Bioenergia dla Regionu Badanie Zarządzania Zmianą Gospodarczą

Transkrypt

Bioenergia dla Regionu
Badanie Zarządzania Zmianą
Gospodarczą
2012
Publikacja wyraża wyłącznie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym
stanowiskiem Ministerstwa Rozwoju Regionalnego.
Publikacja jest bezpłatna i opracowano ją w ramach projektu „Bioenergia dla Regionu - Badanie
Zarządzania Zmianą Gospodarczą„
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu
Społecznego.
Zespół badawczy:
Dr Ewa Kochańska (Centrum Badań i Innowacji Pro-Akademia)
Monika Staniszewska (Centrum Badań i Innowacji Pro-Akademia)
Maciej Małysz (Centrum Badań i Innowacji Pro-Akademia)
Koordynator Badania
Iwona Adamkiewicz (Centrum Badań i Innowacji Pro-Akademia)
Opracowanie edytorskie i graficzne:
Agencja MAGA – Usługi Reklamowe i Techniczne
Marcin Dudojć (Centrum Badań i Innowacji Pro-Akademia)
Wydawca:
Centrum Badań i Innowacji Pro-Akademia
ul. Piotrkowska 238, 90-360 Łódź
Tel. +48 42 636 12 59
Fax. +48 42 636 12 26
[email protected]
www.proakademia.eu
2012 rok
Spis treści
1
Streszczenie ____________________________________________________________ 6
2
Tło badania ____________________________________________________________ 8
3
Podstawy metodologiczne badania ________________________________________ 15
4
3.1
Cel główny badania ________________________________________________________________________ 15
3.2
Cele szczegółowe badania ___________________________________________________________________ 15
3.3
Model badania ____________________________________________________________________________ 15
3.4
Metody i techniki badawcze _________________________________________________________________ 20
3.5
Zasady doboru próby _______________________________________________________________________ 23
Przebieg badania _______________________________________________________ 26
4.1
Przebieg badania CAWI _____________________________________________________________________ 26
4.2
Przebieg badania IDI _______________________________________________________________________ 27
4.3
Wyniki badania CAWI ______________________________________________________________________ 27
4.4
Podsumowanie badania CAWI _______________________________________________________________ 48
4.5
Wyniki badania IDI _________________________________________________________________________ 49
4.6
Podsumowanie badania IDI __________________________________________________________________ 69
5
Analiza PEST ___________________________________________________________ 71
6
Analiza SWOT dotycząca budowania gospodarki niskoemisyjnej i energooszczędnej 73
7
6.1
Silne strony województwa mazowieckiego _____________________________________________________ 73
6.2
Słabe strony województwa mazowieckiego ____________________________________________________ 74
6.3
Szanse województwa mazowieckiego _________________________________________________________ 75
6.4
Zagrożenia dla województwa mazowieckiego ___________________________________________________ 76
Wnioski końcowe ______________________________________________________ 77
7.1
Wnioski ogólne ____________________________________________________________________________ 77
7.2
Wnioski dotyczące zagadnień prawnych _______________________________________________________ 78
7.3
Wnioski dotyczące zagadnień promocyjnych ____________________________________________________ 79
7.4
Wnioski dotyczące branży transportowej i budowlanej ___________________________________________ 80
7.5
Wnioski dotyczące branży energetycznej _______________________________________________________ 81
7.6
Wnioski dotyczące rynku pracy _______________________________________________________________ 82
7.7
8
Wnioski dotyczące przebiegu badania _________________________________________________________ 83
Rekomendacje _________________________________________________________ 84
8.1
Rekomendacje dla Mazowieckiego Urzędu Marszałkowskiego _____________________________________ 84
8.2
Rekomendacje dla urzędów gmin i powiatów województwa mazowieckiego _________________________ 85
8.3
Rekomendacje dla instytucji rynku pracy _______________________________________________________ 85
8.4
Rekomendacje dla organizacji pracodawców ___________________________________________________ 86
8.5
Rekomendacje dla instytucji naukowo-badawczych i uczelni _______________________________________ 86
Spis użytych skrótów
Skrót
Objaśnienie
AGD
Artykuły gospodarstwa domowego
CAWI
Internetowe badanie kwestionariuszowe
EMAS
System Ekozarządzania i Audytu
ETS
System handlu emisjami
EWT
Europejska Współpraca Terytorialna
GHG
Gazy cieplarniane
IDI
Indywidualny wywiad pogłębiony
IPCC
Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu
ISO
Międzynarodowa Komisja Normalizacyjna
KE
Komisja Europejska
KOBiZE
Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami
KPRU
Krajowy Program Rozdziału Uprawnień
MŚP
Małe i Średnie Przedsiębiorstwa
LCA
Ocena cyklu życia
OZE
Odnawialne źródła energii
PEST
Analiza Polityczna, Ekonomiczna, Społeczna i Technologiczna
PLN
Polski Nowy Złoty
PV
Fotowoltaika
PZM
Polski Związek Motorowy
R&D
Badanie i rozwój
SWOT
Analiza silnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń
UE
Unia Europejska
UNFCCC
Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu
1 Streszczenie
Cele badania
Celem głównym badania była diagnoza stanu przygotowania kluczowych instytucji oraz podmiotów gospodarczych branży
energetycznej, budowlanej i transportowej województwa mazowieckiego do nadchodzących zmian, związanych
z technologiami energooszczędnymi. Informacje te umożliwią przygotowanie gospodarki regionalnej i lokalnego rynku pracy
do sprostania nadchodzącym wyzwaniom rozwojowym, zgodnie z globalną i europejską polityką klimatyczną.
6
Metodologia badania
Badanie zostało zrealizowane z wykorzystaniem techniki ilościowej (CAWI) oraz technik jakościowych: desk research, IDI,
case study, benchmarking, analiza SWOT, analiza PEST.
Badaniem CAWI zostało objętych łącznie 400 podmiotów (50 podczas badania pilotażowego oraz 350 w badaniu
właściwym). Badanie IDI zostało przeprowadzone z 35 respondentami. Zarówno w badaniu CAWI, jak i IDI, respondenci
reprezentowali następujące grupy:
•
przedsiębiorstwa branży energetycznej, budowlanej i transportowej,
•
instytucje rynku pracy,
•
organizacje pracodawców i organizacje zawodowe,
•
instytucje naukowe,
•
instytucje otoczenia biznesu,
•
jednostki samorządu terytorialnego,
•
związki zawodowe.
Wiedza na temat gospodarki niskoemisyjnej
Z przeprowadzonych badań wynika, iż blisko 60% badanych ocenia swoją wiedzę na temat sposobów przystosowania do
zmian w otoczeniu gospodarczym jako co najwyżej słabą. Wśród przedsiębiorstw wszystkich branż, tylko 36% uważa
wiedzę, którą dysponuje, za wystarczającą do podejmowania decyzji inwestycyjnych związanych z odnawialnymi źródłami
energii oraz ograniczeniem emisji. Największe deficyty wiedzy zgłaszany był w obszarze legislacji. Z kolei żadna jednostka
samorządu terytorialnego nie uznała swojej wiedzy za wystarczającą. Luki w wiedzy powinny być jak najszybciej
uzupełniane z wykorzystaniem wszelkich możliwych środków, także poprzez współpracę z innymi podmiotami.
Przedsiębiorcy poszukując wiedzy na temat przystosowania się do wymagań gospodarki niskoemisyjnej, najchętniej
nawiązują współpracę z innymi firmami, natomiast jednostki samorządu terytorialnego - z organizacjami ekologicznymi
Mazowiecki rynek pracy
Przedsiębiorcy oceniają, że proces dostosowywania działalności do zmian gospodarczych, obniżanie emisji i
energochłonności nie wpłynie na strukturę zatrudnienia w województwie. Jednocześnie respondenci badania,
reprezentujący branże energetyczną, transportową i budowlaną uważają, że powyższe procesy stanowią szansę na
stworzenie nowych miejsc pracy oraz podnoszenie kwalifikacji już zatrudnionych pracowników. Większość, bo aż 92%,
ankietowanych nie planuje redukcji zatrudnienia. Ponadto gros badanych pozytywnie ocenia strukturę zatrudnienia
i umiejętności pracowników na Mazowszu w kontekście zmiany gospodarczej. Jednakże inicjatywy przygotowujące rynek
pracy na zmiany są rzadkością. W kontekście sytuacji kobiet na rynku pracy, zdecydowana większość podmiotów biorących
udział w badaniu (77%) jest zdania, iż w województwie mazowieckim nie zmieni się ona pomimo transformacji
gospodarczej.
Działalność operacyjna podmiotów gospodarczych
Wyniki badania pokazują, iż spośród branż energetycznej, budowlanej i transportowej, przedsiębiorstwa należące do tej
ostatniej uważają się za najbardziej zagrożone problemem carbon leakage. Jednakże przedsiębiorcy ci najrzadziej biorą pod
uwagę w swoich decyzjach inwestycyjnych kwestie środowiskowe. Podobne nastawienie charakteryzuje przedsiębiorców
branży budowlanej. Zdecydowanie największy nacisk na kwestie środowiskowe kładzie przemysł energetyczny.
Wśród jednostek samorządu terytorialnego oraz przedsiębiorstw energetycznych przeważały opinie optymistyczne,
dotyczące wpływu zmian na sytuację ekonomiczną na lokalnym rynku. Największymi pesymistami w tej tematyce są
przedsiębiorcy branży transportowej. Alarmującym jest jednak fakt, iż ponad 40% podmiotów nie potrafi określić, czy
nieuchronne zmiany gospodarcze, konieczne dla realizacji wymagań polityki klimatycznej wpłyną i jak wpłyną na ich
sytuację.
Za najlepiej przygotowanych do nadchodzących zmian uważają się przedsiębiorcy branży energetycznej. Ocena ta
znajduje swe odzwierciedlenie w podejmowanych dotychczas działaniach. We wszystkich branżach, najczęściej
podejmowanymi działaniami były inwestycje w technologie i urządzenia energooszczędne oraz zmiana procesu
wytwarzania dóbr i świadczenia usług na bardziej efektywny energetycznie. Także w sferze planów najbardziej ambitnie
prezentuje się branża energetyczna.
Duże przedsiębiorstwa o kluczowym znaczeniu dla regionu, zwłaszcza z branży energetycznej i transportowej, mają
zdecydowanie większą wiedzę na temat wymogów gospodarki niskoemisyjnej, podejmują i planują działania
dostosowawcze. Tym samym zwiększa się dystans pomiędzy sektorem MŚP a największymi przedsiębiorstwami.
Generalne rekomendacje na rzecz budowania strategii zarządzania zmianą gospodarczą
W krajach Unii Europejskiej wdrożono wiele ciekawych rozwiązań w zakresie obniżania emisji, podnoszenia efektywności
energetycznej, budowania niezależności energetycznej w oparciu o lokalne odnawialne źródła energii, organizacji
transportu publicznego, budownictwa zeroenergetycznego itp., które mogą być inspiracją dla województwa
mazowieckiego. Lecz aby Mazowsze mogło wykorzystać szanse i uniknąć zagrożeń, jakie niosą wymagania pakietu 3x20,
działania dostosowawcze powinny być podejmowane już teraz i na szeroka skalę.
Wyznaczenie realnych i mierzalnych celów na poziomie regionu i pojedynczych podmiotów będzie tworzyło warunki dla
budowania zrównoważonego rozwoju i uzyskania przewagi konkurencyjnej. Nieodzownymi warunkami powodzenia
transformacji pro-ekologicznej jest uporządkowanie prawa środowiskowego, permanentne monitorowanie infrastruktury
i inwestycji ingerujących w środowisko, współpraca nauki i gospodarki, a także działania promocyjne, prowadzące do
zwiększenia zaangażowania i akceptacji społecznej dla idei gospodarki niskoemisyjnej i podniesienia świadomości
środowiskowej społeczeństwa, wyrażające się nie w deklaracjach, lecz codziennych postawach.
7
2 Tło badania
Ogromnym wyzwaniem rozwojowym stojącym obecnie przed Polską jest wywiązanie się ze zobowiązań, dotyczących
redukcji emisji gazów cieplarnianych i podniesienia efektywności energetycznej, wynikających z polityki UE. Przyjęty pakiet
klimatyczno - energetyczny „3x20%” stawia przed Unią Europejską ambitne cele do zrealizowania do 2020 r.: obniżenie
emisji gazów cieplarnianych o 20%, zwiększenie zużycia energii ze źródeł odnawialnych do 20% całkowitego zużycia oraz
zwiększenie efektywności energetycznej o 20% w odniesieniu do prognoz na rok 2020, a także zwiększenie o 10% udziału
8
biopaliw w ogólnej konsumpcji paliw transportowych w stosunku do roku 1990.
Dla Polski wymagania te są nieco niższe i wynoszą: redukcja emisji gazów cieplarnianych o 14% i udział OZE w bilansie
energetycznym na poziomie 15%. Aby sprostać powyższym założeniom, potrzebne są zintegrowane, zakrojone na szeroką
skalę działania na wszystkich poziomach - krajowym, regionalnym i lokalnym oraz w przedsiębiorstwach, głównie w tych
dziedzinach gospodarki, które najbardziej rzutują na emisje CO2 czyli w energetyce, transporcie, budownictwie i rolnictwie.
Pomimo faktu, że nasza gospodarka opiera się o węgiel kamienny, Polska nie należy do największych emitentów gazów
1
cieplarnianych (GHG ) – udział Polski w światowej emisji gazów cieplarnianych wynosi 1%, a wielkość emisji w przeliczeniu
na jednego mieszkańca jest zbliżona do średniej w całej UE.
Rzeczpospolita Polska, ratyfikując Ramową Konwencję Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC)
w 1994 r. oraz Protokół z Kioto w 2002 r., włączyła się w międzynarodowe działania, mające na celu zapobieganie zmianom
klimatu. Jednym z głównych zobowiązań wynikających z ratyfikacji Protokołu z Kioto przez Polskę jest redukcja emisji gazów
cieplarnianych o 6% w latach 2008 ˗ 2012 w stosunku do roku bazowego, za który przyjęto rok 1988, zgodnie z zapisami
artykułu 4.6 konwencji UNFCCC oraz decyzji 9/CP.2.
1
GHG – Greenhouse Gases – gazy, które zatrzymują ciepło w atmosferze. Niektóre z gazów cieplarnianych, takie jak dwutlenek węgla,
występują w środowisku naturalnym i są emitowane do atmosfery w wyniku naturalnych procesów środowiskowych, a dodatkowo
w wyniku działalności człowieka. Inne gazy cieplarniane, np. fluorowęglowodory są tworzone i emitowane wyłącznie przez działalność
człowieka.
Głównymi gazami cieplarnianymi, które dostają się do atmosfery z powodu działalności człowieka, są:
• Dwutlenek węgla (CO2): Dwutlenek węgla, który dostaje się do atmosfery wskutek spalania paliw kopalnych (ropa, gaz ziemny
i węgiel), odpadów stałych, drewna i wyrobów z drewna, a także w wyniku innych reakcji chemicznych (np. produkcji cementu). Dwutlenek
węgla jest również usuwany z atmosfery podczas fotosyntezy, jako część cyklu biologicznego węgla.
• Metan (CH4): Metan emitowany jest przez przemysł i transport, wykorzystujące węgiel, gaz ziemny i ropę naftową. Emisja metanu
następuje również w rolnictwie i podczas procesów fermentacyjnych, głównie na komunalnych składowiskach odpadów organicznych.
• Podtlenku azotu (N2O): Podtlenek azotu jest emitowany w czasie działalności rolniczej i przemysłowej, jak również podczas spalania
paliw kopalnych i odpadów stałych.
• Fluorowęglowodory: fluorowęglowodory, perfluorowęglowodory i sześciofluorki siarki są syntetycznymi, silnymi gazami
cieplarnianymi, emitowanymi podczas różnych procesów przemysłowych. Gazy te są zazwyczaj emitowane w mniejszych ilościach, lecz
z uwagi na ich niszczycielską siłę dla warstwy ozonowej są nazywane High Global Warming Potential gases
Tabela 1. Wstępny bilans emisji gazów cieplarnianych za rok 2010
Emisja gazów cieplarnianych [Gg ekw. CO2]
Kod IPCC
Źródło emisji
2009
2010
-
Ogółem (bez kategorii 5)
376 659,199
393 265,599
1
Energia
307 128,589
323 873,364
2
Procesy przemysłowe
24 410,062
24 441,622
3
Użytkowanie rozpuszczalników i innych produktów
742,307
755,004
4
Rolnictwo
35 512,406
35 443,892
5
Użytkowanie gruntów, zmiany użytkowania
gruntów i leśnictwo
-37 175,300
-37 175,300
6
Odpady
8 865,835
8 751,717
Źródło - Wyniki wstępnego oszacowania krajowego bilansu emisji gazów cieplarnianych za rok 2010, Krajowy Ośrodek
Bilansowania i Zarządzania Emisjami
Największe wzrosty emisji w latach 2009-2010 odnotowano w procesach stacjonarnego spalania paliw, czemu towarzyszyły
następujące zmiany w zużyciu paliw: wzrost zużycia węgla kamiennego o 12,6%, spadek zużycia węgla brunatnego o 4,3%,
wzrost zużycia gazu ziemnego o 4,8% oraz spadek zużycia oleju opałowego o 11,2%.
Z kolei w transporcie drogowym zużycie benzyny w 2010 r. w porównaniu z 2009 r. spadło o 3,6%, zaś oleju napędowego
i LPG wzrosło odpowiednio o 5,6% i 17,8%.
2
6. Odpady 0,1%
4. Rolnictwo 0,0%
3. Użytkowanie
rozpuszczalników i
innych produktów
0,2%
2. Procesy
przemysłowe 6,1%
1.B. Emisja lotna z
paliw 0,1%
1.A.1. Przemysły
energetyczne 53,7%
1.A. Spalanie
paliw 93,5%
1.A.2. Przemysł
wytwórczy i
budownictwo 9,7%
1.A.3. Transport
14,1%
1.A.4. Inne sektory
16,0%
Wykres 1. Emisja dwutlenku węgla (bez lasów) w 2009 r. według kategorii. Źródło - KOBiZE, Krajowy Raport
Inwentaryzacyjny 2011
2
www.kobize.pl
9
Emisję i pochłanianie CO2 w kategorii 5 w roku 2009 oszacowano na ok. 39,5 milionów ton. Oznacza to, że ok. 10,5%
całkowitej emisji CO2 jest w Polsce pochłaniane przez lasy. Emisja CO2 (bez kategorii 5) spadła o ok. 33,8% w stosunku do
roku 1988.
6. Odpady 21,6%
1.A. Spalanie paliw
8,3%
1. Energia 41,9%
10
4. Rolnictwo 35,5%
1.B. Emisja lotna z
paliw 33,6%
2. Procesy
przemysłowe 1,0%
3. Użytkowanie
rozpuszczalników i
innych produktów
0,0%
Wykres 2. Emisja metanu (bez lasów) w 2009 r. według kategorii. Źródło - KOBiZE, Krajowy Raport Inwentaryzacyjny 2011
Emisja metanu w roku 2009 spadła o ok. 35,3% w stosunku do roku 1988.
Przyczyny tych zmian są następujące:
•
spadek emisji z fermentacji jelitowej o 41,5%
•
spadek emisji lotnej o 48,7%
•
wzrost emisji z odpadów o 12,8%.
Tabela 2. Emisja GHG dla kategorii 6.Odpady w 2009 r.
Sektory
Emisja [Gg ekw. CO2]
% udział w
całkowitej emisji
% udział gazów w całkowitej emisji
CO2
CH4
N2O
6. ODPADY
8 865,84
100
2,6
84,7
12,7
A. Składowanie odpadów stałych
6 424,75
72,5
-
72,5
-
B. Gospodarka ściekami
2 201,09
24,8
-
12,3
12,6
240,00
2,7
2,6
-
0,1
C. Spalanie odpadów
Źródło - KOBiZE, Krajowy Raport Inwentaryzacyjny 2011
Zauważalne jest zwiększające się zagrożenie dla środowiska, wynikające ze składowisk odpadów, głównie komunalnych – są
one głównym emitentem metanu CH4 oraz podtlenku azotu N2O.
11
Wykres 3. Emisja GHG z kategorii Przemysł wytwórczy i budownictwo w latach 1988 – 2009. 1A2a:produkcja żelaza
i stali; 1A2b:przemysł metali nieżelaznych; 1A2c:przemysł chemiczny; 1A2d:przemysł papierniczy i poligraficzny;
1A2e:spożywczy; 1A2f:budownictwo. Źródło - KOBiZE, Krajowy Raport Inwentaryzacyjny 2011
Wykres 4. Emisja z Transportu w latach 1988 – 2009. Źródło - KOBiZE, Krajowy Raport Inwentaryzacyjny 2011
Z powyższych analiz Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzania Emisjami widać, że korzystnym skutkiem transformacji
polskiej gospodarki, zapoczątkowanej w 1989 roku, i wdrożenia nowych, energooszczędnych, przyjaznych środowisku
naturalnemu technologii, wycofanie zużytych technicznie i moralnie maszyn i urządzeń, poprawa standardów ekologicznych
w energetyce, transporcie, budownictwie, był gwałtowny spadek wielkości emisji gazów cieplarnianych, co przełożyło się
m.in. na „zaoszczędzone” prawa do emisji.
Jednak w ostatnich latach, na skutek wyczerpywania się prostych rezerw technologicznych, gwarantujących obniżenie emisji
miał miejsce powrót do dodatniej zależności między wzrostem gospodarczym i wielkością emisji. Tendencje te wydają się
być bardzo niepokojące, zwłaszcza, że nowe uregulowania w polityce energetycznej UE i Polski najprawdopodobniej
pociągną za sobą nie tylko wzrost cen energii elektrycznej i niekorzystne zmiany na rynku pracy, ale także mogą mieć wpływ
na kondycje zakładów przemysłowych, bazujących na technologiach energochłonnych, a w rezultacie na obniżenie tempa
rozwoju gospodarczego kraju.
Niemniej jednak ta pesymistyczna prognoza nie musi się spełnić: Polska może przejść do gospodarki o charakterze
niskoemisyjnym z równie wielkim powodzeniem, jak to miało miejsce w przypadku przejścia do gospodarki rynkowej we
12
wczesnych latach 90-tych – tego zdania są eksperci Banku Światowego, co wyrażone zostało w raporcie pt. "Transformacja
w kierunku gospodarki niskoemisyjnej w Polsce”.
3
Jednocześnie, jak zaznaczono w raporcie, Polska poniesie większy ekonomiczny koszt dostosowania do wymogów pakietu
„3x20” UE niż reszta UE jako całość, z uwagi na dominującą rolę węgla kamiennego i brunatnego w produkcji energii
elektrycznej i ciepła oraz ze względu na spodziewaną ekspansję sektorów przyczyniających się do zwiększenia emisji, takich
jak transport i budownictwo.
Aby zapobiec negatywnym skutkom wymagań klimatycznych należy podjąć zdecydowane działania na wymienionych wyżej
polach gospodarczych.
Szefowie państw UE, popierając stanowisko Komisji Europejskiej w zakresie podnoszenia efektywności energetycznej, w dn.
4 lutego 2011 zobowiązali się do “(…) podjęcia zdecydowanego działania w celu wykorzystania znaczącego potencjału do
większych oszczędności energii w budynkach, transporcie oraz produktach i procesach.”
4
Zgodnie z terminologią KE „Efektywność energetyczna” oznacza mniejsze zużycie energii przy utrzymaniu niezmienionego
poziomu działalności gospodarczej lub usługi. „Oszczędność energii” jest pojęciem szerszym i obejmuje również
zmniejszenie zużycia poprzez zmianę zachowań lub ograniczenie działalności gospodarczej. W praktyce oba pojęcia trudno
rozdzielić i często używane są zamiennie.
W praktyce, zarówno europejskiej, jak i polskiej, zwiększenie efektywności energetycznej oznacza, że:
sektor publiczny ma dać dobry przykład w zakresie m.in.:
•
wykorzystywania niskoemisyjnych technologii w odnawianiu, wyposażaniu i eksploatacji budynków
użyteczności publicznej;
•
przyjęcia powszechnie obowiązującej zasady stosowania najwyższych kryteriów efektywności energetycznej
w zamówieniach publicznych;
3
Raport "Transformacja w kierunku gospodarki niskoemisyjnej w Polsce", www.worldbank.org/pl/lowemissionseconomy
4
Plan na rzecz efektywności energetycznej z 2011 r, Komunikat Komisji Europejskiej, KOM(2011) 109,
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2011:0109:FIN:PL:HTML
•
opracowania strategii rozwoju niskoemisyjnego do 2050 na poziomie regionu, miasta, gminy, zapewniających
ramy dla działań długoterminowych;
•
przygotowania regionalnych, miejskich, gminnych map drogowych, uwzględniających etapy pośrednie
w drodze do osiągnięcia strategii celów niskoemisyjnych do 2050 wraz z planem regularnej kontroli
i przeglądu postępu w ich realizacji;
•
zweryfikowanie planów zagospodarowania przestrzennego pod kątem efektywnego wykorzystania terenu
i lokalnych zasobów naturalnych, w tym wody, żywność, odnawialnych źródeł energii, surowców
mineralnych;
•
wypracowania i wdrożenia programów edukacyjnych i kampanii społecznych, których celem będzie
przygotowanie gospodarstw domowych do zasad.
przemysł, energetyka, transport i sektor budownictwa są zobligowane, by:
•
wdrażać wysokie standardy w zakresie efektywności energetycznej, wynikające z przeprowadzonych
kompleksowych audytów środowiskowych i energetycznych, obejmujących wyposażenie przemysłowe,
poziom emisji do powietrza, poziom hałasu, gospodarkę odpadami, systemy zarządzania energią;
•
określić ścieżki dochodzenia do minimalizacji emisji CO2 efektywne kosztowo, z uwzględnieniem etapów
pośrednich;
•
zidentyfikować kluczowe technologie, dostępne na rynku, a jeśli specyfika i kierunki rozwoju niskoemisyjnego
firmy wymaga innowacyjnych rozwiązań, podjąć współpracę z placówkami naukowo-badawczymi (R&D);
•
obowiązkowo stosować w procesach produkcyjnych LCA (Life Cycle Assessment) czyli ocenę efektów, jaki
5
dany produkt wywiera na środowisko podczas całego cyklu swojego życia ;
•
określić potrzeby inwestycyjne, w tym finansowe, w obszarze niezbędnych przedsięwzięć niskoemisyjnych;
•
wykorzystać EU ETS (European Union Emissions Trading Scheme) jako instrument, który może przyczynić się
do dodatkowego wzrostu efektywności w rozwoju niskoemisyjnym;
•
składać opinii publicznej okresowe sprawozdania na temat postępów w redukowaniu emisji.
sektor energetyki zawodowej powinien:
•
poprawić efektywność produkcji energii elektrycznej i ciepła;
•
współpracować z małymi producentami energii, bazującymi na odnawialnych źródłach energii;
•
wprowadzić na rynek inteligentne sieci energetyczne i inteligentne liczniki energii.
instytucje rynku pracy powinny zwrócić uwagę na:
•
źródła nowych miejsc pracy, np. przy termomodernizacji budynków, produkcji materiałów do izolacji;
•
promowanie zatrudnienia w przemysłach OZE;
5
Podstawowymi elementami LCA są: (A) zidentyfikowanie i ocena ilościowa obciążeń wprowadzanych do środowiska, tj. zużytych
materiałów i energii oraz emisji i odpadów wprowadzanych do środowiska, (B) ocena potencjalnych wpływów tych obciążeń oraz (C)
oszacowanie dostępnych opcji w celu zmniejszenia obciążeń.
Źródło: Kowalski Z., Kulczycka J., Góralczyk M., Ekologiczna ocena cyklu życia procesów wytwórczych (LCA), Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2007
13
•
wykorzystanie dochodów z aukcji w ramach EU ETS i dochodów z opłat środowiskowych na redukcję kosztów
pracy,
m.in.
poprzez
dotowanie
tworzenia
nowych
stanowisk
pracy,
spełniających
kryterium
energooszczędności i niskiej emisji;
•
promować inwestycje oraz badania i rozwój (R&D) w obszarach, zapewniających energooszczędność
i obniżenie emisji GHG;
•
poszukiwanie nowych umiejętności, a także wspieranie edukacji w obszarach technologii i usług
zeroemisyjnych.
14
3 Podstawy metodologiczne badania
3.1
Cel główny badania
Celem głównym badania była diagnoza stanu przygotowania kluczowych instytucji oraz podmiotów gospodarczych branży
energetycznej, budowlanej i transportowej województwa mazowieckiego do nadchodzących zmian, związanych
z technologiami energooszczędnymi. Zebrane informacje umożliwią przygotowanie gospodarki regionalnej i lokalnego rynku
pracy do sprostania nadchodzącym wyzwaniom rozwojowym, zgodnie z globalną i europejską polityką klimatyczną.
