W każdej chwili za pomocą różnych środków transportu

Nr wniosku: 202078, nr raportu: 13143. Kierownik (z rap.): mgr Tomasz Kowalczyk
W każdej chwili za pomocą różnych środków transportu, przypadkowo lub świadomie transportowane
są miliony nasion i innych części roślin, które po dostaniu się do odpowiedniego środowiska mogą kiełkować
i rozmnażać się dając nowe populacje. Do środowiska przedostają się rośliny uprawne, ozdobne, a także różne
inne typy roślin użytkowych, pochodzące niekiedy z odległych zakątków świata. Większość z nich,
szczególnie te pochodzące z zupełnie innego klimatu, nie są w stanie przetrwać w nowych warunkach.
Niektóre jednak mogą tworzyć trwałe populacje, rozmnażać się i poszerzać swoje zasięgi. Bywa i tak, że obce
gatunki okazują się być lepiej przystosowane do nowego środowiska niż, rośliny, które w tym środowisku
ewoluowały od tysięcy lat. W takiej sytuacji obcy gatunek staje się gatunkiem inwazyjnym, który stanowi
poważne zagrożenie dla lokalnej bioróżnorodności, a często stwarza poważne problemy w funkcjonowaniu
populacji człowieka. Od wielu lat naukowcy badają tzw. gatunki inwazyjne, ciągle jednak nie opracowano
skutecznego sposobu wykrycia gatunków mających tendencje do inwazji. Gatunki takie przez wiele lat mogą
przebywać w tzw. fazie uśpienia – ich obecność w środowisku nie rzuca się w oczy, stanowiska pozostają
nieliczne, w każdym jednak momencie ich liczba może zacząć rosnąć. Takie nagłe powstawanie nowych
stanowisk danego gatunku jest przesłanką do zaliczenia tej rośliny do gatunków inwazyjnych. Ze względu na
niewielką ilość i niekompletność danych historycznych pracując w terenie trudno jest jednoznacznie określić
czy notujemy faktyczny wzrost liczby nowych stanowisk, czy tylko dostarczamy nowych danych o
stanowiskach, których ogólna liczba w danym terenie jest już od lat ustabilizowana i nie powiększa się.
Celem przeprowadzonego projektu było zaproponowanie statystycznej metody pozwalającej odróżnić
dwie, przedstawione wyżej sytuacje, a przez to dać możliwość wczesnego wykrycia gatunków, które są u
progu ekspansji. W tym celu przeprowadzono dwuletnie badania terenowe, których celem było poznanie
lokalnej flory (obcej i rodzimej) Pogórza Leskiego. Podczas badań zebrano i oznaczono ponad 2500 okazów
roślin, oraz za pomocą metod GIS stworzono mapy rozmieszczenia wszystkich gatunków. Jednocześnie
pozyskano historyczne dane z ostatnich 50 lat na temat rozmieszczenia gatunków roślin na badanym terenie.
Połączenie danych współczesnych i historycznych oraz zastosowanie odpowiednich metod statystycznych
umożliwiło wyróżnienie gatunków obcych, które wykazują tendencję inwazyjne, tzn. takich, których
rzeczywista liczba stanowisk zauważalnie wzrasta w ostatnich kilkudziesięciu latach. Badania te zostały
przedstawione na kilku konferencjach naukowych.
W efekcie projekt dostarczył nowej metody umożliwiającej wskazanie gatunków, które stają u progu
ekspansji. Jeśli połączymy tą wiedzę ze znajomością biologii i ekologii poszczególnych gatunków, jesteśmy
w stanie wyróżnić te, które w niedługim czasie mogą zacząć sprawiać problemy – zmieniać środowisko
poprzez zarastanie naturalnych siedlisk, a nawet zagrażać zdrowiu ludzi. Przesada? Jednym z najbardziej
znanych gatunków mającym status gatunku inwazyjnego w wielu częściach kraju jest barszcz Sosnowskiego
(Heracleum Sosnowsky). Jego sok powoduje poważne oparzenia chemiczne. Leczenie ofiar barszczu i
prowadzenie programów zwalczania tej rośliny niosą ze sobą duże koszty dla państw. Innym notowanym coraz
częściej w Polsce obcym gatunkiem jest ambrozja bylicolistna (Ambrosia artemisiifolia), gatunek wiatropylny
produkujący duże ilości silnie alergennego pyłku.
Ponadto podczas badań terenowych związanych z projektem, odkryto na terenie powiatu leskiego
nowy dla Polski gatunek obcej rośliny – Persicaria nepalensis. Gatunek ten w wielu częściach świata jest
uznawany za szkodliwy inwazyjny chwast. W Polsce na razie odnotowany został na jednym stanowisku.