GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Transkrypt

Załącznik do uchwały
Nr IX/59/11 Rady Gminy Damasławek
z dnia 30 czerwca 2011 roku
GMINNY
PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
DLA GMINY DAMASŁAWEK
na lata 2011 – 2014
Województwo Wielkopolskie
Powiat Wągrowiecki
Urząd Gminy Damasławek
ul. Rynek 8,
62-110 Damasławek
tel. (067) 26-13-002 fax. (067) 26-13-002
e-mail: [email protected]
www.damaslawek.nowoczesnagmina.pl
SPIS TREŚCI
1.
Położenie i krótka charakterystyka gminy Damasławek
2.
Cel opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami
3.
Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami
4.
Uwarunkowania zewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego
4.1 Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z opracowaniami wykonanymi
na poziomie województwa i powiatu
4.1.1 Strategia rozwoju Województwa Wielkopolskiego
4.1.2 Strategia rozwoju Województwa Wielkopolskiego. Program zachowania
i rozwoju środowiska kulturowego: Raport ROBiDZ, Poznań 2000 r.
4.1.3 Plan zagospodarowania przestrzennego Województwa Wielkopolskiego.
Uwarunkowania. Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego,
Poznań 2001 r.
4.1.4 Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013.
Zarząd Województwa Wielkopolskiego, Poznań 2007 r.
4.1.5 Strategia rozwoju turystyki w Województwie Wielkopolskim, 2007 r.
4.1.6 Wielkopolski wojewódzki program opieki nad zabytkami na lata 2008-2011
4.1.7 Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Wągrowieckiego na lata 2006-2015
4.1.8 Strategia Rozwoju Powiatu Wągrowieckiego, Wągrowiec 2001 r.
5.
Zasoby dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy
5.1 Rys historyczny
5.2 Charakterystyka zasobów dziedzictwa kulturowego
5.3 Obiekty zabytkowe nieruchome o najwyższym znaczeniu dla gminy
5.4 Wszystkie obiekty znajdujące się w ewidencji zabytków
(razem z obiektami z rejestru zabytków)
5.5 Krajobraz kulturowy – obszarowe wpisy do rejestru zabytków
(układy urbanistyczne, parki kulturowe, parki krajobrazowe)
5.6 Zabytki archeologiczne
5.6.1 Stanowiska archeologiczne wpisane do rejestru zabytków
5.6.2 Stanowiska archeologiczne – ewidencja
5.7 Zespoły najcenniejszych zabytków ruchomych na terenie gminy
6.
Uwarunkowania wewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa i krajobrazu
kulturowego
6.1 Stan zachowania i obszary największego zagrożenia zabytków
6.1.1 Stan zachowania zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków
6.1.2 Stan zachowania zabytków stanowiących własność Gminy Damasławek
6.1.3 Stan zachowania zabytków ruchomych
6.1.4 Stan zachowania zabytków archeologicznych
6.2 Obszary największego zagrożenia
6.3
Uwarunkowania
wynikające
ze
Studium
uwarunkowań
i
kierunków
zagospodarowania przestrzennego gminy Damasławek
6.4 Uwarunkowania wynikające z „Planu Odnowy Miejscowości”
6.5
Uwarunkowania
wynikające
z
miejscowych
Planów
Zagospodarowania
Przestrzennego
6.6 Uwarunkowania wynikające z ochrony przyrody i równowagi ekologicznej
6.7 Uwarunkowania wewnętrzne ochrony zabytków archeologicznych
7.
Cele gminnego programu opieki nad zabytkami
8.
Kierunki działań dla realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami
8.1 Gminna ewidencja zabytków
8.1.1 Sporządzenie gminnej ewidencji zabytków nieruchomych
8.1.2 Sporządzenie gminnej ewidencji zabytków archeologicznych
8.2 Udostępnianie i promocja zabytków
8.3 Popularyzacja i edukacja w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego
8.4 Aktywizacja społeczności lokalnych na rzecz opieki nad zabytkami
8.5 Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu
ich zachowania
9.
Określenie sposobu realizacji celów gminnego programu opieki nad zabytkami
10. Instrumentarium realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami
11. Monitoring
12. Niektóre zewnętrzne źródła finansowania gminnego programu opieki nad
zabytkami
1.
Położenie i krótka charakterystyka gminy Damasławek
Gmina Damasławek to gmina wiejska w województwie wielkopolskim, w powiecie
wągrowieckim. W latach 1975-1998 gmina położona była w województwie pilskim. Siedzibą
gminy jest Damasławek.
Według danych gmina Damasławek ma obszar 104,7 km², co stanowi 10%
powierzchni powiatu, jest drugą najmniejszą gminą w powiecie. Gmina Damasławek jest
gminą typowo rolniczą; użytki rolne zajmują aż 89% powierzchni (najbardziej rolnicza gmina
w powiecie), lasy jedynie 2%.
Administracyjnie gmina dzieli się na 18 sołectw, a sieć osadnicza zamieszkiwana jest przez
ok. 5745 osób (wg. informacji zawartej na stronie internetowej Urzędu Gminy).
Gmina położona jest na wysoczyźnie morenowej. Powierzchnia gminy obniża się
generalnie w kierunku północno-zachodnim. Rzeźba terenu jest mało urozmaicona. Znaczna
cześć powierzchni gminy położona jest w przedziale wysokościowym od 100 do 110 m
n.p.m. Najwyższy punkt w gminie o rzędnej 120,1 m n.p.m. znajduje się na południe od wsi
Dąbrowa. Najniższy punkt o rzędnej 88,2 m n.p.m. znajduje się na brzegu jeziora
Czeszewskiego w północno-zachodniej części gminy.
Gmina Damasławek jest uboga w surowce mineralne. Występuje tu w niewielkich
ilościach kruszywo naturalne. W rejonie jeziora Stępuchowskiego, w obniżeniach terenowych
w środkowej części gminy oraz w okolicach Dąbrowy zostały rozpoznane złoża torfu i gytii.
W rejonie Stępuchowa stwierdzono występowanie złóż ropy naftowej, jednakże złoża te są
znikomej wielkości i w chwili obecnej nie nadają się do wykorzystania w procesie
wydobywczym.
Gmina Damasławek jest położona na terenach nie objętych systemem obszarów
chronionego krajobrazu w województwie wielkopolskim. Bardzo mała powierzchnia lasów
i duży areał gruntów ornych wpływa na to, że gmina Damasławek ma typowo rolniczy
krajobraz.
W gminie pomimo występowania niewielu obiektów historycznych może nastąpić
wzrost zainteresowania turystyką. Gmina Damasławek z punktu widzenia geograficznego
położona jest w atrakcyjnym regionie. Przez gminę przebiega droga krajowa nr 251
Wągrowiec-Żnin-Inowrocław. Stosunkowo blisko położone są duże ośrodki miejskie: Poznań,
Bydgoszcz, Inowrocław, Żnin, Wągrowiec. Występują więc sprzyjające warunki do
uprawiania aktywnych form turystyki, tj. wycieczek rowerowych, pieszych oraz wypoczynku
nad wodą.
2. Cel opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami
Podstawowym, ogólnie pojętym, założeniem niniejszego „Programu opieki nad
zabytkami dla gminy Damasławek na lata 2011–2014” jest ukierunkowanie działań
Samorządu Gminnego mające na celu poprawę stanu zachowania i utrzymania gminnego
środowiska kulturowego. Dla realizacji powyższego założenia niezbędna jest realizacja
szczegółowych celów określonych m.in. w art. 87 ust. 2 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r.
o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, (Ustawa o zmianie ustawy o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw, z dn. 18 marca 2010 r.
z późniejszymi zmianami) do których należą:

włączenie
problemów ochrony zabytków do systemu
zadań
strategicznych
wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju;

uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego
i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody
i równowagi ekologicznej;

zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich
zachowania;

wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego;

podejmowanie
działań
zwiększających
atrakcyjność
zabytków
dla
potrzeb
społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających
wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami;

określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje
konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków;

podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych
z opieką nad zabytkami;

zapoznanie z zasobami dziedzictwa kulturowego, historią i zabytkami gminy
Damasławek, w tym także rozróżnienie obiektów wpisanych do rejestru zabytków
województwa wielkopolskiego i figurujących w ewidencji Wojewódzkiego Urzędu
Ochrony Zabytków;

wspieranie działań zmierzających do pozyskania środków finansowych na opiekę nad
zabytkami;

uwzględnienie uwarunkowań ochrony zabytków przy sporządzaniu i zmianie
miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz studium uwarunkowań
i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta.
3. Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami
Konieczność opracowania przez gminy Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami regulują
zapisy następujących aktów prawnych:
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym
(Dz. U. z 2001 r., nr 142, poz. 1591 z późniejszymi zmianami)
art. 7 ust. 1 pkt. 9
„Zaspakajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy.
W szczególności zadania własne obejmują sprawy: kultury w tym bibliotek gminnych
i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.”
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. O ochronie zabytków i opiece nad zabytkami
(Dz. U. z 2003 r. nr 162, poz. 1568 z późniejszymi zmianami)
Ustawa z dnia 18 marca 2010 r. Ustawa o zmianie ustawy o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw
art. 4
„Ochrona zabytków polega, w szczególności, na podejmowaniu przez organy
administracji publicznej działań mających na celu:
1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych
umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie
i utrzymanie;
2) zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości
zabytków;
3) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków;
4) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za
granicę;
5) kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków;
6) uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.”
art. 5
„Opieka nad zabytkami sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega,
w szczególności, na zapewnieniu warunków:
1) naukowego badania i dokumentowania zabytku;
2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy
zabytku;
3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie;
4) korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości;
5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla
historii i kultury.”
art. 18 i art. 19
zakładają obowiązek uwzględniania ochrony zabytków i opieki nad zabytkami
w strategii rozwoju gminy, w treści studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gminy oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego
oraz zapisach zawartych w gminnym programie opieki nad zabytkami;
art. 20
studium i plany miejscowe wymagają odpowiednio zaopiniowania lub uzgodnienia przez
wojewódzkiego konserwatora zabytków;
art. 22 ust. 4
Wójt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi gminną ewidencję zabytków w formie zbioru
kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy;
art. 32 ust. 1 pkt. 3 i ust 2
stanowi o przyjmowaniu przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) zawiadomień
o znalezieniu w trakcie prowadzenia robót budowlanych lub ziemnych przedmiotu, co do
którego istnieje przypuszczenie, że jest on zabytkiem i zawiadomienie o tym fakcie
właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków;
art. 33 ust. 1 i ust 2.
stanowi o przyjmowaniu przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) zawiadomień
o przypadkowym znalezieniu przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, że jest
on zabytkiem archeologicznym i zawiadomienie o tym fakcie właściwego wojewódzkiego
konserwatora zabytków;
art. 81
organ stanowiący gminy lub powiatu ma prawo udzielania dotacji na prace
konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do
rejestru zabytków, na zasadach określonych w podjętej przez ten organ uchwale;
art. 87
stanowi, że:
- wójt (prezydent miasta) sporządza na okres 4 lat gminny program opieki nad
zabytkami;
- gminny program opieki nad zabytkami przyjmuje rada gminy po uzyskaniu opinii
wojewódzkiego konserwatora zabytków;
- gminny program opieki nad zabytkami ogłaszany jest w wojewódzkim dzienniku
urzędowym;
- z realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami wójt (prezydent miasta)
sporządza co 2 lata sprawozdanie, które przedstawia Radzie Gminy.
4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego
4.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z opracowaniami wykonanymi
na poziomie województwa i powiatu
Gminny program opieki nad zabytkami na lata 2011–2014 jest spójny z następującymi
opracowaniami:
4.1.1. Strategia rozwoju Województwa Wielkopolskiego
„Strategia rozwoju Województwa Wielkopolskiego do roku 2020” jest dokumentem
opracowanym przez Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego, przyjętym przez
Sejmik Województwa Wielkopolskiego dnia 19 grudnia 2005 r.
Strategia określa uwarunkowania, cele i kierunki rozwoju województwa. Ustalenia zawarte
w ww. dokumencie stanowią podstawę do sporządzenia planu zagospodarowania
przestrzennego województwa, przez co mają bezpośredni wpływ na zachowanie
i poprawę krajobrazu kulturowego.
Celem głównym strategii rozwoju województwa wielkopolskiego jest poprawa jakości
przestrzeni województwa, systemu edukacji, rynku pracy, gospodarki oraz sfery społecznej
skutkującej wzrostem poziomu życia mieszkańców regionu.
W celach strategicznych dotyczących dostosowania przestrzeni do wyzwań XXI wieku,
określony został cel operacyjny 1.3. „Wzrost znaczenia i zachowania dziedzictwa
kulturowego”, który ma być realizowany m.in. poprzez ochronę dorobku kulturowego.
Dziedzictwo kulturowe w rozwoju Wielkopolski jest czynnikiem integracji społecznej, stanowi
instrument promocji regionu oraz przyczynia się do wzrostu gospodarczego, ponieważ może
być bazą dla rozwoju turystyki i usług kulturalnych.
Cel ten realizowany będzie przede wszystkim poprzez:

inwestycje w instytucje kultury

ochronę dorobku kulturowego

wsparcie działań powiększających dorobek kulturalny regionu

promocje aktywności kulturalnej mieszkańców.
Cel strategiczny zakładający „Zwiększenie efektywności wykorzystania
potencjałów
rozwojowych województwa” ma być realizowany poprzez cel operacyjny 2.4. „Zwiększenie
udziału usług turystycznych i rekreacji w gospodarce regionu”, którego założeniem jest, iż
„Przyrodnicze, krajobrazowe oraz kulturowe atuty Wielkopolski tworzą szanse na rozwój
sektora usług turystyczno-rekreacyjnych. W połączeniu z turystyką biznesową sektor ten ma
szanse na znaczny udział w gospodarce regionu. Jest to tym bardziej ważne, iż tego typu
usługi generują dużą liczbę miejsc pracy przy stosunkowo niskich nakładach”.
Cel ten realizowany będzie m.in. poprzez:
- inwestycje w infrastrukturę poprawiającą stan zagospodarowania obszarów atrakcyjnych
pod względem turystycznym i rekreacyjnym z poszanowaniem wymogów ochrony
środowiska,
- wsparcie bazy noclegowej i gastronomicznej,
- promocję przedsiębiorczości w tym zakresie,
- wsparcie rozwoju agroturystyki,
- promocję turystyki alternatywnej.
4.1.2. Strategia rozwoju Województwa Wielkopolskiego. Program zachowania
i rozwoju środowiska kulturowego: Raport ROBiDZ, Poznań 2000 r.
W programie przedstawiono ocenę stanu kultury w poszczególnych gminach, zasób
dziedzictwa kulturowego w zakresie zabytków nieruchomych i ruchomych, a także kultury
niematerialnej. Wskazano ponadto mocne i słabe strony całego regionu. Przedstawiono
instytucje kultury podległe samorządowi wojewódzkiemu, samorządom powiatowym oraz
aktywność społeczną.
Zapisany został również cel ochrony środowiska kulturowego:
„Harmonijne środowisko kulturowe, zadbane i sukcesywnie rewaloryzowane, poddane
częściowo
ochronie
przyniesie
wymierne
korzyści:
m.in.
gospodarcze
(dochody
z turystyki), społeczne (zintegrowanie z miejscem zamieszkania), wzmocni poczucie
tożsamości z miejscem urodzenia, wprowadza ład przestrzenny i podwyższa komfort życia”.
Cel taki można osiągnąć poprzez:
1) ochronę istniejącego zasobu materialnego i duchowego,
2) kształtowanie przestrzeni,
3) kształtowanie świadomości.
Sposoby działania:
1) niezwykle istotne jest rozpoznanie i ochrona dziedzictwa, które pozostało i wzbogacanie
go o nowe wartości,
2) potrzeba promocji kulturowej Wielkopolski skierowanej do:
- mieszkańców regionu,
- mieszkańców kraju,
- gości zza granicy,
3) działania zmierzające do ochrony i poprawy środowiska kulturowego powinny być
rozłożone na wiele lat, wzajemnie się uzupełniać i być przygotowane na kilku poziomach,
by je modyfikować w razie potrzeby.
4.1.3. Plan zagospodarowania przestrzennego Województwa Wielkopolskiego.
Uwarunkowania.
Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego, Poznań 2001 r.
Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego uchwalony
przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego uchwałą Nr XLII/628/2001 w dniu 26 listopada
2001 r. nie ma rangi prawa miejscowego, jest jednak wiążący, ponieważ:
-
jego ustalenia muszą być uwzględnione w uchwalanych przez organy samorządu
terytorialnego studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
gmin, z którymi z kolei musi być spójny każdy opracowany miejscowy plan
zagospodarowania przestrzennego,
-
w planie zapisane zostają wszystkie zadania rządowe i samorządu województwa
służące realizacji ponad lokalnych celów publicznych ze wskazaniem obszarów,
na których przewiduje się realizację tych zadań.
Podstawowym celem planu jest harmonijny i zrównoważony rozwój obszaru całego
województwa. Pojęcie „zrównoważony rozwój” łączy w sobie: ład społeczny, ład
ekonomiczny, ład ekologiczny oraz najbardziej podkreślony ład przestrzenny wyrażający się
dążeniem do harmonijności, uporządkowania i proporcjonalności wszystkich elementów
środowiska człowieka.
Plan uznaje, że podstawową zasadą pozwalającą na zachowanie dóbr kultury dla
przyszłych pokoleń jest bezwzględne przestrzeganie obowiązującego w tym zakresie prawa.
Ochrona dziedzictwa kulturowego powinna być realizowana poprzez właściwe zapisy
w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz w studiach uwarunkowań
i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin. Ochrona dóbr kultury materialnej
i niematerialnej jest celem polityki przestrzennej. Plan podkreśla, że elementy naturalne
i kulturowe w krajobrazie mogą pozytywnie stymulować inne dziedziny życia jednakże pod
warunkiem m.in. właściwego wykorzystania zasobów dziedzictwa kulturowego poprzez
dostosowanie funkcji obiektów dla turystyki, przez dbałość o stan techniczny i estetykę
zabytków i otoczenia.
W Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego przyjęto, że:
-
ścisłej ochronie konserwatorskiej powinny podlegać tereny, na których zachowały
się zespoły przestrzenne wpisane do rejestru zabytków; celem takich działań jest
zachowanie ich historycznego charakteru oraz zapewnienie ochrony i rewaloryzacji,
-
należy chronić historyczne zespoły sakralne, pałacowo–parkowe, folwarki,
zabytkowe budynki mieszkalne, gospodarcze, szkoły, wiatraki, młyny, gorzelnie i inne
elementy specyficzne dla architektury zarówno miejskiej jak i wiejskiej, np. krzyże,
kapliczki,
-
należy przestrzegać wytycznych
konserwatorskich
w zakresie
nie
tylko
poszczególnych obiektów objętych ochroną, ale również zasad zagospodarowania
zabytkowych układów urbanistycznych,
-
chronić krajobraz, a w rejonach o najwyższych walorach przyrodniczych i
kulturowych, wykluczyć realizacje obiektów, które swym charakterem będą kolidować z
otoczeniem,
-
szanować kształtowaną tradycyjnie różnorodność form osadnictwa,
-
wydobyć w układzie przestrzennym elementy kompozycji urbanistycznej:
dominant przestrzennych, osi widokowych, ekspozycji, charakterystycznych form
terenowych, grup zieleni, alei, itp.
4.1.4. Wielkopolski
Regionalny
Program
Operacyjny
na
lata
2007–2013
Zarząd Województwa Wielkopolskiego, Poznań 2007 r.
W dokumencie tym ustanowiono przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności.
Dokument ten jest bardzo istotny z punktu widzenia wskazania możliwości szerokiej
dostępności do środków z funduszy Unii Europejskiej.
W Priorytecie VI. „Turystyka i środowisko kulturowe” zapisano, iż należy wykorzystać
środowiska kulturowe i przyrodnicze dla zwiększenia atrakcyjności regionu. Cel ten można
osiągnąć poprzez wzrost udziału turystyki w gospodarce regionu oraz wzrost udziału kultury
w życiu mieszkańców.
Należy dlatego:
1) zadbać o stworzenie, a w dalszej konsekwencji o rozwój, infrastruktury na terenach
turystycznych,
2) zadbać o rozwój kultury i zachowanie dziedzictwa kulturowego.
4.1.5 Strategia rozwoju turystyki w Województwie Wielkopolskim, 2007 r.
Wśród priorytetów i celów rozwoju turystyki w województwie wskazane zostały
główne pola strategiczne, w których generują i kumulują się procesy rozwojowe
i działalność w dziedzinie turystyki. Wskazane pola strategiczne mają stanowić główne
obszary wieloletnich i docelowych działań zmierzających do osiągnięcia celu nadrzędnego
w turystyce wielkopolskiej. Do priorytetów rozwojowych zaliczono rozwój walorów
turystycznych. Celem strategicznym jest tu podnoszenie atrakcyjności turystycznej regionu
poprzez
lepszą
ochronę,
ekspozycję
i
organizację
zasobów
kulturowych
i przyrodniczych.
Dwa cele operacyjne odnoszą się wprost do obiektów zabytkowych:
- wytyczenie i zagospodarowanie historycznych tras zwiedzania w centrach zabytkowych
oraz przystosowania zespołów rezydencjonalnych i sakralnych do potrzeb ruchu
turystycznego o charakterze krajoznawczym i pielgrzymkowym,
- wykorzystanie i adaptacja budowli zabytkowych na turystyczne obiekty usługowe.
4.1.6 Wielkopolski Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami na lata 2008-2011
przyjęty Uchwałą Nr XVIII/243/07 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego
z dnia 17 grudnia 2007 r.
Podstawowym celem Wielkopolskiego Wojewódzkiego Programu Opieki nad
Zabytkami w skali województwa jest koordynacja i stymulacja działań związanych
z opieką nad zabytkami. Cele programu opieki nad zabytkami zostały określone w ustawie
z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. nr 162,
poz. 1568 z późn. zmianami). Program zawiera raport o stanie zabytków na terenie
województwa wielkopolskiego oraz założenia programu ochrony zabytków i stanowi element
regionalnej polityki rozwoju.
Omówiono zasoby dziedzictwa i krajobrazu kulturowego województwa z podaniem
zabytków
nieruchomych
wpisanych
do
rejestru,
zabytków
nieruchomych
ujętych
w ewidencji konserwatorskiej, zabytków ruchomych i parków kulturowych. Wymieniono
obiekty znajdujące się na liście światowego dziedzictwa, europejskiego dziedzictwa, pomniki
historii, parki kulturowe oraz szlaki kulturowe występujące na terenie województwa.
Określono uwarunkowania wewnętrzne opieki nad zasobami dziedzictwa i krajobrazu
kulturowego w Województwie Wielkopolskim określając stan zachowania i współczesne
zagrożenia zabytków w Wielkopolsce.
W pkt. 5 „Realizacja Wielkopolskiego Wojewódzkiego Programu Opieki nad
Zabytkami” określono źródła finansowania zadań realizowanych w ramach wojewódzkiego
programu opieki nad
zabytkami w województwie
wielkopolskim m.in. w okresie
programowania 2007-2013 z postulatem, aby w obiektach, w których przeprowadzono prace
z udziałem środków publicznych, istniała możliwość ich udostępnienia dla społeczeństwa.
Określone zostały sposoby organizacji i realizacji Wielkopolskiego Wojewódzkiego Programu
Opieki nad Zabytkami poprzez: ewidencję, dokumentację, udostępnianie, promocję
i monitoring.
4.1.7 Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Wągrowieckiego na lata 2006-2015
uchwalony 28.10.2004 r. uchwałą Nr XXIV/115/2004, zmieniony uchwałą
Nr XL/213/2006 w dniu 22 lutego 2006 r. przez Radę Powiatu Wągrowieckiego
Opracowanie Planu Rozwoju Lokalnego jest niezbędnym elementem przygotowania
powiatu wągrowieckiego do pozyskania funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Dokument
ten stanowi niezbędny załącznik do wniosków o dofinansowanie inwestycji realizowanych
w ramach Priorytetu 3. Rozwój Lokalny.
Celem Planu Rozwoju Lokalnego jest zapewnienie koncentracji środków na strategiczne
działania samorządu.
W pkt. 4.2 „Stan dziedzictwa kulturowego” zostały wymienione najcenniejsze zabytki
regionu.
Z
terenu
gminy
Damasławek
został
wymieniony:
kościół
parafialny
p.w. św. Stanisława Kostki w Damasławku oraz założenie pałacowo-parkowe w Kołybkach.
Poprawie szeroko pojętej kondycji dziedzictwa kulturowego służą wszelkie działania
mające na celu włączenie z poszanowaniem postulatów ochrony konserwatorskiej zasobów
zabytkowych w inwestycje aktywizujące turystykę i wypoczynek mieszkańców. Służą temu
zapisane w Planie Rozwoju postulaty m.in. rozbudowa infrastruktury turystycznej, czy
wspieranie rozwoju pozarolniczej działalności wytwórczej i usługowej ze szczególnym
uwzględnieniem agroturystyki.
4.1.8 Strategia Rozwoju Powiatu Wągrowieckiego, Wągrowiec 2001 r.
Strategia formułuje potencjał i możliwości powiatu oraz przedstawia wizję, kierunki
działania i warianty jego rozwoju. Stanowi instrument planowania, organizowania
i realizowania przedsięwzięć oraz jest podstawą do tworzenia programów finansowania
z udziałem środków zewnętrznych.
Strategia
opowiada
na
podstawowe
pytanie:
„co
powinniśmy
zrobić,
aby
funkcjonować i rozwijać się w przyszłości w celu optymalnego zaspokojenia zbiorowych
potrzeb mieszkańców?” Podkreśla jednocześnie „konieczność ochrony walorów i zasobów
środowiska przyrodniczego oraz dziedzictwa kulturowego, a także przeciwdziałanie ich
degradacji” oraz promocję powiatu w kraju i za granicą.
„Opracowując program promocji powiatu należy zwrócić uwagę na zasadnicze jej aspekty
(dziedziny), promocja skierowana do potencjalnych turystów – przedstawienie walorów
przyrodniczych,
dziedzictwa
kulturowego,
bazy
noclegowo-gastronomicznej,
w
tym
agroturystycznej, imprez sportowych i kulturalno-rozrywkowych, możliwości uprawiania
różnego rodzaju dyscyplin sportowych i aktywnej rekreacji.”
5. Zasoby dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy
5.1 Rys historyczny
Gmina
Damasławek
leżąca
w
historycznym
regionie
Pałuk
jest
terenem
występowania licznych śladów najstarszego osadnictwa i odrębności kulturowej. Ślady
osadnictwa na terenie gminy sięgają młodszej epoki kamienia – neolitu. Szczególną
aktywność na tych terenach zaznaczyła ludność kultury łużyckiej, przypadająca na okres
1200-500
p.n.e.
Odsłonięte
osady,
cmentarzyska
i
pojedyncze
skarby
świadczą
o zamieszkiwaniu na omawianym obszarze ludności osiadłej, o wysokim poziomie kultury
materialnej. Najbardziej okazałe grodzisko z tego okresu odkryte zostało w Smuszewie.
W czasie badań archeologicznych prowadzonych w 1956 r. odsłonięto na terenie grodziska
fragmenty drewnianych domów (przekrój poziomy do 9,5 x 10,0 m), wałów obronnych
(szerokość 3,5 m, wysokość 5,0 m), ulic (szerokość 3-5 m) oraz duże ilości ceramiki, kości,
wyrobów ze szkła, żelaza, brązu, kamienia, drewna, złota i bursztynu. W pobliżu Smuszewa
zachowane zostały również ślady wczesnośredniowiecznej osady otwartej. W IX w.
wzniesiono drewniany gród otoczony wałem i fosą. Według niektórych historyków właśnie
w Smuszewie mieściła się pierwotnie główna siedziba rodu Pałuków. W XI-XII w. na terenie
przygranicznego regionu Pałuk toczyły się częste walki z Pomorzanami, a od 1 poł. XIV w.
z Krzyżakami. Administracyjnie tereny te wchodziły w skład powiatu kcyńskiego
województwa kaliskiego.
Początki samego Damasławka sięgają XIII w. Tradycja łączy powstanie wsi z rycerzem
zwanym Damasławem. W XIV w. właścicielami Damasławka byli Damasławscy herbu
Nałęcz. W 1396 r. w zapiskach historycznych odnotowany został Andreas Domaslafszky,
a w 1398 r. - Piotr Damasławski, jego brat - Witt oraz Filip Damasławski. Pozostałe wsie na
terenie gminy Damasławek posiadają również średniowieczną metrykę, w zapiskach
historycznych z XIII w. wymieniane są: Dąbrowa, Kozielsko, Niemczyn, Mokronosy,
Starężyn. W XVI w. założona została wieś Stępuchowo, która w zapiskach z 1458 r. i 1510 r.
nazywana była miastem. W 1521 r. dokument z wizytacji diecezjalnej parafii Jucewo, do
której należał Damasławek, podaje o pobieraniu przez proboszcza Mikołaja Łabińskiego od