3.2 Cele szczegółowe badania
Z celu głównego wynikają następujące cele szczegółowe:
1)
Identyfikacja
działań
podejmowanych
przez
przedsiębiorstwa
branży
energetycznej,
budowlanej
i transportowej w celu dostosowania prowadzonych działalności do nadchodzących zmian gospodarczych.
2)
Analiza struktury gospodarczej województwa mazowieckiego pod kątem przystosowania podmiotów
gospodarczych do wymagań gospodarki niskoemisyjnej.
3)
Identyfikacja działań mających na celu maksymalizowanie korzyści i minimalizowanie strat w związku ze zmianą
gospodarczą.
4)
Identyfikacja sytuacji w województwie mazowieckim w kontekście wzrostu cen energii elektrycznej i cieplnej.
5)
Identyfikacja sytuacji w województwie mazowieckim i innych regionach Europy w kontekście zmiany
gospodarczej.
3.3 Model badania
Model badania zawiera pytania badawcze wraz z odpowiadającymi im technikami oraz jednostkami podlegającymi badaniu,
mające umożliwić realizację celu głównego i celów szczegółowych.
Tabela 3. Model badania
L.p.
1.
2.
Pytanie badawcze
Jakim poziomem energochłonności, zużycia energii, emisji CO2
i efektywności energetycznej charakteryzują się poszczególne
regiony stołeczne Niemiec, Norwegii, Wielkiej Brytanii, Australii?
Jakie działania są podejmowane w tych regionach w związku
z redukcja emisji oraz wzrostem efektywności energetycznej?
Jaki wpływ mają podejmowane działania na rynek pracy? Jakie
dobre praktyki można zidentyfikować w tych krajach i jak je
ewentualnie. zaimplementować do warunków województwa
mazowieckiego?
Jaki jest procentowy udział w produkcji energii elektrycznej
poszczególnych nośników energii w województwie mazowieckim
i innych regionach Europy? Jakich zmian należy dokonać
Techniki
badawcze
Typ jednostek
podlegających badaniu
Analiza danych
zastanych
Benchmarking
Dane zastane
Case study
Analiza danych
zastanych
Dane zastane
15
w strukturze produkcji energii elektrycznej w województwie
mazowieckim, zważywszy na doświadczenia innych krajów?
Benchmarking
Case study
Analiza danych
zastanych
3.
Jaka jest struktura zatrudnienia w województwie mazowieckim
z uwzględnieniem sektorów zagrożonych carbon leakage?
Benchmarking
Dane zastane
Case study
16
4.
5.
6.
7.
8.
Jakie są przykłady inicjatyw lokalnych w województwie
mazowieckim dotyczących działań na rynku pracy, sprzyjających
nadchodzącym zmianom gospodarczym?
Jakie działania są podejmowane przez przedsiębiorstwa branży
energetycznej, budowlanej i transportowej w celu dostosowania
prowadzonej
działalności
do
nadchodzących
zmian
gospodarczych?
Uzyskanie
jakich
korzyści
zakładają
przedsiębiorstwa przy realizacji powyższych działań?
Jakie działania są podejmowane przez jednostki samorządu
terytorialnego w celu zwiększenie efektywności energetycznej?
Jakie działania powinny być podjęte przez przedsiębiorstwa
branży energetycznej, budowlanej i transportowej w celu
przejścia na gospodarkę niskoemisyjną? Jakie są czynniki
motywujące, a jakie bariery w realizacji powyższych działań?
Jakie instytucje powinny animować działania mające na celu
zmotywowanie
przedsiębiorstw
branży
energetycznej,
budowlanej i transportowej do przejścia na gospodarkę
niskoemisyjną?
Case study
Dane zastane
CAWI
Instytucje rynku pracy
CAWI
Jednostki samorządu
terytorialnego
CAWI
Przedsiębiorstwa
CAWI, IDI
Przedsiębiorstwa
CAWI, IDI
terytorialnego
Analiza danych
zastanych
Dane zastane
CAWI, IDI
Przedsiębiorstwa
CAWI
Instytucje otoczenia
biznesu
CAWI
Instytucje naukowe
Analiza danych
zastanych
Dane zastane
CAWI, IDI
Przedsiębiorstwa
CAWI
Związki zawodowe
CAWI, IDI
biznesu
IDI
Instytucje naukowe
9.
10.
11.
12.
Czy obecna struktura zatrudnienia i kwalifikacje pracowników
sprzyjają przystosowaniu regionu do nadchodzących zmian
gospodarczych? Jakie branże województwa mazowieckiego są
najbardziej zagrożone carbon leakage? Jakie grupy zawodowe
i ilości pracowników są zagrożone utratą pracy? Jakie działania
powinny zostać wdrożone w tych branżach, aby redukować
emisję bez konieczności redukcji zatrudnienia?
Jakie kwalifikacje/jakie zawody będą najbardziej pożądane
w województwie mazowieckim w kontekście nadchodzących
zmian gospodarczych? Jakie kwalifikacje/jakie zawody mogą się
stać nadwyżkowymi?
Jakie działania powinny być podjęte na poziomie regionu, aby
dostosować strukturę zatrudnienia do nadchodzących zmian
gospodarczych?
W jaki sposób zmiany w strukturze zatrudnienia wpłyną na
sytuację kobiet na rynku pracy województwa mazowieckiego?
Jakie działania powinny być podjęte w celu poprawy sytuacji
kobiet na rynku pracy?
CAWI
Organizacje
pracodawców
i organizacje zawodowe
Analiza danych
zastanych
Dane zastane
CAWI, IDI
Instytucje naukowe
CAWI, IDI
Związki zawodowe
CAWI, IDI
CAWI
Organizacje
pracodawców
CAWI
Przedsiębiorstwa
CAWI, IDI
Przedsiębiorstwa
CAWI, IDI
CAWI, IDI
Związki zawodowe
CAWI, IDI
Organizacje
pracodawców
Analiza danych
zastanych
Dane zastane
Analiza danych
zastanych
Dane zastane
CAWI, IDI
terytorialnego
CAWI, IDI
CAWI
Organizacje
pracodawców
CAWI
biznesu
CAWI, IDI
CAWI, IDI
Związki zawodowe
CAWI, IDI
Organizacje
pracodawców
17
13.
18
14.
15.
16.
Jakie inwestycje powinny być podjęte w województwie
mazowieckim, aby sprostać nadchodzącym zmianom
gospodarczym? Kiedy należy przystąpić do realizacji tych
inwestycji? Jakie mogą być czynniki sprzyjające tym
inwestycjom, a jakie mogą wystąpić bariery? Z jakich źródeł
mogą być one finansowane?
Czy struktura gospodarcza województwa mazowieckiego sprzyja
przystosowaniu do wymagań gospodarki niskoemisyjnej? Jakie
branże województwa mazowieckiego mogą odnieść korzyści
w związku z nadchodzącą zmianą gospodarczą?
Jaki jest poziom akceptacji pakietu klimatyczno-energetycznego
badanych podmiotów w województwie mazowieckim?
Jakie działania administracyjno-legislacyjne na poziomie regionu
należy podjąć, aby zmaksymalizować korzyści i zminimalizować
straty dla gospodarki województwa mazowieckiego w związku
z nadchodzącymi zmianami gospodarczymi?
Analiza danych
zastanych
Dane zastane
Analiza danych
zastanych
Dane zastane
CAWI, IDI
terytorialnego
CAWI, IDI
biznesu
CAWI
Instytucje naukowe
CAWI
Przedsiębiorstwa
Analiza danych
zastanych
Dane zastane
CAWI
Przedsiębiorstwa
CAWI
terytorialnego
CAWI
terytorialnego
CAWI
Przedsiębiorstwa
CAWI
Organizacje
pracodawców
CAWI
biznesu
CAWI
CAWI
Instytucje naukowe
CAWI
Związki zawodowe
IDI
IDI
biznesu
IDI
terytorialnego
IDI
Instytucje naukowe
17.
18.
19.
20.
21.
22.
Jaki jest potencjał Mazowsza dla rozwoju energetyki
odnawialnej? Jakie źródła energii odnawialnej można
wykorzystywać w miastach i na terenach wiejskich województw
mazowieckiego?
Jakie są możliwości rozwoju w województwie mazowieckim
regionalnego i metropolitalnego systemu transportu
niskoemisyjnego?
Jakie są możliwości rozwoju budownictwa energooszczędnego
w województwie mazowieckim?
Wiedza z jakiej dziedziny jest najbardziej pożądana dla
sprostania nadchodzącym zmianom gospodarczym? Czy
w województwie mazowieckim ta wiedza jest dostępna? Jeśli
tak, to jakie instytucje nią dysponują? W jaki sposób można
zwiększyć jej poziom na Mazowszu?
Jakie przesłanki leżą u podstaw decyzji strategicznych
i inwestycyjnych na poziomie samorządu wojewódzkiego
i samorządów
lokalnych?
Czy
podejmowane
decyzje
uwzględniają nadchodzące zmiany związane z redukcją emisji?
Jakie przesłanki leżą u podstaw decyzji inwestycyjnych na
poziomie przedsiębiorstw? Czy podejmowane decyzje
uwzględniają nadchodzące zmiany związane z redukcją emisji?
IDI
Organizacje
pracodawców
IDI
Przedsiębiorstwa
IDI
Związki zawodowe
Analiza danych
zastanych
Dane zastane
CAWI
terytorialnego
Analiza danych
zastanych
Dane zastane
CAWI, IDI
terytorialnego
CAWI, IDI
Przedsiębiorstwa
(transportowe)
Analiza danych
zastanych
Dane zastane
CAWI, IDI
terytorialnego
CAWI, IDI
Przedsiębiorstwa
(budowlane)
Analiza danych
zastanych
Dane zastane
CAWI
terytorialnego
CAWI
Przedsiębiorstwa
CAWI
biznesu
IDI
Instytucje naukowe
Analiza danych
zastanych
Dane zastane
CAWI, IDI
terytorialnego
CAWI, IDI
Przedsiębiorstwa
CAWI
biznesu
19
23.
20
24.
25.
Jaka jest obecnie cena energii elektrycznej i cieplnej
w województwie mazowieckim dla gospodarstw domowych
i przedsiębiorstw? Jakie będzie prognozowany wzrost cen
energii dla tych podmiotów? Jaki wpływ będzie miał wzrost cen
energii na przedsiębiorstwa?
Analiza danych
zastanych
Dane zastane
IDI
Organizacje
pracodawców
CAWI, IDI
Przedsiębiorstwa
CAWI
Przedsiębiorstwa
(energetyczne)
CAWI
Instytucje naukowe
CAWI
biznesu
Analiza danych
zastanych
Dane zastane
Analiza danych
zastanych
Dane zastane
Jakie będą kluczowe czynniki wpływające na wzrost cen energii
elektrycznej i cieplnej w województwie mazowieckim?
Jaki jest prognozowany wzrost
w województwie mazowieckim w
gospodarczą?
kosztów utrzymania
związku ze zmianą
Źródło – CBI Pro-Akademia
3.4 Metody i techniki badawcze
Metody wykorzystane w badaniu miały zarówno charakter ilościowy, jak i jakościowy. Badanie zostało przeprowadzone
w oparciu o 7 komplementarnych względem siebie technik badania, które zostały przedstawione w tabeli poniżej.
Tabela 4. Zastosowane techniki badawcze
Oznaczenie techniki
Technika badawcza
M1
Analiza danych zastanych
M2
CAWI
M3
Indywidualne wywiady pogłębione
M4
Analiza SWOT
M5
Analiza PEST
M6
Analiza przypadków
M7
Benchmarking
Analiza danych zastanych – M 1
Analiza danych zastanych (z ang. Desk research) jest techniką badawczą zakładającą szczegółową analizę istniejących
i dostępnych źródeł. Technika ta nie jest zatem związana z pozyskiwaniem nowych informacji, a jedynie scaleniem,
przetworzeniem i analizą dostępnych danych pod kątem badania.
W niniejszym opracowaniu analizie zostały poddane dostępne informacje, raporty, dokumenty programowe, strategiczne,
badania i statystyki dotyczące przewidywanych zmian gospodarczych, które są dostępne na europejskich, polskich
i regionalnych stronach internetowych.
21
CAWI – M 2
CAWI- (z ang. Computer Assisted Web Interviews) jedna z technik badań ilościowych, w której pytania ankietowe
przekazywane są za pośrednictwem Internetu. Jest to forma wywiadu przez Internet, prowadzonego za pomocą
udostępnienia respondentom interaktywnego kwestionariusza internetowego.
Badaniem CAWI zostało objętych 350 respondentów z województwa mazowieckiego, w podziale na następujące grupy:
•
przedsiębiorstwa z branży budowlanej, energetycznej oraz transportowej
•
instytucje rynku pracy;
•
organizacje pracodawców i organizacje zawodowe;
•
instytuty naukowe;
•
instytucje otoczenia biznesu;
•
jednostki samorządu terytorialnego (JST);
•
związki zawodowe.
Z uwagi na różny zakres działań każdej z badanych grup, przyjęto zróżnicowane zestawy pytań w kwestionariuszach CAWI.
Badanie właściwe CAWI było poprzedzone badaniem pilotażowym opartym o tę samą technikę. Celem badania
pilotażowego przeprowadzonego na próbie 50 respondentów była weryfikacja narzędzia badawczego.
Indywidualne wywiady pogłębione – M 3
Technika Indywidualnych Wywiadów Pogłębionych – IDI (z ang. Individual In-Depth Interviews) – jest jedną z bardziej
popularnych technik badań jakościowych, polegająca na szczegółowej, wnikliwej rozmowie z respondentem, której celem
jest dotarcie do precyzyjnych informacji i poszerzenie zasobów wiedzy związanych z tematyką badania. W trakcie wywiadu
indywidualnego podejmowane są pytania badawcze o charakterze eksploracyjnym, próby wyjaśniania oraz zrozumienia
zjawisk, motywacji, postaw i zachowań.
Wywiady pogłębione prowadzone były przez wyspecjalizowanych badaczy w oparciu o scenariusze wywiadu zawierające
zamkniętą listę poszukiwanych informacji.
Analiza SWOT – M 4
Analiza SWOT (z ang. Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) jako narzędzie sumujące i syntetycznie prezentujące
wyniki badania zarówno danych pierwotnych pochodzących z CAWI oraz IDI, jak i danych wtórnych pochodzących
z dokumentów unijnych, krajowych i regionalnych dotyczących tematyki badania.
Analiza SWOT objęła:
•
silne strony - analiza dotychczas podjętych działań, mających pozytywny wpływ na województwo
mazowieckie, jako na region dążący do jak najlepszego dostosowania się do wymogów gospodarki
niskoemisyjnej;
22
•
słabe strony - analiza dotychczas podjętych działań, mających negatywny wpływ na województwo
mazowieckie jako na region dążący do jak najlepszego dostosowania się do wymogów gospodarki
niskoemisyjnej;
•
szanse - pozytywne aspekty, jakie będą wynikały dla województwa mazowieckiego w przypadku sprawnego
i szybkiego dostosowania regionu do wymogów gospodarki niskoemisyjnej;
•
zagrożenia - negatywne aspekty, jakie będą wynikały dla województwa mazowieckiego, w przypadku
zaniedbań w dostosowywaniu regionu do wymogów gospodarki niskoemisyjnej.
Analiza PEST – M 5
Analiza PEST (z ang. Political, Economic, Social, Technological) służy opisowi makroekonomicznych ram funkcjonowania
podmiotów w gospodarce. Dzięki niemu możliwe jest precyzyjne określenie czynników środowiskowych mających wpływ na
przeprowadzanie różnych procesów gospodarczych.
Poszczególne elementy tej analizy dotyczą:
•
politycznych aspektów otoczenia podejmowanych działań rozumianych, jako aktywność rządowa,
samorządowa mająca swoje konsekwencje w tempie i sposobie przystosowań różnych podmiotów do zmiany
gospodarczej;
•
ekonomicznych czynników, takich jak ogólna koniunktura gospodarcza oraz sytuacja w poszczególnych
branżach, które są kluczowe w procesie decyzyjnym podmiotów przy podejmowanych decyzjach związanych
z zaangażowaniem w odnawialne źródła energii oraz ograniczanie emisji;
•
społecznych uwarunkowań w obszarze analizowanych zmian, takich jak społeczna akceptacja czy
świadomość konieczności zmian wśród decydentów;
•
technicznych możliwości przeprowadzenia transformacji na gospodarkę niskoemisyjną w regionie
określonych jako dostępność rozwiązań technologicznych umożliwiających spełnianie przyjętych założeń.
Studia przypadków – M 6
Case study (studium przypadku) jest techniką jakościową, mającą na celu szczegółowy i wszechstronny opis przypadku, do
którego przystępuje się bez wstępnych hipotez. Termin „przypadek” jest rozumiany bardzo szeroko i może odnosić się
zarówno do jednostek, jak i zbiorowości, grup, instytucji. Najważniejszą charakterystyką case study jest ograniczenie analizy
do konkretnego przykładu.
W niniejszym badaniu przeprowadzono studium przypadku czterech regionów stołecznych: Berlina, Londynu, Oslo, stanu
Viktoria w Australii, ze stolicą Melbourne. Analizie zostały poddane działania mające na celu dostosowanie wybranych
regionów do wymogów gospodarki niskoemisyjnej oraz wpływu tych przedsięwzięć na strukturę rynku pracy.
Benchmarking – M 7
Analiza porównawcza (z ang. Benchmarking) jest narzędziem badawczym, które pozwala rozpoznać najlepsze praktyki
stosowane w ramach pewnego obszaru aktywności w celu ich późniejszej adaptacji do własnych potrzeb. Analiza może
dotyczyć sytuacji pojedynczych przedsiębiorstw będących liderami w swojej domenie, ale także grup przedsiębiorstw, branż
czy też regionów wyróżniających się pozytywnie zarządzaniem procesami przystosowawczymi i sposobem maksymalizacji
korzyści z pojawiających się szans.
3.5 Zasady doboru próby
Dobór próby do analizy desk research
Dobór próby do analizy danych zastanych miał charakter celowy. Źródło danych stanowiły dokumenty strategiczne na
poziomie unijnym, krajowym i regionalnym, dotyczące tematów gospodarczych oraz rynku pracy. Analizie zostały poddane
dostępne informacje, opracowania, dokumenty programowe, strategiczne, badania i statystyki dotyczące przewidywanych
zmian gospodarczych.
Dobór próby do IDI
Badanie IDI zostało przeprowadzone wśród 35 celowo wybranych respondentów, wyłonionych podczas badania właściwego
CAWI. Kryterium wyboru respondentów było oparte o ich poziom wiedzy i świadomości, gdyż pozwoliło to w dokładniejszy
sposób uchwycić zarówno potrzeby i pomysły podmiotów najlepiej przygotowanych do zmiany, jak i zidentyfikować
powody, dla których niektóre podmioty słabo przystosowują się do zmieniającej się rzeczywistości ekonomicznej. Na rzecz
przedmiotowej analizy IDI zostało uwzględnione także położenie geograficzne podmiotu. W oparciu o dane Głównego
Urzędu Statystycznego dotyczące dochodu powiatu i miasta na prawach powiatu na 1 mieszkańca w 2009 r. wyróżniono
najbogatsze i najbiedniejsze regiony Mazowsza (bez uwzględnienia Aglomeracji Warszawskiej). W związku z powyższym
przeprowadzono wywiady IDI z podmiotami zlokalizowanymi na terenie:
•
Warszawy;
•
Płocka;
•
Siedlec;
•
powiatu siedleckiego;
•
powiatu przasnyskiego.
23
W badaniu IDI wzięło udział 35 respondentów, zgodnie z podziałem zaprezentowanym poniżej.
Tabela 5. Proporcje próby badawczej IDI
Liczba respondentów
przewidzianych w kategorii
Odsetek badanej
populacji
Przedsiębiorstwa
15
42,8%
4
11,4%
Organizacje pracodawców i organizacje zawodowe
5
14,3%
Instytuty naukowe
2
5,7%
Instytucje otoczenia biznesu
2
5,7%
Jednostki samorządu terytorialnego
5
14,3%
Związki zawodowe
2
5,7%
Kategoria respondentów
24
Dobór próby do CAWI
Wybór respondentów do badania CAWI, zarówno pilotażowego, jak i właściwego, miał charakter losowo-warstwowy.
Niniejszy sposób wyboru próby losowej jest stosowany, gdy badana populacja generalna charakteryzuję się
zróżnicowaniem, a zarazem występuje w niej duża liczba jednostek posiadających tą samą wartość zmiennej. Wstępny
podział populacji na jednorodne warstwy, a następnie losowanie prób z każdej z tych warstw zwiększają reprezentatywność
próby i zmniejszają błąd próby. Warstwy były rozłączne i wyczerpujące. W badaniu pilotażowym wzięło udział łącznie 50
respondentów.
Tabela 6. Proporcje próby badawczej badania pilotażowego CAWI
Odsetek badanej
populacji
Przedsiębiorstwa
21
42,8%
6
11,4%
7
14,3%
Instytuty naukowe
3
5,7%
3
5,7%
7
14,3%
Związki zawodowe
3
5,7%
W badaniu właściwym wzięło udział 350 respondentów.
Tabela 7. Proporcje próby badawczej badania właściwego CAWI
Odsetek badanej
populacji
Przedsiębiorstwa
150
43%
30
9%
50
14%
Instytuty naukowe
20
6%
25
7%
50
14%
Związki zawodowe
25
7%
Dobór próby do benchmarkingu
Do analizy porównawczej wybrano następujące regiony stołeczne w Europie – Berlin i Londyn, Oslo i poza Europą – stan
Viktoria w Australii, ze stolicą Melbourne.
Powyższego wyboru dokonano w oparciu o wiedzę ekspercką badaczy, a kluczowym kryterium selekcji był dorobek
regionów stołecznych w zakresie rozwiązań niskoemisyjnych, które mogą stanowić inspiracje dla województwa
mazowieckiego. Kolejną przesłanką doboru grupy była porównywalność wyjściowej sytuacji społeczno-gospodarczej
i warunków klimatycznych, a także zbieżność cech jakościowych i niewymiernych takich jak obyczajowość i kultura
społeczna, nawyki i standardy zachowań w obszarach tematycznych badania.
25
4 Przebieg badania
4.1 Przebieg badania CAWI
1)
Badanie CAWI zostało zrealizowane w 2 częściach: pilotaż i badanie właściwe.
2)
Obydwie części zostały rozpoczęte i zakończone zgodnie z założeniami harmonogramu.
3)
Po przeprowadzeniu pilotażu i analizie jego wyników nie stwierdzono uwag merytorycznych ani
26
technicznych.
4)
W sumie zostało przebadanych 400 podmiotów w 9 rozłącznych grupach respondentów, w tym 50
podmiotów w pierwszej części badania oraz 350 w drugiej.
5)
Każda grupa respondentów odpowiadała na zindywidualizowany kwestionariusz, natomiast w ramach żadnej
z nich nie zmieniał się on między badaniem pilotażowym a właściwym.
6)
Najmniej czasu na wypełnienie swojej ankiety potrzebował statystyczny przedstawiciel związków
zawodowych – niecałe 6 minut,- a najwięcej osoba z przedsiębiorstwa energetycznego – 16 i pół minuty.
25
500
20,3
20
11,8
11,6
9,1
8,4
5,9
7,2
5
12,2
12,1
13,5
11,8
11,2
211
8,7
16,3
15,7
13,9
15
10
400
386
300
12,9
200
7,2
143
100
97
47
64
24
0
Związki
zawodowe
Instytuty
naukowe
Organizacje
pracodawców,
organizacje
zawodowe
Średni czas wypełniania [min]
Instytucje
otoczenia
biznesu
16
Przedsiębiorstwa Instytucje rynku
branży
pracy
transportowej
Mediana czasu wypełniania [min]
27
Jednostki
Przedsiębiorstwa Przedsiębiorstwa
samorządu
branży
branży
terytorialnego
budowlanej
energetycznej
Współczynnik feminizacji respondentów
Wykres 5. Średnia oraz mediana czasu wypełniania ankiety (dolna oś) oraz współczynnik kobiet do mężczyzn
odpowiadających na pytania (górna oś) w podziale na grupy respondentów. Źródło – CBI Pro-Akademia na podstawie
przeprowadzonego badania CAWI.
0
4.2 Przebieg badania IDI
Badanie IDI było prowadzone w okresie od października do grudnia 2011 przez grupę ekspertów CBI Pro-Akademia na
podstawie scenariuszy wywiadów, zawierających listy pytań, specyficznych dla poszczególnych grup respondentów.
W trakcie indywidualnych wywiadów pogłębionych podejmowane były tematy istotne z punktu widzenia celów badania.
Eksperci stawiali uzupełniające pytania o charakterze eksploracyjnym, zmierzające do wyjaśnienia i zrozumienia
zachodzących zjawisk, zrozumienia postaw, motywacji i zachowań. Wywiady były nagrywane za zgodą respondentów.
IDI pozwoliło na zgromadzenie satysfakcjonującego materiału badawczego, co nie byłoby możliwe w oparciu jedynie
o CAWI. Dane jakościowe, zebrane podczas indywidualnych wywiadów pogłębionych zostały poddane analizie.
Proces analizy materiału badawczego przebiegał następująco:
•
zgranie wywiadów do pliku, umożliwiającego ich ponowne przesłuchanie;
•
strukturalizacja materiału pod względem tematycznym;
•
identyfikowanie obszaru tendencji i stanowisk najbardziej powszechnych;
•
identyfikowanie postaw skrajnych, odbiegających od przeciętnych i typowych opinii;
•
przyporządkowanie cytatów do zidentyfikowanych tendencji;
•
strukturalizacja postaw i opinii w grupy schematyczne;
•
skonfrontowanie wniosków z badania jakościowego z wynikami badań ilościowych.
W ramach procesu analizy materiału, zebranego w wywiadach pogłębionych, zostały zastosowane następujące typy analizy:
po pierwsze - odkrywanie prawidłowości poprzez poszukiwanie odpowiedzi na następujące pytania o:
•
częstotliwość występujących postaw;
•
nasilenie stanowczości i przekonania do opinii;
•
strukturę zjawisk;
•
przyczyny występujących opinii;
•
konsekwencje prezentowanych postaw dla tematyki badania.
po drugie – przekrojowość i crossowa analiza danych polegająca na obserwowaniu zależności pomiędzy zmiennymi, w tym
przypadku zmiennymi były: dziedzina reprezentowana przez respondenta badania, jego wykształcenie, decyzyjność
i poczucie odpowiedzialności za reprezentowany podmiot, sytuacja na rynku pracy.
po trzecie – przeprowadzenie meta analizy dla wywiadów pogłębionych poprzez integrowanie wyników IDI, dokonanie
cząstkowego podsumowania i wnioskowania, stanowiącego ważną przesłankę dla opracowania analizy SWOT i analizy PEST.
4.3 Wyniki badania CAWI
Zakres podmiotowy badania ankietowego Computer-Assisted Web Interview (CAWI) to 400 podmiotów. Respondenci
podzieleni zostali na 9 oddzielnych grup. Charakterystyką wspólną dla wszystkich objętych badaniem podmiotów jest
27
aktywna działalność na terenie województwa mazowieckiego. Żadne dodatkowe kryteria doboru, poza profilem
działalności i kryterium geograficznym nie były stosowane.
Z racji na brak uwag do badania pilotażowego i identyczną strukturę udziałową poszczególnych grup, jego wyniki zostały
uwzględnione przy analizie rezultatów badania głównego. W związku z tym, szczegółowa konstrukcja próby badawczej
badania CAWI, na podstawie odpowiedzi, której prowadzone są wszelkie procesy wnioskowania, prezentuje się
następująco:
Tabela 8. Szczegółowy rozkład próby badania CAWI
Liczebność
w badaniu
pilotażowym
Liczebność w
badaniu
głównym
Liczebność
łączna
Łączny udział
procentowy
Przedsiębiorstwa energetyczne
7
50
57
14%
Przedsiębiorstwa budowlane
7
50
57
14%
Przedsiębiorstwa transportowe
7
50
57
14%
Instytuty naukowe
3
20
23
6%
3
25
28
7%
6
30
36
9%
7
50
57
14%
Związki zawodowe
3
25
28
7%
Organizacje pracodawców, organizacje zawodowe
7
50
57
14%
SUMA
50
350
400
100%
28
Grupa respondentów
Źródło – CBI Pro-Akademia na postawie przeprowadzonego badania CAWI
Zakres przedmiotowy CAWI obejmuje pytania uwzględnione w modelu badania. W oparciu o zawarte w nim zagadnienia,
zgodnie z wiedzą i zakresem oddziaływania na poszczególne grupy respondentów, dla każdej z nich przygotowano
zindywidualizowany kwestionariusz, którego wyniki są podstawą do niniejszej analizy. Oznacza to, że niektóre pytania
kwestionariuszowe nie były kierowane do wszystkich badanych podmiotów, ale wyłącznie do poszczególnych grup.
