem oddziaływań
fundamentalnych oraz ich symetriami, do których wniósł oryginalny wkład uznany przez
społeczność międzynarodową. Poniżej przedstawimy jej bardzo krótką charakterystykę.
Na początku swojej kariery naukowej profesor Lukierski zajmował sie badaniem
czterowymiarowych funkcji Greena w granicy równych czasów oraz zagadnieniami grupy
renormalizacyjnej opisanymi równaniem Callana-Symanzika, którym nadał postać
operatorową. W latach 1967-78 zaproponował ogólny formalizm do opisu cząstek
nietrwałych, dający możliwość zbudowania macierzy rozpraszania dla rezonansów i
oddziałujących stanów wielocząstkowych Następne lata stanowią okres badań nad
supersymetrią. W roku 1978 J. Lukierski wprowadził wraz z V. Rittenbergiem tzw.
supersymetrię kolorową służącą do opisu teorii supersymetrycznych z uwzględnieniem
symetrii wewnętrznych. Zaowocowało to nowymi modelami teorii pola opisującymi złożone
pola cechowania oraz (super)grawitację z zastosowaniami do supersymetrycznej
chromodynamiki. Zajmował się również supersymetrycznym opisem cząstek ze spinem oraz
ich pierwszym i drugim kwantowaniem. W roku 1981 zaproponował po raz pierwszy wraz z
J.A. de Azcarragą kowariantny model cząstki supersymetrycznej z niezerową masą oraz
spinem. Prace te są nadal cytowane i rozwijane w literaturze. W serii wspólnych prac z A.
Nowickim zaproponował supersymmetryczne rozszerzenie formalizmu twistorowego
R.
Penrose'a do N-rozszerzonej supersymetrii. W dalszych pracach z udziałem J. Lukierskiego
sklasyfikowane zostały supersymetryczne rozszerzenia (dla N=1,2,3,4) równania Kortewegade Vriesa
Lata 90 ubiegłego wieko aż po dzień dzisiejszy stanowią okres badań nad deformacjami
kwantowymi i ich zastosowaniem do opisu modeli dynamiki relatywistycznej w skali Plancka.
Niewątpliwie największy prestiż, uznanie oraz rozpoznawalność na arenie międzynarodowej
przyniosła Jerzemu Lukierskiemu opublikowana w czasopiśmie Physics Letters B w roku
1991 wraz ze współautorami (J. Lukierski, H. Ruegg, A. Nowicki, V.N. Tolstoy) praca
zatytułowana q-deformation of Poincaré algebra. Wprowadzała ona do nowopowstałej
dziedziny geometrii nieprzemiennej i deformacji kwantowych pierwszą znaną w literaturze
deformację symetrii relatywistycznych. Co więcej, wymiarowy parametr deformacji κ
zinterpretowany został w języku masy Plancka stanowiącej granicę fenomenologicznej
grawitacji kwantowej (do tej pory przyjęte było wiązać parametr deformacji ze stałą Plancka
ħ). Jako fizyczne zastosowanie matematycznej idei deformacji zapostulowany został,
w kolejnych pracach z udziałem prof. Lukierskiego model zmodyfikowanej kinematyki
relatywistycznej (relacji dyspersyjnych) prowadzący do zdeformowanych równań KleinaGordona oraz Diraca w skali Plancka. Odkrycie to zapłodniło wielu badaczy (jak np. S.
Majid, J. Wess, P. Aschieri, G. Fiore, L. Castellani, A. Ballesteros, P. Kulish, S. Zakrzewski,
W.J. Zakrzewski, G. Amelino-Camelia, J. Kowalski-Glikman, L. Smolin, J. Trampetic, S.
Meljanac, H. Grosse) i dało asumpt do dalszych, trwających po dzień dzisiejszy, badań w
dziedzinie κ-deformacji w bardzo wielu ośrodkach naukowych na świecie i kilku w Polsce
(Wrocław, Łódź, Warszawa, Kraków) oraz wprowadziło termin κ-deformacji na trwałe do
literatury światowej. 10 lat później, wykorzystując tę ideę G. Amelino-Camelia wprowadził
fenomenologiczne podejście do grawitacji kwantowej zwane podwójnie szczególną teorią
względności (DSR = doubly special relativity) stanowiące równie żywo się rozwijający i
aktualny kierunek badań. Najnowsze działania z udziałem Polski w ramach wspólnego
europejskiego programu badań naukowych COST Action MP1405: Quantum structure of
spacetime (QSPACE) poświęcone
są badaniom przestrzeni kwantowych w tym κdeformacji. W przyszłym roku idea κ-deformacji będzie obchodzić swoje 25- lecie i z tej
okazji planowana jest we Wrocławiu duża konferencja naukowa.
Mimo że profesor Lukierski jest seniorem wśród seniorów, wciąż jest wyjątkowo aktywnym
naukowcem, pracującym zarówno w dziedzinie deformacji kwantowych, supersymetrii, jak i
twistorowego opisu cząstek oddziałujących ze spinem.