chłopów z Damasławka po mierze żyta z każdej zagrody. W 1610 r. król Władysław IV nadał
włości Damasławka zakonowi cystersów z Wągrowca, w 1620 r. właścicielami Damasławka
oraz pobliskiego Starężyna byli Starscy. Damasławek oraz wsie obecnej gminy Damasławek
nie tworzyły w przeszłości wspólnego klucza majątków ziemskich, jako niewielkie posiadłości
należały do różnych, często zmieniających się właścicieli. Stan ten nie uległ zmianie również
po przyłączeniu tego regionu w 1793 r. do Prus.
W 1868 r. na terenie obecnej gminy Damasławek zakończono budowę linii kolejowej
Gniezno-Nakło, dwa lata później, w 1870 r., została oddana linia kolejowa Inowrocław-Krzyż.
W 1900 r. w związku z ożywieniem ruchu pasażerskiego wzniesiono w Damasławku
użytkowany do dnia dzisiejszego budynek dworca kolejowego wraz z tunelem podziemnym
prowadzącym na perony.
Na mocy postanowień Traktatu Wersalskiego w 1919 r. obszar obecnej gminy
Damasławek znalazł się ponownie w granicach Polski.
5.2 Charakterystyka zasobów dziedzictwa kulturowego
Gmina Damasławek w stosunku do innych rejonów województwa wielkopolskiego
posiada niewiele zabytków dawnej architektury. Wsie należące do gminy Damasławek nie
stanowiły znaczących ośrodków gospodarczych ani politycznych, nie były też głównymi
siedzibami możnych rodów szlacheckich. Stąd też brak z okresu nowożytnego świeckiej
architektury reprezentacyjnej i okazałych kościołów. Zabudowa omawianego regionu
stanowiła przez stulecia zabudowę wiejską najniższych warstw społecznych. Większość
budowli tego regionu wznoszona była do końca XVIII w. najczęściej z drewna. Budynki te,
bardzo nietrwałe, padały często ofiarą pożarów. Nie zachował się żaden obiekt świadczący
o dawnej metryce tych terenów. Najstarsze zachowane obiekty pochodzą z XIX w.
Na terenie gminy jedynie Damasławek posiada rozbudowany układ przestrzenny
dostosowany do konfiguracji terenu i przebiegu dróg. W Damasławku występuje układ oparty
na skrzyżowaniu czterech dróg, w miejscu przecięcia dróg utworzony został niewielki
prostokątny rynek. Ten układ urbanistyczny oraz występująca historyczna zabudowa
charakterystyczne są dla małego miasta, choć sam Damasławek nigdy praw miejskich nie
posiadał. Podobny układ oparty na skrzyżowaniu dróg występuje w Niemczynie oraz
w mniejszej skali w Kozielsku i Turzy. Zabudowa wsi Starężyn i Mokronosy reprezentuje
układ ulicówki z zabudową o zróżnicowanej gęstości, najczęściej usytuowaną po obu
stronach drogi. W pozostałych wsiach gminy Damasławek zabudowa nie utworzyła układu
urbanistycznego, występuje rozproszona w terenie. Taki układ istnieje we wsiach Kołybki,
Kopanina, Smuszewo oraz Stępuchowo. Obecnie tylko układ ruralistyczny Damasławka
podlega ochronie; ujęty jest w spisie ewidencji obiektów zabytkowych gminy Damasławek.
Układy przestrzenne pozostałych wsi nie zostały objęte ochroną konserwatorską.
W przeszłości prawie we wszystkich wsiach położonych na terenie gminy Damasławek
obok zabudowy gospodarstw wiejskich istniało założenie pałacowo (lub dworsko) - parkowe
wraz z folwarkiem. Założenia te zostały wzniesione w 2 poł. XIX w. Najlepiej zachowane
elementy dawnego układu: obiekt rezydencyjny, park, część zabudowań folwarku, występują
w Stępuchowie (własność prywatna*) i Kołybkach (własność prywatna).
*uwaga – forma własności dla wszystkich obiektów stanowiących zasoby kulturowe Gminy
Damasławek została podana w komputerowej bazie danych Gminnej Ewidencji
Zabytków.
Zespół w Smuszewie (własność prywatna) zachował czytelny układ dawnego
założenia, gdzie obiekt rezydencjalny oraz park zachowane są w stopniu dostatecznym,
natomiast obiekty gospodarcze folwarku uległy zniszczeniu. Przykładem mniejszego zespołu
dworsko-parkowego
Mokronosach
są
założenia
(własność
w
prywatna),
Kopaninie
Starężynie
(własność
(własność
Gminy
Skarbu
Damasławek),
Państwa)
oraz
w Niemczynie (współwłasność Gminy Damasławek oraz osoby prywatnej). Obecnie
założenia te są w dużym stopniu zniszczone.
Zabytki architektury
mieszkalnej oraz obiekty
budownictwa
objęte
ochroną
konserwatorską zachowane na terenie gminy Damasławek pochodzą głównie z XIX w.
i pocz. XX w. Historyczna zabudowa występuje najliczniej na terenie Damasławka.
Najstarszym zachowanym zabytkiem architektury jest późnoklasycystyczny dworek,
wzniesiony w 1 poł. XIX w. dla Daleszyńskich, ówczesnych właścicieli Damasławka
(własność kościelna). Kiedy w 1911 r. rozpoczęto na terenie parku budowę kościoła,
przebudowano dworek, adaptując go na potrzeby plebani przykościelnej. Kościół (własność
kościelna) konsekrowany w 1923 r. jest skromną budowlą jednonawową, z pięciobocznie
zamkniętym prezbiterium, niska czworoboczna wieża nie stanowi wyraźnej dominanty
architektonicznej miasta. Mimo, że Damasławek pod względem administracyjnym zaliczany
jest jako wieś, stosunkowo zwarta zabudowa charakterystyczna jest dla małego miasteczka
o dominującej funkcji rolniczej. Występuje typ szerszej działki z niskim murowanym
budynkiem mieszkalnym ustawionym kalenicą równolegle do ulicy oraz budynkiem
gospodarczym w głębi. Charakter taki posiada zabudowa rynku i ulic przyległych. Niestety
wzniesione w okresie powojennym realizacje architektoniczne nie dostosowane do
zabudowy otaczającej częściowo ten obraz zatarły.
Przykłady historycznej zabudowy mieszkalnej zostały zachowane przy Rynku
i przy ulicach przyległych. Domy mieszkalne wzniesione w 1 ćw. XX w. są parterowe lub
piętrowe,
nakryte
wysokim
dachem,
niekiedy
zachowany
architektoniczny (niemal w całości – własność prywatna).
został
ozdobny
detal
Wzdłuż ul. Kolejowej usytuowana jest historyczna zabudowa dworca kolejowego wraz
z zespołem domów mieszkalnych pracowników kolei (własność Skarbu Państwa). Dworzec
wzniesiony w 1900 r., jest budynkiem murowanym z cegły, piętrowym, elewacje zdobione są
dekoracyjnymi pasami glazurowanej cegły, naprzeciwko budynku dworca znajduje się
utrzymany
w
analogicznym
charakterze
budynek
gospodarczo-mieszkalny.
Domy
mieszkalne są obiektami piętrowymi, o skromnych ceglanych elewacjach. Analogiczne domy
mieszkalne, należące także do zespołu dworcowego, znajdują się przy ul. Kcyńskiej
(własność Skarbu Państwa oraz własność prywatna).
W pozostałych wsiach historyczna zabudowa zachowana jest bardzo nielicznie,
najwięcej dawnych obiektów występuje w zespołach pałacowo (lub dworsko) - parkowych.
Najlepiej zachowany zespół pozostał we wsi Stępuchowo (własność prywatna). Malowniczo
położony nad brzegiem Jeziora Stępuchowskiego pałac został wzniesiony w latach
1860-1870 dla Władysława Moszczeńskiego. Obiekt dwukrotnie rozbudowywany w k. XIX w.
i w XX w. reprezentuje typ willi neorenesansowej, otoczonej rozległym parkiem (5.0 ha).
Park zaprojektowany w XIX w. stanowi połączenie układu krajobrazowego i geometrycznego
wzbogaconego o cechy eklektyczne, nawiązujące do wzorów renesansu i baroku. Od strony
zachodniej pałacu usytuowany jest folwark; z dawnych budynków z k. XIX w. zachowane
zostały gorzelnia i stodoła oraz zespół czworaków przy drodze dojazdowej.
Drugą
siedzibą
Władysława
Moszczeńskiego
był
zespół
pałacowo-parkowy
w Kołybkach. Pałac o cechach eklektycznych wzniesiony został w 1882 r. Otaczający pałac
park krajobrazowy (5,88 ha) jest założeniem wcześniejszym, datowanym na podstawie wieku
drzew na 1 poł. XIX w. Zespół folwarczny usytuowany z boku, połączony był kompozycyjnie
z pałacem aleją dębową. Obecnie na miejscu dawnych zabudowań folwarcznych zostały
wzniesione nowe budynki.
Trzecim zespołem pałacowo-parkowym godnym uwagi jest założenie w Smuszewie
(własność prywatna). Pochodzi ono również z 2 poł. XIX w. Pałac usytuowany w północnowschodniej części parku posiada formę architektoniczną podobną do stylu pałacu
w Stępuchowie. Park o charakterze krajobrazowym zachowany jest w granicach pierwotnych
(3,4 ha), w częściowo zachowanym drzewostanie najliczniej występuje jesion wyniosły oraz
kasztanowiec.
Pozostałe założenia dworsko-parkowe na terenie gminy Damasławek posiadają
jedynie pojedyncze zachowane obiekty historyczne, a niekorzystne przekształcenia zatarły
w dużym stopniu ich pierwotny układ przestrzenny.
Z
architektury
sakralnej
zabytkowy
charakter
posiada
zespół
kościoła
p.w. św. Józefa we wsi Kozielsko (własność kościelna). W skład zespołu wchodzi plebania
wzniesiona w k. XVIII w., neogotycki kościół z 1874 r. oraz dom parafialny z pocz. XX w.
Na terenie placu przykościelnego zachowane zostały płyty nagrobne z XVIII w. i XIX w.
Najstarsze zabytkowe cmentarze na terenie gminy Damasławek znajdują się we wsi
Kozielsko i Niemczyn (własność kościelna). Cmentarze usytuowane przy kościele
parafialnym, założone zostały w XV i XVII w. W Damasławku (cmentarz czynny, własność
kościelna), Dąbrowie (własność Gminy Damasławek), Gruntowicach (własność Skarbu
Państwa), Kozielsku (własność kościelna ) i Wiśniewku (własność kościelna) zachowane
zostały historyczne cmentarze z 2 poł. XIX w. i pocz. XX w., objęte są one ochroną
konserwatorską. Cmentarze te, nieczynne, zachowane w różnym stopniu, niekiedy prawie
całkowicie zniszczone.
5.3 Obiekty zabytkowe nieruchome o najwyższym znaczeniu dla gminy
DAMASŁAWEK
park dworski, 1 poł. XIX w., nr rej.: A-417 z 12.03.1982 (własność kościelna)
dworek, ob. plebania, 1 poł. XIX w., nr rej.: A-584 z 03.05.1969 (własność kościelna)
KOŁYBKI
zespół pałacowy, XIX w. (własność prywatna):
- pałac, nr rej.: A-435 z 23.04.1983
- park, nr rej.: A-391 z 18.03.1981
KOPANINA
zespół dworski, 1 poł. XIX w. (własność Gminy Damasławek)
- park, nr rej.: A-376 z 23.06.1979
- kaplica grobowa Sobierajskich, nr rej.: A-375 z 23.06.1979
KOZIELSKO
kościół par. p.w. Św. Józefa, 1869-1874, nr rej.: A-737 z 04.12.1992 (własność kościelna)
plebania, XVIII w., nr rej.: A-587 z 03.05.1969 (własność kościelna)
NIEMCZYN
kościół paraf. p.w. Wniebowzięcia NMP, 1897, nr rej:. 759/Wlkp/A z 31.08.2009
(własność kościelna),
cmentarz przykościelny, katolicki, 1 poł. XIX w., nr rej.: A-571 z 29.07.1988 oraz 759/Wlkp/A
z 31.08.2009 (własność kościelna),
park dworski, 1poł. XIX w., pocz. XX w., nr rej.: 726/Wlkp/A z 12.12.2008
(współwłasność Gminy Damasławek oraz prywatna),
kaplica ewangelicka (w parku), pocz. XX w. nr rej.: /Wlkp/A z 12.12.2008
(własność prywatna).
SMUSZEWO
zespół pałacowy, 2 poł. XIX w.: nr rej. 753/Wlkp/A z 19.06.2009 (własność prywatna)
- pałac, nr rej.: A-377 z 23.06.1979 i 753/Wlkp/A z 19.06.2009
- park, nr rej.: A-413 z 12.03.1982 i 753/Wlkp/A z 19.06.2009
oraz
stanowiska archeologiczne (własność Skarbu Państwa):
- grodzisko wczesnośredniowieczne, nr rej.: 1294/A z 29.11.1974
- grodzisko kultury łużyckiej, nr rej.: 1293/A z 29.11.1974
STARĘŻYN
park dworski, 2 poł. XIX w., nr rej.: A-412 z 12.03.1982 (własność Skarbu Państwa)
STĘPUCHOWO
zespół pałacowy, 1 poł. XIX w., XIX/XX w. (własność prywatna):
- pałac, nr rej.: A-213 z 29.04.1970
- obora, nr rej.:A-213 z 29.04.1970
- park, nr rej.: A-392 z 28.03.1981
Pozostałe obiekty bardzo ważne dla całokształtu dziedzictwa kulturowego gminy
Damasławek widnieją w gminnej ewidencji zabytków, należą do nich:
- Kościół Parafialny p.w. św. Stanisława przy ul. Kościelnej, (własność kościelna),
- Zespół Dworca Kolejowego (własność Skarbu Państwa):
dworzec PKP z pocz. XX w. przy ul. Kolejowej,
infrastruktura towarzysząca: wiaty przejścia podziemne na perony z pocz. XX w.,
wieża ciśnień mur. z 1907 r. przy ul. Kcyńskiej; oraz
- Zespół Budynków Mieszkalnych Pracowników Kolei przy ul. Kolejowej i Kcyńskiej
z pocz. XX w.
- Zespół Cmentarny – ul. Lipowa (własność kościelna):
kaplica cmentarna z lat 20-tych XX w.,
brama cmentarna z tego samego okresu,
- Młyn z lat 20-tych XX w. przy ul. Wągrowieckiej, (własność prywatna)
- Remiza z początku XX w. przy ul. Kcyńskiej, (własność prywatna)
- dawna Szkoła przy ul. Janowieckiej z pocz. XX w. (własność prywatna)
- Szkoła przy ul. Rynek z pocz. XX w. (własność Gminy Damasławek)
- Budynek Urzędu Gminy przy ul. Rynek wybudowany ok. 1915 r.
(własność Gminy Damasławek)
5.4 Wszystkie obiekty znajdujące się w ewidencji zabytków
(razem z obiektami z rejestru zabytków)
DAMASŁAWEK
1. UKŁAD RURALISTYCZNY
2. ZESPÓŁ KOŚCIOŁA PAR. p.w. św. Stanisława Kostki, ul. Kościelna:
a. kościół poewangelicki, ob. rzym.-kat., mur., l. 1914-22
b. dwór Reców, ob. plebania, mur., 1. pół. XIX W./1920 r.
c. mur kościelny, mur., ok. 1920 r. d. park krajobrazowy, XIX w.;
d. brama przykościelna, mur., 2 poł. XX w.
3. POZOSTAŁOŚCI ZESPOŁU FOLWARCZNEGO, ul. Kościelna:
a. budynek mieszkalny, nr 3, mur., pocz. XX w.
b. stodoła, nr 3, mur., pocz. XX w. (obecnie przy ul. Żnińskiej 9)
c. budynek gospodarczy, nr 3, mur., pocz. XX w.
d. budynek gospodarczy, nr 3, mur., pocz. XX w.
e. spichlerz, ob. budynek mieszkalny nr 5, mur., pocz. XX w.
f.
brama, mur., pocz. XX w.
4. ZESPÓŁ CMENTARZA, ul. Lipowa:
a.
kaplica cmentarna, mur., l. 20-te XX w.
b.
brama cmentarna, mur., l. 20-te XX w.
5. ZESPÓŁ DWORCA KOLEJOWEGO:
a. dworzec, mur., pocz. XX w., ul. Kolejowa
b. rampa kolejowa, ul. Kolejowa
c. toalety dworcowe, ul. Kolejowa
d. wiata przejścia podziemnego na perony, stal, pocz. XX w., ul. Kolejowa
e. wiata przejścia podziemnego na perony, stal, pocz. XX w., ul. Kolejowa
f.
wieża ciśnień, mur., 1907 r., ul. Kcyńska
6. ZESPÓŁ BUDYNKÓW MIESZKALNYCH PRACOWNIKÓW KOLEI, ul. Kcyńska:
a. budynek mieszkalny nr 27, mur., pocz. XX w.
b. budynek mieszkalny nr 29, mur., pocz. XX w.
c. budynek mieszkalny nr 31, budynek gospodarczy, łącznik, mur., pocz.XX w.
d. budynek mieszkalny nr 33, budynek gospodarczy, łącznik, mur., pocz.XX w.
e. budynek mieszkalny nr 35, mur., pocz. XX w.
f.
budynek mieszkalny nr 37, mur., pocz. XX w.
7. ZESPÓŁ BUDYNKÓW MIESZKALNYCH PRACOWNIKÓW KOLEI, ul. Kolejowa:
a. budynek mieszkalny nr 1, mur., pocz. XX w.
b. budynek mieszkalny nr 3, budynek gospodarczy, mur., pocz. XX w.
c. budynek mieszkalny nr 5, budynek gospodarczy, mur., pocz. XX w.
d. budynek mieszkalny nr 7, ob. poczta, mur., pocz. XX w.
e. budynek mieszkalny nr 9, mur., pocz. XX w.
f.
budynek mieszkalny nr 10, mur., pocz. XX w.
8. SZKOŁA, mur., ok. 1910 r., Rynek 4
9. SZKOŁA, mur., pocz. XX w., ul. Janowiecka 2
10. MLECZARNIA, mur., ok. 1918 r., ul. Janowiecka 29
11. MŁYN, mur., l. 20-te XX w., ul. Wągrowiecka 7
12. REMIZA, mur., pocz. XX w., ul. Kcyńska 4 ul.
ul. Długa
13. DOM nr 1, mur., l. 20-te XX w.