Warto ponadto zauważyć, że charakter niektórych zagadnień umożliwiał w ich przypadku na traktowanie badanych
przedsiębiorstw oraz jednostek samorządowych, jako bezpośrednio zaangażowanych decydentów (np. w kwestii braków
wiedzy w procesie decyzyjnym, a innych grup, jako zewnętrznych ekspertów (w poprzednim przykładzie rolę taką pełnią
instytuty naukowe).
Niniejsza część analizy ustrukturyzowana jest ze względu na zakres tematyczny, którego dotyczyły pytania:
•
świadomość i ocena przygotowania – zawiera samoocenę wiedzy i przystosowania do przejścia na gospodarkę
niskoemisyjną wśród grup docelowych badania;
•
luki wiedzy – obejmuje diagnozę braków w znajomości tematyki odnawialnych źródeł energii, efektywności
energetycznej i ograniczania emisji wśród grup respondentów, a także wybór najbardziej pożądanych partnerów
instytucjonalnych do ich eliminacji;
•
rynek pracy – określa wpływ struktury zatrudnienia województwa mazowieckiego na zmianę gospodarczą,
powszechność działań mających ułatwić przystosowanie rynku pracy do gospodarki niskoemisyjnej, specyfikę
najbardziej pożądanych działań w tym obszarze w przyszłości, a także wpływ transformacji na sytuację kobiet na
rynku pracy;
•
ekonomiczne aspekty zmian – opisuje ocenę zagrożenia badanych branż problemem carbon leakage oraz wpływ
kwestii środowiskowych na podejmowane przez przedsiębiorstwa decyzje, ocenę ekonomicznych rezultatów
wprowadzenia nowego pakietu klimatyczno-energetycznego, a także planowane źródła finansowania
nadchodzących inwestycji przystosowawczych;
•
podejmowane działania – koncentruje się na podejmowanych do tej pory działaniach przystosowawczych do
wymagań gospodarki niskoemisyjnej, motywacjach do nich prowadzących oraz trudnościach napotkanych przy ich
realizacji wśród przedsiębiorstw i jednostek samorządu terytorialnego;
•
planowane działania – skupia się na przedsięwzięciach, które przedsiębiorstwa chcą przeprowadzić w najbliższym
czasie w kontekście zmiany gospodarczej oraz pożądanych przez jednostki samorządu terytorialnego kierunkach
rozwoju odnawialnych źródeł energii;
•
rozwiązania systemowe – gromadzi informacje dotyczące szans rozwoju sieci transportu niskoemisyjnego oraz
budownictwa pasywnego na terenie województwa mazowieckiego;
•
suplement do badania CAWI – zbiera wszelkie interesujące wyniki badania z różnych obszarów, które z różnych
powodów nie zmieściły się w poprzednich fragmentach tej części raportu.
W celu ułatwienia odbioru rezultatów, większość omawianych wyników jest przedstawiona na wykresach leżących na
wysokości danego fragmentu tekstu na przeciwnej stronie publikacji.
Świadomość i ocena przygotowania
Na wykresie 6 przedstawiona jest odpowiedź na pytanie „Jak Pan/Pani ocenia swoją wiedzę na temat sposobów
przystosowania do zmian w otoczeniu gospodarczym?”. Spośród wszystkich ankietowanych, niemal 60% ocenia swoją
wiedzę, jako co najwyżej słabą, z czego 6% twierdzi, że nie posiada jej wcale. Pozytywnie, na tle innych grup respondentów,
prezentują się przedsiębiorstwa branży energetycznej, w których swoją wiedzę za dobrą bądź bardzo dobrą uznaje ponad
60% podmiotów. Z drugiej strony, za najgorzej oceniających swoją wiedzę można uznać przedstawicieli instytucji rynku
pracy, pośród których udział pozytywnych odpowiedzi wynosi tylko 11%.
29
Analizując ocenę przygotowania przedsiębiorstw do zmiany gospodarczej można spostrzec, że za najlepiej przygotowane
uznają się instytucje otoczenia biznesu, wśród których 64% uznało przygotowanie swojego podmiotu za dobre. Po raz
kolejny dobrze wypadają przedsiębiorstwa energetyczne, w których niemal co czwarty uważa się za „Bardzo dobrze
przygotowany”. W ujęciu ogólnym, wśród respondentów, którzy udzielili odpowiedzi innej niż „Nie wiem / nie mam
zdania”, grupy podmiotów pozytywnie i negatywnie oceniające swoje przygotowanie były niemal równoliczne.
Szczegółowe wyniki ze wszystkich grup respondentów przedstawia wykres 7.
Przy analizie odpowiedzi na dwa powyższe pytania nasuwa się wniosek, że występuje wyraźna współzależność między
wiedzą a przygotowaniem podmiotów. Choć trudno określić zależność kauzalną, można stwierdzić intuicyjnie, iż wzrost
jednego pociąga za sobą wzrost drugiego. Dowodzi tego poniższa tabela częstości wystąpień poszczególnych odpowiedzi.
Tabela 9. Tabela krzyżowa odpowiedzi na pytania o wiedzę i stan przygotowania. W tabeli nie została uwzględniona
odpowiedź „Nie wiem / nie mam zdania”
Ocena przygotowania
Ocena wiedzy
30
Bardzo słabo
przygotowany
Słabo
przygotowany
Dobrze
przygotowany
Bardzo dobrze
przygotowany
SUMA
Brak
2
5
5
3
15
Bardzo słaba
9
6
1
0
16
Słaba
6
124
31
4
165
Dobra
4
24
110
12
150
Bardzo dobra
0
3
2
6
11
SUMA
21
162
149
25
357
Źródło - CBI Pro-Akademia na podstawie przeprowadzonego badania CAWI
Tezę powyższą potwierdza także test na korelację rangową Spearman, który wskazuje na umiarkowanie silną pozytywną
6
korelację między odpowiedziami na analizowane pytania.
6
Wskaźnik Rho Spearmana o wartości 0,527 przy poziomie istotności 0,001 na próbie 357 podmiotów.
3%
11%
6%
5%
42%
33%
31
61%
52%
Bardzo dobrze bądź dobrze
Bardzo słabo bądź słabo
86%
Nie mam żadnej wiedzy
Wykres 6. Zestawienie zbiorcze odpowiedzi na pytanie „Jak Pan/Pani ocenia swoją wiedzę na temat sposobów
przystosowania do zmian w otoczeniu gospodarczym?” – przedsiębiorstwa budowlane (wewnętrzny pierścień), wszyscy
respondenci (środkowy pierścień) i instytucje rynku pracy (zewnętrzny pierścień). Źródło - CBI Pro-Akademia na podstawie
przeprowadzonego badania CAWI
Organizacje pracodawców, organizacje zawodowe
Związki zawodowe
7%
4% 7%
14%
13%
Przedsiębiorstwa branży energetycznej
12%
Przedsiębiorstwa branży transportowej
16%
Przedsiębiorstwa branży budowlanej
12%
0%
36%
42%
44%
6%
7%
Instytuty naukowe
42%
54%
9% 4%
51%
61%
17%
29%
4%
3%
64%
43%
4%
2%
30%
21%
40%
9%
39%
12%
25%
Nie wiem / nie mam zdania
Bardzo słabo przygotowany
Dobrze przygotowany
Bardzo dobrze przygotowany
23%
32%
35%
32%
50%
9%
75%
5%
9%
100%
Słabo przygotowany
Wykres 7. Odpowiedź na pytanie „Jak Pan/Pani ocenia przygotowanie Pana/Pani podmiotu do przechodzenia na
gospodarkę niskoemisyjną?” w podziale na grupy respondentów. Źródło - CBI Pro-Akademia na podstawie
Luki wiedzy
Wśród przedsiębiorstw wszystkich branż tylko 36% uważa wiedzę, którą dysponuje, za wystarczającą do podejmowania
decyzji inwestycyjnych związanych z odnawialnymi źródłami energii oraz ograniczeniem emisji. Kolejne 22% nie potrafiło
zidentyfikować brakujących obszarów wiedzy, co oznacza, że wyłącznie co drugie przedsiębiorstwo odczuwa deficyt i potrafi
wskazać dziedziny, których znajomość chciałyby zwiększyć. Zdecydowanie największa luka wiedzy wśród przedsiębiorstw
dotyczy legislacji i obowiązujących regulacji prawnych. Może to wynikać z zamieszania wywołanego przez wprowadzanie
nowych aktów prawnych (np. Ustawa o efektywności energetycznej z kwietnia 2011r.) oraz braku innych kluczowych
regulacji (np. Ustawa o odnawialnych źródłach energii). Przedsiębiorstwa dostrzegły także potrzebę powiększania swojej
32
wiedzy na temat rachunku ekonomicznego konkretnych rozwiązań technologicznych (12%) oraz potencjału odnawialnych
źródeł energii w domenie ich działalności (11%).
Z kolei żadna jednostka samorządu terytorialnego nie uznała swojej wiedzy za wystarczającą. Ponad dwie trzecie
respondentów w tej grupie wskazywało na braki w znajomości legislacji, na kolejnych miejscach wybierając niedostateczny
dostęp do prognoz dotyczących zmian cen energii (19%) oraz ocenę wpływu emisji gazów cieplarnianych na klimat (18%).
Powyższe wyniki zdają się sugerować, że jednostki samorządowe zwracają większą uwagę na rzeczy od nich niezależne oraz
idee i ewentualną społeczną odpowiedzialność podejmowanych działań. Z tego punktu widzenia, przedsiębiorstwa można
uznać za bardziej pragmatyczne.
O to jaką wiedzę należy propagować wśród przedsiębiorstw w celu usprawnienia ich procesu decyzyjnego, zapytane zostały
także podmioty stanowiące ich bezpośrednie otocznie – instytuty naukowe i instytucje otoczenia biznesu. Ich wskazania
pokrywały się z opinią samych zainteresowanych, gdyż aż 69% wskazań dotyczyło obowiązujących regulacji prawnych.
Potwierdza to, że więcej uwagi należy poświęcić legislacji w tym obszarze.
W celu zdefiniowania potencjalnych partnerów w zdobywaniu brakującej wiedzy i niezbędnych informacji, wszystkim
branżom oraz jednostkom samorządu terytorialnego zadano pytanie „Z jakimi podmiotami współpracują/chcieliby
Państwo współpracować w celu zdobycia niezbędnej wiedzy/informacji w związku z inwestycjami wspierającymi niską
emisję?”. Jako partnera do współpracy przedsiębiorstwa najczęściej wskazywały inne firmy. Był to wybór niemal, co
piątego respondenta. Samorządy terytorialne są wskazywane jako potencjalny sojusznik przez 15% ankietowanych. Mile
widziane w partnerstwie mającym na celu zdobycia dodatkowej wiedzy, są instytuty naukowe, które cieszą się uznaniem
w oczach co dziesiątej firmy. Co ciekawe, mniejszą popularnością cieszą się szkoły wyższe (7%) – naturalne źródło
odniesienia w kwestiach naukowych.
Jednostki samorządowe najchętniej współpracują z organizacjami ekologicznymi – niemal co czwarty z nich wskazał na tę
grupę podmiotów. Jest to trzykrotnie częściej niż w przypadku przedsiębiorstw. Drugie i trzecie miejsce to odpowiednio
przedsiębiorstwa (21%) oraz inne jednostki samorządu (15%) – widać więc gotowość do tworzenia regionalnej sieci
współpracy dotyczącej wymiany wiedzy i informacji w celu lepszego przygotowania się do zmiany gospodarczej. Podobnie
jak w poprzednim przypadku, instytuty naukowe cieszą się większym zainteresowaniem niż uczelnie wyższe.
100%
O potencjale OZE w obszarze
funkcjonowania przedsiębiorstwa
75%
69%
68%
O sposobach zwiększania efektywności
energetycznej przedsiębiorstw
O zyskach i stratach wynikających z
zastosowania konkretnych rozwiązań
technologicznych
50%
O obowiązujących regulacjach prawnych
29%
25%
11% 10%12%
14% 14%
19%
16%
18%
8%
O prognozowanych zmianach cen energii
4% 6% 2%
4%
4%
2%
0%
Przedsiębiorstwa
terytorialnego
Instytuty naukowe i
biznesu
O wpływie emisji gazów cieplarnianych na
klimat
Wykres 8. Zestawienie zbiorcze odpowiedzi na pytanie „Jakiej informacji/wiedzy brakuje Państwu przy podejmowaniu
decyzji inwestycyjnych związanych z efektywnością energetyczną, ograniczaniem emisji i OZE?” – przedsiębiorstwa oraz JST
– oraz „Jakiej informacji/wiedzy brakuje, Państwa zdaniem, przedsiębiorcom przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych
związanych z efektywnością energetyczną, ograniczeniem emisji i OZE?” – Instytuty naukowe i Instytucje otoczenia biznesu.
7
/Możliwość wielokrotnego wyboru/ . Źródło - CBI Pro-Akademia na podstawie przeprowadzonego badania CAWI. W celu
zachowania czytelności wykresu, pominięto odpowiedź Inne o przeciętnej liczbie 2% głosów
Szkołami wyższymi
Jednostkami samorządu
terytorialnego
27%
9%
2%
Organizacjami ekologicznymi
24%
Przedsiębiorstwa
7%
10%
8% 5%
14%
8%
21%
Przedsiębiorstwami
15%
Instytutami naukowymi
19%
Instytucjami otoczenia biznesu
Wykres 9. Zestawienie zbiorcze odpowiedzi na pytanie „Z jakimi podmiotami współpracują/ chcieliby Państwo
współpracować w celu zdobycia niezbędnej wiedzy/informacji w związku z inwestycjami wspierającymi niską emisję?”.
/Możliwość wielokrotnego wyboru./ Źródło - CBI Pro-Akademia na podstawie przeprowadzonego badania CAWI. W celu
zachowania czytelności pominięto odpowiedzi Audytorami środowiska, Rządem i Bankami z racji na liczbę głosów mniejszą
niż 5%
7
Z powodu możliwości wskazania więcej niż jednej odpowiedzi w tym pytaniu, tak jak we wszystkich kolejnych z takim dopiskiem, wyniki
mogą sumować się do ponad 100% .
33
Rynek pracy
Optymistycznym spostrzeżeniem dotyczącym mazowieckiego rynku pracy jest pozytywna ocena struktury zatrudnienia
i kwalifikacji pracowników na Mazowszu w kontekście zmiany gospodarczej. Przeciętnie ponad połowa ankietowanych
oceniła je, jako zdecydowanie bądź raczej sprzyjające zmianom, a wyłącznie 16% było innego zdania przy 21%
powstrzymujących się od oceny. Co warte podkreślenia, trzy czwarte instytutów naukowych oraz niemal wszystkie związki
zawodowe i instytucje rynku pracy uznały strukturę zatrudnienia za sprzyjającą zmianom gospodarczym.
Niemniej jednak analiza odpowiedzi na pytanie „Czy spotkali się Państwo z inicjatywami działaniami lokalnymi mającymi na
34
celu przygotowanie rynku pracy na nadchodzące zmiany gospodarcze?” pokazuje, że inicjatywy przygotowujące rynek
pracy na zmiany są rzadkością. Przede wszystkim podkreślić należy fakt, iż ponad połowa instytucji rynku pracy nie była
w stanie określić, czy spotkała się z takimi działaniami. Jest to prawdopodobnie wynik niskiej ogólnej wiedzy i świadomości
dotyczącej zmian wywołanych pakietem klimatyczno-energetycznym wśród instytucji rynku pracy.
Wśród pozostałych grup respondentów, przedsiębiorstwa transportowe i budowlane zazwyczaj nie miały styczności
z żadnymi lokalnymi działaniami mającymi przygotować pracodawców i pracobiorców do zmian – za taką opcją
opowiedziało się odpowiednio 82% i 74% przedsiębiorców z tych branż. Bardziej optymistycznie sytuacja rysuje się
w odpowiedziach przedstawicieli energetyki, wśród których co trzeci respondent miał kontakt z podobnymi inicjatywami.
Konkludując powyższe wyniki można stwierdzić, że działań na rynku pracy jest niewiele bądź też są one mało skuteczne. Za
drugą opcją może przemawiać różnica miedzy liczbą samorządów lokalnych (44%), które się z nimi spotkały, a liczbą
przedsiębiorców, które miały podobne doświadczenia.
Respondenci odpowiadali także na pytanie o to „Jakie działania powinny być (…) podjęte na poziomie regionu, aby
dostosować strukturę zatrudnienia do nadchodzących zmian gospodarczych?” Według respondentów, ewentualne braki
na rynku pracy najlepiej naprawić poprzez promowanie edukacji z zakresu odnawialnych źródeł energii na etapie uczelni
wyższej (co czwarty) ankietowany, a na poziomie szkoły zawodowej (co piąty). Relatywnie często za remedium na problemy
rynku pracy przyjmowane były kampanie medialne promujące zachowania proekologiczne (20%). O 6 punktów
procentowych mniej otrzymały szkolenia dla bezrobotnych odnośnie OZE oraz efektywności energetycznej, jako rezultat
dużej liczby głosów oddanych przez instytucje rynku pracy, dla których jest to naturalny sposób rozwiązania problemów.
W kontekście sytuacji kobiet na rynku pracy, zdecydowana większość podmiotów biorących udział w badaniu (77%) jest
zdania, iż w województwie mazowieckim nie zmieni się ona pomimo transformacji gospodarczej. Odmiennego zdania jest
tylko 13 na 100 respondentów. Jeśli natomiast jakaś zmiana będzie miała miejsce, to w opinii 86% respondentów, którzy
wypowiedzieli się na ten temat – ich pozycja się poprawi.
44%
46%
14%
34%
51%
36%
57%
5%
7%
82%
12%
25%
Nie
35
13%
74%
0%
Tak
11%
14%
50%
75%
100%
Wykres 10. Zbiorcze zestawienie odpowiedzi na pytanie „Czy spotkali się Państwo z inicjatywami działaniami lokalnymi
mającymi na celu przygotowanie rynku pracy na nadchodzące zmiany gospodarcze?” w podziale na grupy respondentów.
.
Promowanie studiów
z zakresu OZE
25%
21%
63%
16%
Organiz. kamp. med.
uświadamiających i
20%
promujących
zachowania przyjazne
środowisku
Wspieranie
szkolnictwa
21%
zawodowego w
dziedzinie energetyki
odnawialnej
14%
Zdecydowanie / raczej nie
Zdecydowanie / raczej tak
Wykres 11. Zestawienie odpowiedzi na pytanie „Czy
obecna
struktura
zatrudnienia
i
kwalifikacje
pracowników
sprzyjają,
Państwa
zdaniem,
przystosowaniu regionu do nadchodzących zmian
gospodarczych?”
zsumowane
odpowiedzi
przedsiębiorstw, instytucji naukowych, związków
zawodowych oraz instytucji rynku pracy. Źródło - CBI ProAkademia na podstawie przeprowadzonego badania
CAWI
Pozostałe 21%
Prowadzenie szkoleń
dla bezrobotnych z
tematyki OZE i
efektywności
energetycznej
Wykres 12. Zestawienie 4 najbardziej popularnych
odpowiedzi na pytanie „Jakie działania powinny być,
Państwa zdaniem, podjęte na poziomie regionu, aby
dostosować strukturę zatrudnienia do nadchodzących
zmian gospodarczych?” wśród instytucji otoczenia
biznesu, instytucji rynku pracy, jednostek samorządu
terytorialnego
oraz
organizacji
pracodawców.
/Możliwość wielokrotnego wyboru. Źródło - CBI ProAkademia na podstawie przeprowadzonego badania
CAW
Ekonomiczne aspekty zmian
Wyniki badania pokazują, iż spośród branż energetycznej, budowlanej i transportowej, przedsiębiorstwa należące do tej
ostatniej uważają się za najbardziej zagrożone problemem carbon leakage. Niemal co 10 respondent z tej grupy uznał, iż
zdecydowanie będzie go on dotyczył, a co 5 określił, że raczej się tak stanie. Obydwa współczynniki są 2,5-krotnie wyższe niż
wśród przedsiębiorstw z obszaru energetyki (odpowiednio 7% i 4%), a wśród wszystkich firm budowlanych tylko 4% w ogóle
uznało się za zagrożone problemem. Takowe rezultaty można uznać za zadziwiające, gdyż transport nie jest uznawany
w literaturze za dział gospodarki najbardziej zagrożony zjawiskiem carbon leakage. Możliwe, iż przedsiębiorstwa, których
duża część kosztów operacyjnych oparta jest na drożejącym paliwie są bardziej świadome, jak bardzo zmiany w cenach
36
energii odbijają się na wyniku finansowym firmy.
Warto zwrócić uwagę, że mimo dostrzegania dużego zagrożenia problemem carbon leakage, respondenci branży
transportowej nie uznają kwestii środowiskowych za istotne w procesie decyzyjnym. Prawie co druga odpowiedź na
pytanie „Jaki wpływ na podejmowane przez Państwa decyzje biznesowe mają kwestie środowiskowe?” brzmiała „Raczej
niewielki”. Podobny rozkład odpowiedzi na to pytanie charakteryzował branżę budowlaną. Zdecydowanie największy nacisk
na kwestie środowiskowe kładzie przemysł energetyczny. Aż 7 na 10 przedsiębiorstw do niego należących określiło wpływ
aspektów ekologicznych za duży, jednak z analizy przedmiotowego badania CAWI nie da się określić, co jest powodem
takiego stanu rzeczy. Odpowiedzi natomiast udziela badanie IDI – podczas wywiadów pogłębionych menedżerowie branży
energetycznej podkreślali kluczowe znaczenie problematyki ochrony środowiska dla rozwoju przedsiębiorstw
energetycznych. Kwestie środowiskowe rzutują znacząco na przychody firm – opłaty za korzystanie ze środowiska,
ewentualne kary, nakłady inwestycyjne nieodzowne z uwagi na dotrzymywanie wymagań środowiskowych, koszty
rekultywacji terenów po zakończeniu działalności np. wydobywczej itp. Niebagatelną rolę odgrywają również kwestie
budowania pozytywnego wizerunku w regionie.
O wpływ idei stabilności ekologicznej na lokalne decyzje spytane zostały także jednostki samorządowe. Na pytanie „W jakim
stopniu decyzje strategiczne i inwestycyjne w regionie uwzględniają kwestie związane z redukcją emisji?”, ok. 50%
przedstawicieli tej grupy respondentów odpowiedziało, że postrzega uwagę przykładaną redukcji emisji za wystarczającą,
podczas gdy 33% jest zdania odmiennego. Jednostki, w których w ogóle nie bierze się tego aspektu pod uwagę oraz
w których jest ona głównym determinantem wyboru stanowią marginalną mniejszość. Ocena ta może być lekko
niepokojąca, gdyż redukcja emisji ma być jednym z priorytetów polityki klimatyczno-energetycznej Unii Europejskiej
w wieloletniej perspektywie finansowania 2014-2020.
8
Wśród jednostek samorządu terytorialnego stwierdzono statystycznie istotną dodatnią zależność o średniej sile między
poziomem przygotowania podmiotu do przejścia na gospodarkę niskoemisyjną a oceną wpływu kwestii redukcji emisji na
proces decyzyjny. Oznacza to, iż prawdopodobieństwo na to, że jednostka jest lepiej przygotowana do transformacji rośnie
wraz ze wzrostem nacisku na aspekty dotyczące emisji przy tworzeniu strategii i planów inwestycyjnych gmin i powiatów
województwa mazowieckiego.
8
Wskaźnik Rho Spearmana o wartości 0,433 przy poziomie istotności 0,005 na próbie 47 podmiotów.
60
45
32
31
30
20
18
15
12
15
3
11
11
5
4
2
0
0
Nie wiem / nie mam
zdania
Zdecydowanie nie
Raczej nie
Raczej tak
2
5
37
Zdecydowanie tak
Wykres 13. Zbiorcze zestawienie liczby odpowiedzi na pytanie „Czy problem carbon leakage (ucieczki dwutlenku węgla)
dotyczy/będzie dotyczył Państwa przedsiębiorstwa?” w podziale na branże. Źródło - CBI Pro-Akademia na podstawie
5
4
1
3
2
2
1
9
17
11
6
1
0
0
1
2
3
4
5
Wykres 14. Sumaryczne przedstawienie par odpowiedzi na pytania „Jak Pan/Pani ocenia przygotowanie Pana/Pani
podmiotu do przechodzenia na gospodarkę niskoemisyjną?” (oś X) oraz „W jakim stopniu decyzje strategiczne
i inwestycyjne w regionie uwzględniają kwestie związane z redukcją emisji?” (oś Y) udzielonych przez jednostki samorządu
terytorialnego. Wielkość balonika oraz liczba w środku prezentują liczbę powtórzeń takiej kombinacji odpowiedzi Kafeteria:
Oś X – 1 - b.słabo przyg, 2 - słabo przyg.,3 - dobrze przyg.,4 - b.dobrze przyg. Oś Y – 1-nie uwzgl.,2 - uwzgl. w stopniu
niezad.,3 - uwzgl. w stopniu zad.,4 - w pełni wzgl. Źródło - CBI Pro-Akademia na podstawie przeprowadzonego badania
CAWI
Wśród przedsiębiorstw oraz jednostek samorządu terytorialnego panuje niepewność co do wpływu na ich sytuację
ekonomiczną transformacji na gospodarkę niskoemisyjną. Odpowiedzi na pytanie „Czy zmiana gospodarcza wpłynie na
Państwa sytuacje ekonomiczną?” nie zna 44% podmiotów. Firmy transportowe najczęściej, bo w 3 przypadkach na 4, były
w stanie udzielić odpowiedzi. Najmniej pewne co do charakterystyk procesu przejścia na gospodarkę niskoemisyjną są
podmioty samorządowe, wśród których aż 56% nie potrafiło określić, czy będzie on miał w ogóle na nie jakiekolwiek
oddziaływanie pozostałych 44%.
Pogłębiając poprzednie pytanie, podmioty uważające, że doświadczą oddziaływania transformacji, zapytano o to, jaki będzie
ono miało charakter – pozytywny czy negatywny. Wśród jednostek samorządu terytorialnego oraz przedsiębiorstw
38
energetycznych przeważały opinie optymistyczne. O poprawie mówiło 52% samorządów i 43% firm z branży, przy
odpowiednio 14% i 35% głosów przeciwnych. Odwrotne proporcje obserwuje się w dwóch pozostałych sektorach
gospodarki – za pogorszeniem opowiada się częściej niż 7 na 10 przedstawicieli transportu i 5 na 10 reprezentantów
budownictwa. Zastanawiające są odpowiedzi tych ostatnich, biorąc pod uwagę, że nie uważają się oni za zagrożonych
carbon leakage, a jedynie 23% respondentów z branży przywiązuje większą wagę do kwestii środowiskowych w momencie
podejmowania decyzji. Tezę o strukturalnie różnej ocenie wpływu w powyższym podziale potwierdza test na równość
9
średnich Levene’a .
Istotnym elementem sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw, o której mowa była powyżej, jest zdolność do finansowania
inwestycji. Przedsiębiorstwa analizowanych branż oraz jednostki samorządowe mają wyraźnie odmienne charakterystyki
źródeł pozyskiwania funduszy na wydatki inwestycyjne w obszarze odnawialnych źródeł energii, efektywności
energetycznej i redukcji emisji. Wszystkie trzy branże relatywnie najczęściej (27%) zamierzają opierać się na funduszach
1
własnych. O /3 rzadziej planują wybierać kredyty bankowe, a dopiero na 3 miejscu – z 13% głosów – znajdują się dotacje
Unii Europejskiej. Zainteresowaniem na poziomie błędu statystycznego, i to tylko wśród przedsiębiorstw energetycznych,
cieszyły się zyski z handlu emisjami. Potwierdza to tezę, iż Europejski System Handlu Emisjami, jeśli nawet będzie
rekompensował firmom wydatki inwestycyjne na redukcję emisji, to dotyczyć to będzie jedynie bardzo nielicznych
podmiotów gospodarczych.
Wśród przedstawicieli samorządu lokalnego, tendencje są inne. Dominującym wyborem są zewnętrzne dotacje unijne
bądź budżetowe – aż 92% wskazań dotyczyło jednej bądź drugiej opcji. Przynajmniej jedną z nich wybrali wszyscy
respondenci, którzy nie odpowiedzieli „Nie wiem / …”. Pozostałe rozwiązania nie przekroczyły 2% głosów. Wskazuje to na
całkowitą niezdolność podmiotów samorządowych do samodzielnego przeprowadzenia jakichkolwiek inwestycji
mających na celu realizację zadań postawionych przed Polską w ramach pakietu klimatyczno-energetycznego.
9
Test Levene’a dla danych o różnej wariancji wskazuje na różnicę średnich przy poziomie istotności 0,001 i próbie 79 obserwacji.