W czasie swojej kariery profesor Lukierski odwiedził bardzo wiele zagranicznych ośrodków
naukowych. Współpracował z wieloma wybitnymi naukowcami wśród których należy
wymienić
m.in. (kolejność alfabetyczna): G. Amelino-Camelia, J.A. de Azcaraga,
I.A. Bandos, M. Chaichian, S. Fedoruk, J. Gomis, J. van Holten, E.A. Ivanov, K. Kamimura,
P. Kulish, D. Leites, V.D. Lyakhovsky, P. Minnaret. P. Presnajder, V. Rittenberg, H. Ruegg,
W. Ruehl, D.P. Sorokin, P.C. Stichel, V.N. Tolstoy, W.J. Zakrzewski. Nie unikał również
współpracy z polskimi naukowcami, m.in. (kolejność odpowiada liczbie wspólnych prac):
A. Nowicki, P. Maślanka, M. Woronowicz, P. Kosiński, A. Borowiec, M. Mozrzymas,
A. Frydryszak, L. Rytel, J. Kowalski-Glikman, Z. Hasiewicz, A.T. Ogielski, M. Daszkiewicz,
J.T. Sobczyk, Z. Popowicz, L. Turko.
O jego osiągnięciach jako nauczyciela akademickiego świadczy 19 wypromowanych
doktorów (ostatni w roku 2009) oraz spora liczba naukowych wnuków i prawnuków.
Profesor Lukierski przez pięć kolejnych kadencji w latach 1991-2005 sprawował funkcję
dyrektora Instytutu Fizyki Teoretycznej Uniwersytetu Wrocławskiego. Przez ponad 30 lat, tj.
w latach 1975-2006, szefował Zakładowi Fizyki Wysokich Energii i Cząstek Elementarnych.
Wielokrotnie organizował Zimowe Szkoły Fizyki Teoretycznej w Karpaczu oraz Sympozja.
Maksa Borna (ostatnie w roku 2014). W kadencji 2007-2011 pełnił funkcję
wiceprzewodniczącego Komitetu Fizyki PAN. Wśród wielu przyznanych mu nagród i
wyróżnień należy wymienić nagrodę Prezesa Rady Ministrów za wybitny dorobek naukowy
w roku 2010 oraz Nagrodę im. Marii Skłodowskiej-Curie z roku 1995.
Będąc wybitnym naukowcem profesor Lukierski jest również nietuzinkowym człowiekiem. W
młodości był czynnym lekkoatletą oraz związanym w latach 1950-60 z wrocławskim Teatrem
Kalambur autorem krótkich sztuk teatralnych. Jest też miłośnikiem filozofii czynnym na polu
"nauka-religia-postęp".
Wnioskując o tak prestiżowe wyróżnienie nie można pominąć próby parametrycznej oceny
dorobku naukowego profesora Jerzego Lukierskiego, autora i współautora ponad 350
publikacji naukowych. I tak według bazy Thompson-Reuters (Web od Science) dorobek
naukowy prof. Lukierskiego uzyskał 3356 cytowań bez samocytowań (na ogólną liczbę
3899), indeks Hirscha h =27. W bazie Google Scholar, korzystającej z szerszego zestawu
czasopism naukowych (również z poza bazy Thompsona) liczba cytowań jest znacząco
wyższa i wynosi ponad 6400, h=36. Warto podkreślić, że tylko za ostatnie 5 lat liczba
cytowań wzrosła o ponad 1800. Popularna wśród fizyków wysokiej energii baza HEP-Inspire
przyznaje prof. Lukierskiemu 4756 cytowań oraz h=33. Do najbardziej cytowanych, a
zarazem stanowiących największy wkład do rozwoju dyscypliny kwantowych deformacji prac
Jerzego Lukierskiego należą:
1) q-deformation of Poincaré algebra, J Lukierski, H Ruegg, A Nowicki, VN Tolstoy, Physics
Letters B 264 (3), 331-338 (1991); 443 (Thomson), 707 (Scholar)
2) New quantum Poincaré algebra and κ-deformed field theory, J Lukierski, A Nowicki, H
Ruegg, Physics Letters B 293 (3), 344-352 (1992); 324 (Thomson), 483 (Scholar)
3) Classical and quantum mechanics of free κ-relativistic systems, J Lukierski, H Ruegg, WJ
Zakrzewski, Annals of Physics 243 (1), 90-116 (1995); 290 (Thomson), 437 (Scholar)
W naszej ocenie profesor Jerzy Lukierski kwalifikuje się w pełni do wyróżnienia Medalem
Mariana Smoluchowskiego zarówno ze względu na zasługi dla rozwoju fizyki w Polsce jak i
na swój wybitny wkład w rozwój nowej dziedziny fizyki teoretycznej zwanej geometrią
nieprzemienną. Przestrzenie kwantowe, w tym κ-zdeformowane stanowią główny element tej
teorii.
Andrzej Borowiec, Bernard Jancewicz i Janusz Jędrzejewski