ul. Janowiecka
18. DOM nr 5, mur., pocz. XX w.
19. DOM nr 8, mur., 2. pół. XIX w.
21. DOM nr 15/17, mur., ok. 1915 r.
22. DOM nr 18, mur., ok. 1915 r.
26. ZESPÓŁ DOMU nr 33:
a. budynek mieszkalny, mur., ok. 1915 r.
b. budynek gospodarczy, mur., ok. 1915 r.
ul. Kcyńska
30. DOM nr 7 z bramą, mur., ok. 1915 r.
33. DOM nr 12, mur., l. 20-te XX w;
34. DOM nr 14, mur., 1929 r.
35. DOM nr 17, szach., l. 20-te XX w.
ul. Kościelna
ul. Lipowa
47. DOM nr 5, mur., ok. 1915 r.
48. DOM nr 7, mur., ok. 1915 r.
ul. Piotrkowicka
50. DOM nr10, mur., l. 30-te XX w.
ul. Podgórna
53. DOM nr 9, mur., l. 30-te XX w. (obecnie ul. Długa 9)
55. DOM nr 11, mur., l. 20-te XX w (obecnie ul. Długa 11)
57. ZESPÓŁ DOMU nr 13: (obecnie ul. Długa 13)
a. budynek mieszkalny, mur., ok. 1915 r.
b. budynek gospodarczy, mur., ok. 1915 r.
c. brama, furtka, ogrodzenie, mur., ok. 1915 r.
58. ZESPÓŁ DOMU nr 14: (obecnie ul. Długa 14)
a. budynek mieszkalny, mur., l. 20/30-te XX w.
b. budynek gospodarczy, mur., l. 20-te XX w.
c. budynek gospodarczy, mur., l. 20-te XX w.
d. brama, mur., l. 20-te XX w.
60. DOM nr 16, mur., ok. 1915 r. (obecnie ul. Długa 16)
ul. Rynek
63. DOM nr 1a, mur., pocz. XX w.
64. DOM nr 3, mur., ok. 1915 r. (obecnie Rynek 9)
67. DOM nr 8, ob. Urząd Gminy, mur., ok. 1915 r.
ul. Wągrowiecka
73. DOM nr 16, mur., 1929 r.
a. budynek mieszkalny, mur., l. 20-te XX w.
c. brama, mur., l. 20-te XX w.
77. DOM nr 25, mur., 1932 r.
a. budynek mieszkalny, mur., pocz. XX w. b.
b. brama, mur., pocz. XX w.
ul. Żnińska
DĄBROWA
82. POZOSTAŁOŚĆ ZAŁOŻENIA DWORSKO-PARKOWEGO:
a. brama, mur., l. 20-te XX w. b.
b. park krajobrazowy, 2. pół. XIX w.
83. CMENTARZ EWANGELICKI, pocz. XX w.
84. SZKOŁA, nr 54, mur., l. 20-te XX w.
a. dworzec kolejowy, mur., pocz. XX w. b.
b. budynek mieszkalny pracowników kolei, mur., pocz. XX w.
a. budynek mieszkalny, mur., l. 20-te XX w. b.
b. stodoła, mur., l. 20-te XX w. c.
c. brama i ogrodzenie, mur., l. 20-te XX w.
88. DOM nr 12, mur., 1935 r.
90. DOM nr 26, mur./kam., k. XIX w.
91. DOM nr 27, mur./kam., k. XIX w.
GRUNTOWICE
94. CMENTARZ EWANGELICKI, II poł. XIX w.
95. SZKOŁA, mur., ok. 1915 r. (obecnie świetlica wiejska i budynek mieszkalny)
96. DOM nr 2, mur., ok. 1918 r.
97. DOM nr 10, mur., k. XIX w.
99. DOM nr 19, mur., 1918 r.
KOŁYBKI
100. ZAŁOŻENIE DWORSKO-PARKOWE:
a. dwór, nr 5, mur., ok. 1890 r., rozbudowany ok. 1920 r.
b. park krajobrazowy, k. XIX w.
101. POZOSTAŁOŚCI ZAŁOŻENIA FOLWARCZNEGO:
a. obora, mur./kam., k. XIX w.
b. chlewnia, mur., pocz. XX w.
c. brama i ogrodzenie, mur./kam., k. XIX w.
102. KAPLICA, mur., 2. pół. XIX w.
103. DOM nr 15, drewn., l. 30-te XX w., tzw. „poniatówka"
KOPANINA
104. POZOSTAŁOŚCI ZAŁOŻENIA DWORSKO-PARKOWEGO:
a. kaplica dworska, mur., l. 1830-45
b. park krajobrazowy, 1. pół. XIX w./ k. XIX w.
a. budynek mieszkalny, mur., pocz. XX w.
b. budynek gospodarczy, mur., pocz. XX w.
106. DOM nr 7, mur., I. 20-teXXw.
107. SPICHLERZ, mur., 1908 r.
KOZIELSKO
108. ZESPÓŁ KOŚCIOŁA PAR. p.w. św. Józefa:
a. kościół, mur., ok. 1874 r., proj. Wiktor Stabrowski
b. plebania, mur., k. XVIII w., rozbudowana 1937 r.
c. dom parafialny, mur., pocz. XX w. d.
d. brama i ogrodzenie, mur./żel., ok. 1874 r.
e. cmentarz przykościelny, XV w.
109. CMENTARZ KATOLICKI, 1914 r. nieczynny
a. brama cmentarza kat., mur., 2. pół. XIX w., przy drodze na Międzylesie
110. CMENTARZ KATOLICKI, 1869 r. czynny
113. DOM nr 13, mur., l. 30-te XX w.
MIĄŻA
114. SZKOŁA, mur./kam., pocz. XX w.
115. DOM nr 3, mur., ok. 1920 r. (obecnie budynek jest ruiną)
MIĘDZYLESIE
116. DOM nr 3, mur., ok. 1910 r.
117. DOM nr 4, mur., ok. 1910 r.
119. DOM nr 36, mur., l. 20-te XX w.
120. DOM nr 40, mur., l. 30-te XX w.
121. DOM nr 51, mur., ok. 1910 r.
MOKRONOSY
122. PARK DWORSKI KRAJOBRAZOWY, 2 poł. XIX w.
123. ZESPÓŁ SZKOŁY:
a. szkoła, nr 3, mur., ok. 1910 r.
b. b. budynek gospodarczy, szach., ok. 1910 r.
124. DOM nr 1, mur., l. 20-teXXw.
125. DOM nr 7, mur., ok. 1910 r.
126. DOM nr 9, mur., ok. 1910 r. (budynek nie istnieje)
127. DOM nr 28, mur., l. 20-te XX w.
128. DOM nr 40, mur., l. 20-te XX w.
NIEMCZYN
129. ZESPÓŁ KOŚCIOŁA PAR. p.w. NMP:
a. kościół, mur., 4. ćw. XIX w.
b. brama, mur., 2. pół. XIX w.
c. cmentarz przykościelny, katolicki, nieczynny, XVII w.
130. POZOSTAŁOŚĆ ZESPOŁU DWORSKO-PARKOWEGO:
a. poewangelicka kaplica dworska, mur., pocz. XX w.
b. dzwonnica przy kaplicy ewangelickiej, mur., pocz. XX w.
c. park krajobrazowy, k. XVIII w./XIX w.
131. SZKOŁA, mur., pocz. XX w.
132. DOM, dawna oficyna dworska, mur., 1 poł. XIX w.
133. ZESPÓŁ ZAJAZDU,:
a. zajazd, ob. budynek mieszkalny, nr 43, mur., 3. ćw. XIX w.
b. spichlerz, mur., l. 30-te XX w.
c. brama i ogrodzenie, mur., l. 30-te XX w.
a. budynek mieszkalny, ob. poczta, mur./kam., 1881 r. b.
b. budynek mieszkalno-gospodarczy, mur., l. 20-te XX w.
135. DOM nr 18, mur., l. 30-te XX w.
136. DOM nr 20, mur./drewn., ok.. 1940 r.
138. DOM nr 25, mur./kam., ok. 1918 r.
139. DOM nr 26, mur., l. 20-te XX w.
140. DOM nr 32, mur./kam, l. 20-te XX w.
141. DOM nr 40, mur., l. 30-te XX w.
142. DOM nr 52, mur., l. 20-te XX w.
143. BUDYNEK GOSPODARCZY, nr 41, mur./kam., ok. 1918 r.
144. KUŹNIA, mur., k. XIX w.
145. BRAMA l OGRODZENIE, gospodarstwo nr 37, mur., l. 20-te XX w.
RAKOWO
146. SZKOŁA, nr 14, mur., ok. 1910 r.
SMUSZEWO
a. dwór, mur., ok. 1870 r.
b. park krajobrazowy, XIX w.
a. budynek mieszkalny, mur., l. 20-te XX w.
149. DOM nr 32, mur., l. 30-te XX w.
STARĘŻYN
150. POZOSTAŁOŚCI ZESPOŁU DWORSKO-PARKOWEGO:
a. dwór, nr 11, mur., ok. 1907 r.
b. park krajobrazowy, 2. pół. XIX w.
STARĘŻYNEK
151. CMENTARZ CHOLERYCZNY, pocz. XX w.
STĘPUCHOWO
a. dwór, mur., l. 1860-70, XX w. b.
b. brama i ogrodzenie, mur./żel., 3. ćw. XIX w.
c. park krajobrazowy, pół. XIX w.
153. POZOSTAŁOŚĆ ZESPOŁU FOLWARCZNEGO:
a. stodoła, mur., k. XIX w. b.
b. gorzelnia, mur., k. XIX w. c.
c. czworak, nr 7, mur., k. XIX w.
d. czworak, nr 8, mur., k. XIX w.
e. czworak, nr 9, mur., k. XIX w.
f.
czworak, nr 10, mur., k. XIX w.
g. czworak, nr 11, mur., k. XIX w.
a. dworzec kolejowy, mur., pocz. XX w. b.
b. budynek mieszkalny, nr 28, mur., pocz. XX w. c.
c. budynek mieszkalny, nr 29, mur., pocz. XX w.
TURZA
155. SZKOŁA, nr 23, mur., ok. 1910 r. (obecnie budynek mieszkalny)
156. REMIZA, mur., pocz. XX w.
157. DOM nr 3, mur./drewn., pocz. XX w.
158. DOM nr 5, mur./drewn., pocz. XX w.
160. DOM nr 28, mur., ok. 1918 r.
161. DOM nr 35, mur., ok. 1918 r.
163. DOM nr 66, mur., 2. pół. XIX w.
WIŚNIEWKO
164. CMENTARZ EWANGELICKI, II poł. XIX w.
5.5 Krajobraz kulturowy – obszarowe wpisy do rejestru zabytków
(układy urbanistyczne, parki kulturowe, parki krajobrazowe)
Na terenie gminy Damasławek nie występują układy urbanistyczne i ruralistyczne
wpisane do rejestru zabytków. Z obszarowych wpisów do rejestru zabytków wymienić należy
parki dworskie i pałacowe założone w stylu krajobrazowym w miejscowościach:
Damasławek, Kołybki, Kopanina, Niemczyn, Smuszewo, Starężyn i Stępuchowo.
W wojewódzkiej ewidencji zabytków w ochronie konserwatorskiej znajduje się
historyczny układ ruralistyczny miejscowości Damasławek.
5.6 Zabytki archeologiczne
5.6.1 Stanowiska archeologiczne wpisane do rejestru zabytków
Smuszewo: grodzisko i osada - stanowisko 3 (własność Skarbu Państwa) A – 240
Smuszewo: osada - stanowisko 1 (własność Skarbu Państwa)
A – 241
5.6.2. Stanowiska archeologiczne - ewidencja
STANOWISKA ARCHEOLOGICZNE
grodziska
2
osady
187
cmentarzyska
24
inne
10
Źródło: Raport o stanie zabytków w gminie Damasławek – Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Poznaniu. 2004 r
Pod
względem
chronologiczno-kulturowym
na
omawianym
terenie
dominuje
osadnictwo kultury łużyckiej z okresu epoki brązu, kultury przeworskiej z okresu wpływów
rzymskich oraz osadnictwo z okresu wczesnego średniowiecza.
Osadnictwo skupiało się w partiach niewielkich wyniesień morenowych, unikając na
ogół wysoczyzn. Jednymi z najbardziej zasiedlonych były tereny wokół miejscowości
Starężynek, kolejne skupisko osadnicze wystąpiło wokół wsi Kopanina, na północ od wsi
Kozielsko oraz wokół Damasławka. Miejscem intensywnego osadnictwa był rejon
miejscowości Niemczyn i Turza. Ważny jest również obszar wsi Smuszewo (jezioro
Czeszewskie).
5.7. Zespoły najcenniejszych zabytków ruchomych na terenie gminy
Na terenie gminy Damasławek wpisano do rejestru zabytków województwa wielkopolskiego
trzy skromne zespoły wyposażenia kościołów parafialnych:
- w Damasławku w kościele parafialnym p.w. Św. Stanisława Kostki wpisano do
rejestru 5 obiektów zabytkowych (nr rej. B 1195-1199 z 1984 r.),
- w Kozielsku w kościele parafialnym p.w. Św. Józefa wpisano do rejestru zabytków
zespół 6 elementów wyposażenia, na który składają się głównie starsze
XVII-XVIII wieczne zabytki (nr rej. B-1186-1192 z 1984 r.),
- w kościele parafialnym w Niemczynie wpisano do rejestru zabytków trzy obiekty
zabytkowe (nr rej. B 1192-1194 z 1984 r.).
W roku 2001 wykonano dokumentację figur i kapliczek przydrożnych z terenu gminy
Damasławek, w wyniku, której zewidencjonowano w formie kart zabytków ruchomych
3 obiekty w Damasławku.
6. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa i krajobrazu
kulturowego
6.1 Stan zachowania i obszary największego zagrożenia zabytków
6.1.1 Stan zachowania zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków
Z obiektów architektury i budownictwa wpisanych do rejestru zabytków na terenie
gminy Damasławek najlepiej zachowane są obiekty stanowiące własność kościelną.
W gorszym stanie znajdują się zabytki będące własnością prywatną oraz te należące do
Skarbu Państwa.
MIEJSCOWOŚĆ
DAMASŁAWEK
KOŁYBKI
KOPANINA
KOZIELSKO
NIEMCZYN
OBIEKT
STAN ZACHOWANIA
dwór (ob. plebania)
Dobry
park
Dostateczny
dwór
Dostateczny
park
Dobry
kaplica dworska Sobierajskich
Dostateczny
park
Zły
kościół p.w. św. Józefa
Dobry
plebania
Dobry
park dworski
Zły
kaplica w parku
bardzo zły
kościół p.w.
Wniebowzięcia N.M.P.
SMUSZEWO
STARĘŻYN
STĘPUCHOWO
Dobry
cmentarz przykościelny
Dobry
dwór
bardzo zły
park
Zły
park
Zły
dwór
Dostateczny
park
Dostateczny
obora
Zły
Źródło: Raport o stanie zabytków w gminie Damasławek – Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków
w Poznaniu. 2004 r. Zaktualizowano stan zachowania na 2010 r.
6.1.2 Stan zachowania zabytków stanowiących własność Gminy Damasławek
Na ogólną liczbę 231 zabytków znajdujących się na terenie Gminy tylko 16 z nich stanowi
własności Gminy, obiekty te wymieniono poniżej.
Obecna ocena stanu zachowania ma charakter jedynie poglądowy i bazuje na oglądzie
zewnętrznym stanu zachowania murów, elewacji, tynków, stolarki okiennej, pokryć
dachowych itp. składających się na substancję techniczną obiektu.
Damasławek
budynek Urzędu Gminy, ul. Rynek 8;
stan zachowania – dobry; elewacja odnowiona, otynkowana, pomalowana; stolarka okienna
nowa; pokrycie dachowe dachówką ceramiczną, bez ubytków.
szkoła, ul. Rynek 4,
stan zachowania – dobry; elewacja odnowiona, otynkowana, pomalowana; stolarka okienna
nowa; nowe pokrycie dachowe - dachówką ceramiczną.
budynek mieszkalny, ul. Janowicka 18
stan zachowania – dobry; elewacja otynkowana, w przyziemiu niewielkie miejscowe ubytki i
zawilgocenia; stolarka okienna częściowo nowa, plastikowa, stolarka drewniana do
odnowienia.
Dąbrowa
park dworski
stan zachowania – zaniedbany; brak bieżących zabiegów porządkowych i pielęgnacyjnych,
liczne samosiewy do usunięcia, zatarty układ pierwotnej kompozycji; zabytkowa, ceglana
brama parkowa wymaga pilnego odnowienia.
cmentarz ewangelicki
stan zachowania: - dobry, wszystkie zachowane nagrobki zostały umieszczone w
wydzielonej przedniej części cmentarza, ta część cmentarza została uporządkowana;
pozostały teren z licznymi drzewami i krzewami wymaga ogólnych prac porządkowych:
wycięcia samosiewów i oczyszczenia; granice cmentarza nie są wyraźnie widoczne.
budynek dawnej szkoły obecnie budynek mieszkalny (nr 54), współwłasność z osobą
prywatną,
stan zachowania części należącej do gminy – dobry; elewacje w dobrym stanie, zachowany
ceglany detal architektoniczny; nowa, plastikowa stolarka okienna; nowe pokrycie dachowe –
blacha dachówkowa.
Gruntowice
budynek dawnej szkoły obecnie świetlica wiejska,
stan zachowania – dobry; elewacja odnowiona, otynkowana, niemalowana; nowe
orynnowanie; nowa, plastikowa stolarka okienna; pokrycie dachowe dachówką ceramiczną
do odnowienia.
Kopanina
park dworski (rejestr A-376 z 23.06.1979),
stan zachowania – zaniedbany; brak bieżących zabiegów porządkowych i pielęgnacyjnych,
liczne samosiewy do usunięcia, zatarty układ pierwotnej kompozycji.
kaplica grobowa w parku (rejestr A-375 z 23.06.1979),
stan zachowania – zaniedbany; brak bieżącej opieki; zawilgocenia w przyziemiu,
największym zagrożeniem dla stanu zachowania jest brak użytkownika; remontu wymagają
schody zewnętrzne.
Miąża
budynek dawnej szkoły obecnie budynek mieszkalny,
stan zachowania – dobry; elewacja ceglana nieotynkowana w dobrym, pierwotnym stanie;
stolarka okienna nowa, plastikowa; pokrycie dachowe dachówką ceramiczną w dobrym
stanie.
Niemczyn
park dworski (rejestr 726/Wlkp/A z 12.12.2008) w części należącej do gminy
stan zachowania – dobry; teren funkcjonuje jako boisko sportowe, otoczenie zadbane.
szkoła
stan zachowania – dobry; elewacja otynkowana, z zachowanym detalem architektonicznym,
nosząca ślady znacznego zużycia, łuszcząca się farba oraz ubytki tynków, ściany ze śladami
zawilgocenia; stolarka okienna wymieniona, plastikowa; pokrycie dachowe i kominy do
renowacji.
zespół domu nr 66 w części należącej do gminy
stan zachowania – dobry; elewacja kamienna w stanie dobrym, z zachowanym ceglanym
detalem architektonicznym, widoczne zawilgocenia w części przyziemia; stolarka okienna –
dawna, drewniana; pokrycie dachowe papą i kominy stan dobry.
Rakowo
budynek dawnej szkoły obecnie świetlica wiejska
stan zachowania – dobry; elewacja otynkowana, z widocznymi miejscowymi zawilgoceniami
w przyziemiu, zachowana dawna drewniana stolarka okienna oraz drzwi wejściowe – stan
dobry; pokrycie dachowe dachówka ceramiczna i kominy w stanie dobrym.
Smuszewo
cmentarz ewangelicki – nie istnieje
Starężynek
cmentarz choleryczny
stan zachowania – dobry; teren zadbany, wyraźnie wyodrębniony.
6.1.3 Stan zachowania zabytków ruchomych
Zabytki ruchome na terenie gminy, stanowiące wyposażenie obiektów sakralnych,