33%
14%
23%
18%
8%
38%
27%
31%
3%
23%
12%
73%
5%
0%
14%
6%
50%
25%
50%
Zdecydowanie ją pogorszy
Raczej ją poprawi
Zdecydowanie ją poprawi
23%
75%
39
100%
Raczej ją pogorszy
Wykres 15. Zestawienie zbiorcze odpowiedzi na pytanie „W jaki sposób zmiana gospodarcza wpłynie na Państwa sytuację
ekonomiczną?” w podziale na grupy respondentów. Źródło - CBI Pro-Akademia na podstawie przeprowadzonego badania
CAWI
Własne zasoby finansowe
27%
Pozostałe
Kredyty bankowe
18%
6% 2%
1%
2%
3%
26%
13%
Nie wiem / nie mam zadania
10%
39%
Narodowe dotacje
53%
Unijne dotacje
Przedsiębiorstwa
terytorialnego
Wykres 16. Zestawienie 5 najbardziej popularnych odpowiedzi na pytanie „Z jakich źródeł planują Państwo korzystać w celu
finansowania inwestycji związanych z OZE, ograniczaniem emisji i efektywnością energetyczną?” w podziale na
przedsiębiorstwa oraz jednostki samorządu terytorialnego. /Możliwość wielokrotnego wyboru. Źródło - CBI Pro-Akademia
na podstawie przeprowadzonego badania CAWI
Podejmowane działania
Ocena własnego stanu przygotowania, w której najlepiej wypadła branża energetyczna, znajduje odzwierciedlenie
w podejmowanych dotychczas działaniach. Odpowiadając na pytanie „Które z poniższych działań podjęło Państwa
przedsiębiorstwo w celu przystosowania się do nadchodzących zmian gospodarczych?” przedsiębiorstwa z tego sektora
gospodarki wskazały przynajmniej jedną aktywność w aż dwóch tzecich przypadków. Ponadto, w tej zawężonej grupie
respondentów, każda firma wskazała przeciętnie 2,6 różnych podjętych działań, co oznacza, że i tym razem energetyka
prezentuje się lepiej niż pozostałe branże. Zestawienie wyników przedstawione jest poniżej.
Tabela 10 Aktywność poszczególnych branż w podejmowaniu działań przystosowawczych.
40
Branża
Udział zaangażowanych
przedsiębiorstw
Współczynnik
aktywności
energetyczna
67%
2,6
transportowa
35%
2,1
budowlana
35%
1,8
We wszystkich branżach najczęściej podejmowanymi działaniami były inwestycje w technologie i urządzenia
energooszczędne oraz zmiana procesu wytwarzania dóbr i świadczenia usług na bardziej efektywny energetycznie.
W przypadku dwóch mniej aktywnych spośród analizowanych sektorów gospodarki, inne rozwiązania były wprowadzane
jedynie przez pojedyncze firmy. W przypadku energetyki, drugą najczęściej wybieraną opcją była inwestycja
w odnawialne źródła energii. Co 5 przedsiębiorstwo uzyskiwało kolorowe certyfikaty lub przechodziło audyt środowiskowy,
a 16 na 100 szukało możliwości dodatkowego zwiększenia efektywności energetycznej bądź najlepszych sposobów na
przystosowanie się do nowych regulacji.
Analizując działania podejmowane przez jednostki samorządu terytorialnego województwa mazowieckiego można
zauważyć, że w większości z nich prowadzona była akcja edukacyjna dotycząca elementów gospodarki niskoemisyjnej (70%)
oraz akcja promująca ideę oszczędzania energii przez członków społeczności lokalnych (63%). Oznacza to, iż jednostki
samorządowe starają się uświadamiać obywateli w kwestiach związanych z odnawialnymi źródłami energii oraz
efektywnością energetyczną. Respondenci często wskazywali też wykorzystanie technologii niskoemisyjnych podczas
remontów i eksploatacji budynków użyteczności publicznej (65%). Odwrotnie sytuacja wygląda w obszarze analiz i strategii
realizowanych w samorządach. Tylko nieliczne gminy i powiaty są w posiadaniu szczegółowych planów rozwoju opartego
o cele nakreślone przez Unię Europejską (11%), a jeszcze mniej stworzyło długoterminowe plany rozwoju w oparciu
o gospodarkę niskoemisyjną (6%). Biorąc pod uwagę przekrojowe rezultaty w tym obszarze, ale także liczbę odpowiedzi
„Nie wiem / nie mam zdania”, rodzi się wrażenie, że jednostki nie posiadają zaplanowanej i świadomie realizowanej
strategii obejmującej wszystkie obszary ich działalności.
A. Prowadzona była/jest
akcja promująca
oszczędność energii
wśród mieszkańców
regionu i
przedsiębiorców na nim
funkcjonujących.
6
5
E. Przygotowana została
szczegółowa mapa
drogowa z etapami
pośrednimi dojścia do
celów postawionych
przed Polską przez UE.
19
16
36
32
41
B. Zorganizowana była/jest
kampania edukacyjna
tłumacząca i promująca
wiedzę z dziedziny
odnawialnych źródeł
energii oraz efektywności
energetycznej.
C. Stosuje się najwyższe
kryteria efektywności
energetycznej
w zamówieniach
publicznych.
5
12
40
14
9
9
11
30
18
2
D. Opracowana została
strategia rozwoju
niskoemisyjnego do
2050r.
20
23
25
30
37
Tak
Nie
Nie wiem
F.
Plany zagospodarowania
przestrzennego
uwzględniają efektywne
wykorzystanie zasobów
naturalnych.
G. Wykorzystywane są
niskoemisyjne
technologie
w odnawianiu,
wyposażaniu
i eksploatacji budynków
użyteczności publicznej.
LEGENDA
Wykres 17. Zestawienie odpowiedzi na pytanie „Proszę stwierdzić, czy na obszarze Państwa jednostki samorządowej„
dokończone punktami A – G udzielone przez jednostki samorządu terytorialnego. Źródło - CBI Pro-Akademia na podstawie
Przedsiębiorstwa zostały zapytane o powód podjęcia działań przystosowawczych. W wyniku analizy można stwierdzić, że
motywacja podmiotów różni się między branżami. Wśród przedsiębiorstw budowlanych, najczęściej wybieraną
odpowiedzą jest potrzeba poprawy własnej pozycji konkurencyjnej (65%), a drugą w kolejności – chęć poszerzenie gamy
oferowanych produktów i usług (50%). Zdecydowanie najmniej istotne było przystosowanie się do obowiązujących
wymagań prawnych, które wskazał co dziesiąty respondent z tej grupy. Powyższe wyniki dowodzą, iż w sektorze
budownictwa kluczowe jest bycie konkurencyjnym na rynku przez oferowanie najnowszych rozwiązań.
Wśród przedstawicieli branży transportowej dwie trzecie firm, jako zachętę do realizacji działań przystosowawczych,
wskazywało możliwość uniknięcia rosnących kosztów – albo operacyjnych, albo związanych z wysoką emisją. Dla
42
przedsiębiorstw transportowych kluczowa jest także zgodność z regulacjami legislacyjnymi, co jako powód zmian wskazało
55% respondentów. W tej sferze gospodarki na Mazowszu, budowanie nowej oferty rynkowej raczej nie odbywa się przez
wprowadzanie bardziej ekologicznych rozwiązań – taką przyczynę wskazało jedynie 15% firm. Podsumowując można
stwierdzić, iż w transporcie u podłoża zmian leży obniżanie kosztów, pozostałe kwestie pozostawiając na nieco dalszym
planie.
Dla przedsiębiorstw z sektora energetycznego dwa kluczowe czynniki wymuszające zmiany to chęć rozszerzania dostępnych
produktów i usług (50%) oraz dostosowanie się do obowiązujących wymogów prawnych (42%). Ponadto, wyniki pokazują,
że energetyka pod względem motywacji jest heterogeniczna, gdyż każda z pozostałych zaproponowanych odpowiedzi
uzyskała umiarkowanie wysoki wynik nie mniejszy niż 16% wskazań.
Ciekawym spostrzeżeniem dotyczącym mazowieckiej gospodarki jest to, że wśród wszystkich grup respondentów
przeciętnie najrzadziej wybieraną odpowiedzią była chęć budowy własnego wizerunku, jako firmy społecznie
odpowiedzialnej. Budową własnej marki poprzez podejmowanie działań proekologicznych zainteresowanych jest jedynie
21% przedsiębiorstw.
Przeprowadzając analizę trudności zgłaszanych przez firmy realizujące przynajmniej jedno działanie przystosowawcze
okazuje się, że w transporcie i budownictwie ponad 67% nie doświadczyło żadnych trudności. Ponadto, zgłaszane przez
nie przeszkody były równomiernie rozłożone między możliwe opcje, z lekkim wyszczególnieniem niejasności legislacyjnych
(15%) oraz niewiedzy odnośnie dostępnych źródeł finansowania (12,5%). Diametralnie inna jest sytuacja w energetyce.
W tej branży co drugie przedsiębiorstwo ma problemy z nieklarowną sytuacją prawną. Istotne są też problemy
z biurokracją, które dotknęły co czwartego respondenta. Jest to szczególnie warte podkreślenia, gdyż problem ten był
wskazywany przez nich samych, a nie wybierany z sugerowanej listy.
W łącznej opinii instytutów naukowych, instytucji otoczenia biznesu oraz związków zawodowych, największą barierą,
wskazaną przez niemal co drugiego respondenta posiadającego zdanie w tej kwestii, jest brak odpowiednio
wykwalifikowanej kadry. Drugim wskazywanym problemem jest brak wystarczającej wiedzy na temat źródeł finansowania
(27%), a trzecie miejsce ex aequo zajmuje niewystarczające know-how oraz niejasności legislacyjne (po 20%). Pokazuje to,
że z perspektywy otoczenia przedsiębiorstw, bariery wydają się być inne niż te rzeczywiście zgłaszane przez decydentów.
0%
8%
10%
5%
Inne
0%
10%
Chęć zaoferowania klientom nowej/konkurencyjnej gamy
produktów/usług
50%
15%
50%
16%
Uniknięcie kosztów związanych z wysoką emisją
24%
Obniżenie kosztów operacyjnych
65%
40%
43
18%
20%
25%
Budowa marki jako społecznie odpowiedzialnej
42%
Przystosowanie się do obowiązujących wymogów prawnych
55%
10%
26%
Poprawa pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa na rynku
0%
65%
25%
25%
40%
65%
50%
75%
100%
Wykres 18. Zestawienie częstości wyboru poszczególnych odpowiedzi na pytanie „Jaki był powód podjęcia przez Państwa
przedsiębiorstwo działań przystosowawczych?” wśród przedsiębiorstw podejmujących przynajmniej jedno działanie
w podziale ze względu na branżę respondentów. /Możliwość wielokrotnego wyboru/. Źródło - CBI Pro-Akademia na
podstawie przeprowadzonego badania CAWI
Nie ma żadnych trudności
11%
Inne - biurokracja
24%
Inne - pozostałe
8%
Niejasności legislacyjne
50%
Niewystarczająca wiedza na temat źródeł finansowania
5%
Brak odpowiedniej infrastruktury
5%
Brak odpowiednio wykwalifikowanych kadr
13%
Brak odpowiedniego know-how
8%
0%
25%
50%
75%
100%
Wykres 19 Zestawienie odpowiedzi na pytanie „Jakie trudności napotkali Państwo podczas dostosowywania działalności
przedsiębiorstwa do wymogów gospodarki niskoemisyjnej?” wśród przedsiębiorstw branży energetycznej. /Możliwość
wielokrotnego wyboru/. Źródło - CBI Pro-Akademia na podstawie przeprowadzonego badania CAWI
Planowane działania
Grupa docelowa przedsiębiorstw została spytana o to, jakie działania planuje realizować w celu przystosowania się do
nowych warunków gospodarczych. Tak jak i w przypadku dotychczas podjętych kroków, najbardziej ambitne plany
posiadają przedstawiciele branży energetycznej. Wśród nich wyłącznie 12% respondentów wybrało opcję „Nie wiem / …”,
a kolejne 23% nie potrafiło wskazać konkretnego działania. Pośród pozostałych 65%, największą popularnością cieszyć się
będą inwestycje w technologie i urządzenia energooszczędne, które wybierać będzie co 3 przedsiębiorstwo z tego sektora.
Jest to także najczęstszy wybór w transporcie – planowany przez co 5 firmę – oraz w budownictwie – przewidywany przez
co 6 respondenta, ex aequo ze zmianą sposobu świadczenia usług i wytwarzania dóbr. Ten ostatni wybór jest zresztą drugim
44
przeciętnie najczęściej wskazywanym rozwiązaniem we wszystkich branżach. Ponadto, struktura odpowiedzi nie uległa
znaczącym transformacjom w porównaniu z omawianym wcześniej pytaniem o dotychczas podjęte działania.
Pytanie o to, w jaki sposób przedsiębiorstwa najlepiej mogą przystosować się do gospodarki niskoemisyjnej zostało
skierowane do ich najbliższego otoczenia – instytucji otoczenia biznesu, instytutów naukowych oraz związków zawodowych.
Ich zdaniem firmy powinny być zdecydowanie bardziej aktywne i wprowadzać niemal dwukrotnie więcej różnych
rozwiązań. W opinii trzech wymienionych grup respondentów, najważniejsze jest zainwestowanie w nowy sprzęt
i technologię (57%), co pokrywa się z planowanymi działaniami w analizowanych branżach. Dalej jednak ugruntowuje się
stwierdzenie, że perspektywa zewnętrzna różni się zacznie od wewnętrznej, gdyż dla otoczenia istotnym punktem jest
stworzenie stanowiska dla osoby, która będzie koordynować przejście na gospodarkę niskoemisyjną (31%), raczej
nieuwzględniana w planach przedsiębiorstw.
Odpowiedzi na pytanie dotyczące przewidywanych barier są zbieżne z odpowiedziami na pytanie odnośnie dotychczas
doświadczanych trudności. Przedsiębiorcy zdecydowanie najbardziej obawiają się niejasności legislacyjnych, ale większy jest
udział przedsiębiorstw, które przewidują braki wiedzy utrudniające pełne wykorzystanie pojawiających się możliwości.
W kontekście przyszłego rozwoju jednostek samorządu terytorialnego, przeanalizowane zostały ich plany rozwoju w oparciu
o różne odnawialne źródła energii. Pomimo dostrzeżonego wcześniej braku planowania strategicznego, tylko dwie spośród
gmin i powiatów objętych badaniem nie były w stanie udzielić odpowiedzi na pytanie „W jakie źródła energii
odnawialnej chcieliby Państwo zainwestować?”. Zdecydowanie najczęstszym wyborem samorządów jest energia
słoneczna, której wykorzystanie chciałoby rozwijać aż 86% respondentów. O 35 punktów procentowych mniejszą
popularnością cieszy się energetyka wiatrowa, co w dalszym ciągu oznacza zainteresowanie, co drugiej jednostki. Trzecim
w kolejności źródłem energii, z którym podmioty tej grupy wiążą nadzieję w przyszłości jest biomasa, jednak skupia się na
niej jedynie 14% respondentów. Zakres przedmiotowy badania nie zakładał pytania o motywację tych wskazań, ale wyniki
zdają się potwierdzać uwagi podniesione wcześniej co do przygotowania analitycznego i strategicznego gmin i powiatów
w tym obszarze. Widoczna jest bardzo wyraźna koncentracja zainteresowania na dwóch rodzajach źródeł, która nie ma
jednoznacznego uzasadnienia w literaturze przedmiotu.
100%
75%
50%
35%
25%
25%
14%
4%
21%
16%
14%
16%
7%
2%
19%
14%
4%
0%
Analiza możliwości
zwiększenia
efektywności
energetycznej firmy
Uzyskanie kolorowych
Inwestycje w
certyfikatów
technologie/ urządzenie
energooszczędne
Opinia IN, IOB i JST
Inwestycje w OZE
Zmiana procesu
wytwarzania dóbr/
świadczenia usług na
bardziej
energooszczędny
Przeciętny udział w dotychczasowych działaniach
Wykres 20. Zestawienie wybranych odpowiedzi na pytanie „Które spośród poniższych działań planują Państwo zrealizować
w celu przystosowania przedsiębiorstwa do zmieniających się warunków gospodarczych?” w podziale na grupy
respondentów wraz z naniesionymi wartościami przeciętnymi odpowiedziami na pytanie o dotychczas podjęte działania
oraz opiniami instytutów naukowych (IN), instytucji otoczenia biznesu (IOB) oraz jednostek samorządu terytorialnego (JST).
/Możliwość wielokrotnego wyboru/ W celu zachowania czytelności pominięto odpowiedzi wybierane rzadziej niż w 5%
przypadków oraz odpowiedzi „Żadne z powyższych”(30%) oraz „Nie wiem / nie mam zdania”(27%). Źródło - CBI ProAkademia na podstawie przeprowadzonego badania CAWI
60
49
50
40
29
30
20
8
10
3
2
2
Energia
geotermalna
Energia wody
Nie wiem / nie
mam zdania
0
Energia Słońca
Energia wiatru
Biomasa
Wykres 21. Odpowiedzi na pytanie „W jakie źródła energii odnawialnej chcieliby Państwo zainwestować?” zadane
jednostkom samorządu terytorialnego. /Możliwość wielokrotnego wyboru/ . Źródło - CBI Pro-Akademia na podstawie
45
Rozwiązania systemowe
Respondenci z branży transportowej oraz jednostki samorządu terytorialnego oceniały szanse na utworzenie regionalnego
i metropolitalnego systemu transportu niskoemisyjnego na terenie Mazowsza. Obydwie grupy były wyjątkowo zgodne
w tym, że jest to raczej mało prawdopodobne (56%) bądź nawet niemożliwe (3%), podczas gdy jedynie co czwarty spytany
podmiot uznał takie rozwiązanie za wysoce prawdopodobne.
Gdyby jednak system miał powstać to inicjatorem takich działań, w opinii obydwu grup, powinien być samorząd wojewódzki
(63%). Niższe szczeble samorządu lokalnego mogłyby rozpocząć tworzenie takiego systemu w oczach 23% przedsiębiorstw,
46
ale same gminy i powiaty są już mniej chętne do działania – te kandydatury zyskały odpowiednio 4% i 11% wskazań wśród
jednostek samorządowych. Popularnym wyborem był też sam marszałek województwa oraz przedsiębiorcy (obydwie opcje
wybierał co 4 respondent). Powyższe odpowiedzi wskazują, że marszałek wraz z samorządem na szczeblu wojewódzkim są
naturalnym regionalnym liderem, jednak przy tak pesymistycznej ocenie prawdopodobieństwa utworzenia ekologicznego
systemu transportu, potrzebne będzie wsparcie także ze strony pozostałych wymienionych podmiotów.
W odróżnieniu od opinii o regionalnej sieci transportu, możliwości rozwoju budownictwa pasywnego w województwie
mazowieckim oceniane są bardzo optymistycznie. Niemal wszyscy respondenci spośród przedsiębiorstw budowlanych oraz
jednostek samorządu terytorialnego (98%) ocenili, że jest szansa na rozwój w tym obszarze. Trzy czwarte respondentów za
główną przeszkodę zgodnie uznało bardzo wysokie koszty budowy. Drugą, choć znacznie rzadziej wybieraną (11%) barierą
jest brak zainteresowania ze strony klientów. Liczba głosów oddanych na inne propozycje pozwala stwierdzić, że dotyczą
one raczej szczególnych sytuacji, a nie utrudnień o charakterze generalnym.
Suplement do CAWI
1)
37% przedsiębiorstw nie będzie poszukiwało pracowników w związku ze zmianą gospodarczą, ale też aż 92%
nie planuje z tego powodu redukcji zatrudnienia.
2)
Najbardziej poszukiwani będą specjaliści (34%), operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń (12%) oraz technicy
i średni personel (12%). Pracodawcy będą głównie poszukiwać osób z wykształceniem wyższym (57%) oraz
średnim (37%). Najbardziej pożądane przez nich ukończone kierunki studiów u absolwentów to inżynieria
środowiska (47%), energetyka (43%), a także ochrona środowiska (27%).
3)
Ponad połowa podmiotów w grupie docelowej nie zna głównych celów pakietu klimatyczno-energetycznego
zwanego 3x20. Na podstawie badania tejże grupy można także stwierdzić, że najbardziej negatywnym
rezultatem wprowadzenia pakietu klimatyczno-energetycznej jest wzrost cen energii dla przemysłu (31%)
oraz gospodarstw domowych (20%), natomiast największą korzyścią jest zwiększenie niezależności
energetycznej Polski (19%) oraz wzrost konkurencyjności naszej gospodarki (18%).
100%
75%
61%
65%
50%
32%
23%
25%
23%
23%
25%
21%
11%
47
4%
0%
Samorządu gminnego
Samorządu
powiatowego
Przedsiębiorstw
Marszałka
województwa
Samorządu
wojewódzkiego
Wykres 22. Zestawienie 5 najbardziej popularnych odpowiedzi przedsiębiorstw branży transportowej oraz jednostek
samorządu terytorialnego na pytanie „Czyja inicjatywa jest, Państwa zdaniem, kluczowa przy stworzeniu regionalnego
i metropolitalnego systemu transportu niskoemisyjnego?”. /Możliwość wielokrotnego wyboru/. W celu zachowania
przejrzystości pominięto odpowiedzi, które były wskazane przez mniej niż 6% respondentów. Źródło - CBI Pro-Akademia na
podstawie przeprowadzonego badania CAWI
4)
Ponad 70% przedsiębiorstw transportowych i budowlanych przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych nie
wykorzystuje prognoz dotyczy zmian cen energii.
5)
Wśród przedsiębiorstw branży energetycznej, instytutów naukowych oraz instytucji otoczenia biznesu panuje
przekonanie, że największy wpływ na wzrost cen energii w województwie mazowieckim będą miały koszty
unowocześnienia sieci dystrybucji (40%), dostosowania źródeł energii do wymogów prawa (33%) oraz wzrost
cen energii na światowych rynkach (30%).
6)
W zgodnej opinii 82% instytutów naukowych i instytucji otoczenia biznesu, najlepszy moment na inwestycje
związane z odnawialnymi źródłami energii i efektywnością energetyczną właśnie nadszedł.
4.4 Podsumowanie badania CAWI
•
Grupą podmiotów najbardziej świadomą, najlepiej przygotowaną do zmian i najbardziej aktywną w zakresie
podejmowanch i planowanych działań jest branża energetyczna, natomiast pozostałe podmioty z dwóch
pozostałych branży – transportowej i budowlanej tracą swoje szanse ze względu na brak kompetentnej kadry
świadomej zmian.
•
Problem carbon leakage na terenie Mazowsza będzie znikomy, a przejście na gospodarkę niskoemisyjną jest
postrzegane przez przedsiębiorców bardziej, jako szansa niż zagrożenie.
48
•
Przedsiębiorstwa,
szczególnie
branży
transportowej
oraz
budowlanej,
są
zbyt
mało
aktywne
w podejmowanych działaniach i zbyt rzadko uwzględniają kwestie środowiska w procesie podejmowania
decyzji.
•
Niejasna sytuacja legislacyjna jest największym hamulcem rozwoju gospodarki niskoemisyjnej na Mazowszu.
•
W badanej grupie docelowej, rozwój wiedzy i świadomości idzie w parze ze stopniem przygotowania danego
podmiotu oraz wpływem kwestii środowiskowych na jego decyzje.
•
Przedsiębiorstwa i jednostki samorządu terytorialnego postrzegają siebie, jako potencjalnych partnerów przy
uzupełnianiu braków wiedzy oraz przystosowywaniu się do wymagań pakietu klimatyczno-energetycznego.
•
Jednostki samorządu terytorialnego, bez celowego dofinansowania z budżetu i Unii Europejskiej, nie będą
w stanie wpierać rozwoju gospodarki lokalnej w oparciu o idee zawarte w pakiecie klimatycznoenergetycznym.
•
W dotychczasowej działalność jednostek samorządowych brak jest dobrze przygotowanej i konsekwentnie
realizowanej strategii, uwzględniającej dostatecznie problematykę ochrony klimatu, co zagraża realizacji
postawionych przed nimi zadań.
•
Przewidywane zmiany gospodarcze nie będą miały większego wpływu na ogólne warunki zatrudnienia,
również z perspektywy kobiet, a sytuacja na rynku pracy w województwie mazowieckim nie ulegnie
zasadniczej zmianie lub, w najlepszym razie, nieznacznie poprawi się.
•
Instytucje rynku pracy są w dużej mierze zupełnie nieprzygotowane do wykorzystania przejścia na
gospodarkę niskoemisyjną na korzyść osób bezrobotnych.
4.5 Wyniki badania IDI
4.5.1
IDI z przedsiębiorcami - wyniki
Zostało zrealizowanych 15 wywiadów indywidualnych z firmami reprezentującymi branże: budowlaną, transportową
i energetyczną. W zakresie realizowanych wywiadów indywidualnych poszukiwane były informacje w następujących
obszarach:
•
identyfikacja podejmowanych przez podmioty działań dostosowawczych do wymogów gospodarki
49
niskoemisyjnej;
•
określenie
barier
oraz
czynników
motywujących
do
podejmowania
działań
dostosowawczych:
uwarunkowania prawne, finansowe, dostęp do informacji, rola instytucji wspierających;
•
prognoza zmiany na mazowieckim rynku pracy w związku z wdrażaniem działań w zakresie zarządzania
zmianą gospodarczą;
•
identyfikacja instytucji, które powinny promować ideę gospodarki niskoemisyjnej.
Z przeprowadzonych wywiadów można sformułować ogólne spostrzeżenia wspólne dla wszystkich grup respondentów:
1)
W żadnej z branży pracodawcy nie przewidują redukcji zatrudnienia.
2)
Czynniki utrudniające dostosowywanie przedsiębiorstw do wymogów gospodarki niskoemisyjnej mają
głównie charakter legislacyjny, finansowy i społeczny.
3)
Wszyscy rozmówcy podkreślali niespójność prawa środowiskowego, utrudnienia administracyjne, brak
kompleksowego planowania na poziomie regionalnym oraz brak systemu zachęt do rozwijania działań
w obszarach tematycznych badania.
4)
Dobrym prognostykiem dla województwa mazowieckiego jest duże znaczenie, jakie przywiązują wszystkie
grupy uczestników badania do kwestii budowania gospodarki niskoemisyjnej, a także baczna uwaga, z jaką
śledzone są prace w tej dziedzinie, podejmowane w świecie i wola nie pozostawania w tyle.
5)
Konieczne jest zintensyfikowanie działań mających na celu przybliżenie założeń gospodarki niskoemisyjnej
zarówno wśród przedsiębiorców, jak i mieszkańców Mazowsza.
A.
Branża budowlana
Zakres podejmowanych działań w celu dostosowania do nadchodzących zmian gospodarczych
Wśród respondentów reprezentujących tę branżę najczęstszym argumentem przemawiającym przeciwko wprowadzaniu
rozwiązań mających na celu redukcję zużycia energii jest rachunek ekonomiczny. Przedsiębiorcy podkreślają, iż główną
przesłanką w podejmowanych działaniach jest zminimalizowanie ponoszonych kosztów w momencie budowy przy
jednoczesnym wypełnianiu narzuconych regulacji prawnych.
Budownictwo pasywne postrzegane jest jako zdecydowanie droższe, na które nie ma popytu na mazowieckim rynku.
Jednocześnie badani respondenci podkreślają, że gdy pojawi się zapotrzebowanie na tego typu budynki, firmy budowlane
dostosują swoją ofertę.
Przedsiębiorstwa branży budowlanej mają wiedzę na temat najnowszych rozwiązań konstrukcyjnych i technologicznych,
jednak nie wykorzystują jej właśnie z powodu małego zainteresowania potencjalnych odbiorców. Zdaniem przedsiębiorców,
zmiana w tym obszarze nastąpi dopiero wówczas, gdy wzrośnie świadomość społeczna mieszkańców Mazowsza, którzy
będą chcieli mieszkać w domach o obniżonym zużyciu energii lub inwestować w nowe technologie, takie jak ogniwa
fotowoltaiczne. W jednej z rozmów padło stwierdzenie, że „ (…) energia elektryczna i ciepło na Mazowszu, a zwłaszcza
w Warszawie, są zbyt tanie, żeby inwestorzy poszukiwali sposobów obniżenia kosztów.”
Rozwiązania energooszczędne w budownictwie zyskają na atrakcyjności, gdy ich cena będzie porównywalna z tradycyjnymi
i obecnie oferowanymi technologiami, a korzyści będą powszechnie znane. „Żeby kogoś niezdecydowanego przekonać,
50
zawsze proponujemy, że możemy go zawieźć na naszą budowę, gdzie te rozwiązania działają już od kilku lat, gdzie można
porozmawiać z klientami, którzy mają już te systemy, można zapytać ich o wady i zalety. Są klienci, którzy przychodzą do nas
już wiedzą czego chcą, ale większość jest niedoinformowana i niezdecydowana. Wtedy zabieramy ich na budowę,
pokazujemy jak to działa, jak wygląda, tłumaczymy, jakie są oszczędności.”
Bariery i czynniki motywujące do podejmowania działań w celu przejścia na gospodarkę niskoemisyjną
Przedsiębiorcy reprezentujący branżę budowlaną, jako przeszkodę w rozwoju ofert związanych z budownictwem
energooszczędnym wskazują obecne regulacje prawne. Z jednej strony, niektórzy uczestnicy rynku, wśród których
najczęściej wymieniani są deweloperzy budowlani, nie inwestują w nic więcej, niż jest wymagane przepisami prawa, gdyż
umniejsza to ich zyski. Z drugiej strony, w wypadku niektórych technologii, takich jak pompy ciepła czy przydomowe
wiatraki, klienci którzy chcą je zastosować spotykają się z tak wygórowanymi wymogami biurokratycznymi, że niekiedy,
nawet po długim czasie walk toczonych z urzędami, sfrustrowani rezygnują, ponosząc straty dochodzą do wniosku, że idea
budowania gospodarki niskoemisyjnej upada w zderzeniu z biurokratyczną rzeczywistością.
Jednocześnie prawodawstwo rozpatrywane jest, jako jeden z elementów mogących przyczynić się do rozwoju tego typu
budownictwa - jeśli normy prawne będą bardziej wymagające, branża budowlana zostanie zobligowana do stosowanie
rozwiązań obniżających zużycie energii w budynkach.
Przedsiębiorstwa są zgodne, co do tego, że poważnym czynnikiem motywującym decyzje inwestorów jest dostępność
źródeł finansowania. Jako jedyny pozytywny przykład w tym zakresie wskazują na dofinansowanie do instalacji
z kolektorami słonecznymi, które znacząco zwiększyło popyt na tego typu rozwiązania. Zdaniem części respondentów,
rozwiązania takie jak subsydia bądź zwolnienia podatkowe, które obniżyłyby koszt ekonomiczny ponoszony przez
mieszkańców Mazowsza, byłyby najskuteczniejszą zachętą do rozwoju budownictwa niskoemisyjnego.
Elementem wartym podkreślania jest fakt, iż badane przedsiębiorstwa posiadają w swej ofercie rozwiązania mające na
celu obniżenie energochłonności budynków, jednakże nie cieszą się one dużą popularnością wśród klientów. Jednocześnie
respondenci deklarują możliwość szybkiego dostosowania oferowanych przez siebie produktów i usług do wymogów
gospodarki niskoemisyjnej, jeśli tylko zwiększy się na nie popyt.
Oczekiwane zmiany na mazowieckim rynku pracy
Wśród badanych przedsiębiorstw branży budowlanej wszyscy respondenci wskazują, iż poziom zatrudnienia w ich
przedsiębiorstwach najprawdopodobniej nie ulegnie redukcji. W sytuacji, gdy pojawi się zapotrzebowanie na nowe
produkty i usługi, firmy przewidują zwiększenie liczby pracowników, którzy są dostępni na mazowieckim rynku pracy.
„W Polsce, w województwie mamy bardzo dobrych inżynierów, jednych z najlepszych na świecie, którzy są bardzo kreatywni.
W polskiej architekturze są umysły, które wymyślają takie rzeczy, które są ewenementem na skalę światową. My Polacy
jesteśmy znani jako najlepsi budowniczowie. (…) Nie ma lepszych fachowców, specjalistów, instalatorów niż my. Dlatego
zmiany w budownictwie powinny u nas odbyć się bezboleśnie jeśli chodzi o specjalistów.”
Instytucje promujące działania na rzecz przejścia na gospodarkę niskoemisyjną
Promocja budownictwa energooszczędnego jest niewystarczająca, nie dociera do szerokiego kręgu potencjalnych
odbiorców, zmniejszając tym samym szanse na jego szybki rozwój. Informacja, jeśli nawet jest dostępna, bardzo często jest
powierzchowna, nieumożliwiająca ewentualnemu inwestorowi rzeczywiste rozważenie zastosowania takich rozwiązań
w swoich decyzjach.
Kampania informacyjna powinna być skierowana nie tylko do przedsiębiorców branży budowlanej, ale także do reszty
społeczeństwa. W działania takie powinny być zaangażowane instytucje naukowe, stowarzyszenia i organizacje branżowe.
Na przykład firmy architektoniczne powinny, podczas konsultacji z klientami, pokazywać rozwiązania z zakresu
budownictwa energooszczędnego i ich zalety. „Punktem wyjścia jest świadomość inwestora, trzeba go wyedukować”
B.
Branża transportowa
Od 1 stycznia 2011 roku obowiązuje norma Euro V określająca poziom emisji spalin dla samochodów osobowych
i ciężarowych o masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 t. Oznacza to, że nowe auta muszą spełniać bardziej restrykcyjne
normy dotyczące emisji spalin. Tym samym przedsiębiorcy, którzy inwestują w nowy tabor, kupują pojazdy bardziej
ekologiczne.
Jeden z respondentów wskazał także na zmianę budynku, w którym mieści się firma na nowszy, mniej energochłonny.
W ten sposób przedsiębiorstwo zmniejszy swoje koszty funkcjonowania związane z opłatami za energię elektryczną
i cieplną.
Jedno z największych mazowieckich przedsiębiorstw transportowych podejmuje wiele działań zmierzających do
dostosowania organizacji ruchu oraz posiadanego taboru do wymagań niskiej emisji. W ciągu ostatnich kilku lat znacznie
zwiększyła się długość buspasów na ulicach, ograniczono liczbę dublujących się linii autobusowych i tramwajowych, a dużą
część z pozostałych skrócono tak, aby kursowały częściej i bardziej regularnie, tworząc przy tym węzły przesiadkowe.
Warszawa pracuje nad stworzeniem sprawnego systemu transportu metropolitalnego, w ramach, którego obecnie już
funkcjonują podwarszawskie pociągi, lokalne linie autobusowe i tramwaje, autobusy miejskie i metro. Wprowadzono
instytucję Wspólnego Biletu, co znacznie usprawnia podróżowanie po całym obszarze metropolitalnym Warszawy. Dzięki
powyższym rozwiązaniom, ale przede wszystkim ze względu na niezmierną uciążliwość w indywidualnym przemieszczaniu
się po stolicy, wielu mieszkańców aglomeracji przesiadło się z własnego samochodu do komunikacji zbiorowej, a centrum
Warszawy jest znacznie mniej zatłoczone. Miasto poddaje próbom testowania 4 autobusy z napędem hybrydowym
i autobus o napędzie elektrycznym. Wszystkie wymienione działania znacznie przyczyniają się do obniżenia emisji, ale
pozostaje wiele innych możliwości organizacyjnych i technicznych, które w krótkim czasie mogłyby zostać
51
zaimplementowane. Niektóre z planowanych działań zyskują uznanie międzynarodowych gremiów i są nagradzane np. za
„innowacyjność technologiczną i ambitne, ale realistyczne” podejście do kwestii transportu zbiorowego.
Sukcesywnie wprowadzane są znane w innych krajach rozwiązania ograniczające ruch samochodowy w centrum miasta:
została zamknięta dla samochodów Trasa W-Z.
W dziedzinie transportu samochodowego podejmowane są działania tworzące podstawy przyspieszenia rozwoju biopaliw
w oparciu o uprawy roślin oleistych, przemysł tłuszczowy i pozyskiwanie biogazu z biogazowni, wysypisk śmieci
i oczyszczalni ścieków, a także prace nad miejskim samochodem elektrycznym.
52
Jeśli chodzi o sektor biokomponentów dla branży paliwowej to jest on w pełni uregulowany, „(…) z jednej strony istnieją
duże ograniczenia i wymagania, każda wyprodukowana tona paliwa musi być zgłoszona, jednak z drugiej strony nie ma
żadnej polityki krajowej, która zachęcałaby do produkcji biopaliw. Jeśli więc jest tylko system kar, to pojawia się nielegalny
import i patologie.” Paliwa alternatywne: biopaliwa, estry, etanol, bioetanol, LCNG obniżają emisję GHG, powodują też
zmniejszenie kosztów użytkowania pojazdów dzięki zmniejszeniu opłat za korzystanie ze środowiska. Jednak tego rodzaju
działania z reguły nie są inicjowane przez przedsiębiorstwa, potrzebny jest system wsparcia. Postęp technologiczny, również
ten w obszarze produkcji biopaliw, generuje koszty, a uzysk ekologiczny nie do końca je rekompensuje.
Bardzo ważnym aspektem działalności przedsiębiorstw transportowych, zarówno publicznych, jak i prywatnych, są kwestie
budowania dobrych relacji z otoczeniem i kreowanie pozytywnego wizerunku na bazie energooszczędności działań,
sprawności organizacyjnej, stabilności i troski o środowisko naturalne.
Przedsiębiorcy branży transportowej dostrzegają korzyści płynące z inwestowania w pojazdy bardziej ekologiczne:
zmniejszenie wydatków na paliwo, a tym samym obniżenie kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa. „Stary tabor
wiąże się z dużymi kosztami, odnowa taboru zmniejsza te koszty i można go dostosować do obecnego zapotrzebowania na
rynku. Spadło też zużycie paliwa, emisja, opłaty z ochrony środowiska mniejsze.” Pasażerowie doceniają oszczędność paliwa
i energii – zmniejszone spalanie i mniejszą ilość spalin i dymów wprowadzanych do atmosfery, szczelne drzwi i okna,
zastosowanie żarówek LED i energooszczędnych. Dużym zainteresowaniem cieszą się nowinki transportowe – autobusy
hybrydowe i elektryczne.
Jednakże istnieją także czynniki natury finansowej, które utrudniają tego typu działania. Są to przede wszystkim koszty
zakupu nowych pojazdów, a także koszty ich serwisowania i napraw po okresie gwarancyjnym. „Po co ja mam kupować
nowe auto, ekologiczne za 500 tysięcy skoro mogę mieć starsze auto za 50 tysięcy, które tę samą pracę wykona? (…) Nowe
auta, po okresie gwarancyjnym są droższe w utrzymaniu i naprawach. Mają jakieś tam filtry, które potrafią kosztować po
5 tysięcy. A kogo stać na takie wymiany? To Polak wymyślił- robi się dziurę w takim filtrze i jeździ się już bez ekologii. Ale się
jeździ. Bo 5 tysięcy nikt nie będzie płacił co trzy miesiące, żeby wymienić filtr. Polak znalazł sposób, przeprogramował
samochód i wszyscy tak jeżdżą.”
Przedsiębiorcy zwracają także uwagę na ograniczony dostęp do biopaliw, zwłaszcza Bioestru B100. „Państwo nie jest
zainteresowane sprzedażą biokomponentów. My jeździmy na B100 w tych okresach wiosna – jesień, ale chcielibyśmy jeździć
też zimą, ale już Orlen wycofał go ze sprzedaży, już go nie ma. Sprzedał taką ilość, jaką musiał, żeby się nie narazić na kary
i teraz Pani tego produktu nie uzyska.”
Sytuacja na rynku samochodów osobowych hybrydowych i elektrycznych jest równie zła. Na Mazowszu, podobnie jak
w pozostałych regionach kraju, występuje niewielkie zainteresowanie samochodami z zasilaniem hybrydowym bądź
elektrycznym. Pojazdy takie są przede wszystkim drogie i trudno dostępne. Co więcej, na terenie województwa
mazowieckiego nie ma infrastruktury, takiej jak np. stacje ładowania baterii elektrycznych, która umożliwiłaby
bezproblemowe użytkowanie tego typu aut. Obecnie dostępnych jest 10 punktów szybkiego ładowania samochodów
elektrycznych o mocy do 22 kW. Punkty są bezpłatne i ogólnodostępne, a ich finansowanie zapewnia RWE.
Ponadto świadomość ekologiczna klientów kupujących auta osobowe jest niska, stąd też głównym czynnikiem
determinującym wybór jest kwestia kosztów eksploatacji związana ze spalaniem. „Klienci kupujący nowe samochody
zwracają przede wszystkim uwagę na cenę, wyposażenie samochodu i jego spalanie. O emisyjność nikt nie pyta. To
sprzedawca mówi czy samochód jest mniej, czy bardziej toksyczny dla środowiska. Dla normalnego klienta jest to kwestia
mało istotna.”
Wraz z modernizacją taboru pracodawcy przewidują wzrost zatrudnienia oraz dokształcanie już zatrudnionych
pracowników. „Już poszukujemy mechaników samochodowych, mechatroników, elektryków. Te nowe pojazdy zasadniczo
różnią się od tych sprzed 20 lat, dlatego poszukujemy nowych specjalistów.” Osoby z takimi kwalifikacjami są dostępne na
mazowieckim rynku pracy.
Świadomość przedsiębiorców w kwestiach przejścia na gospodarkę niskoemisyjną jest zróżnicowana przede wszystkim ze
względu na wielkość firmy. Przedsiębiorstwa duże i średnie monitorują sytuację prawną oraz nowości technologiczne.
Mniejsi przedsiębiorcy wykazują zdecydowanie niższy poziom wiedzy w tym temacie.
Przedsiębiorcy branży transportowej z grupy MŚP nie wskazują instytucji, które powinny animować działania na rzecz
przejścia na gospodarkę niskoemisyjną.
Duże publiczne przedsiębiorstwa transportowe są całkowicie zależne od decyzji administracji regionalnej i miejskiej: Urzędu
Miasta Stołecznego i Marszałka Województwa Mazowieckiego.
Respondenci badania często podkreślali niedostateczną wagę, jaka przywiązywana jest do kwestii obniżania emisji
i wdrażania rozwiązań energooszczędnych w dokumentach strategicznych województwa i miasta stołecznego.
C.
Branża energetyczna
W Warszawie w elektrociepłowniach, jako paliwa używa się 95% węgla i 5% biomasy. Energia odnawialna z odpadów
komunalnych produkowana jest w Zakładzie Unieszkodliwiania Stałych Odpadów Komunalnych, gdzie przekształcanych jest
termiczne 300 tys. ton odpadów rocznie, tj. 38% odpadów zbieranych w Warszawie. Planowana jest jego rozbudowa
i modernizacja do roku 2015 r., a do 2018 roku ma powstać kolejny Zakład Unieszkodliwiania Stałych Odpadów
Komunalnych. Jeśli obecnie udział energii z odpadów komunalnych wynosi mniej niż 1%, to planowany jest wzrost do 4%
w roku 2016.
53
Miasto stołeczne planuje wykorzystanie geotermii do celów grzewczych (centralne ogrzewanie w Wawrze i Ursusie) oraz
rekreacyjnych, a także upowszechnienie w obiektach publicznych paneli słonecznych oraz pomp ciepła.
Podejmowane przez przedsiębiorców branży energetycznej działania są zróżnicowane głównie ze względu na zakres
usług, jakie świadczą badane podmioty. Głównymi firmami, jakie zostały poddane analizie są: producenci energii,
dystrybutorzy energii, podmioty świadczące usługi doradcze oraz przedsiębiorstwa oferujące usługi i produkty związane
z rozwojem energetyki rozproszonej. Dwie ostatnie spośród wyróżnionych rodzajów przedsiębiorstw nie podejmują
żadnych działań dostosowawczych, gdyż nie wymaga tego ich profil działalności. Natomiast producenci energii
skoncentrowani są na sprostaniu wymogom pakietu klimatyczno- energetycznego i wypracowaniu zysku na bazie tzw.
54
kolorowych certyfikatów. W tym celu planowane i prowadzone są działania na rzecz zwiększenia produkcji energii
z odnawialnych źródeł, m. in. poprzez inwestycje w kotły na biomasę. Jednak włączenie odnawialnych źródeł energii
wymaga zewnętrznego wsparcia finansowego, ponieważ przy tradycyjnie prowadzonym rachunku ekonomicznym,
ostateczna cena energii dla klienta końcowego musiałaby wzrosnąć nawet 2- 3-krotnie.
Przedsiębiorstwa energetyczne pracują nad długofalowymi programami rozwoju, które uwzględniają politykę klimatyczną.
Przykładem może być program rozwoju źródeł zdecentralizowanych i wysokosprawnej kogeneracji na skalę mikro wdrażany
przez jednego z producentów energii.
Średnioroczny przyrost zapotrzebowania mocy na terenie aglomeracji warszawskiej kształtuje się obecnie na poziomie 3%.
W okresie 2011-2015 nastąpi największa dynamika wzrostu zapotrzebowania – przewidywany jest wzrost na poziomie 4,8%
średniorocznie.
10
Jak podaje Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, stolica jest jedną z trzech aglomeracji najbardziej zagrożonych blackoutem.
Miasto nie ma żadnych zabezpieczeń, które stanowiłyby gwarancję dostaw energii.
Producenci energii podkreślają, iż głównym czynnikiem motywującym do działań związanych z redukcją emisji CO2 są
polskie regulacje prawne. Przedsiębiorcy zwracają także uwagę na potencjalne trudności w realizacji przyjętych planów pod
względem logistycznym, finansowym, a także legislacyjnym.
Problemy natury logistycznej mogą pojawić się przy dużych inwestycjach w biomasę – przedsiębiorstwa już w tym
momencie dostrzegają niewystarczającą ilość materii i czynią działania umożliwiające dowożenia, lub nawet importowania
jej z odległych regionów. Brak możliwości zaspokojenia popytu lokalną podażą biomasy uniemożliwia nieufność rolników
i ich niechęć do podpisywania długoterminowych kontraktów z przedsiębiorcami, a także konieczność ponoszenia kosztów
wejścia przy założeniu nowych upraw, które podnoszą ceny biomasy na regionalnym rynku.
Poważną barierą dla przedsiębiorstw energetycznych, utrudniającą planowanie i prognozowanie jest brak danych
szczegółowych: „Brakuje danych przekrojowych i regionalnych, dostępne są duże agregaty danych, ale nie ma danych
szczegółowych. Nie ma danych na poziomie regionów i instalacji powyżej 20MW, bo tylko te są w systemie handlu emisjami.
Brak danych oznacza, że nie ma świadomości, że te dane są potrzebne.”
10
Raport z debaty Bezpieczeństwo elektroenergetyczne aglomeracji warszawskiej w aspekcie budowy południowego półpierścienia 400 kV,
Warszawa 18.03.2011 r.
Problemy natury finansowej związane są z dużymi nakładami na inwestycje w alternatywne źródła energii. „Jeśli nie
będziemy mieć wsparcia zewnętrznego, nie będziemy w stanie sfinansować zaplanowanych inwestycji i nie zmniejszymy
emisji dwutlenku węgla do 2020 r.”
Wytwórcy energii spodziewają się dalszego pogorszenia relacji kosztowych, jeśli zostanie wprowadzony obowiązek
wyliczenia wielkości emisji CO2 dla całego łańcuch dostaw biomasy: od wytworzenia, poprzez obróbkę, transport
i magazynowanie surowców biomasowych, służących do produkowania energii.
Problemy natury legislacyjne związane są z niestabilnym prawem i obawą inwestorów przed zmianą obecnie
obowiązujących przepisów. „To co jest bolączką wszystkich inwestorów w Polsce, to problemy legislacyjne związane
z energią elektryczną. Przyszły kształt prawa energetycznego, mechanizm tworzenia cen na rynku energii elektrycznej.”
Tylko kompleksowy system wsparcia, obejmujący zarówno aspekty prawne, społeczne, jak i finansowe, pozwolą Polsce
osiągnąć wyznaczone na 2020 rok cele. „Jeśli nie będzie sensownego systemu wsparcia, pozostaniemy przy węglu.”
Przedsiębiorstwa świadczące usługi związanie z doradztwem i wdrażaniem systemów mających na celu zwiększenie
efektywności energetycznej w różnego typu podmiotach wskazują, jako główną barierę w swej działalności i rozwoju, brak
świadomości wśród potencjalnych klientów. „Świadomość jest bardzo niska. Trzeba sobie otwarcie powiedzieć, że duże
przedsiębiorstwa, producenci i dystrybutorzy energii tę świadomość mają. Natomiast jeśli chodzi o mniejsze
przedsiębiorstwa, czy jednostki samorządu terytorialnego, większość albo w ogóle nie wie o co chodzi, albo mają jakąś
cząstkową wiedzę i podejmują jakieś drobne działania (np. wymiana oświetlenia na energooszczędne).” Ten sam problem
jest sygnalizowany przez przedsiębiorstwa branży energetycznej oferujące produkty i usługi z zakresu energetyki
odnawialnej.
Polityka klimatyczna zakłada zwiększenie udziału OZE do 20% w stosunku do roku 1990, co oznacza de facto
wyeliminowanie 20% węgla z polskiego mixu energetycznego. Aby wyrównać kaloryczność węgla i obniżyć o 20% emisje
CO2 konieczne jest więc wprowadzenie do systemu de facto 40% odnawialnych źródeł energii. Przedsiębiorstwa
energetyczne stają więc przed dwoma zasadniczymi problemami: jak zorganizować procesy logistyczne i technologiczne i jak
skalkulować w nowych warunkach ekonomicznych cenę produkowanej energii.
Jak mówił podczas wywiadu przedstawiciel producenta energii, można te cele osiągnąć własnymi środkami, przerzucając
prawie 100% kosztów na klienta. Urząd Regulacji Energii raczej zaakceptuje podniesienie ceny energii, ponieważ wszystkie
poniesione koszty będą uzasadnione i niezbędne. Jednak firma nie chce pójść tą drogą – powodem jest oczywiście
konkurencja na rynku dostawców energii oraz kwestie wizerunkowe. Akcjonariusze zaakceptują utracone korzyści z tytułu
produkcji energii na bazie np. biomasy, ale pod warunkiem, że pojawią się inne, nowe, bardzo dochodowe kierunki
działalności spółki. Pomysłami na rozszerzenie oferty przedsiębiorstw energetycznych są m.in. przejmowanie funkcji
operatora systemu energetycznego, polegającego np. na przejmowaniu w dzierżawę od firm czy instytucji na terenie
województwa pewnych systemów lub wycinków systemów energetycznych i świadczenie usług operatorskich. Dzięki
angażowaniu się w systemy produkcji i dystrybucji energii na poziomie gminy, przedsiębiorstwa wchodzą na rynek lokalny,
wnoszą korporacyjną kulturę pracy, polegającą na wysokich standardach środowiskowych, nowoczesne technologie
niskoemisyjne i energooszczędne oraz sprawność organizacyjną. W związku z tym wydaje się, że schodzenie dużych
producentów energii na poziom lokalny może być korzystne dla małych gmin oraz dla realizacji celów określonych
w niniejszym badaniu.
55
Kolejnym nowym obszarem działalności energetyki zawodowej jest tworzenie i zarządzanie plantacjami roślin
energetycznych (największym uznaniem, jako roślina energetyczna cieszy się miskantus). Własne uprawy zakładów
energetycznych są próbą zapewnienia ciągłego strumienia dostaw biomasy na swoje potrzeby.
Poważnym wyzwaniem dla Miasta st. Warszawy jest rozdzielne funkcjonowanie producenta i dystrybutorów energii.
Utrudnia to inteligentne zarządzanie energią i integrację systemu energetycznego na bazie GIS.
W związku z przejściem na gospodarkę niskoemisyjną producenci energii nie przewidują masowych zwolnień. Część
56
pracowników może odejść na emeryturę, ale ich miejsca pracy w większości zostaną utrzymane. Przedsiębiorcy deklarują
chęć zatrudniania inżynierów energetyków, którzy są dostępni na mazowieckim rynku, ale poziom ich kompetencji nie jest
zadowalający według przyszłych pracodawców. „Absolwenci są nieprzygotowani, nie mają takiej wiedzy, jakiej my od nich
oczekujemy, jaka nam jest potrzebna.” Przedsiębiorcy zgłaszają zapotrzebowanie zarówno na pracowników
z wykształceniem zawodowym, jak i wyższym. Niestety obecnie realizowane programy nauczania nie spełniają ich
oczekiwań.
Grupą, która powinna być brana pod uwagę przy budowaniu regionalnego rynku pracy w obszarach tematycznych badania
są mieszkańcy wsi. Rolnicy powinni być wyedukowani w zakresie upraw roślin energetycznych, produkcji biopaliw,
korzystania i obsługi urządzeń dla OZE. Budowanie kompetencji mieszkańców wsi w zakresie zawodów pozarolniczych,
wiążących się ze zmianami gospodarczymi jest jednym z kluczowych elementów w inwestowanie rozproszonych systemów
kogeneracji rozproszonej: powstawania lokalnych kotłowni na biomasę, ogrzewania i oświetlenia z wykorzystaniem
kolektorów słonecznych i ogniw PV itd.
Powinien być także opracowany system wsparcia dla tych, którzy chcą rozpocząć uprawę roślin energetycznych. „Ja
rozmawiałem z Ministerstwem Rolnictwa i mój postulat był taki: należy przywrócić zachęty, czy dopłaty do zakładanych
plantacji. Gdyby te pieniądze z budżetu dla rolników były, byłaby pokonana ta bariera wejścia, to byłaby też to zachęta dla
rolników do zakładania plantacji”. Respondenci badania podkreślali, że brak wsparcia finansowego ze strony rządu dla
rolników mogących założyć plantację roślin energetycznych skutkuje niewystarczającą ilością dostępnej biomasy na terenie
naszego kraju i koniecznością importowania jej spoza granic Polski. Pieniądze dziś wydawane na wschód (Białoruś, Ukraina)
na zakup biomasy, mogłyby pozostać w kraju, gdyby systemowo wspomóc rolników w zakładaniu plantacji.
Organizacje pracodawców, naukowcy oraz władze lokalne powinny być zaangażowane w konsultacje nad budowaniem
bezpieczeństwa energetycznego w skali lokalnej. Brakuje kompleksowego podejścia do powyższych kwestii.
Nieświadomość korzyści i zobowiązań zarówno wśród przedsiębiorców, jak i jednostki samorządu terytorialnego jest
główną barierą. „Pokutuje przekonanie, że biedni muszą oszczędzać, że nie stać ich na inne rozwiązania, że nie stać ich
nawet na małe inwestycje, które zwrócą się w przeciągu roku”. Kampanie i działania informacyjne powinny być
zintensyfikowane, prowadzone na szczeblu zarówno międzynarodowym, państwowym, jak i lokalnym. „Za mało jest
konferencji otwartych. Są konferencje zamknięte, branżowe, gdzie powtarzają się prelegenci, gdzie prezentowane są te
same opinie, gdzie są ci sami uczestnicy”. Przedsiębiorstwa mające intensywny kontakt z mniejszymi firmami, gminami
i inwestorami prywatnymi podkreślają także, że kampania promocyjna nie może się opierać na hasłach i ogólnikach, ale
powinna skupić się na przekazaniu konkretnych informacji, pogłębiać wiedzę.
4.5.2
IDI z jednostkami samorządu terytorialnego - wyniki
Wywiady pogłębione zostały przeprowadzone z 5 jednostkami samorządu terytorialnego (trzema Urzędami Miast oraz
dwoma Starostwami Powiatowymi). W zakresie realizowanych wywiadów indywidualnych poszukiwane były informacje
w następujących obszarach:
•
identyfikacja podejmowanych przez podmioty działań dostosowawczych do wymogów gospodarki
niskoemisyjnej;
•
określenie
barier
oraz
czynników
motywujących
do
podejmowania
działań
dostosowawczych:
•
prognoza zmiany na mazowieckim rynku pracy w związku z wdrażaniem działań w zakresie zarządzania
•
określenie możliwości rozwoju budownictwa energooszczędnego i transportu niskoemisyjnego na Mazowszu.
Na podstawie przeprowadzonych wywiadów można sformułować następujące tezy:
1)
Miasto Stołeczne Warszawa realizuje kilka znaczących projektów, w tym projektów unijnych, zmierzających
do przygotowania aglomeracji do zmiany gospodarczej, brakuje rozwiązań systemowych, takich jak zachęt
w postaci lokalnych podatków dla inwestorów zmniejszających emisję, odzyskujących energię, np. podatku
od nieruchomości.
2)
Jednostki samorządu terytorialnego na poziomie powiatów i gmin koncentrują się na realizacji zadań
własnych i zleconych, nie inwestując w działania mające na celu dostosowanie regionu do wymogów
gospodarki niskoemisyjnej.
3)
Barierę dla inwestycji stanowią ograniczenia finansowe.
4)
Mazowiecki rynek pracy nie ulegnie znaczącym zmianom.
5)
Budownictwo pasywne ma małe szanse rozwoju na terenie Mazowsza bez radykalnych zmian w postawach
inwestorów prywatnych i publicznych.
6)
Transport niskoemisyjny powinien zostać wypromowany przez samorząd wojewódzki.