są właściwie i prawidłowo chronione.
6.1.4 Stan zachowania zabytków archeologicznych
MIEJSCOWOŚĆ
Smuszewo, stan. 1
OBSZAR AZP
OBIEKT
STAN ZACHOWANIA
42-32/9
grodzisko
nie wymaga żadnych zabiegów
konserwatorskich
Smuszewo, stan. 3
42-32/95
grodzisko
wymaga zmiany
zagospodarowania terenu oraz
zabezpieczenia i uzupełnienia
ubytków w rzeźbie
Źródło: Raport o stanie zabytków w gminie Damasławek – Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w
Poznaniu. 2004 r. Zaktualizowano, stan zachowania na 2010 r.
Należy zaznaczyć na wstępie, że wszystkie stanowiska archeologiczne są tak samo
ważne dla rekonstrukcji większych procesów lub wyjaśnienia mniejszych problemów
i zagadnień. W myśl art. 6 pkt. 3 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z póź. zmian.) wszystkie zabytki
archeologiczne bez względu na stan zachowania podlegają ochronie i opiece.
Najlepiej zachowane są stanowiska archeologiczne położone na nieużytkach,
terenach niezabudowanych oraz terenach zalesionych, gdzie ingerencja człowieka
w substancję zabytkową stanowiska jest najmniejsza. Stan zachowania nawarstwień
kulturowych w obrębie stanowisk najczęściej jest trudny do określenia. Ustala się go przy
okazji badań rozpoznawczych (powierzchniowych i sondażowych), planowych badań
naukowych czy badań ratowniczych przy realizacji inwestycji
6.2. Obszary największego zagrożenia
a) zabytki nieruchome
Gmina Damasławek oprócz cząstkowych (6 uchwalonych i 3 w przygotowaniu)
miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego nie posiada ogólnego planu
będącego prawem miejscowym. Fakt ten z punktu widzenia ochrony konserwatorskiej jest
istotnym zagrożeniem dla zabytków nieruchomych figurujących w ewidencji WWKZ. Bowiem
ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego gminy jest jedną
z czterech form ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Pozostałe - wpis do rejestru
zabytków, dotyczy jedynie niewielu obiektów zabytkowych na terenie gminy, zaś uznanie za
pomnik historii i utworzenie parku kulturowego, gminy Damasławek nie dotyczy. Fakt ten
może mieć negatywne następstwa w postaci niekorzystnych przekształceń przestrzennych
i braku dostatecznej opieki nad zabytkami z ewidencji.
urbanistyka:
- zły stan techniczny obiektów powstałych w końcu XIX w. i pocz. XX w. oraz nie
przystawanie ich do standardów współczesnego budownictwa powoduj zastąpienie ich
współczesnymi realizacjami,
- narażenie obiektów posiadających walory historyczne bądź wartość. lokalno-kulturową,
nieobjętych
wpisem
do
rejestru
zabytków,
a
ujętych
w
ewidencji
WWKZ,
na degradację spowodowaną wymogami współczesności,
W związku z prowadzonymi adaptacjami i remontami obiektów zabytkowych ma miejsce
likwidacja oryginalnych elementów dekoracji architektonicznej, zdobionej stolarki okiennej,
drzwiowej,
klatek
schodowych,
dawnych
witryn
sklepowych,
wprowadzanie
współczesnych materiałów budowlanych typu blacha dachówko podobna w miejsce
ceramicznych pokryć dachowych, okien z PVC oraz ocieplanie płytami styropianowymi.
Działania te prowadzą do degradacji pojedynczych obiektów, a także całych obszarów
starej zabudowy, pozbawiając je charakterystycznego klimatu, a co za tym idzie wartości
zabytkowych i historycznych.
-
znaczenie
nowej
zabudowy
lokalizowanej
w
obrębie
zespołów
historycznych,
wprowadzanie nowoczesnej wielkokubaturowej architektury w ciągach historycznej
zabudowy, problemy z respektowaniem stałych zasad kształtowania architektury
w odniesieniu do zabytkowej zabudowy oraz harmonijnym wprowadzeniem nowego
budownictwa - wymogiem koniecznym przy projektowaniu jest dopasowanie nowych
budynków gabarytami oraz stylistyką do istniejącej historycznej zabudowy poprzez
zachowanie
tradycyjnych
kształtów
dachów,
ceramicznych
pokryć,
stonowanej
kolorystyki,
- zabudowa gospodarcza – w niewielkich miejscowościach budownictwo mieszkaniowe było
ściśle powiązane z zabudową gospodarczą; w związku z zanikaniem pierwotnej funkcji
następuje szybka degradacja obiektów prowadząca do całkowitego zniszczenia,
a w dalszej kolejności do rozbiórki budynków gospodarczych,
- brak nowych funkcji i użytkowników dla obiektów architektonicznych związanych
z koleją, takich jak dworce kolejowe, magazyny, wieże ciśnień oraz inne elementy
infrastruktury
kolejowej.
Wiąże
się
to
z
przekształceniami
strukturalnymi
i własnościowymi w obrębie spółek PKP oraz ciągłym zmniejszaniem ruchu kolejowego
i zamykaniem nierentownych linii kolejowych. Z tego powodu obszarem najbardziej
zagrożonym jest zespół dworca kolejowego w Damasławku; brak natychmiastowych
działań doprowadzi w krótkim czasie do całkowitego zniszczenia tego okazałego
i wartościowego przykładu budownictwa kolejowego z początku XX w. (w skład zespołu
wchodzą również dwie kolonie domów pracowników kolei przy ul. Kolejowej i przy
ul. Kcyńskiej). W mniejszej skali problem ten występuje w Stępuchowie i Dąbrowie.
- niewielka możliwość wykorzystania starych budynków folwarcznych do nowoczesnej
produkcji, niszczenie kompozycji podwórza folwarcznego oraz charakteru zachowanej
zabudowy. Budynki te wymagają przeróbek i adaptacji, a w wielu przypadkach również
znalezienia nowej funkcji. Z tych powodów w złym stanie jest wiele obiektów folwarcznych
na terenie gminy. Są to między innymi zabudowania folwarczne w Kołybkach
i Stępuchowie.
układy ruralistyczne, układy przestrzenne
- generalnym problemem, nie tylko w skali gminy lecz i powiatu, jest lokalizacja wież telefonii
komórkowej oraz pojawiające się potencjalnie nowe zagrożenie – elektrownie wiatrowe.
Obiekty te wpływają deprecjonująco na panoramę miejscowości i zespołów zabytkowych,
stanowiąc
konkurencję
dla
zabytkowej
architektury
wież
kościołów,
będących
historycznymi dominantami zabudowy obszarów wiejskich. Tego typu inwestycje mają
niekorzystny
wpływ
na
ukształtowanie
zabytkowej
przestrzeni
jako
element
nieharmonizujący z krajobrazem kulturowym. Poprzez ingerencję elementów obcych
zniszczeniu ulegają wartości widokowe, przestrzenne założenia, panoramy oraz otoczenie
zabytkowych obiektów o wartości lokalnej.
cmentarze
- obszarami zagrożonymi są tereny dawnych cmentarzy ewangelickich. Nieużytkowane
cmentarze podlegają dewastacji. Głównym problemem jest tu brak środków finansowych
na rewaloryzację i utrzymanie oraz brak oznaczeń i tablic informacyjnych.
zespoły pałacowo/dworsko-parkowe :
- zagrożone są parki dworskie będące zarówno własnością Skarbu Państwa, Gminy,
a także prywatne. W gminie Damasławek prawie wszystkie zachowane parki są mocno
zaniedbane, jedynie park w Kołybkach jest w stanie dobrym. Najbardziej zagrożone są
miejsca, gdzie nie istnieje już rezydencja lub istniejące budynki dworów lub pałaców
pozostawione są bez dozoru, a drzewostan w parkach służy w okresie zimowym do
pozyskiwania drewna na opał dla okolicznej ludności.
b) zabytki archeologiczne
Aktualnie zagrożeniem dla stanowisk archeologicznych są głównie inwestycje
budowlane i przemysłowe, takie jak: budownictwo mieszkaniowe, budowa dróg, obwodnic
drogowych, lokalizacje żwirowni i kopalni kruszywa, planowane zalesienia, budowa
zbiorników retencyjnych wody. Istotne zagrożenie dla zachowania substancji zabytkowej
stanowisk archeologicznych zlokalizowanych na terenie pól uprawnych (gmina Damasławek
jest gminą typowo rolniczą) stanowi głęboka orka gleby. Niektóre zagrożenia pojawiły się
w ciągu ostatnich lat, jak np. działalność tzw. poszukiwaczy skarbów z wykrywaczami metali;
rozmiarów
tego
typu
działalności
nie
potrafimy
ocenić.
Wiele
zagrożeń
wynika
z postępującego rozwoju gospodarczego wsi: używanie ciężkiego sprzętu w rolnictwie,
rozwój budownictwa na obrzeżach miejscowości, budowa dróg, uzbrojenie techniczne
terenu. A zatem podstawowym zagrożeniem dla stanowisk archeologicznych oraz
nawarstwień
kulturowych
są
wszelkie
inwestycje
związane
z
zabudowaniem
i zagospodarowaniem terenu, które wymagają prowadzenia prac ziemno-budowlanych.
Aby zapobiec zniszczeniu stanowisk archeologicznych oraz nawarstwień kulturowych
prace ziemne prowadzone w strefie ochrony stanowisk archeologicznych wymagają
przeprowadzenia badań archeologicznych w zakresie uzgodnionym z Wielkopolskim
Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Jest to szczególnie ważne podczas takich
inwestycjach jak budowa budynków mieszkalnych i usługowych oraz inwestycji liniowe:
przyłącza kanalizacji deszczowej, sanitarnej, gazowej, telekomunikacyjnej. Natomiast
realizacja inwestycji takich jak budowa obwodnic, dróg, zbiorników retencyjnych,
bezwzględnie wymaga prawidłowego rozpoznania terenu pod względem faktycznej ilości
stanowisk archeologicznych oraz przeprowadzenia ratowniczych badań wykopaliskowych na
wytypowanych stanowiskach. Należy pamiętać również o pracach ziemno-budowlanych
związanych z przebudową lub rozbiórką budynków wpisanych do rejestru zabytków i ujętych
w ewidencji zabytków.
Plany inwestycji gminy Damasławek związanych z wykonywaniem prac ziemnych,
mogących stanowić istotne zagrożenie dla zabytków archeologicznych z terenu gminy,
zostały szczegółowe określone w Strategii Rozwoju gminy Damasławek na lata
2008-2017 oraz w Planach Odnowy Miejscowości.
Gmina Damasławek opracowała i sporządziła wykaz inwestycji przewidzianych do
realizacji na terenie gminy w latach 2011-2014, obejmujące:
1. Rozbudowa oczyszczalni ścieków w Damasławku,
2. Budowa kanalizacji sanitarnej Kozielsko – Stępuchowo – Kołybki (w trakcie realizacji),
3. Przebudowa i remont sieci wodociągowej w Niemczynie i Kołybkach z przyłączami do
Mokronos i Rakowa,
4. Przebudowa drogi Starężynek – Kozielsko,
5. Przebudowa drogi gminnej do ulicy Boisko w Damasławku,
6. Przebudowa drogi w Niemczynie,
7. Przebudowa ulic wokół Placu Wiosny Ludów w Damasławku,
8. Przebudowa ulicy Rynek w Damasławku,
9. Budowa drogi dojazdowej do gruntów rolnych w Międzylesiu,
10. Budowa drogi i boiska sportowego w Starężynie,
11. Dobudowa z przebudową budynku świetlicy wiejskiej w miejscowości Międzylesie oraz
budowy świetlic w Kołybkach i Stępuchowie,
12. Budowa sali sportowej wraz z zespołem boisk terenowych przy Zespole Szkół
Powszechnych w Damasławku (w trakcie realizacji).
Realizacja ww. inwestycji uzależniona będzie w głównej mierze od pozyskania przez Gminę
środków finansowych z zewnątrz.
c) zabytki ruchome
Największym
zagrożeniem
dla
obiektów
ruchomych
jest
niewłaściwie
przeprowadzona konserwacja, użytkowanie (niewłaściwa instalacja elektryczna, wilgoć),
a także brak właściwego zabezpieczenia przed pożarem i złodziejami. Z tych powodów
istnieje potrzeba założenia instalacji przeciwwłamaniowej i przeciwpożarowej w kościołach
parafialnych, np. w kościele p.w. św. Józefa w Kozielsku.
6.3 Uwarunkowania wynikające ze Studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego gminy Damasławek
Studium uwarunkowań
i
kierunków
zagospodarowania
przestrzennego
gminy
Damasławek zostało uchwalone przez Radę Gminy w Damasławku Uchwałą nr XII/70/07
Rady Gminy Damasławek z dnia 7 grudnia 2007 roku (zmiana studium z 2010 r. – zmianą
Studium została objęta cała gmina w granicach administracyjnych z uwagi na dostosowanie
zakresu dokumentu i formy jego przedstawienia do obowiązujących przepisów prawa).
Studium jest podstawowym dokumentem planistycznym określającym politykę
przestrzenną gminy. Studium uwarunkowań nie jest aktem prawa miejscowego jednak
wprowadzenie przyjętych w nim zapisów do obiegu prawnego następuje poprzez ustalenia
miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Ustalenia Studium są wiążące dla
organów gminy przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.
W
studium
uwzględnia
się
uwarunkowania
wynikające
w
szczególności
z dotychczasowego przeznaczenia, zagospodarowania i uzbrojenia terenu; stanu ładu
przestrzennego i wymogów jego ochrony, stanu środowiska i wymogów ochrony środowiska,
przyrody i krajobrazu kulturowego; stanu dziedzictwa kulturowego, zabytków oraz dóbr
kultury współczesnej; warunków i jakości życia mieszkańców; zagrożenia bezpieczeństwa
ludności i jej mienia; potrzeb i możliwości rozwoju gminy; stanu prawnego gruntów,
występowania obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów odrębnych.
W rozdziale 2. „Uwarunkowania wynikające ze stanu środowiska”, pkt. 2.1 Stan
środowiska przyrodniczego – wymieniono zabytkowe założenia zieleni: „Do największych
skupisk zieleni wysokiej w gminie, oprócz kompleksów leśnych, należy zieleń parków
zabytkowych, z których obecnie 7 (Damasławek, Kopanina, Kołybki, Niemczyn, Smuszewo,
Starężyn i Stępuchowo) wpisanych jest do rejestru zabytków, a parki w Dąbrowie
i Mokronosach objęte są ochroną konserwatorską. Zwarty drzewostan ukształtowany
w XIX wieku odgrywa ważną rolę w krajobrazie rolniczym”.
W rozdziale 2 „Uwarunkowania”, w pkt. 3 Stan dziedzictwa kulturowego i zabytków –
przestawiono krótką wzmiankę na temat początków osadnictwa, pierwszych wzmianek
o Damasławku i pozostałych wsiach z terenu gminy. Następnie zostały scharakteryzowane
zasoby dziedzictwa kulturowego gminy oraz dołączony pełny wykaz zabytków wpisanych do
rejestru zabytków oraz będących w wojewódzkiej ewidencji.
W rozdziale „Kierunki Zagospodarowania Przestrzennego” wskazano najważniejsze cele
polityki przestrzennej gminy, m.in.:
- „wspieranie i inicjowanie działań związanych z ochroną zabytkowych założeń pałacowoparkowych” oraz pośrednio związane z tematyką zachowania dziedzictwa kulturowego
„wspieranie i inicjowanie przedsięwzięć mających na celu poprawę estetyki terenów
zurbanizowanych, w tym przekształcanie terenów zaniedbanych przestrzennie” oraz
„tworzenie oferty terenów rekreacyjnych i wspieranie turystyki” (np. tereny parków
dworskich).
W rozdziale „Kierunki zmian w strukturze przestrzennej gminy oraz przeznaczenia terenów”
wskazano na możliwości uaktywnienia funkcji turystyczno-rekreacyjnej poprzez stworzenie
odpowiedniej bazy turystycznej w oparciu o atrakcje zabytkowo-historyczne Pałuk wraz
z przebiegającym przez gminę Damasławek (z zachodu na wschód) szlakiem cysterskim.
Przedstawiono dwa oznakowane szlaki w ramach Łekneńsko-Wągrowieckiego odcinka
Wielkopolskiej Pętli Szlaku Cysterskiego
W
rozdziale
„Zasady ochrony dziedzictwa kulturowego, zabytków i dóbr kultury
współczesnej” przestawiono zapisy na temat ich ochrony. Zamieszczono następujące
wnioski konserwatorskie:

W obrębie ochrony konserwatorskiej zespołów dworsko-parkowych obowiązuje:
- zachowanie 100 m strefy ochronnej, w której lokalizacja budynków i innych
obiektów wymaga uzgodnienia z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków,
- historyczna parcelacja (zgodnie z zasadą niepodzielności zespołów),
- zachowanie zabytkowej zieleni,
- zachowanie zabytkowej zabudowy,
- podporządkowanie nowych obiektów układowi zabytkowemu w zakresie lokalizacji,
skali i formy,
- użytkowanie niekolidujące z historyczną funkcją obiektu.

Na terenie cmentarzy objętych ochroną konserwatorską obowiązuje:
- historyczna parcelacja,
- historyczne rozplanowanie, zachowanie zabytkowej sztuki sepulkralnej
i ogrodzenia,
- zachowanie zabytkowej zieleni.

Zapisy dotyczące obiektów architektury wpisanej do rejestru zabytków:
obiekty architektury wpisane do rejestru zabytków na terenie historycznego układu
urbanistycznego
„objęte
są
wszelkimi
rygorami
prawnymi
wynikającymi
z treści odpowiednich aktów prawnych, w tym przede wszystkim ustawy
o ochronie dóbr kultury. Wszelkie prace remontowe, zmiany własności, zmiany
funkcji i przeznaczenia obiektu wymagają pisemnej zgody Wojewódzkiego
Konserwatora Zabytków.”
 zapisy dotyczące ochrony konserwatorskiej obiektów znajdujących się w ewidencji
w stosunku do historycznej zabudowy mieszkalnej objętej ochroną konserwatorską
znajdującej się w ewidencji WKZ stanowią, by zasięgnąć opinii WKZ, który określi
dopuszczalność prowadzonych prac, ich zakres i zalecaną formę architektoniczną.
Dla budynków ujętych w ewidencji, a nie wpisanych do rejestru, dopuszcza się
wymianę zabudowy w przypadku, gdy jest to uzasadnione względami technicznymi
lub planistycznymi, po uprzednim uzyskaniu akceptacji WKZ.

zapisy dotyczące ochrony zabytków archeologicznych
osobnym zagadnieniem ochrony konserwatorskiej jest wymóg konsultowania
z WKZ
wszelkich
prac
ziemnych
prowadzonych
na
obszarach
stanowisk
archeologicznych. Rozpoznane i zinwentaryzowane stanowiska archeologiczne
stanowią dobro kultury i są objęte ochroną konserwatorską.
6.4. Uwarunkowania wynikające z „Planu Odnowy Miejscowości”
Plan Odnowy Miejscowości Damasławek - Uchwała Nr XXIV/149/09 Rady Gminy
Damasławek z dnia 12 lutego 2009 r.
W rozdziale 6 - Opis planowanych przedsięwzięć - w pkt 6.15 zapisano :
„Jak już wcześniej wspominano w Damasławku największe znaczenie pod względem
przyrodniczym posiada park dworski, krajobrazowy zlokalizowany niedaleko kościoła
parafialnego o powierzchni 4,2 ha (oczko wodne 0,5 ha). Wpisany do rejestru zabytków w
1982 r. Park wymaga uporządkowania w celu stworzenia dogodnego miejsca rekreacji,
edukacji i wypoczynku na łonie natury dla mieszkańców wsi. Park tworzy stary i bardzo
ciekawy drzewostan złożony głównie z dębów, jesionów i wiązów. Doskonale nadaje się
do stworzenia ścieżki dydaktycznej dla dzieci i młodzieży szkolnej.”
Plan Odnowy Miejscowości Gruntowice – uchwała Nr XXXIII/216/10 Rady Gminy
Damasławek z dnia 31 marca 2010 r.
Plan Odnowy Miejscowości Kołybki – uchwała Nr XXXIII/214/10 Rady Gminy Damasławek
z dnia 31 marca 2010 r.
Plan Odnowy Miejscowości Kozielsko – uchwały Nr XXIV/151/09 Rady Gminy Damasławek
z dnia 12 lutego 2009 r.
Plan Odnowy Miejscowości Międzylesie – uchwała nr XXXII/210/10 Rady Gminy
Plan Odnowy Miejscowości Mokronosy – uchwała nr XXXII/209/10 Rady Gminy
Plan Odnowy Miejscowości Niemczyn – uchwała Nr XXIV/150/09 Rady Gminy Damasławek
z dnia 12 lutego 2009 r.
Plan Odnowy Miejscowości Starężyn – uchwała Nr XXXIII/218/10 Rady Gminy Damasławek
z dnia 31 marca 2010 r.
Plan Odnowy Miejscowości Stępuchowo – uchwały Nr XXIII/215/10 Rady Gminy
Damasławek z dnia 31 marca 2010 r.
W Planach Odnowy Miejscowości wymieniono wszystkie obiekty zabytkowe na terenie
gminy, nie formułując jednak w dalszej części wniosków dotyczących wykorzystania
zabytków jako jednego z ważnych elementów podnoszących atrakcyjność gminy,
sprzyjających rozwojowi turystyki na jej terenie. W Planie Odnowy Miejscowości Kołybki
i Kozielska, w punkcie „silne strony oraz szanse miejscowości” określono istniejące w tych
miejscowościach zabytki jako ciekawe.
6.5 Uwarunkowania wynikające z miejscowych Planów Zagospodarowania
Przestrzennego
Gmina Damasławek nie posiada aktualnego planu zagospodarowania przestrzennego
obejmującego teren całej gminy. Jedynym dokumentem planistycznym obejmującym obszar
gminy w całości jest Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego.
Obowiązują natomiast miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego sporządzone dla
następujących miejscowości:

Miejscowy
uchwała
plan
Nr
zagospodarowania
VI/36/03
Rady
Gminy
przestrzennego
Damasławek
z
wsi
dnia
Damasławek,
25.03.2003
r.,
ogłoszony w Dzienniku Urzędowym Województwa Wielkopolskiego Nr 127 z dnia
25.07.2003 r.

§ 21.1. Na obszarze planu prawną ochroną konserwatorską objęte są :
1) Budynki znajdujące się w rejestrze zabytków, zaznaczone na rysunku:
a) plebania przy kościele p.w. Św. Stanisława, dawny dworek – A-173,
b) budynek gospodarczy, ul. Rynek 7 – A-180, (budynek nie istnieje),
2) dworski park krajobrazowy – A-417, znajdujący się w rejestrze zabytków,
ograniczony granicą ochrony konserwatorskiej, zaznaczoną na rysunku,
3) budynki i obiekty znajdujące się w ewidencji zabytków, zaznaczone na rysunku:
a) kościół parafialny p.w. św. Stanisława Biskupa,
b) szkoła, ob. Zasadnicza Szkoła Zawodowa,
c) cmentarz komunalny, czynny,
d) domy przy ul. Janowieckiej, Kcyńskiej, Rynek i Kolejowej.
4. Stanowiska archeologiczne objęte ewidencją zabytków, zaznaczone na rysunku:
a) stan. 29, Damasławek (A), cmentarz – kultura łużycko-pomorska,
b) stan. 30, Damasławek (1), punkt osadniczy – kultura przew. – OR,
c) stan. 31, Damasławek (2), śl. osad. – kultura pomorska- Ha,
d) stan. 32, Damasławek (3), osada – kultura łużycko–pomorska – Ha, cmentarz,
śl. osad. - kultura nowożytna – XVI-XVII w., śl. osad.,
e) stan. 33, Damasławek (4), śl. osad. – kultura nowożytna – XVI-XVII w.,
śl. osad.,
f) stan. 34 Damasławek (5), osada – kultura przew. – OR, śl. osad. – kultura
wczesnego średniow. – mł. fazy,
g) stan. 35, Damasławek (6), osada kultura łużycka – EB – Ha, p. osadn. –
kultura nowożytna – XVI, XVII w.
h) stan. 36 Damasławek (7), śl. osad. – kultura nowożytna – XVI, XVII w.,
śl. osad.,
i) stan. 37, Damasławek (8), śl. osad. – neolit, śl. osad., śl. osad. – kultura
nowożytna – XVI, XVII w.
5. prowadzenie
prac
ziemnych
na
obszarach
występowania
stanowisk
archeologicznych wymaga nadzoru archeologiczno–konserwatorskiego,
6. ustala się zakaz przekształcania obiektów znajdujących się w rejestrze zabytków,
Wszelkie zmiany dotyczące obiektów objętych ochroną konserwatorską wymagają
zgody Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego wsi Damasławek – uchwała
Nr IX/49/07 Rady Gminy Damasławek z dnia 14 września 2007 roku – ogłoszony
w
Dzienniku
Urzędowym
Województwa
Wielkopolskiego
Nr
155
z
dnia
31 października 2007 roku (zmiana planu).
§ 3. Dla zapewnienia ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego ustala
się:
1) lokalizację tylko przedsięwzięć określonych w niniejszej uchwale,
2) zachowanie walorów krajobrazowych terenu objętego planem poprzez właściwe
zagospodarowanie terenów,
3) zachowanie zieleni naturalnej wzdłuż cieków wodnych,
4) komunalny system odbioru odpadów oraz postępowanie zgodne z planem
gospodarki odpadami gminy Damasławek,
5) pełne techniczne uzbrojenie terenu, w tym zbiorowe zaopatrzenie w wodę oraz
odbiór ścieków komunalnych, z zachowaniem z zachowaniem przepisów
o ochronie środowiska,
6) ochrona
konserwatorska
obejmuje
tereny
oznaczonych
stanowisk
archeologicznych, dla których ustala się obowiązek zgłaszania prac ziemnych,
związanych z zagospodarowaniem i zabudowaniem terenu do Wielkopolskiego
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w celu ustalenia obowiązującego
inwestora zakresu badań archeologicznych.