7)
Przeszkoda dla rozwoju przemysłów, związanych z szeroko rozumianą energetyką odnawialną jest niechęć
społeczna.
Większość badanych samorządów ma świadomość nadchodzących zmian i konieczności podejmowanie działań
dostosowawczych.
Jednakże
zakres
przeprowadzanych
inwestycji
koncentruje
się
przede
wszystkim
wokół
termomodernizacji budynków, podłączenia do sieci ciepłowniczej i kanalizacyjnej budynków. „Ekologia kojarzy się z dwoma
rzeczami: ze ściekami i śmieciami. Nie ma natomiast planów co do OZE. Są tylko ogólne zapisy, że będzie się popierać OZE.”
W niektórych regionach województwa prowadzone działania uwzględniają także wymianę starych pieców węglowych
57
w budynkach komunalnych na rozwiązania bardziej ekologiczne, ale tempo i zakres realizacji tych działań są niewielkie, gdyż
jednostce zajmującej się tym obszarem zarządzania brakuje pieniędzy.
W dniu 8 września 2011 roku Rada m.st. Warszawy przyjęła Uchwałą nr XXII/443/2011 „Plan działań na rzecz
zrównoważonego zużycia energii dla Warszawy w perspektywie do 2020 roku”, tzw. Action Plan, który stał się wytyczną
realizacyjną dla m.st. Warszawy w zakresie szeroko rozumianych działań pro-środowiskowych oraz efektywności
energetycznej.
W ramach Planu przewidywane są działania na rzecz poprawy efektywności energetycznej i redukcji emisji gazów
58
cieplarnianych tak, aby w maksymalny sposób wykorzystać potencjał ekonomiczny redukcji emisji CO2 i obniżenia zużycia
energii, co oznacza ograniczenie emisji CO2 o 6.118.995 Mg rocznie.
Realizacja Action Planu pozwoli uzyskać oszczędności w zużyciu energii na poziomie 10 538 185 MWh. Zaplanowane są
następujące działania:
•
rozwijanie i unowocześnianie transportu publicznego w mieście;
•
zmniejszenie emisji gazów i zanieczyszczeń stałych w obiektach energetycznych i transporcie publicznym
w wyniku przejścia na paliwa alternatywne i stosowanie OZE;
•
obniżenie kosztów eksploatacji budynków mieszkalnych i obiektów użyteczności publicznej poprzez
zmniejszenie zużycia energii w wyniku kompleksowych działań termo-modernizacyjnych, modernizacji
i wymiany oświetlenia, wymiany urządzeń biurowych i sprzętu AGD;
•
całkowite nakłady inwestycyjne w „Planie działań na rzecz zrównoważonego zużycia energii dla Warszawy
w perspektywie do 2020 roku” oszacowano na kwotę prawie 16,5 mld PLN i przewidziano do wydatkowania
przez wszystkie zidentyfikowane grupy użytkowników energii.
Część opisanych w Planie zadań została już uruchomiona lub przygotowywane jest ich realizacja, m.in.:
•
prowadzona jest wymiana taboru szynowego i kołowego (obecnie testowane są pojazdy hybrydowe
i elektryczne);
•
planuje się treningi ekojazdy dla kierowców miejskich autobusów;
•
wdrożenie komputerowego Systemu Zarządzania Komunikacją Publiczną;
•
wdrożenie komputerowego Systemu Zarządzania Ruchem w połączeniu z niezbędnymi inwestycjami
drogowymi;
•
uprzywilejowanie pojazdów transportu publicznego poprzez wyznaczanie buspasów;
•
„wspólny bilet” na wszystkie środki transportu publicznego;
•
tworzenie węzłów przesiadkowych;
•
rozwijanie systemu parkingów Park&ride;
•
budowa II linii metra;
•
rozbudowa systemu ścieżek rowerowych;
•
promocja transportu publicznego, np. „Dzień bez samochodu”.
Realizowane są następujące inwestycje w transporcie publicznym:
1) Po pierwsze - rozwój istniejącej sieci:
•
407 km linii tramwajowych z 400 tramwajami;
•
3250 km linii autobusowych z 1500 autobusami.
2) Po drugie - inwestycje w tabor:
•
186 nowoczesnych tramwajów za 1,5 mld zł;
•
168 nowoczesnych autobusów (w tym autobusy hybrydowe) za ponad 200mln zł;
•
17 nowych jednostek dla Szybkiej Kolei Miejskiej za 392 mln zł;
•
35 sześciowagonowych pociągów metra za ponad 1mld zł.
3) Po trzecie - kontrakt na centralną część drugiej linii metra za 4 mld zł
Warszawa jest niewątpliwym liderem w organizacji niskoemisyjnego transportu metropolitalnego na skalę ogólnopolską.
Miasto planuje poprawić oświetlenie ulic i przeprowadzić następujący plan modernizacji:
•
32 000 opraw wymaga kapitalnego remontu;
•
5000 latarni zostanie zmodernizowanych kompleksowo;
•
27 000 latarni zostanie zmodernizowanych częściowo.
Efektem przeprowadzenia modernizacji oświetlenia ulic będzie:
•
redukcja mocy zainstalowanej o 5,3 MW (obecnie 22,7 MW);
•
zmniejszenie zużycia energii o 22,2 GWh rocznie (obecnie 95,1 GWh);
•
redukcja kosztów energii elektrycznej o ok. 8 mln zł rocznie (obecnie ok.35 mln zł);
•
57% redukcji kosztów energii elektrycznej dla zmodernizowanej grupy latarni;
•
23% redukcji kosztów energii elektrycznej w skali całego miasta;
•
zmniejszenie emisji CO2 o 20 tys. ton rocznie.
Urząd Miasta st. Warszawy pilnie przygląda się rozwiązaniom innych aglomeracji „Jestem po rozmowie na temat rozwiązań
nowojorskich w obszarze rozwiązań solarnych dla tego miasta. W kalkulatorze dla tego projektu, w którym analizowało się
koszty inwestycyjne i okres zwrotu, były okienka z dofinansowaniem poszczególnych działań. Bardzo istotnym elementem
były ulgi w podatkach lokalnych i stanowych.”
Tylko jeden z badanych podmiotów, poza Miastem Stołecznym Warszawa, wyraził zainteresowanie inwestycjami
w Odnawialne Źródła Energii i posiadał już plany budowy biogazowni i farmy wiatrowej. Z drugiej strony są powiaty,
w których nie ma żadnych aktualnych planów, analiz lub strategii skupiających się na potencjale i optymalnej ścieżce
rozwoju odnawialnych źródeł energii. „W sumie chyba 4 gminy, z mego powiatu jest 2 albo 3, już nie pamiętam, nie będę się
spierał. (…) Razem piszą projekt i chcą ludziom energię słoneczną, że tak powiem, przybliżyć. I to są takie bardziej jaskółki.”
59
Wszystkie samorządy wskazują jako podstawową barierę brak wystarczających funduszy na realizację inwestycji. Budżet
jakim dysponują jednostki przeznaczany jest przede wszystkim na realizację zadań własnych, jak i zleconych, a często jest
niewystarczający nawet i w tym zakresie. Ograniczenia finansowe blokują inne działania. Ponadto pozyskiwanie
zewnętrznych środków na inwestycje proekologiczne nie jest łatwe. „Każdy wniosek, który my kierujemy o pieniądze, jego
droga jest długa- rok, dwa. Obrót funduszami ekologicznymi jest bardzo powolny i mozolny. (…) Samorządy same powinny
mieć do dyspozycji pieniądze na inwestycje proekologiczne, a nie zgłaszać się po nie do wyższych instancji.” Co więcej,
pieniądze kierowane są głównie na duże projekty, które od razu przyniosą wyraźny efekt, a dopiero w drugiej kolejności
60
można liczyć na realizację projektów małych. Część respondentów ma wrażenie, że przepisy biurokratyczne przy projektach
realizowanych ze środków Unii Europejskiej mają na celu ukaranie podmiotu realizującego za drobne uchybienia i zabranie
wcześniej obiecanej dotacji, niż rzeczywistą troskę o jakość samego projektu.
Podmiot zainteresowanych inwestycjami w OZE wskazywał ponadto na problemy związane z brakiem infrastruktury do
wprowadzania energii do sieci oraz utrudnieniami związanymi z uzyskaniem pozwoleń na budowę elektrowni wiatrowych.
„Uzgodnienia środowiskowe nie są łatwe. Pojawiła się bariera w postaci długoletnich badań nad przelotem ptaków. (…)
Mamy także problem z dostępem do sieci wysokiego napięcia, która jest niezbędna przy tego typu inwestycjach”. Ponadto
instalacje towarzyszące OZE są kosztowne.
Dostrzegany jest także problem w świadomości obywateli i sposobie promowania gospodarki niskoemisyjnej. „A takie
programy, że zrobimy solary, żeby było lepsze środowisko to do 15 lat działa, na przedszkolaki i wyżej. Człowiek potrzebuje,
żeby z tego coś mu zostało (…) No ludzie muszą się przekonać, że dzięki temu, że założyli (nowoczesne urządzenie) to płacą
mniej za energię i że to im się opłaci.” Taki stan rzeczy znacząco utrudnia przeprowadzanie oddolnych zmian. „Generalnie
nie ma w Polsce nastawienia do tego, żeby stosować alternatywne źródła energii.”
Jednostki samorządu terytorialnego nie dysponują wiedzą na temat potencjalnych zmian na regionalnym rynku pracy.
Jednakże wszystkie przebadane podmioty wysuwają tezę, iż bezrobocie nie wzrośnie na skutek zmian związanych
z przejściem na gospodarkę niskoemisyjną.
Podmiot zainteresowany inwestycjami w OZE przewiduje wzrost zatrudnienia w regionie w związku z powstaniem nowych
miejsc pracy. „Wpłyną dodatnio. Jest dużo przedsięwzięć przygotowujących powiat do inwestycji w OZE. To sprawia, iż
region staje się bardziej przyjazny dla inwestorów, będą powstawały nowe miejsca pracy.”
Rynek pracy nie jest w centrum zainteresowań administracji Miasta st. Warszawy ze względu na stosunkowo niską 3,5%
stopę bezrobocia. Tym niemniej, w opinii UM rozwój energetyki odnawialnej i technologii energooszczędnych przekształca
jakościowo rynek pracy, wymusza nowe programy kształcenia na uczelniach. „Widziałem programy kształcenia na uczelni
w Minnesocie, gdzie student, wybierający się na wymianę do Polski musiał sam wykreować projekt, który chciał realizować
w Europie, musiał znaleźć sobie pieniądze na pobyt w naszym kraju, a następnie po okresie 3 miesięcy przedstawiał bardzo
kompetentny efekt swoje pracy grupie ekologów (projekt dotyczył kwestii środowiskowych), którzy zostali zaproszeni na tę
prezentację. To była naprawdę całkowicie świeża analiza procesów migracyjnych na bazie kształcenia i oddziaływania
polityki klimatycznej na rynek pracy w Łodzi, Krakowie i Warszawie.”
Możliwości rozwoju budownictwa energooszczędnego i transportu niskoemisyjnego na Mazowszu
Wszyscy respondenci przewidują, iż zarówno rozwój transportu niskoemisyjnego, jak i budownictwa pasywnego nie
będzie łatwy ze względu na koszty inwestycji.
Transport niskoemisyjny osobowy kojarzony jest przez respondentów z pojazdami elektrycznymi, które być może
w przyszłości zyskają na znaczeniu, jednakże w chwili obecnej są zbyt trudno dostępne. Utworzenie przez samorządy sieci
regionalnej jest mało prawdopodobne ze względów na problem dodatkowych kosztów oraz potencjalnego zarządzania
przedsięwzięciem, które nawet w chwili obecnej, bez inwestycji w nowy tabor, jest często na granicy opłacalności. Transport
towarowy, według przewidywań badanych jednostek samorządu terytorialnego, będzie opierał się na transporcie
kolejowym i rzecznym.
Na niewielką skalę ruszył pilotażowy program e-mobil, finansowany przez RWE Polska, a promowany przez Biuro
Infrastruktury Urzędu m. st. Warszawy, polegający na otworzeniu 10 punktów szybkiego ładowania samochodów
elektrycznych. Zasięg programu jest w ocenie Polskiego Związku Motorowego zdecydowanie niewystarczający:
przedstawiciel PZM podsunął pomysł stworzenia warszawskiego modelu samochodu elektrycznego, który byłby
produkowany w np. w FSO na Żeraniu lub we współpracy z Przemysłowym Instytutem Motoryzacji, a pierwsze modele
byłyby testowane przez np. pracowników Urzędu Miasta.
Tak jak niezadawalający jest stan prac nad miejskim samochodem elektrycznym, tak jeszcze większe zniecierpliwienie budzi
rozwój ścieżek rowerowych i infrastruktury towarzyszącej poruszaniu się na rowerach po mieście. Brakuje nie tylko
wydzielonych pasów ruchu dla rowerzystów, ale także miejsc parkingowych dla rowerów oraz wypożyczalni rowerowych.
Budownictwo energooszczędne jest, w opinii respondentów, zjawiskiem o niewielkiej skali, ale znaczącym potencjale.
Rozwój następuje powoli, gdyż w sytuacji braku przepisów prawa narzucających wyższe normy, na najnowocześniejsze
rozwiązania decydują się nieliczni, których stać na to, by w momencie inwestycji zapłacić więcej. „Coraz częściej nowe domy
zaczynają to mieć, ale nie jest to jeszcze taka masówka, na jaką można by liczyć.”
4.5.3
IDI z instytucjami rynku pracy - wyniki
Wywiady pogłębione zostały przeprowadzone z 4 instytucjami rynku pracy, w tym z dwoma urzędami pracy i jedną agencją
pracy. W zakresie realizowanych wywiadów indywidualnych poszukiwane były informacje w następujących obszarach:
•
prognozy zmiany na mazowieckim rynku pracy w związku z wdrażaniem działań w zakresie zarządzania
•
określenia wpływu przewidywanych zmian na sytuację kobiet na rynku pracy;
•
ocena oferty szkoleniowej i edukacyjnej.
1)
Publiczne instytucje rynku pracy nie mają wiedzy na temat potencjalnych zmian na rynku pracy związanych
z przejściem na gospodarkę niskoemisyjną, nie prowadzą żadnych analiz w tym zakresie, a na chwilę obecną
nie obserwują znaczących zmian w strukturze bezrobocia.
61
2)
Prywatne służby zatrudnienia mają większą wiedzę na temat potencjalnych zmian związanych
z przechodzeniem na gospodarkę niskoemisyjną, od kilku latu obserwują rozwój OZE i zatrudnienia w tym
obszarze na Mazowszu.
3)
Oferta szkoleniowa oferowana przez publiczne służby zatrudnienia nie uwzględnia potencjalnego
zapotrzebowania pracodawców w związku z przejściem na gospodarkę niskoemisyjną.
Badane publiczne instytucje rynku pracy nie mają wiedzy na temat przewidywanych zmian w gospodarce. „Nasza
62
świadomość nie jest wystarczająca. Powinno być jak najwięcej informacji. Ale te informacje docierają do nas w ostatniej
chwili. Świadomość nasza jest pewnie taka, jak i naszych przedsiębiorców- nie ma jej.” Nie prowadzą także analiz i prognoz
związanych z potencjalną zależnością między gospodarką niskoemisyjną a strukturą mazowieckiego rynku pracy.
Koncentrują się na bieżącej działalności. Nie obserwują w chwili obecnej zmian w strukturze zatrudnienia regionu, ani
w zapotrzebowaniu zgłaszanym przez pracodawców. Ponadto przewidują, że jeśli nawet przedsiębiorcy będą podejmować
działania w celu dostosowania swojej działalności do wymogów gospodarki niskoemisyjnej, to nie będzie wiązało się to
bezpośrednio z zapotrzebowaniem na nowych pracowników. „Myślę, że jeśli nawet przedsiębiorcy będą montować nowe
urządzenia, czy wprowadzać nowe technologie, to raczej będą bazować na już zatrudnionych osobach. Po prostu osoby te
zostaną przeszkolone. Nie przewiduję nagłego wzrostu zapotrzebowania na nowych pracowników.”
Inaczej kształtuje się sytuacja wśród podmiotów prywatnych. Na podstawie przeprowadzonego wywiadu można
wnioskować, iż mają one większą świadomość zmian. Od jakiegoś czasu obserwują wzrost zainteresowania osobami
koniecznymi do realizacji nowych inwestycji w OZE na etapie projektów, tzn. specjalistami od zdobywania nieruchomości
i finansów, koordynatorami projektów. W chwili obecnej wzrasta już zainteresowanie pracownikami technicznymi
związanymi z energetyką, gdyż rezultaty inwestycji przechodzą w okres eksploatacji. Jako wynik tego zjawiska instytucje
prognozują wzrost zapotrzebowania na specjalistów także z innych dziedzin, np. ochrony środowiska, budownictwa czy
chemii.
Wraz z wejściem nowej generacji samochodów zapewne rynek wymusi nowe programy edukacyjne. Można się spodziewać,
że nowe technologiczne rozwiązania transportowe zostaną „przyniesione” do Polski z zagranicy przez światowe koncerny
samochodowe i to one wymuszą nowe kwalifikacje. „Trochę szkoda, że sami nie rozwijamy prac badawczo-rozwojowych
w tym zakresie. Moglibyśmy wówczas tworzyć miejsca pracy na zaawansowanym poziomie inżynierskim, a nie tylko
robotniczym, przy taśmie do montowania podzespołów.”
16 września 2011 r., w Mazowieckim Urzędzie Marszałkowskim, w obecności marszałka Adama Struzika, zostało podpisane
porozumienie klastra, którego celem ma być wspólna praca nad polskim samochodem elektrycznym. Porozumienie
podpisali przedsiębiorcy oraz specjaliści z wyższych uczelni oraz instytutów naukowych, ośrodków badawczo-rozwojowych.
Członkami "Fabryki Samochodów Ekologicznych. Klaster" są wyższe uczelnie (Politechnika Łódzka, Politechnika
Warszawska,
Wojskowa
Akademia
Techniczna,
Wyższa
Szkoła
Menedżerska),
instytuty
(Instytut Transportu
Samochodowego, Przemysłowy Instytut Motoryzacji Warszawa, IMS Sp. z o.o. Warszawa), ośrodki badawczo - rozwojowe
(OBR Kowary, Ośrodek Konstrukcyjno Badawczy Jankowski, Goliński s.c. Bukowiec), broker finansowy DG inwest Biała
Podlaska, stowarzyszenia (MSEG POLARAB, Polskie Stowarzyszenie Reklamy), podmioty gospodarcze (AC Balisat Józefów,
AMZ - Kutno, Extreme BLDC Warszawa, INTAP TOBIK S.J. Bukowiec, POMEL Wyszków, ZAP Piastów, SABAJ - SYSTEM
Kraków).
Wpływ przewidywanych zmian na sytuację kobiet na rynku pracy
Z uwagi na brak prowadzonych analiz urzędy pracy nie mają informacji na temat potencjalnego wpływu zmian na sytuację
kobiet. Respondenci zakładają, iż sytuacja kobiet na rynku pracy nie ulegnie zmianie.
Respondent reprezentujący prywatną instytucję rynku pracy obserwuje dwa przeciwne trendy w oddziaływaniu
realizowanych działań na sytuację kobiet. Z jednej strony energetyka jest branżą tradycyjnie „typowo męską”, a z drugiej
strony, szczególnie w procesie planowania i realizacji projektu, a potem w procesie eksploatacji inwestycji, więcej miejsc
pracy tworzonych jest chociażby w finansach co, do których teza o prymacie mężczyzn nie jest prawdziwa. Przewidywany
efekt netto jest więc zbliżony do 0.
Szkolenia i kampanie informacyjne
W ramach organizowanych przez urzędy pracy szkoleń proponowane są obecnym bezrobotnym kursy związane
z fryzjerstwem, bukieciarstwem, księgowością, obsługą maszyn numerycznych. „My dobieramy szkolenia według
zgłaszanego nam zapotrzebowania. My mamy zapotrzebowanie na fryzjerów lub księgowych. Bo nie sztuka jest szkolić ludzi
nawet w nowych zawodach, jeśli oni nie znajdą pracy.” Podmioty nie mają wiedzy na temat oferty szkoleniowej innych
instytucji w regionie.
Urzędy pracy z uwagi na fakt, iż same nie dysponują wystarczająca wiedzą na temat wymogów gospodarki niskoemisyjnej,
nie prowadzą kampanii informacyjnych kierowanych do pracodawców w regionie. Jednakże podmioty te zgłaszają
zapotrzebowanie na takie kampanie kierowane bezpośrednio do nich.
Większe kampanie informacyjne, kierowane zarówno do przedsiębiorców jak i mieszkańców, powinny być organizowane
przez władze lokalne. Dobrymi kanałami dystrybucji takich informacji są także lokalne media czy Internet. „Marketing
szeptany, Internet i media są najlepszymi przekaźnikami tego typu informacji. Te trzy czynniki mają największy wpływ na
kształtowanie się opinii publicznej.”
4.5.4
IDI ze związkami zawodowymi - wyniki
Wywiady pogłębione zostały przeprowadzone z dwoma związkami zawodowymi. W zakresie realizowanych wywiadów
indywidualnych poszukiwane były informacje w następujących obszarach:
•
zmianą gospodarczą.
•
określenia wpływu przewidywanych zmian na sytuację kobiet na rynku pracy.
1)
Struktura zatrudnienia w skali Polski ulegnie zmianie, jednakże na Mazowszu przejście na gospodarkę
niskoemisyjną nie spowoduje znaczącego wzrostu bezrobocia.
2)
Sytuacja kobiet na rynku pracy nie ulegnie zmianie.
63
Związki zawodowe, które wzięły udział w badaniu, nie przewidują zmiany w strukturze zatrudnienia na terenie Mazowsza.
Patrząc w skali ogólnopolskiej istnieje zagrożenie redukcją zatrudnienia w sektorze górnictwa. W województwie
mazowieckim branża energetyczna (wytwórcy energii) od kilku lat ulega przekształceniu i dostosowuje się do wymogów
gospodarki niskoemisyjnej. Zmiany te jednakże nie wiążą się z redukcją zatrudnienia, a raczej z rozwojem inwestycyjnym
i uaktualnianiem kompetencji obecnych pracowników.
W województwie mazowieckim wzrasta bezrobocie, nawet w niektórych zakładach energetycznych, jednakże są to,
64
zdaniem respondentów, zmiany niewynikające z dostosowywaniem przedsiębiorstw do wymogów gospodarki
niskoemisyjnej, ale innych czynników, jak np. restrukturyzacja po zmianie struktury właścicielskiej. „Widzimy, że w regionie
mazowieckim bezrobocie rośnie, ale są to zmiany strukturalne, niewynikające z przyjęcia pakietu klimatycznoenergetycznego.”
Respondenci nie mają wiedzy na temat kwalifikacji i kompetencji, które mogą być potrzebne w regionie, ale są
zadowoleni ze sposobu, w jaki pracodawcy prowadzą politykę kadrową w związku z przystosowaniem do wymagań
gospodarki niskoemisyjnej.
Wpływ przewidywanych zmian na sytuację kobiet na rynku pracy
Z przeprowadzonych rozmów wynika, iż sytuacja kobiet na mazowieckim rynku pracy nie ulegnie zmianie w związku
z przejściem na gospodarkę niskoemisyjną. Przedsiębiorstwo z branży energetycznej, w którym pracował i działał jeden
z respondentów, starało się sprawić, by warunki pracy były bardziej przyjazne dla kobiet, ale były to działania wynikające
z polityki firmy. Co więcej, działania te odniosły raczej niewielki sukces i, choć zatrudnienie kobiet sięga w firmie ok. 10%, to
większość jest zatrudniona w obszarze administracji, a nie przy samym procesie wytwarzania energii. Za przyczyny takiego
stanu rzeczy respondent uznał m.in. specyfikę pracy w trybie ciągłym, którym kobiety zazwyczaj nie są zainteresowane.
4.5.5
IDI z instytucjami naukowymi - wyniki
Wywiady pogłębione zostały przeprowadzone z dwoma instytucjami naukowymi. W zakresie realizowanych wywiadów
indywidualnych poszukiwane były informacje w następujących obszarach:
•
•
określenie
barier
oraz
czynników
motywujących
do
podejmowania
działań
dostosowawczych:
•
identyfikacji instytucji, które powinny promować ideę gospodarki niskoemisyjnej.
1)
Absolwenci uczelni są przygotowani do sprostaniu wymogom gospodarki niskoemisyjnej.
2)
Główne bariery utrudniające przejście na gospodarkę niskoemisyjną wynikają z kwestii finansowych
i świadomości podmiotów na Mazowszu.
3)
Wiedza ekspercka w region jest na wysokim poziomie, ale nie jest ona w odpowiedni sposób wykorzystywana
przez inne podmioty.
Badane podmioty nie mają wiedzy na temat możliwych zmian na rynku pracy. Jednakże są przekonane, że poziom
nauczania na mazowieckich uczelniach jest wysoki, a absolwenci są w pełni przygotowani do sprostania wymogom
pracodawców. Uczelnie techniczne dostosowują swoją ofertę edukacyjną do potrzeb rynku pracy, np. otwierając nowe
kierunki studiów. „My otworzyliśmy taką nową specjalność, która będzie ruszała od wakacji – budownictwo
energooszczędne. (…) O takiej decyzji zadecydowało właśnie chyba trochę zapotrzebowanie.”
Respondenci nie mają wiedzy na temat grup zagrożonych utratą pracy, ani szczegółowych analiz dotyczących potencjalnego
zapotrzebowania na pracowników o określonych kompetencjach i kwalifikacjach.
Bariery związane z rozwojem budownictwa pasywnego wiążą się z czynnikami finansowymi i społecznymi- duży koszt
inwestycji oraz przekonanie, iż dotychczas stosowane rozwiązania są wystarczające sprawiają, iż taka forma budownictwa
nie jest popularna. „To jest kwestia tradycji, ceny- ludzie tych zmian aż tak bardzo nie pragną, poza tym cena jest wyższa.”
Rozwiązania obniżające energochłonność budynków powinny być promowane przede wszystkim poprzez uświadamianie
korzyści potencjalnym odbiorcą. „Gdyby ludzie widzieli wymierną korzyść częściej stosowaliby innowacyjne rozwiązania.”
Rozwój energetyki odnawialnej jest uzależniony przede wszystkim od wsparcia inwestycji na poziomie lokalnym, gminnym
lub gospodarstwa domowego. Niestety jest małe zainteresowanie władz lokalnych tego typu inwestycjami z powodu
ograniczeń finansowych oraz braku świadomości korzyści wynikających z takich działań. „Takie rozwiązania są mało
dostępne, ze względów finansowych, dla przeciętnego gospodarstwa, choć można otrzymać dofinansowanie. Ale rolnikowi
w szczególności trudno jest się starać o takie środki.” Dzieje się tak pomimo tego, że region ma bardzo duży potencjał,
chociażby w obszarze produkcji biomasy. Istnieją gminy, które dostrzegając go starają się integrować społeczność lokalną
wokół takich pomysłów. Sprzyjający takim działaniom jest fakt, że w Warszawie dostępni są eksperci z różnych dziedzin,
którzy są w stanie pomóc z różnymi problemami przy realizacji inwestycji.
Rozwój energetyki rozproszonej, w której mali producenci energii są podłączeni do sieci elektrycznej blokują też bariery
o charakterze finansowo-legislacyjnym, które sprawiają, że rozwiązania takie są nieopłacalne. „Tutaj są także pewne też
bariery o charakterze prawnym – przyłączenia do sieci, drogiego przyłączenia. (...) Osoba prywatna nie może w zasadzie
zająć się produkcją energii.” Pewną nadzieją na przełamanie obecnej sytuacji w tym zakresie pokłada się we wprowadzeniu
rozwiązań Smart Grid.
Działania podejmowane przez władze lokalne mają charakter wybiórczy i zachowawczy. „Nie ma kompleksowej
gospodarki energetycznej w mieście.” Strategie i analizy, które posiadają jednostki samorządowe, które są w dużej mierze
wymagane przez przepisy prawa energetycznego, są bardzo słabej jakości, gdyż przy ich tworzeniu od rezultatu końcowego
ważniejsze było, by jak najmniej na nie wydać. „Gminy płacą jak najmniej, więc mają trochę lipne te opracowania. (…) Więc
są one na półkę, zostało spełnione prawo i nic z nich nie wynika.” Gdyby takie opracowania prezentowały rzetelny poziom
i odzwierciedlały rzeczywistość w sposób obiektywny to przedsiębiorstwa mogłyby z nich korzystać przy podejmowaniu
65
decyzji inwestycyjnej, decydując się na OZE. Takie kompleksowe podejście połączone z odpowiednią wiedzą osób
zatrudnionych we władzach lokalnych jest olbrzymim ułatwieniem dla wszystkich decydentów.