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego wsi Niemczyn – uchwała
Nr XIII/74/04 Rady Gminy Damasławek z dnia 23 lutego 2004 roku – ogłoszony
w Dzienniku Urzędowym Województwa Wielkopolskiego Nr 70 z dnia 19 maja 2004
roku.
2.Teren zieleni urządzonej, kaplicy i cmentarza (ZP); obejmuje teren istniejącej zieleni
parku, nieczynnej kaplicy i dzwonnicy oraz teren zamkniętego cmentarza,
dla którego ustala się:
1) zachowanie istniejących obiektów z prawem do odbudowy pod warunkiem
uzgodnienia z odpowiednim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków,
2) prawo do urządzenia zieleni parkowej, realizacji obiektów małej architektury,
urządzeń rekreacji, odtworzenia układu komunikacyjnego, lokalizacji miejsc
parkingowych oraz linii i obiektów infrastruktury technicznej, z zachowaniem
zasad rewitalizacji założenia parkowego,
3) zachowanie istniejącego starodrzewu z zakazem wycinki drzew,
4) projekt zagospodarowania terenu parku należy uzgodnić z właściwym
Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków,
5) prawo do przeznaczenia obiektu byłej kaplicy, obok dotychczasowego na funkcje
usług administracji, kultury i rekreacji oraz opieki socjalnej, takie jak: biura,
świetlica, przedszkole itp.
§ 8.1.Teren usług edukacji (UE), obejmuje teren istniejącej szkoły, dla którego ustala
się:
1) zachowanie istniejących budynków z możliwością rozbudowy i przebudowy,
z wyłączeniem obiektów objętych ochroną konserwatorską,
2) dla budynków objętych ochroną konserwatorską obowiązek uzgadniania
z
właściwym
Wojewódzkim
Konserwatorem
Zabytków
wszelkich
wymagających pozwolenia na budowę,
4) projekt zagospodarowania terenu parku należy uzgodnić z właściwym
Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.
zmian
§ 9.Teren usług kultury sakralnej ( UKs ), obejmuje istniejący kościół, bramę
kościelną, budynek plebani i cmentarz zamknięty, dla którego ustala się:
1) zachowanie przeznaczenia, istniejących budynków i obiektów budowlanych
z zakazem zmiany formy zewnętrznej budynku kościoła,
3) dla obiektów budowlanych objętych ochroną konserwatorską obowiązek
uzgadniania
wszelkich
zmian
wymagających
pozwolenia
na
budowę
z właściwym Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków,
4) prawo do przebudowy i rozbudowy budynku plebani z zakazem nadbudowy,
§ 32.1. Na obszarze planu prawną ochroną konserwatorską objęte są:
1) cmentarz katolicki znajdujący się w rejestrze zabytków ( A – 571 ), oznaczony na
rysunku lit. „O”,
2) budynki i obiekty znajdujące się w ewidencji zabytków:
a) zespół kościoła parafialnego p. w. NMP:
- kościół parafialny p. w. NMP, oznaczony na rysunku lit. „ A”
- brama kościelna, oznaczona na rysunku lit. „ B”,
b) pozostałość zespołu dworsko – parkowego:
- poewangelicka kaplica dworska, oznaczona na rysunku lit. „ K”,
- dzwonnica przy kaplicy ewangelickiej, oznaczona na rysunku lit. „ Z”,
- park krajobrazowy, oznaczony na rysunku lit. „ P”,
- cmentarz ewangelicko-augsburski, oznaczony na rysunku lit. „ N”,
c) szkoła, oznaczona na rysunku lit. „ I”,
d) zespół zajazdu:
- zajazd, obecnie budynek mieszkalny, oznaczony na rysunku lit. „ E”,
- spichlerz, oznaczony na rysunku lit. „ F”,
- brama i ogrodzenie obok spichlerza, oznaczone na rysunku lit. „ S”,
e) zespół domu nr 66:
- budynek mieszkalny, obecnie poczta, oznaczona na rysunku lit. „ D”,
- budynek mieszkalno-gospod. obok poczty, oznaczony na rysunku lit. „ D”,
f) dom nr 18, oznaczony na rysunku lit. „ Ł”,
g) dom nr 20, oznaczony na rysunku lit. „ M”,
h) dom nr 40, oznaczony na rysunku lit. „ H”,
i) dom nr 52, oznaczony na rysunku lit. „ J”,
j) budynek gospodarczy nr 41, oznaczony na rysunku lit. „ G”,
k) kuźnia, oznaczona na rysunku lit. „ C”,
l) brama i ogrodzenie – gospodarstwo nr 37, oznaczone na rysunku lit. „ R”.
2. Obszar objęty planem znajduje się w strefie występowania licznych stanowisk
archeologicznych. Przy podejmowaniu prac ziemnych na terenie wsi Niemczyn
inwestor zobowiązany jest zlecić stały nadzór archeologiczno-konserwatorski nad
całością prac ziemnych wraz z ratowniczymi badaniami wykopaliskowymi,
w miejscu odkrycia reliktów archeologicznych, po uprzednim uzgodnieniu sposobów
realizacji prac ze służbami konserwatorskimi.
3. Ustala się zakaz przekształcania formy obiektów znajdujących się w rejestrze
zabytków. Wszelkie zmiany dotyczące obiektów objętych ochroną konserwatorską
wymagają zgody Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego wsi Niemczyn – uchwała
Nr VIII/47/07 Rady Gminy Damasławek z dnia 12 lipca 2007 roku – ogłoszony
w
Dzienniku
Urzędowym
Województwa
Wielkopolskiego
Nr
129
z
dnia
10 września 2007 roku (zmiana planu).
§ 3. Dla zapewnienia ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego ustala
się:
1) lokalizację tylko przedsięwzięć określonych w niniejszej uchwale;
2) zachowanie walorów krajobrazowych terenu objętego planem poprzez właściwe
zagospodarowanie terenów;
3) zachowanie zieleni naturalnej wzdłuż cieków wodnych;
4) komunalny system odbioru odpadów oraz postępowanie zgodne z planem
gospodarki odpadami Gminy Damasławek;
5) pełne techniczne uzbrojenie terenu, w tym zbiorowe zaopatrzenie w wodę oraz
odbiór ścieków komunalnych, z zachowaniem przepisów o środowisku;
6)
ochrona
konserwatorska
obejmuje
tereny
oznaczonych
stanowisk
archeologicznych, dla których ustala się obowiązek zgłaszania prac ziemnych,
związanych z zagospodarowaniem i zabudowaniem terenu do Wielkopolskiego
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w celu ustalenia obowiązującego
inwestora zakresu badań archeologicznych.

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego wsi Kozielsko – uchwała
Nr IV/28/07 Rady Gminy Damasławek z dnia 5 lutego 2007 roku – ogłoszony
w
Dzienniku
Urzędowym
Województwa
Wielkopolskiego
Nr
71
z
dnia
16 maja 2007 roku.
§ 14. Dla terenu usług kultury – obiektu sakralnego (UKs), ustala się:
1) zachowanie istniejącego budynku szkoły parafialnej z:
a) zakazem rozbiórki i rozbudowy budynku oraz zmiany zewnętrznej formy
architektonicznej,
b) obowiązkiem zapewnienia prawidłowej ekspozycji budynku – poprzez zakaz
lokalizowania na działce zabudowy i zieleni wzdłuż drogi powiatowej, od strony
istniejącego kościoła;
2) rozbiórkę istniejącego budynku ubikacji, oznaczonego na rysunku;
3) zasady ochrony konserwatorskiej wg ustaleń zawartych w § 16;
4) możliwość usytuowania parkingu dla obsługi obiektów sakralnych.
§ 16.1. Ochrona konserwatorska obszaru obejmuje budynku dawnej szkoły
parafialnej, oznaczonej na rysunku – Uks, chroniony na podstawie ustaleń
miejscowego
planu
zagospodarowania
przestrzennego,
dla
którego
mają
zastosowanie przepisy Prawa budowlanego
2. Dla ochrony dziedzictwa archeologicznego, na obszarze objętym planem ustala
się
z
obowiązek
zgłaszania
zagospodarowaniem
lub
prac
zabudowaniem
ziemnych,
terenu
–
związanych
do Wielkopolskiego
Konserwatora Zabytków, celem ustalenia prac archeologicznych
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla farmy wiatrowej w gminie
Damasławek – uchwała Nr XXXV/228/10 Rady Gminy Damasławek z dnia 20 maja
2010 roku – ogłoszony w Dzienniku Urzędowym Województwa Wielkopolskiego
Nr 155 z dnia 5 sierpnia 2010 roku.
§.6. W zakresie zasad ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury
współczesnej ustala się, dla ochrony archeologicznego dziedzictwa kulturowego
obowiązek prowadzenia badań archeologicznych podczas inwestycji związanych
z zagospodarowaniem i zabudowaniem terenu, a wymagających prac ziemnych.
Inwestor powinien
uzyskać pozwolenie
otrzymaniem pozwolenia na budowę.
na
badania
archeologiczne
przed
Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego będące w przygotowaniu:

zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi Damasławek –
uchwała Nr XXV/157/09 Rady Gminy Damasławek z dnia 27 marca 2009 roku
w sprawie przystąpienia do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego wsi Damasławek,

zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi Niemczyn –
uchwała Nr XXV/158/09 Rady Gminy Damasławek z dnia 27 marca 2009 roku
w sprawie przystąpienia do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego wsi Niemczyn.
Zapisy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego wynikają z treści
zawartej
w
studium uwarunkowań
i
kierunków
zagospodarowania
przestrzennego
i każdorazowo są uzgadniane z Wielkopolskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.
6.6 Uwarunkowania wynikające z ochrony przyrody i równowagi ekologicznej
Na terenie gminy Damasławek nie występują obszary objęte Krajowym Systemem
Obszarów Chronionych, czyli parki narodowe, rezerwaty przyrody, zespoły przyrodniczokrajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu. Gmina położona jest również poza układem
obszarów węzłowych i korytarzy ekologicznych systemu obszarów chronionych. Obszar
gminy nie posiada znaczących zasobów przyrodniczych. Dominuje typowo rolniczy
krajobraz, którego zasadniczym elementem są rozległe areały gruntów ornych. Szata
roślinna gminy jest stosunkowo uboga a jej zróżnicowanie związane jest głównie
z naturalnymi warunkami siedliskowymi i sposobem gospodarowania. Dominującą formację
roślinną na obszarze gminy stanowi roślinność pól, bowiem grunty orne stanowią prawie
80% jej ogólnej powierzchni.
Do największych skupisk zieleni wysokiej w gminie, oprócz nielicznych kompleksów
leśnych, należy zieleń parków zabytkowych (dworskich), z których siedem (Damasławek,
Niemczyn, Smuszewo, Kopanina, Starężyn, Kołybki i Stępuchowo) wpisanych jest do
wojewódzkiego rejestru zabytków, a dwa parki (Dąbrowa i Mokronosy) objęte są ochroną
konserwatorską (znajdują się w wojewódzkiej ewidencji). Zwarty drzewostan ukształtowany
w XIX w. odgrywa ważną rolę w krajobrazie rolniczym.
Każdy obszar zieleni wysokiej naturalny czy komponowany (parki i cmentarze), z uwagi na
typowo rolniczy charakter gminy Damasławek, jest niezwykle cenny i powinien być
chroniony.
Gmina Damasławek nie posiada obszarów przyrodniczo cennych objętych ochroną
prawną. Występują jednak drzewa uznane za pomniki przyrody.
Uchwała nr XXVIII/179/09 Rady Gminy Damasławek z dnia 26.08.2009 w sprawie
uznania drzew za pomniki przyrody, uznaje następujące drzewa (8 szt.) za pomniki przyrody
prawem chronione:

dąb szypułkowy o nazwie „Herkules” (obwód pnia – 415 cm), na działce nr ewid. 62/8 w
Kopaninie,

dąb szypułkowy o nazwie „Wincenty” (obwód pnia – 390 cm), na działce nr ewid. 62/8 w
Kopaninie,

grupę 5 dębów szypułkowych (obwód pnia – 237 cm, 343 cm, 220 cm, 375 cm,
213 cm), ), na działce nr ewid. 62/8 w Kopaninie,

platan klonolistny o nazwie „Piotr” (obwód pnia – 323 cm), na działce nr ewid. 367
w Damasławku,

platan klonolistny o nazwie „Paweł” (obwód pnia – 320 cm), na działce nr ewid. 367
w Damasławku,

jesion wyniosły o nazwie „Sylwester” (obwód pnia – 315 cm), na działce nr ewid. 41/3 w
Turzy,

lipa szerokolistna o nazwie „Maria” (obwód pnia – 315 cm), na działce nr ewid. 65
w Kozielsku,

lipa szerokolistna o nazwie „Ostoja Kanonika” (obwód pnia – 310 cm), na działce
nr ewid. 65 w Kozielsku.
Wzdłuż głównych dróg w gminie istnieją fragmenty szpalerów drzew, które ze względów
krajobrazowych i przyrodniczych powinny zostać zachowane. Korzystne byłoby również
wprowadzenie nasadzeń uzupełniających istniejące już ciągi drzew oraz całkiem nowych
przy śródpolnych drogach. Na uwagę zasługuje m.in. aleja lipowa prowadząca od ulicy
Janowieckiej do cmentarza w Damasławku.
6.7 Uwarunkowania wewnętrzne ochrony zabytków archeologicznych
Przy sporządzaniu dokumentów planistycznych należy respektować strefy ochrony
stanowisk archeologicznych i wynikające z tego zalecenia konserwatorskie. Wiąże się to
również z koniecznością wprowadzenia zapisu zapewniającego prawidłową ochronę
archeologicznego, dziedzictwa kulturowego w stosunku do stref występowania stanowisk
archeologicznych oraz obszarów chronionych tj. układu ruralistycznego wsi Damasławek,
parków, zabytkowych cmentarzy, obiektów wpisanych do rejestru zabytków i ujętych
w ewidencji zabytków.
Prace
inwestycyjne,
w
tym
ziemne
związane
z
budownictwem
i zagospodarowaniem terenu, w obrębie obszarów chronionych i stref występowania
stanowisk archeologicznych, wymagają uzgodnienia z WUOZ, który określi warunki realizacji
inwestycji.
Dla ochrony stanowisk archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków istnieje
konieczność uwzględniania zakazu prowadzenia wszelkich robót budowlanych oraz
przemysłowych na terenie ww. stanowisk, a prace porządkowe prowadzone w ich obrębie
wymagają uzgodnienia z WWKZ.
7. Cele gminnego programu opieki nad zabytkami
(art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad
zabytkami, z dnia 18 marca 2010 roku o zmianie ustawy o ochronie zabytków i
opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw) )
Opracowanie Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami gminy Damasławek ma na
celu poprawę stanu zachowania lokalnego dziedzictwa kulturowego w oparciu o istniejące
instrumenty prawne i działania ochronne.
Poniższe cele wynikaj z art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami i z dnia 18 marca 2010 roku o zmianie ustawy o ochronie
zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw):

włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych
wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju;

uwzględnianie
uwarunkowań
ochrony
zabytków,
w
tym
krajobrazu
kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami
ochrony przyrody i równowagi ekologicznej;

zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy
stanu ich zachowania;

wyeksponowanie
poszczególnych
zabytków
oraz
walorów
krajobrazu
kulturowego;

podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb
społecznych,
turystycznych
i edukacyjnych
oraz wspieranie
inicjatyw
sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami;

określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących
sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków;