Wiedza ekspercka z zakresu wymogów gospodarki niskoemisyjnej oraz działań umożliwiających dostosowanie regionu do
tychże wymogów jest na Mazowszu dostępna. Powinna być ona przekazywana zarówno mieszkańcom, jak
i przedsiębiorcom i władzy na szczeblu lokalnym. Najefektywniejszym sposobem jest edukacja na poziomie szkolnym.
„Edukacja, edukacja i jeszcze raz przede wszystkim edukacja. Szkoła podstawowa- to tam powinny być wpajane przede
66
wszystkim te wszystkie pojęcia z gospodarką niskoemisyjną. Żeby ludzie mieli świadomość. (…) Dzieci będą edukowały
rodziców.” Pozaszkolne sposoby przekazywanie wiedzy są trudniejsze i odnoszą mniejsze efekty, jednakże powinny być
także prowadzone. Najskuteczniejsze byłyby prezentacje dobrych praktyk z regionu, połączone z wizytami studyjnymi
i przedstawieniem już istniejących rozwiązań. „Teraz w Internecie człowiekowi są w stanie wszystko wcisnąć, przy tej
technice człowiek nie ufa już reklamie. Ale co innego byłoby pojechać i zobaczyć na własne oczy jak to pracuje.” Dorosłych
powinno się edukować także poprzez kursy i szkolenia, dostosowując poziom przekazywanych informacji do wykształcenie
i doświadczenia. Takie działania są już w chwili obecnej prowadzone przez różne fundacje, ale ich skala jest jeszcze dalece
niewystarczająca.
Do efektywnej i przynoszącej wymierne rezultaty promocji tego typu wiedzy i działań potrzebni są lokalni aktorzy. „Moim
zdaniem brakuje liderów lokalnych, gdyby było kilku liderów lokalnych, którzy mają to przebicie i mogliby tę społeczność
poprowadzić, byłoby łatwiej. (…) Ludzie młodzi, wykształceni w zakresie energetyki odnawialnej, którzy chcą coś zmienić
w swoim regionie. Jednak nie mają oni wewnętrznego przekonania, że mogą zmienić świat na poziomie swego środowiska
lokalnego.”
4.5.6
IDI z organizacjami pracodawców i organizacjami zawodowymi - wyniki
Wywiady pogłębione zostały przeprowadzone z 5 instytucjami pracodawców i organizacjami zawodowymi. W zakresie
realizowanych wywiadów indywidualnych poszukiwane były informacje w następujących obszarach:
•
•
określenie
barier
oraz
czynników
motywujących
do
podejmowania
działań
dostosowawczych:
•
diagnoza wpływu wzrostu cen energii na gospodarkę regionu.
1)
Nie są znane dokładne dane dotyczące wzrostu bezrobocia w regionie, ale Mazowsze może być zagrożone
zjawiskiem carbon leakage.
2)
Potencjalne obszary, których zmiany mogą znacznie poprawić możliwości przystosowania gospodarki do
wymagań pakietu klimatyczno-energetycznego to legislacja, finansowanie i świadomość społeczna.
3)
Zmiany wprowadzane w obecnej formie stanowią poważne zagrożenie dla konkurencyjności przedsiębiorstw.
Respondenci maja świadomość nadchodzących zmian gospodarczych, widzą zagrożenie likwidacją miejsc pracy. Branże
zagrożone zjawiskiem carbon leakage to: elektroenergetyka, branża paliwowa, cementowa, papiernicza, samochodowa.
Istnieje realne obawa związana z redukcją zatrudnienia w wyżej wymienionych branżach, jednakże jej skala jest trudna do
oszacowania, szczególnie wśród małych i średnich przedsiębiorstw. Z drugiej strony należy podkreślić, że znikoma jest liczba
zakładów produkcyjnych, które nie podjęły żadnych działań przystosowawczych, a których byt ekonomiczny jest zagrożony
przejściem na gospodarkę niskoemisyjną i może oznaczać ewentualne zamknięcie oznaczające zwolnienie kadry.
Jeden z respondentów, działający w organizacji zrzeszającej przedsiębiorców wyłącznie z obszaru województwa
mazowieckiego podkreślał, że wiele z branż szczególnie energochłonnych, takich jak odlewnie żeliwa, już jakiś czas temu
przeniosły swoją działalność za granicę, głównie do Chin.
Kompleksowe działania ze strony państwa byłyby czynnikiem motywującym przedsiębiorców do podejmowania inwestycji
o charakterze innowacyjnym a, tym samym, dostosowywania ich działalności do wymogów gospodarki niskoemisyjnej.
„Wsparcie inwestycyjne, ulgi, ułatwienia prawne oraz pewność prawa - w ten sposób organy państwowe mogłyby wspierać
polskich przedsiębiorców.” W opinii jednego z respondentów, którego organizacja zrzesza małe i średnie przedsiębiorstwa
z Mazowsza, tylko wprowadzenie systemowych rozwiązań, w których wyraźnie promowane będą rozwiązania
energooszczędne i wykorzystujące OZE, będą w stanie spowodować szybkie przejście na gospodarkę niskoemisyjną.
Pomysłem tego typu mogłyby być zwolnienia podatkowe albo białe certyfikaty, które jednak w chwili obecnej są w fazie
rozwoju.
Podstawową motywacją przedsiębiorstw, w sytuacji, w której działanie nie jest wymuszone sytuacją prawną, jest
uzyskiwanie korzyści ekonomicznej. W związku z tym przeprowadzenie analiz i przedstawienie, w jaki sposób firmy mogą
zyskiwać na nowych rozwiązaniach, jest bardzo potrzebne. Dotychczasowe wyliczenia wskazują, że, pod względem
finansowym, sens niektórych z promowanych rozwiązań jest bardzo wątpliwy.
Na poziomie regionu kluczowe jest stworzenie takich ram działalności, by inwestycje mogły być przeprowadzane
w stabilnych warunkach. W opinii jednego z respondentów, ani Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego, ani
Regionalny Program Operacyjny nie spełniają tego kryterium. Podczas ich tworzenia nie odbyły się odpowiednie konsultacje
z przedsiębiorcami i niezależnymi ekspertami, więc efekt nie przystaje do rzeczywistości.
Główną przeszkodą wymienianą przez respondentów w przystosowaniu się przedsiębiorstw do wymagań gospodarki
niskoemisyjnej stanowi niestabilna sytuacja prawna. Przedsiębiorstwa, niepewne przyszłego kształtu przepisów oraz
interpretacji sytuacji zapisów już dziś istniejących, mają bardzo duże problemy z podejmowaniem jakichkolwiek decyzji
w tym obszarze. Dotyczy to zarówno przyszłości systemu ETS i kształtowanych w nim cen emisji, jak i wysokości dopłat do
energii wytwarzane z odnawialnych źródeł. Niepewność w tym obszarze ciężko jest nawet ująć w prowadzonych przez firmy
analizach wrażliwości, przez co znacząca część inwestycji jest zawieszona do czasu pojawienia się ostatecznych przepisów
oraz jednoznacznej ich interpretacji. Nie jest pomocna atmosfera braku zaufania wytworzona przy okazji tworzenia
regulacji. „A potem są takie kwiatki teraz jak na przykład jeszcze Krajowy Plan Rozdziału Uprawnień na ten okres 2008-12.
I teraz Ministerstwo Środowiska dało projekt rozporządzenia, które zmienia to KPRU i zabiera części przedsiębiorstw
67
uprawnienia, a rezerwy z tego tytułu są przyznane innym. I to jest coś na ostatni rok tego systemu i to jest też dość
dyskusyjne.”
Barierę stanowi brak odpowiednio wykształconych pracowników. Obecnie nie są oni przygotowani do sprostania
nadchodzącym wymogom. Nie ma wystarczającej wiedzy w regionie, ani nawet w skali makro, by efektywnie dostosować
pracowników do nowych wymogów, a tym samym spada szansa na dostosowanie gospodarki, przedsiębiorstw do nowej
rzeczywistości. „Prawie nic się nie robi od strony podażowej w celu przystosowania pracowników do nadchodzących zmian.
(…) Chodzi o inżynierów, ekonomistów, którzy na szerszym rynku (nie regionalnym, nie krajowym, nawet nie europejskim)
mogą zebrać informacje o potrzebach rynku produktów czy usług a potem to przełożyć na przystosowanie firmy do tych
68
potrzeb. (…) Absolwenci kształceni są według starych schematów.” W tym celu powinna być przeprowadzona reforma
szkolnictwa, zarówno wyższego, jak i zawodowego. Ponadto młodzi ludzie powinni mieć możliwość spotkania się z praktyką
w trakcie nauki. Taką możliwość daje organizowanie praktyk i staży. „Studiowanie w trybie przemiennym- rok pracujesz, rok
studiujesz lub miesiąc pracujesz, miesiąc studiujesz. (…) Dysonans między tym co powinno być a co jest pogłębia się.”
Wpływ wzrostu cen energii na gospodarkę regionu
Wzrost cen energii może spowodować przeniesienie energochłonnych zakładów produkcyjnych do krajów, w których
energia jest tańsza. Co więcej, respondenci są zgodni, co do faktu, że obniży się konkurencyjność polskich przedsiębiorstw
i zmniejszy ich możliwość skutecznej działalności, szczególnie na rynku międzynarodowym. Przedsiębiorcy zrzeszeni
w organizacjach już zapowiadają, iż rosnące koszty energii muszą zostać przeniesione na konsumenta końcowego,
w związku z czym można oczekiwać wzrostu cen dóbr i usług. „Z mojego kontaktu, który mam z dużymi przedsiębiorstwami,
rzeczywiście, wszyscy zdają sobie z tego sprawę i, co więcej, prognozy są takie, że te wyższe ceny energii oczywiście odbiją
się na konsumentach.” Prawdopodobnie będzie to miało charakter krajowy, albo nawet unijny, ale respondenci nie
prowadzili w tym obszarze szczegółowych analiz.
Sposobem na zmniejszenie skali powyższych zjawisk w chwili obecnej jest zmiana obowiązujących wymagań wynikających
z dyrektyw Unii Europejskiej w taki sposób, by uwzględniały specyficzne charakterystyki różnych krajów. Powinno się także
chronić najbardziej zagrożone branże oraz wydłużyć okres dostosowawczy, gdyż perspektywa 2020 roku w niektórych
przypadkach jest zbyt krótka. „Bardzo często pojawia się głos, że taki plan rozwoju nie zakłada analizy wpływ
proponowanych zmian na poszczególne gospodarki państw członkowskich. Zakładamy, że nasz przemysł jest równy,
identyczny w każdym kraju i stosujemy jedno rozwiązanie bez zwrócenia uwagi na warunki panujące w poszczególnych
krajach. Natomiast dla Polski może to grozić, po prostu, katastrofą.”
4.5.7
IDI z instytucjami otoczenia biznesu - wyniki
Wywiady pogłębione zostały przeprowadzone z dwoma instytucjami otoczenia biznesu. W zakresie realizowanych
wywiadów indywidualnych poszukiwane były informacje w następujących obszarach:
•
identyfikacja podejmowanych przez przedsiębiorstwa branże energetycznej, budowlanej i transportowej
działań dostosowawczych do wymogów gospodarki niskoemisyjnej;
•
określenie
barier
oraz
czynników
motywujących
do
podejmowania
działań
•
identyfikacji instytucji, które powinny promować ideę gospodarki niskoemisyjnej.
dostosowawczych:
1)
Lokalne instytucje otoczenia biznesu mają niewielką wiedzę w obszarze objętym analizą.
2)
Rozwijanie zasobów wiedzy przedsiębiorstw za pomocą merytorycznych analiz jest najprostszym środkiem
do przyspieszenia procesu zmian.
Zakres podejmowanych działań jest trudny do określenia, gdyż każde przedsiębiorstwo podejmuje indywidualne działania.
U podstaw nowych inwestycji podejmowanych na Mazowszu nie leżą przesłanki związane z efektywnością energetyczną
czy ochroną środowiska. Priorytetowe znaczenia dla tego typu działań ma rachunek ekonomiczny. „Technologie nowe są
stosowane, ale świadomość ekologiczna jest mała i nie jest głównym powodem.”
Kluczową barierą inwestycyjną jest bariera finansowa. Ponoszenie dodatkowych nakładów, które bezpośrednio w krótkim
czasie nie przełożą się na zysk przedsiębiorstwa, jest często rozpatrywane w kategoriach działania nieracjonalnego i nie
wpływa na poziom konkurencyjności podmiotu. Co więcej, nawet w przypadku chęci przeprowadzenia inwestycji, konieczne
jest zewnętrzne wsparcie w tym zakresie, gdyż, szczególnie małych firm, nie stać na implementację rozwiązań, które zwrócą
się dopiero w dłuższym terminie.
Inną kwestią pozostaje świadomość przedsiębiorstw w obszarze zastosowania różnych technologii energooszczędnych.
Mądrze prowadzona kampania informacyjna przedstawiająca wymierne rezultaty podejmowanych działań byłaby bardzo
skutecznym narzędziem motywującym do, przynajmniej, przeanalizowania takich rozwiązań. „Jeżeli uświadomimy pewne
rzeczy dotyczące np. norm, które będą teraz lub za jakiś niedługi czas obowiązywały i możliwości dostosowania się do tych
norm oraz powiemy o efektach bądź nawet zyskach w przyszłości z zastosowania jakiś technologii i ograniczeń emisyjnych to
myślę że to może stopniowo wpływać na podejmowane działania.”
Respondenci nie spotkali się natomiast z głosami mówiącymi wprost o ograniczeniach prawnych czy administracyjnych
związanych z inwestycją w technologie energooszczędne czy odnawialne źródła energii.
Podmioty nie potrafiły wskazać konkretnych instytucji, które powinny zająć się promocją działań na rzecz przejścia na
gospodarkę niskoemisyjną. Określały tylko, że powinny być to podmioty, które cieszą się zaufaniem społecznym i wiedzą
ekspercką w tym obszarze, a także by przekaz był merytoryczny, a nie ideowy.
4.6 Podsumowanie badania IDI
Na Mazowszu występują różnego typu bariery utrudniające dostosowanie się podmiotów do wymogów gospodarki
niskoemisyjnej. Mają one przede wszystkim charakter legislacyjny, finansowy i społeczny.
Niestety niska świadomość wymogów związanych z pakietem klimatyczno- energetycznym zarówno wśród mieszkańców
Mazowsza, jak i przedsiębiorców i innych badanych grup respondentów nie sprzyja przechodzeniu na gospodarkę
niskoemisyjną. Poziom wiedzy wśród podmiotów gospodarczych jest zróżnicowany ze względu na branżę, wielkość
69
przedsiębiorstwa oraz jego lokalizację (w obrębie aglomeracji warszawskiej lub poza nią). Także podmioty mające za zadanie
wspieranie przedsiębiorców w nadchodzącej transformacji prezentują niewystarczający poziom kompetencji.
Obszarem na mapie województwa mazowieckiego, który wyróżnia się pod względem intensyfikacji działań oraz
świadomości badanych podmiotów jest aglomeracja warszawska. Jednakże zakres podejmowanych czynności nie
gwarantuje Warszawie spełnienia wymagań pakietu klimatyczno- energetycznego. Tylko kompleksowe wsparcie
i współpraca przedsiębiorstw z szeroko pojętymi instytucjami otoczenia biznesu dają szansę na efektywniejsze
dostosowanie Mazowsza do wymogów gospodarki niskoemisyjnej. Jednakże nie będzie ona możliwa bez uprzedniego
pogłębienia wiedzy w przedmiotowym temacie oraz przeprowadzenia szeroko zakrojonych kampanii informacyjnych
70
i promujących rozwiązania energooszczędne i niskoemisyjne.
W opinii większości z respondentów nadchodzące zmiany nie wpłyną negatywnie na rynek pracy. Warto jednak zaznaczyć,
że są to osobiste przekonania badanych, gdyż żadna z wyróżnionych instytucji biorących udział w badaniu, nie posiada
wiedzy ani nie prowadzi analiz dotyczących możliwości i skali zagrożenia Mazowsza zjawiskiem carbon leakage. Także
instytucje rynku pracy nie monitorują mazowieckiego rynku pracy pod tym kątem. Dlatego najwiarygodniejszym źródłem
informacji są przedsiębiorcy, którzy jednoznacznie deklarują brak planów redukcji zatrudnienia w związku z przejściem na
gospodarkę niskoemisyjną. Istotnym wydaje się także być fakt, iż pracodawcy sceptycznie oceniają kwalifikacje
i kompetencje absolwentów uczelni wyższych zlokalizowanych na Mazowszu, wskazując, że poziom ich wiedzy jest
niesatysfakcjonujący. Dla kontrastu, instytucje naukowe prezentują inny pogląd uważając, że wiedza ekspercka na
Mazowszu jest dostępna, a absolwenci uczelni wyższych są przygotowani do sprostania wymogom gospodarki
niskoemisyjnej.
Aby dostosować Mazowsze do nadchodzących zmian gospodarczych nieodzowna jest wszechstronna współpraca
podmiotów otoczenia biznesu, instytucji naukowych, przedsiębiorców oraz władz lokalnych.
5 Analiza PEST
Ekonomiczne
Polityczno-Prawne
Typ
otoczenia
Opis najważniejszych zjawisk i trendów
Ocena wpływu trendów na
sytuację przedsiębiorstw
w województwie
mazowieckim
Regulacje prawne, związane z korzystaniem ze środowiska, emisją GHG,
oszczędnością energii
4
Regulacje w zakresie polityki regionalnej i strategii rozwoju lokalnego
3
Polityka podatkowa na poziomie państwa
3
Polityka podatków lokalnych
4
Możliwość dofinansowania przedsięwzięć inwestycyjnych
4
Kompetencje urzędów lokalnych w zakresie problematyki badania
2
Światowe ceny energii, paliw, surowców energetycznych
4
Siła nabywcza na regionalnym rynku (rentowność przedsiębiorstw,
dochody gospodarstw domowych)
3
Poziom bezrobocia, w tym aktywność zawodowa kobiet
2
Stopy procentowe, dostępność kredytów
3
Zdolność do finansowania inwestycji w branży energetycznej z własnych
środków
4
Zdolność do finansowania inwestycji w branży transportowej z własnych
środków
2
Zdolność do finansowania inwestycji w branży budowlanej z własnych
środków
1
Zdolność do nawiązywania współpracy i kooperacji
1
Innowacyjność, przedsiębiorczość i aktywność
4
Carbon leakage
2
Dostępność profesjonalnych analiz, baz danych i prognoz w obszarze
tematycznym badania
2
Budowanie marki i wizerunku pro-środowiskowego branży energetycznej
3
Budowanie marki i wizerunku pro-środowiskowego branży transportowej
1
Budowanie marki i wizerunku pro-środowiskowego branży budowlanej
1
71
Społeczno- kulturowe
Technologiczmne
72
Społeczna akceptacja dla budowania gospodarki niskoemisyjnej
3
Postęp cywilizacyjny (styl życia i zmiany mentalnościowe, znajomość
standardów życia innych krajów)
3
Poziom wykształcenia
4
Znajomość uwarunkowań środowiskowych rozwoju spoołecznogospodarczego
2
Religia i etyka pracy
0
Świadomość praw konsumenckich
3
Kultura pracy w oparciu o zewnętrzne ekspertyzy
0
Prowadzenie i udział w konsultacjach społecznych
2
Stopień zużycia infrastruktury energetycznej
4
Stopień zużycia funkcjonujących technologii
2
Przygotowanie technologiczne do zmian w branży energetycznej
4
Przygotowanie technologiczne do zmian w branży transportowej
2
Przygotowanie technologiczne do zmian w branży budowlanej
3
Szybkość transferu nowoczesnych technologii
1
Prowadzenie własnych badań
1
Zdolność do współpracy nauka-gospodarka
2
Funkcjonowanie standardów jakościowych (ISO, EMAS, LCA)
2
Priorytety władz krajowych i regionalnych względem rozwoju nowych
technologii
2
LEGENDA: Skala wpływu: 4- decydujący, 3- silny, 2- umiarkowany, 1- nieznaczny, 0- brak wpływu
6 Analiza
SWOT
dotycząca
budowania
gospodarki niskoemisyjnej i energooszczędnej
6.1
Silne strony województwa mazowieckiego
1)
Potencjał regionalny do budowanie niezależności energetycznej na bazie lokalnych źródeł energii.
2)
Obecność instytutów naukowych oraz dużych jednostek akademickich, mających potencjał badawczorozwojowy.
3)
Potencjał intelektualny wśród kadry zarządzającej dużych firm, pozwalający na szybkie przystosowanie
przedsiębiorstw do większego popytu na produkty bądź usługi związane z gospodarką niskoemisyjną.
4)
Dostępność materiałów oraz sprzętu technicznego niezbędnych do przeprowadzania zmian po coraz bardziej
konkurencyjnych cenach.
5)
Działalność w regionie dużych, międzynarodowych korporacji oraz największych firm polskich posiadających
ponadprzeciętną świadomość oraz wiedzę przedmiotową.
6)
Stabilny rynek pracy i niskie bezrobocie.
7)
Dostęp do kadry doświadczonej w pozyskiwaniu zewnętrznego kapitału.
8)
Dobra sytuacja makroekonomiczna regionu, ze szczególnym uwzględnieniem roli Miasta Stołecznego
Warszawy będącego lokalnym liderem.
9)
Niskie stopień zależności lokalnej gospodarki od przemysłu zagrożonego problemem carbon leakage.
10) Dobra organizacja stołecznego systemu transportu metropolitalnego ze skoncentrowanym systemem
zarządzania.
11) Plany rozwijania energetyki rozproszonej dzięki wprowadzeniu inteligentnej sieci (ang. Smart grid)
12) Aktywność regionalnych i krajowych organizacji społecznych, które działają na rzecz ochrony środowiska
naturalnego.
13) Działalność klastrów, wspierających zrównoważony rozwój energetyczny województwa.
14) Pozytywne doświadczenia ze współpracy nauki i gospodarki oraz gotowość do budowania regionalnej sieci
współpracy.
15) Rosnąca popularność uczestnictwa w europejskich i światowych inicjatywach na rzecz budowania gospodarki
niskoemisyjnej.
73
6.2 Słabe strony województwa mazowieckiego
1)
Brak skoordynowanych planów infrastrukturalnych: energetycznych, transportowych, drogowych i innych,
istotnych dla rozwoju regionalnego na wszystkich szczeblach administracji.
2)
Zdegradowana infrastruktura elektroenergetyczna, wymagająca poważnych nakładów inwestycyjnych.
3)
Niskie kompetencje kadry urzędniczej oraz zarządzającej średniego szczebla świadomej zmian
gospodarczych, szczególnie w lokalnych urzędach oraz małych i średnich przedsiębiorstwach.
4)
Bardzo słabe przygotowanie instytucji rynku pracy do zmian gospodarczych i brak strategii wykorzystania
zmian gospodarczych na korzyść osób bezrobotnych.
74
5)
Lęk przed zmianami gospodarczymi prowadzący do kierowania wysiłków w stronę negowania procesów
zewnętrznych.
6)
Słaba znajomość celów polityki klimatycznej i pakietu „3x20”.
7)
Niewystarczające oferty edukacyjnej dla rolników i mieszkańców wsi w zakresie upraw roślin energetycznych,
produkcji biopaliw, korzystania i obsługi urządzeń dla OZE.
8)
Brak regionalnego systemu pozyskiwania i dystrybucji biomasy.
9)
Brak systemu produkcji i dystrybucji biopaliw i biogazu, np. dla transportu publicznego.
10) Niedostateczna promocja i edukacja z zakresu technologii niskoemisyjnych, zachowań pro-środowiskowych
i korzystania z odnawialnych źródeł energii na uczelniach i w szkołach zawodowych.
11) Brak regionalnych i lokalnych programów oraz strategii uwzględniających kompleks zagadnień
zrównoważonego rozwoju i rozwoju pro-środowiskowego, które stanowiłyby podstawę podejmowania
decyzji.
12) Niechęć do korzystania z Ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym.
13) Brak regionalnego systemu wsparcia dla działań w kierunku obniżania emisji i oszczędzania energii.
14) Brak ustrukturyzowanego schematu współpracy nauki i gospodarki.
15) Brak platformy informującej o podejmowanych i planowanych działaniach mających wpływ na środowisko
naturalne prowadzonych przez podmioty publiczne, która byłaby skierowana do świata nauki
i przedsiębiorców oraz umożliwiała prowadzenie konsultacji społecznych.
6.3 Szanse województwa mazowieckiego
1)
Wysoki popyt na przetworzoną biomasę energetyczną w krajach UE.
2)
Wzrastająca popularność budownictwa zero energetycznego.
3)
Malejące koszty zakupu i eksploatacji samochodów hybrydowych i elektrycznych.
4)
Zainteresowanie rynków wschodnich autorskimi technologiami w zakresie zrównoważonej energetyki.
5)
Gotowość zagranicznych podmiotów do inwestowania w rozwój zrównoważonej energetyki, niskoemisyjnego
transportu i budownictwa energooszczędnego.
6)
Gotowość partnerów zagranicznych do współpracy z Mazowszem w projektach finansowanych z UE.
7)
Polityka Spójności 2014-2020 i dobre perspektywy dla regionu na pozyskanie dotacji na rozwój gospodarki
niskoemisyjnej i energooszczędnej.
8)
Możliwość wykreowania szans rozwojowych w oparciu o pakiet klimatyczny.
9)
Możliwość organizowania Zielonych Zamówień Publicznych.
10) Rozwój Towarowej Giełdy Energii i strategii hedgingowych.
11) Dostępność nowoczesnych rozwiązań stosowanych w Europie i na świecie, które można zaadaptować do
specyfiki Mazowsza.
12) Relatywnie niski poziom przystosowania sąsiadujących regionów do wymagań gospodarki niskoemisyjnej
stwarzający możliwość uzyskania pozycji regionalnego lidera rozwoju OZE.
13) Rozwój usług związanych ze zdrowiem oraz turystyką wynikający z poprawy istniejącej infrastruktury i stanu
środowiska.
14) Rosnąca społeczna akceptacja dla działań w zakresie budowania energetyki zrównoważonej środowiskowo.
75
6.4 Zagrożenia dla województwa mazowieckiego
1)
Kryzys gospodarczy w strefie Euro, rozlewający się na cała Unię Europejską.
2)
Zmniejszenie nacisku na rozwój odnawialnych źródeł energii przez UE i zmiana priorytetów wydatkowania na
lata 2014-2020.
3)
Obniżenie poziomu dofinansowania dla polskich podmiotów w ramach konkursów UE.
4)
Znaczne zwiększenie polskiego długu publicznego.
5)
Osłabienie się złotówki oznaczające wzrost kosztów importu zaawansowanych technologii oraz podniesienie
76
zagrożenia ubóstwem paliwowym i energetycznym (ang. Fuel and energy poverty).
6)
Bardzo szybki postęp światowy w dziedzinie przemysłów niskoemisyjnych i pogłębiający się dystans
pomiędzy Polską a Europą i światem.
7)
Brak międzynarodowego konsensusu w sprawie redukcji emisji i rozwój tańszych technologii
wysokoemisyjnych w krajach, które nie podpisały protonieunijne.
8)
Spodziewany wzrost cen na rynku surowców energetycznych i opłat za emisję CO2.
9)
Ekspansja tanich technologii i produktów z Chin, Indii, wypierających z rynku polskie produkty i usługi.
10) Niepewność, co do regulacji prawnych, zarówno dotyczących bezpośrednio kwestii gospodarki przyjaznej
środowisku, np. Ustawy o OZE, jak i wpływających na nią pośrednio, np. o gospodarce przestrzennej.
11) Skoncentrowanie się krajowej polityki energetycznej na elektrowni jądrowej i złożach łupkowych.
12) Zbyt słabe parametry techniczne i ograniczona dostępność stacji ładowania akumulatorów elektrycznych.
13) Utrzymywanie się wysokich cen wysokosprawnych urządzeń niezbędnych do rozwoju energetyki
rozproszonej.
7 Wnioski końcowe
7.1
Wnioski ogólne
1)
Ponad połowa podmiotów w grupie docelowej nie zna głównych celów pakietu klimatyczno-energetycznego
zwanego 3x20. Największe obawy przed zmianami gospodarczymi wynikającymi z wdrożenia pakietu wiążą
się ze wzrostem cen energii dla przemysłu (31% odpowiedzi) oraz dla gospodarstw domowych (20%). Z kolei
największych korzyści respondenci upatrywali w zwiększeniu niezależności energetycznej Polski (19%) oraz
we wzroście konkurencyjności naszej gospodarki (18%).
2)
Grupą podmiotów najbardziej świadomą, najlepiej przygotowaną do zmian i najbardziej aktywną w zakresie
podejmowanych i planowanych działań jest branża energetyczna, natomiast podmioty z branży
transportowej i budowlanej tracą swoje szanse ze względu na braku kompetentnej kadry świadomej zmian.
3)
80% respondentów ocenia, że zmiany gospodarcze, związane z tematyka badania będą miały wpływ na ich
sytuację ekonomiczną. Najbardziej zagrożone czują się samorządy lokalne, najlepiej przygotowane na zmianę
są przedsiębiorstwa energetyczne.
4)
Problem carbon leakage na terenie Mazowsza będzie znikomy, a przejście na gospodarkę niskoemisyjną jest
postrzegane przez przedsiębiorców bardziej, jako szansa niż zagrożenie.
5)
Przedsiębiorstwa,
szczególnie
branży
transportowej
oraz
budowlanej,
są
zbyt
mało
aktywne
w podejmowanych działaniach i zbyt rzadko uwzględniają kwestie środowiska w procesie podejmowania
decyzji.
6)
Niejasna sytuacja legislacyjna i brak systemu wsparcia dla działań w kierunku obniżania emisji i oszczędzania
energii są największym hamulcem rozwoju gospodarki niskoemisyjnej na Mazowszu.
7)
W badanej grupie docelowej, rozwój wiedzy i świadomości idzie w parze ze stopniem przygotowania danego
podmiotu oraz wpływem kwestii środowiskowych na jego decyzje.
8)
Jednostki samorządu terytorialnego, poza Urzędem Miasta Stołecznego Warszawy i Mazowieckiego Urzędu
Marszałkowskiego, nie będą w stanie wspierać rozwoju gospodarki lokalnej w kierunku wdrażania idei
zawartych pakiecie klimatyczno-energetycznym bez celowego dofinansowania z budżetu i Unii Europejskiej.
9)
W dotychczasowej działalność jednostek samorządowych brakuje strategii, uwzględniających kompleks
zagadnień zrównoważonego rozwoju i rozwoju pro-środowiskowego.
10) Przewidywane zmiany gospodarcze nie będą miały większego wpływu na ogólne warunki zatrudnienia,
również z perspektywy kobiet, a sytuacja na rynku pracy w województwie mazowieckim nie ulegnie
zasadniczej zmianie lub, w najlepszym razie, nieznacznie poprawi się.
11) Instytucje rynku pracy są w dużej mierze zupełnie nieprzygotowane do wykorzystania przejścia na
gospodarkę niskoemisyjną na korzyść osób bezrobotnych.
12) Wśród przedsiębiorstw branży energetycznej, instytutów naukowych oraz instytucji otoczenia biznesu panuje
przekonanie, że największy wpływ na wzrost cen energii w województwie mazowieckim będą miały koszty
77
unowocześnienia sieci dystrybucji (40%), dostosowania źródeł energii do wymogów prawa (33%) oraz wzrost
cen energii na światowych rynkach (30%).
13) W zgodnej opinii 82% instytutów naukowych i instytucji otoczenia biznesu, najlepszy moment na inwestycje
związane z odnawialnymi źródłami energii i efektywnością energetyczną właśnie nadszedł.
14) Dobrym prognostykiem dla województwa mazowieckiego jest duże znaczenie, jakie przywiązują wszystkie
śledzone są prace w tej dziedzinie, podejmowane w Unii Europejskiej i na świecie i wola nie pozostawania
w tyle.
78
15) Urząd Miasta st. Warszawy realizuje szereg wartościowych zadań, zmierzających do realizacji założeń „3x20”,
lecz działania mają charakter projektowy, a nie strategiczny czy programowy. Przełomem w tym zakresie
może być przyjęty „Plan działań na rzecz zrównoważonego zużycia energii dla Warszawy w perspektywie do
2020 roku.” Szczególnie ważne jest więc, aby zapisy Action Plan’u nie pozostały na papierze, lecz były
permanentnie realizowane.
16) Samorządy lokalne powinny mieć do dyspozycji własne, wydzielone fundusze na inwestycje pro-ekologiczne,
z których mogłyby być finansowane lokalne inwestycje pro-środowiskowe.
7.2 Wnioski dotyczące zagadnień prawnych
1)
Czynniki utrudniające dostosowywanie przedsiębiorstw do wymogów gospodarki niskoemisyjnej mają
głównie charakter legislacyjny, finansowy i społeczny.
2)
Wszyscy rozmówcy podkreślali niespójność prawa środowiskowego, utrudnienia administracyjne, brak
kompleksowego planowania na poziomie regionalnym oraz brak systemu zachęt do rozwijania działań
w obszarach tematycznych badania.
3)
Wobec braku klarownej polityki Państwa w obszarach tematycznych badania, urzędy na wszystkich
poziomach administracji publicznej wykazują umiarkowane zainteresowanie wspieraniem inwestorów, np.
zainteresowanych OZE, dodatkowo mnożąc bariery i często żądając bezwartościowych dokumentów, aby
tylko nie wydać zgody na działania niekonwencjonalne.
4)
Brakuje wysokich norm i standardów w dziedzinach omawianych w badaniu, zmuszających producentów,
inwestorów i końcowych odbiorców do stosowania rozwiązań niskoemisyjnych i energooszczędnych.
5)
Brakuje spójnego i powszechnie dostępnego systemu zachęt różnego typu – finansowych, wizerunkowych dla
stosowania rozwiązań niskoemisyjnych i energooszczędnych.
6)
Istnieje potencjał intelektualny, ekonomiczny, organizacyjny i kadrowy w badanych podmiotach, aby szybko
dostosować oferowane przez siebie produkty i usługi do spełnień założeń gospodarki niskoemisyjnej, jeśli
tylko pojawi się takie wymaganie prawne i zwiększy się popyt na nie.
7)
Niedostateczna waga, jaka przywiązywana jest do kwestii obniżania emisji i wdrażania rozwiązań
energooszczędnych w dokumentach strategicznych województwa, miasta stołecznego rzutuje na plany
rozwojowe i działania przedsiębiorstw.
8)
Zdecydowana większość powiatów i gmin w województwie mazowieckim nie ma żadnych aktualnych planów,
analiz lub strategii skupiających się na potencjale i optymalnej ścieżce rozwoju odnawialnych źródeł energii.
9)
11% badanych samorządów lokalnych jest w posiadaniu planów rozwoju, powiązanych z polityką
klimatyczną, a 6% opracowało długoterminowe plany rozwoju w oparciu o gospodarkę niskoemisyjną.
10) Brakuje skoordynowania planów infrastrukturalnych: energetycznych, transportowych, drogowych i innych,
istotnych dla rozwoju regionalnego na wszystkich szczeblach administracji.
11) Potrzebne jest nowoczesne prawo o zagospodarowaniu przestrzennym.
12) Należy najpierw dokonać inwentaryzacji infrastruktury na szczeblach regionalnym i lokalnym, a następnie
permanentnie ją monitorować.
7.3 Wnioski dotyczące zagadnień promocyjnych
1)
Największa luka wiedzy zarówno wśród przedsiębiorstw, jak i urzędników dotyczy legislacji i obowiązujących
regulacji prawnych w tematyce badania, a także rachunku ekonomicznego konkretnych rozwiązań
technologicznych niskoemisyjnych i energooszczędnych w domenie ich działalności.
2)
Dobrym prognostykiem dla województwa mazowieckiego jest duże znaczenie, jakie przywiązują wszystkie
śledzone są prace w tej dziedzinie, podejmowane w świecie i wola nie pozostawania w tyle.
3)
Promowanie edukacji z zakresu technologii niskoemisyjnych, zachowań pro-środowiskowych i korzystania
z odnawialnych źródeł energii należy prowadzić na uczelniach i w szkołach zawodowych.
4)
Poszukując praktycznej wiedzy w obszarach tematycznych badania przedsiębiorstwa najczęściej wskazywały:
po pierwsze inne firmy, po drugie samorządy terytorialne, po trzecie instytuty naukowe, a na końcu szkoły
wyższe; jednostki samorządowe najchętniej współpracują: po pierwsze z organizacjami pozarządowymi, po
drugie z przedsiębiorstwami i po trzecie z innymi jednostkami samorządu.
5)
Istnieje gotowość do tworzenia regionalnej sieci współpracy w obszarach tematycznych badania.
6)
Konieczne jest zintensyfikowanie działań promocyjnych, mających na celu przybliżenie założeń gospodarki
niskoemisyjnej zarówno wśród przedsiębiorców, jak i mieszkańców Mazowsza.
7)
Wobec braku nowoczesnej, powszechnie dostępnej wiedzy o nowych materiałach i technologiach, a także
o wymaganiach w zakresie efektywności energetycznej, przedsiębiorcy często muszą pełnić funkcje
edukacyjne wobec inwestorów – osób fizycznych i podmiotów gospodarczych.
8)
Istnieje zbyt mała świadomość społeczna na temat korzyści, wynikających z wdrażania technologii
energooszczędnych i niskoemisyjnych.
9)
Zrozumienie dla wymagań i szans, jakie niosą nadchodzące zmiany gospodarcze jest tym większe, im większe
jest przedsiębiorstwo lub gmina.
10) Promocja technologii niskoemisyjnych i energooszczędnych jest zdecydowanie niewystarczająca: dotyczy to
zarówno budownictwa pasywnego, zrównoważonego transportu i energetyki, jak i zastosowania
odnawialnych źródeł energii.
11) W jednostkach samorządowych powinien powstać system doradztwa energetycznego dla mieszkańców
w zakresie energetyki, np. wyboru źródła zasilania w ciepło, możliwości zmiany dostawcy energii elektrycznej,
79
zakupu urządzeń zużywających energię pod kątem ich energooszczędności, zakupu i eksploatacji OZE,
korzystania z transportu zbiorowego.
12) Brakuje platformy informowania podmiotów publicznych, nauki, przedsiębiorców o podejmowanych lub
planowanych działaniach, na której odbywałyby się konsultacje społeczne.
13) Brakuje przepływu informacji pomiędzy nauką i gospodarką w obszarach tematycznych badania.
14) Budową własnej marki poprzez podejmowanie działań proekologicznych zainteresowanych jest jedynie 21%
przedsiębiorstw.
80
15) Najskuteczniejszą formą promocji tematów zarządzania zmianami jest w ocenie respondentów badania
prezentacja dobrych praktyk z regionu i UE, połączona z wizytami studyjnymi, zgodnie z zasadą show-how.
7.4 Wnioski dotyczące branży transportowej i budowlanej
1)
Przedsiębiorcy branży transportowej z grupy MŚP nie wskazują zainteresowania obniżaniem emisji z uwagi
na zbyt wysokie koszty zakupu samochodu hybrydowego, a ponadto zbyt słabe parametry techniczne
i ograniczoną dostępność stacji tankowania biopaliw i stacji ładowania akumulatorów elektrycznych.
2)
Duże publiczne przedsiębiorstwa transportowe takie jak Metro Warszawskie, Zarząd Transportu Miejskiego,
Koleje Mazowieckie są całkowicie zależne od decyzji administracji regionalnej i miejskiej: Urzędu Miasta
Stołecznego i Marszałka Województwa Mazowieckiego.
3)
Pojawiają się pozytywne przykłady współdziałania instytucji publicznych i prywatnych w obszarach
tematycznych badania np. stacje bezpłatnego ładowania samochodów elektrycznych, finansowane przez
RWE.
4)
Przedsiębiorstwa transportowe uważają się za najbardziej zagrożone problemem carbon leakage.
5)
Respondenci, w 63%, uważają, że inicjatorem budowania kompleksowego systemu transportu
niskoemisyjnego w województwie mazowieckim powinien być samorząd wojewódzki.
6)
Przedsiębiorstwa branży budowlanej mają wiedzę na temat najnowszych rozwiązań konstrukcyjnych
i technologicznych, jednak nie wykorzystują jej z uwagi na wyższy poziom kosztów, nieakceptowany obecnie
przez rynek.
7)
Brakuje dostępnych i różnorodnych źródeł finansowania budownictwa energooszczędnego.
8)
Istnieją możliwości rozwoju budownictwa pasywnego w województwie mazowieckim. Niemal wszyscy
respondenci spośród przedsiębiorstw budowlanych oraz jednostek samorządu terytorialnego (98%) ocenili,
że jest szansa na rozwój w tym obszarze.
9)
Przedsiębiorstwa budowlane mają w swej ofercie rozwiązania mające na celu obniżenie energochłonności
budynków, jednakże nie cieszą się one dużą popularnością wśród klientów.
10) Przedsiębiorstwa transportowe i budowlane nie miały styczności z żadnymi lokalnymi działaniami mającymi
przygotować pracodawców i pracobiorców do zmian gospodarczych (82% i 74% odpowiedzi przedsiębiorców
z tych branż).
11) Przedsiębiorstwa budowlane i transportowe nie uznają kwestii środowiskowych za istotne w procesie
decyzyjnym (ponad 50% odpowiedzi).
12) Ponad 70% przedsiębiorstw transportowych i budowlanych przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych nie
wykorzystuje prognoz dotycących zmian cen energii, lecz opiera się na własnym intuicyjnym rozeznaniu
rynku.
7.5 Wnioski dotyczące branży energetycznej
1)
Obecnie w Polsce pracuje 55 cieplnych elektrowni, które wytwarzają 90 proc. energii naszego kraju. Opalane
są one w 60% węglem kamiennym, a w 38% węglem brunatnym. Mamy w Polsce 239 linii przesyłowych
o łącznej długości 13 294 km, w tym jedną o napięciu 750 kV o długości 114 km, 71 linii o napięciu 400 kV
o łącznej długości 5 261 km oraz 167 linii o napięciu 220 kV o łącznej długości 7 919 km i 106 stacji
najwyższych napięć (NN). Gęstość sieci w Europie jest znacznie większa niż w Polsce. Jesteśmy na szarym
2
końcu pod względem długości linii przesyłowych przypadających na 1000 km powierzchni danego kraju. Do
tego stopień zużycia tych linii jest bardzo duży. Linie 220 kV zdekapitalizowane są w 87%, 400 kV w 63%.
2)
Przedsiębiorstwa energetyczne są grupą najbardziej przygotowaną do zmian gospodarczych – 25%
respondentów badania oceniło swoją firmę jako „Bardzo dobrze przygotowaną”.
3)
70% respondentów branży energetycznej określiło wpływ aspektów ekologicznych na własną działalność jako
duży i bardzo duży.
4)
Przedsiębiorstwa zamierzają finansować inwestycje najczęściej (27%) z funduszy własnych. Rzadziej planują
wybierać kredyty bankowe (18%), a dopiero na 3 miejscu – z 13% głosów – znajdują się dotacje Unii
Europejskiej. Zainteresowaniem na poziomie błędu statystycznego, i to tylko wśród przedsiębiorstw
energetycznych, cieszyły się zyski z handlu emisjami.
5)
Dla branży energetycznej głównym czynnikiem motywującym do działań związanych z redukcją emisji CO2 są
regulacje prawne i możliwość osiągnięcia zysku na bazie kolorowych certyfikatów, z użyciem każdej
racjonalnej w skali mikro metody, nawet jeśli jest ona globalnie obciążająca dla środowiska naturalnego przykładem może być spalanie łupin orzecha kokosowego, przywożonych do polskich elektrociepłowni m.in.
z Brazylii.
6)
Ewidentnie nie działa system, który zobowiązywałby producenta energii do wyliczenia wielkości emisji CO2
podczas wytworzenia i transportu surowców biomasowych do produkowanej energii.
7)
Nie prowadzony jest audyt energetyczny łańcucha dostawców biomasowych surowców energetycznych, tak
jak ma to miejsce np. w systemie belgijskim (Walonia).
8)
Nie ma systemu zachęt i udogodnień dla producentów energii z OZE, jest natomiast ustawowy obowiązek
zakupu energii, wyprodukowanej z OZE.
9)
Wobec braku krajowej biomasy należy spodziewać się zwiększenia importu paliw biomasowych nie tylko
z Ukrainy i Białorusi, ale z krajów afrykańskich i Ameryki Południowej.
10) Mimo dużego potencjału województwa mazowieckiego do produkcji biomasy, brakuje regionalnego systemu
pozyskiwania i dystrybucji biomasy.
11) Trzeba podjąć działania zmierzające do zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego, w tym bezpieczeństwa
sieci, na poziomie regionalnym (w szczególności metropolitalnym).
81
12) Koniecznością jest stworzenie systemu kompleksowego monitoringu sieci elektroenergetycznych
wykorzystującego lokalne sensory i globalny system monitorujący.
13) Należy zapewnić monitorowanie sieci wysokich i najwyższych napięć, newralgicznych miejsc sieci pod kątem
działań proaktywnych, mających zapewnić zapobieganie awariom, blackout’om, wskutek m.in. wydłużenia,
oblodzenia i zerwania sieci.
14) Należy podjąć działania zmierzające do zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego, w tym bezpieczeństwa
sieci, na poziomie regionalnym (w szczególności metropolitalnym).
15) Utrudnione jest wdrożenie systemu inteligentnego zarządzania energią (smart grid) z uwagi na rozdzielone
82
funkcje producenta i dystrybutora energii.
7.6 Wnioski dotyczące rynku pracy
1)
W ocenie wszystkich respondentów badania mazowiecki rynek pracy pod względem struktury zatrudnienia
i kwalifikacji pracowników jest dobrze przygotowany do zmiany gospodarczej. Jednak gdy pada pytanie, jak
jest najpoważniejsza przeszkoda dla wypełniania wymagań „3x20”, w łącznej opinii instytutów naukowych,
instytucji otoczenia biznesu oraz związków zawodowych, pada odpowiedź: „Brak odpowiednio
wykwalifikowanej kadry” (ponad 50% odpowiedzi).
2)
W żadnej z branży pracodawcy nie przewidują redukcji zatrudnienia.
3)
37% przedsiębiorstw nie będzie poszukiwało pracowników w związku ze zmianą gospodarczą, ale też aż 92%
nie planuje z tego powodu redukcji zatrudnienia.
4)
Najbardziej poszukiwani będą specjaliści (34%), operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń (12%) oraz technicy
i średni personel (12%). Pracodawcy będą głównie poszukiwać osób z wykształceniem wyższym (57%) oraz
średnim (37%). Najbardziej pożądane przez nich ukończone kierunki studiów to inżynieria środowiska (47%),
energetyka (43%), a także ochrona środowiska (27%).
5)
Najgorzej oceniającymi swoją wiedzę na temat wymagań gospodarki niskoemisyjnej są przedstawicieli
instytucji rynku pracy (89% respondentów z tej grupy badawczej oceniło swoją wiedzę jako słabą lub żadną).
6)
Brak wiedzy instytucji rynku pracy pociąga za sobą brak działań w kierunku przygotowania rynku pracy do
zmian gospodarczych.
7)
Zmiany gospodarcze przyczynią się do poprawy pozycji kobiet na mazowieckim rynku pracy (86%
odpowiedzi).
8)
Aby lepiej dostosować strukturę zatrudnienia do nadchodzących zmian gospodarczych należy w pierwszej
kolejności:
9)
o
promować studia wyższe i programy naukowo-badawcze dotyczące kwestii środowiskowych;
o
rozwijać szkolnictwo zawodowe;
o
organizować kampanie informacyjne, promujące zachowania pro-środowiskowe.
W ocenie przedsiębiorców absolwenci szkół i uczelni są nieprzygotowani do pracy w nowoczesnej
energetyce.
10) Brakuje powszechnie dostępnej oferty edukacyjnej dla rolników i mieszkańców wsi w zakresie upraw roślin
energetycznych, produkcji biopaliw, korzystania i obsługi urządzeń dla OZE.
11) Prywatne służby zatrudnienia mają większą wiedzę na temat potencjalnych zmian związanych
z przechodzeniem na gospodarkę niskoemisyjną, od kilku lat obserwują rozwój OZE i zatrudnienia w tym
obszarze na Mazowszu.
12) Oferta szkoleniowa oferowana przez publiczne służby zatrudnienia nie uwzględnia potencjalnego
zapotrzebowania pracodawców w związku z przejściem na gospodarkę niskoemisyjną.
13) W opinii instytutów naukowych i uczelni, absolwenci szkół wyższych są dobrze przygotowani do sprostania
wymogom gospodarki niskoemisyjnej.
14) Wiedza ekspercka w region jest na wysokim poziomie, ale nie jest ona w odpowiedni sposób wykorzystywana
przez inne podmioty.
15) Respondenci badania reprezentujący instytucje naukowo-badawcze i uczelnie nie mają wiedzy na temat grup
zagrożonych utratą pracy z tytułu carbon leakage, nie dysponują analizami dotyczącymi potencjalnego
zapotrzebowania na pracowników o określonych kompetencjach i kwalifikacjach.
7.7 Wnioski dotyczące przebiegu badania
1)
Odczuwany jest dramatyczny brak aktualnych danych, zwłaszcza w ujęciu regionalnym i tematycznym
odnoszących się do tematyki badania.
2)
Niewystarczająca ilośc danych pozwala wysnuć wniosek, że tematy prowadzenia aktywnej polityki
niskoemisyjnej i energooszczędności nie stanowi kwestii decyzyjnych na poziomie regionalnym, lokalnym i
operacyjnym.
3)
Większość podmiotów wytypowanych do CAWI miała niską lub bardzo niską wiedzę na temat korzyści, jakie
można odnieść z wdrażania polityki niskoemisyjnej.
4)
Podmioty wytypowane do IDI, które są wiodącymi przedsiębiorstwami i najlepiej prosperującymi gminami
w województwie mazowieckim, miały bardzo dobrą lub znakomitą wiedzę na temat wymagań niskiej emisji,
możliwości własnych posunięć w tym kierunku i działań, które mają miejsce w Europie i świecie.
5)
Respondenci badania chętnie i z zaangażowaniem dzielili się swoimi doświadczeniami, wyrażali swoje
sugestie, na temat przyspieszenia procesów rozwojowych w województwie mazowieckim.
6)
Zaobserwowano brak przepływu informacji pomiędzy podmiotami o istotnymi znaczeniu, działającymi w tym
samym obszarze tematycznym. Przykładem może być kwestia organizacji buspasów i ewentualnego
użytkowania ich przez rowerzystów.
83
8 Rekomendacje
8.1
Rekomendacje dla Mazowieckiego Urzędu Marszałkowskiego
1)
Utworzenie platformy, na której prowadzona byłaby kampania na rzecz gospodarki niskoemisyjnej
przedstawiająca korzyści wynikające z wdrażania technologii energooszczędnych i niskoemisyjnych.
84
2)
Prowadzenie konsultacji społecznych na temat planów inwestycji ingerujących w środowiska.
3)
Utworzenie regionalnego funduszu na rzecz wspierania inicjatyw pro-środowiskowych przez gminy, w tym na
finansowanie wkładów własnych mazowieckich podmiotów startujących w konkursach EWT.
4)
Utworzenie regionalnego funduszu grantowego dla naukowców, podejmujących się rozwiązywania
problemów istotnych z punktu widzenia obniżania emisji i energooszczędności.
5)
Motywowanie samorządów lokalnych do opracowanie kompleksowych planów budowania regionalnej
gospodarki niskoemisyjnej i wykorzystania OZE.
6)
Wspieranie i promowanie udziału samorządów lokalnych w inicjatywach europejskich typu Convenent of
Mayors EU oraz w projektach finansowanych ze środków EWT.
7)
Prowadzenie dokształcania urzędników w kwestiach środowiskowych, niskiej emisji, energooszczędności
i LCA.
8)
Stosowanie wysokich wymagań np. w procedurach przetargowych, zmuszających producentów, inwestorów
i końcowych odbiorców do stosowania rozwiązań niskoemisyjnych i energooszczędnych.
9)
Skoordynowanie planów infrastrukturalnych: energetycznych, transportowych, drogowych i innych, istotnych
dla rozwoju regionalnego na wszystkich szczeblach administracji.
10) Dokonanie inwentaryzacji infrastruktury energetycznej na szczeblach regionalnym i lokalnym.
11) Zbilansowanie potencjału bioenergetycznego województwa, a następnie permanentne monitorowanie
rozwoju OZE w gminach.
12) Zainicjowanie i wspieranie regionalnej sieci współpracy w obszarach tematycznych badania i/lub klastrów
dedykowanych budowaniu gospodarki niskoemisyjnej.
13) Organizowanie prezentacji dobrych praktyk z regionu i UE, połączonych z wizytami studyjnymi, zgodnie
z zasadą show-how.
14) Budowanie systemu niskoemisyjnego transportu regionalnego w oparciu o stacje tankowania biopaliw
i biogazu, otrzymywanego np. z oczyszczalni ścieków.
15) Włączenie się w zorganizowanie regionalnego systemu pozyskiwania i dystrybucji biomasy.
16) Permanentne gromadzenie i udostępnianie danych w ujęciu regionalnym i tematycznym odnoszących się do
kwestii niskiej emisji, energooszczędności i OZE.
17) Wyznaczenie mierzalnych celów w zakresie redukcji emisji.
8.2 Rekomendacje dla urzędów gmin i powiatów województwa
mazowieckiego
1)
Utworzenie platformy, na której prowadzona byłaby kampania na rzecz budowania lokalnej gospodarki
niskoemisyjnej oraz konsultowanie planów inwestycji ingerujących w środowiska.
2)
Utworzenie miejskiego/lokalnego funduszu grantowego dla naukowców, podejmujących rozwiązanie
problemów istotnych z punktu widzenia budowania obniżania emisji i energooszczędności.
3)
Zwiększenie aktywności w tematycznych grupach międzynarodowych, takich jak forum Convenent of Mayors
EU
4)
Stworzenie średnio- (2020 r.) i długoterminowych (2050 r.) strategicznych planów rozwoju opartego
o zrównoważone zużycie energii i obniżanie emisji.
5)
Realizacja zapisów przyjętych planów strategicznych.
6)
i LCA
7)
i końcowych odbiorców stosowania rozwiązań niskoemisyjnych i energooszczędnych.
8)
Organizowanie prezentacji dobrych praktyk z regionu i UE, połączonych z wizytami studyjnymi, zgodnie
z zasadą show-how.
9)
Rozwój projektu miejskiego/lokalnego transportu w oparciu o sprawdzone rozwiązania europejskie oraz
udział w nowatorskich działaniach, takich jak autorski projekt samochodu elektrycznego.
10) Wyznaczenie mierzalnych celów w zakresie redukcji emisji.
8.3 Rekomendacje dla instytucji rynku pracy
1)
Rozpoznanie problematyki wyzwań dla rynku pracy w kontekście przewidywanych zmian gospodarczych.
2)
Prowadzenie prognoz zapotrzebowania rynku pracy, m.in. w oparciu o konsultacje z lokalnymi
przedsiębiorstwami.
3)
i LCA.
4)
85
8.4 Rekomendacje dla organizacji pracodawców
1)
Promowanie idei gospodarki niskoemisyjnej poprzez pokazywanie praktycznych rozwiązań w innych
regionach.
2)
Przeprowadzenie dla branży energochłonnych, w tym transportowej i budowlanej, cyklu szkoleń w zakresie
LCA.
3)
z zasadą show-how.
86
4)
Zwiększenie aktywności, np. w realizowanych projektach analitycznych, na poziomie regionalnym.
5)
Wyznaczenie mierzalnych celów w zakresie redukcji emisji.
8.5 Rekomendacje dla instytucji naukowo-badawczych i uczelni
1)
Promowanie edukacji z zakresu technologii niskoemisyjnych, zachowań pro-środowiskowych i korzystania
z odnawialnych źródeł energii na uczelniach i w szkołach zawodowych.
2)
Utworzenie systemu doradztwa dla mieszkańców w zakresie energetyki, np. wyboru źródła zasilania w ciepło,
możliwości zmiany dostawcy energii elektrycznej, zakupu urządzeń zużywających energię pod kątem ich
energooszczędności, zakupu i eksploatacji OZE.
3)
Opracowanie oferty kształcenia dla rolników i mieszkańców wsi w zakresie upraw roślin energetycznych,
produkcji biopaliw, korzystania i obsługi urządzeń dla OZE.
4)
Zgromadzenie wiedzy na temat zagrożenia z tytułu carbon leakage.
5)
6)
z zasadą show-how.
7)
Rozwój projektu miejskiego transportu w oparciu o autorski projekt samochodu elektrycznego
8)
Wyznaczenie mierzalnych celów w zakresie redukcji emisji.

Bioenergia dla Regionu Badanie Zarządzania Zmianą Gospodarczą

Transkrypt

Podobne dokumenty

Klaster Bioenergia dla Regionu / Aktualności / Misja

WYNIKI ANKIETY „Zdrowy tryb życia w Skierniewicach”

Klaster Bioenergia dla Regionu / O Klastrze / Członkowie i

CBI Pro-Akademia / O nas / Zaufali nam / Polska Grupa

CBI Pro-Akademia / Formularz kontaktowy 3

CBI Pro-Akademia / Aktualności / Szczęśliwego Nowego Roku!

CBI Pro-Akademia / O nas / Partnerzy / Wyszukiwarka partnerów