podejmowanie
przedsięwzięć
umożliwiających
tworzenie
miejsc
pracy
związanych z opieką nad zabytkami.
8. Kierunki działań dla realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami
8.1 Gminna ewidencja zabytków
8.1.1 Sporządzenie gminnej ewidencji zabytków nieruchomych
Przepisy art. 22 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nakładają na wójta
gminy obowiązek prowadzenia gminnej ewidencji zabytków. Dla gminy Damasławek
wykonano w 2010 r. gminną ewidencję zabytków nieruchomych (znajdujących się
w wojewódzkiej ewidencji zabytków) wpisanych i nie wpisanych do rejestru zabytków.
Gminna dokumentacja zabytków została wykonana w oparciu o program komputerowy
„Baza Danych Gminnej Ewidencji Zabytków” GEZ 2.2 polecany przez Krajowy Ośrodek
Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie. Tworzy ją zbiór kart adresowych
zawierających podstawowe dane o obiekcie, m.in. położenie z uwzględnieniem informacji
o nr geodezyjnym działki oraz wycinek mapy z zaznaczonym obiektem, czas powstania,
materiał, stan własności, stan zachowania obiektu oraz fotografie. Obecnie w gminnej
ewidencji znajduje się 231 kart adresowych obiektów zabytkowych.
W urzędzie gminy znajduje się 1 egz. opracowanych kart adresowych z terenu gminy
dostępny do celów projektowych i badawczych dla służb i podmiotów opracowujących
wszelkie plany zagospodarowania przestrzennego i inne programy rewitalizacyjne dla
określonych obszarów posiadających substancję zabytkową.
Istnieje również projekt sporządzenia kopii kart adresowych i przekazanie sołtysom
i radnym w każdym sołectwie po 1 egz. opracowanych kart adresowych z terenów im
podległych, w celu systematycznego monitorowania obiektów zabytkowych.
Gminna ewidencja zabytków będzie przez Urząd Gminy systematyczne uzupełniana
o uzyskane dane i dokumentację fotograficzną, zwłaszcza zostaną odnotowane wszelkie
zmiany powstałe w wyniku rozbiórek, modernizacji i remontów obiektów.
Elektroniczny egzemplarz ewidencji zabytków nieruchomych powinien również zostać
przekazany
przez
Urząd
Gminy
Wojewódzkiemu
Urzędowi
Ochrony
Zabytków
ewidencji
zabytków
w Poznaniu.
8.1.2. Sporządzenie gminnej ewidencji zabytków archeologicznych
Gmina
zobowiązana
archeologicznych
na
jest
podstawie
do
sporządzenia
otrzymanego
od
gminnej
Wojewódzkiego
Wielkopolskiego
Konserwatora Zabytków wykazu stanowisk archeologicznych. Ww. ewidencja zostanie
wykonana w terminie zgodnym z ustawą.
8.2 Udostępnianie i promocja zabytków
Udostępnianie i promocja zabytków może być realizowana poprzez:

popularyzację poszczególnych zabytków oraz krajobrazu kulturowego poprzez ich
wyeksponowanie,

rozwój turystyki kulturowej obejmującej szlaki turystyczne i ścieżki przyrodniczo-kulturowe,

ustalenie
z
właścicielami
obiektów
zabytkowych
zasad
udostępniania
obiektów
w celach turystycznych i edukacyjnych,

oznakowanie obiektów, udostępnianych w celach turystycznych, stanowiących własność
gminną, prywatną, diecezjalną lub Skarbu Państwa,

opracowanie tablic informacyjnych zawierających podstawowe dane o obiekcie,

wydanie mapki z zaznaczonymi obiektami zabytkowymi na terenie gminy,

sporządzenie
aktualnej
dokumentacji
i
oznakowanie
Miejsc
Pamięci
Narodowej
i miejsc upamiętniających wydarzenia historyczne,

udostępnienie gminnej ewidencji zabytków oraz „Programu opieki nad zabytkami gminy
Damasławek” na stronie internetowej Urzędu Gminy w Damasławku,

oznakowanie na terenie gminy kierunków i dróg dotarcia do określonych zabytków
i zespołów historyczno-zabytkowych.
8.3. Popularyzacja i edukacja w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego

edukacja w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego, włączenie w programy
kształcenia szkół prowadzonych przez gminę (szkoły podstawowe i gimnazja)
elementów wiedzy na ten temat, włączenie tematyki ochrony dóbr kultury do zajęć
szkolnych, opracowanie z nauczycielami planów zajęć z młodzieżą i dziećmi
uwzględniających
problemy
ochrony
dziedzictwa
kulturowego,
przygotowanie
konspektów oraz pomoc merytoryczna w prowadzeniu lekcji dotyczących ochrony
dziedzictwa kulturowego, wspieranie inicjatyw zmierzających do upowszechnienia
wiedzy na temat regionalnych zabytków i dziedzictwa;

organizowanie w ramach zajęć szkolnych wycieczek krajoznawczych, prezentacja
najcenniejszych obiektów zabytkowych i ich historii,

kształtowanie świadomości i postaw odpowiedzialności za wspólne dziedzictwo
kulturowe oraz potrzebę jego ochrony teraz i w przyszłości;

popularyzacja tematyki poprzez publikację materiałów dotyczących ochrony zabytków
i opieki nad zabytkami w prasie lokalnej i na stronie internetowej gminy, włączanie się
poprzez media środowiska lokalnego do różnorodnych inicjatyw w zakresie ochrony
dziedzictwa kulturowego, informowanie mediów o sprawach związanych z ochroną
zabytków oraz o inicjatywach podejmowanych w tym zakresie, współpraca z lokalną
prasą i ukazywanie obiektów po przeprowadzeniu prac konserwatorskich;

tworzenie stron internetowych na temat zabytków i tradycji;

wspieranie działalności organizacji społecznych, pozarządowych i środowisk zajmujących się
ochroną i opieką nad zabytkami;

wykorzystanie ścieżek turystyczno-edukacyjnych do promocji znajdujących się na nich
obiektów zabytkowych.
8.4 Aktywizacja społeczności lokalnych na rzecz opieki nad zabytkami

planowane jest także podejmowanie działań umożliwiających tworzenie miejsc pracy
związanych z opieką nad zabytkami jak; współpraca z urzędami pracy w zakresie
prowadzenia bieżących prac pielęgnacyjnych, porządkowych i zabezpieczających na
terenach objętych ochroną, wsparcie utrzymywania na rynku pracy zanikających rzemiosł i
zawodów
poprzez
m.in.
szkolenie
chętnych
do
nauki
rzemiosł
związanych
z tradycyjną sztuka budowlaną;

planuje się przygotowanie kompleksowej i łatwo dostępnej informacji multimedialnej
o ofercie turystyczno-kulturowej regionu, i bazy danych ofert;

wspieranie poczynań właścicieli obiektów zabytkowych przy działaniach związanych
z właściwym utrzymaniem i użytkowaniem obiektów;

wspieranie działań sprzyjających szerszemu zaangażowaniu się sektora prywatnego w
ochronę dziedzictwa kulturowego.
8.5 Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu
ich zachowania

współdziałanie z Urzędem Ochrony Zabytków w sprawie informowania właścicieli obiektów
zabytkowych o możliwościach pozyskania środków na ich remonty;

poinformowanie właścicieli obiektów znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków o
statusie ich nieruchomości oraz z wynikających z tego konsekwencjach;

nawiązanie współpracy z właścicielami obiektów znajdujących się w gminnej ewidencji
zabytków przy czynnym udziale Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków poprzez:
- rozpowszechnianie wśród nich informacji na temat zasad konserwatorskich, zasad
etyki i profilaktyki konserwatorskiej
- zbieranie od nich informacji na temat przeprowadzonych remontów i odnotowanie
tych faktów w kartach adresowych obiektów

aktywne zachęcanie sektora prywatnego do zagospodarowania obiektów zabytkowych;
 w celu poprawy stanu zasobów dziedzictwa kulturowego regionu należy podjąć działania w
zakresie stałego podnoszenia świadomości społecznej poprzez zwiększanie atrakcyjności
zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych;

określenie zasad i możliwości udzielania pomocy finansowej właścicielom remontującym
obiekty
zabytkowe
(wpisane
do
rejestru
zabytków
i
figurujące
w gminnej ewidencji zabytków) w ramach środków zabezpieczonych w budżecie gminy na
dany rok (dotacje, ulgi podatkowe);
 ustanowienie skutecznych zasad interwencyjnych robót zabezpieczających, podejmowanych
w przypadku zagrożenia zabytkowej substancji oraz skutecznej egzekucji zwrotu
poniesionych kosztów;
 realizacja zasad partnerstwa publiczno-prywatnego w sferze adaptacji zabytków do nowych
funkcji;
 próba rozwiązania problemu nieczynnych cmentarzy ewangelickich na terenie gminy;
w tworzonych planach zagospodarowania przestrzennego uwzględnienie docelowych
funkcji cmentarzy poprzez wyszczególnienie, które pozostaną cmentarzami i objęte
zostaną ewentualnym programem rewitalizacji, a które stanowić będą tereny zielone
z możliwością utworzenia miejsc pamięci lub lapidarium.
9. Określenie sposobu realizacji celów Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami
Obiekty wpisane do rejestru zabytków stanowiące własność Gminy Damasławek to:
Kopanina – park dworski (rejestr A-376 z 23.06.1979),
Kopanina – kaplica grobowa w parku (rejestr A-375 z 23.06.1979),
Niemczyn – park dworski (rejestr 726/Wlkp/A z 12.12.2008) (z wyłączeniem prywatnej
działki nr 122)
Obiekty zabytkowe będące w ewidencji zabytków, stanowiące własność Gminy Damasławek
to:
Damasławek – budynek Urzędu Gminy, ul. Rynek 8,
Damasławek – szkoła, ul. Rynek 4,
Damasławek – budynek mieszkalny, ul. Janowicka 18,
Dąbrowa – park dworski,
Dąbrowa – cmentarz ewangelicki,
Dąbrowa – budynek dawnej szkoły obecnie budynek mieszkalny nr 54, współwłasność z
osobą prywatną,
Gruntowice – budynek dawnej szkoły obecnie świetlica wiejska,
Miąża – budynek dawnej szkoły obecnie budynek mieszkalny,
Niemczyn – szkoła,
Niemczyn – zespół domu nr 66, współwłasność z osobą prywatną,
Rakowo – budynek dawnej szkoły obecnie świetlica wiejska,
Smuszewo – cmentarz ewangelicki - nie istnieje,
Starężynek – cmentarz choleryczny,
Obiekty zabytkowe stanowiące własność Skarbu Państwa to:
- park dworski w Starężynie (rejestr zabytków),
- dwa stanowiska archeologiczne w Smuszewie (rejestr zabytków),
- cmentarze: ewangelicki w Gruntowicach, ewangelicki w Niemczynie (ewidencja),
- zespół dworca kolejowego oraz domy pracowników kolei w Damasławku
(ewidencja)
Pozostałe obiekty zabytkowe na terenie gminy Damasławek pozostają własnością parafii
rzymsko-katolickiej, bądź są własnością prywatną.
Gmina Damasławek opracowała i sporządziła wykaz inwestycji przewidzianych do
realizacji na terenie gminy w latach 2011-2014, który uwzględnia nakłady finansowe
(z zasobów własnych gminy bądź pozyskanych z zewnątrz) na remonty i modernizację
obiektów zabytkowych oraz na renowację parków i cmentarzy.
Stan zachowania zabytkowych parków dworskich należących do gminy należy
określić ogólnie jako zły. Jednym z najcenniejszych obiektów zabytkowych gminy
Damasławek jest park dworski krajobrazowy w Kopaninie, z wartościowym starodrzewiem
oraz z zachowanym obiektem kaplicy grobowej. Założenie to wymaga kompleksowego
programu rewaloryzacji i koniecznych znacznych funduszy, przekraczających jednak
możliwości finansowe gminy. W miarę swoich finansowych możliwości gmina podejmie prace
porządkowe i pielęgnacyjne.
Corocznie Gmina Damasławek planuje przeznaczać na renowację parków kwotę
5000 zł: w tym 3000 zł na nowe nasadzenia i 2000 zł na zabiegi pielęgnacyjne. W 2011 r.
dodatkowo 500 zł na pielęgnację i utrzymanie parku w Kopaninie przeznaczyła Rada
Sołecka Wsi.
Zaplanowana jest również adaptacja parku przy kościele katolickim w Damasławku
i kaplicy ewangelickiej w Niemczynie na teren rekreacyjno–wypoczynkowy, ale uzależnione
jest to od pozyskania funduszy zewnętrznych. W Planie Odnowy Miejscowości Damasławek
przewidziano porządkowanie i rewaloryzację parku dworskiego (termin realizacji 2009-2015,
koszt ok. 30000 zł, z funduszy zewnętrznych).
W ramach aktywizacji społeczności lokalnej oraz jako jedna z form zajęć
z młodzieżą i dziećmi, uwzględniających problemy ochrony dziedzictwa kulturowego, planuje
się podczas corocznej akcji ,,Sprzątanie Świata”, po wcześniejszym uzgodnieniu
z urzędami i właścicielami obiektów, organizowanie sprzątania terenu parków podworskich,
będących własnością gminy i Skarbu Państwa.
Ważnym zagadnieniem jest ochrona nieczynnych, zaniedbanych, dewastowanych
cmentarzy ewangelickich. Aby przywrócić właściwą rangę tym miejscom wiecznego
spoczynku, podjęta zostanie inicjatywa ich uporządkowania. Do akcji włączona zostanie
społeczność lokalna oraz młodzież szkolna, gdyż jej zaangażowanie w odtwarzanie śladów
lokalnej historii jest ważnym elementem w procesie edukacyjnym. Nawiązana zostanie
współpraca z gminami i szkołami mającymi doświadczenie w tego typu przedsięwzięciach.
W latach 2011–2014 Gmina Damasławek planuje przeznaczyć na remonty
i modernizacje budynków stanowiących własność gminy i znajdujących się w ewidencji
zabytków kwotę 110 000 zł w następującym rozbiciu:
2011 rok – 15 000 zł
2012 rok - 40 000 zł
2013 rok - 35 000 zł
2014 rok - 20 000 zł
Będą to roboty polegające na wymianie stolarki okiennej i drzwiowej, naprawie
i konserwacji pokryć dachowych oraz kominów.
W Planie odnowy miejscowości Gruntowice przewidziano remont i modernizację
budynku świetlicy wiejskiej w Gruntowicach. Historyczny budynek dawnej szkoły znajduje się
w gminnej ewidencji zabytków i objęty jest ochroną konserwatorską (termin realizacji 20102015, koszt 37000 zł, z funduszu Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz budżetu
gminy).
Pozostałe zabytki w gminie nie są jej własnością, w związku z tym gmina nie ma
możliwości bezpośredniego sprawowania opieki nad nimi. Natomiast działania pośrednie,
wynikające z ustawy o ochronie zabytków oraz polityki prowadzonej przez gminę
sprowadzają się do:

promowania najcenniejszych zabytków z terenu gminy,

uwzględniania dziedzictwa kulturowego przy sporządzaniu dokumentów planistycznych,

wspierania przy współudziale Urzędu Ochrony Zabytków poczynań właścicieli obiektów
zabytkowych
przy
działaniach
związanych
z
właściwym
użytkowaniem
i utrzymaniem samego zabytku, jak również jego otoczenia,

kształtowania
społecznej
potrzeby
ochrony
dziedzictwa
kulturowego
(np.
funkcja
społecznych opiekunów zabytków),

edukacji społeczeństwa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego poprzez:
- prowadzenie i doskonalenie edukacji na rzecz ochrony zabytków na poziomie szkół
podstawowych
i gimnazjalnych,
ze
szczególnym
uwzględnieniem
tradycji
lokalnych,
- popularyzację wszelkiego rodzaju konkursów promujących wiedzę z zakresu
szeroko pojętego dziedzictwa kulturowego.
W celu promocji zabytków gmina może wykorzystać wymienione w Studium
Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Damasławek
istniejące
szlaki
turystyczne:
szlak
rowerowy
–
odcinek
Łekneńsko-Wągrowiecki
Wielkopolskiej Pętli Szlaku Cysterskiego oraz pozostałe oznakowane szlaki rowerowe.
Gmina planuje współpracę z instytucjami wprowadzającymi dodatkowe oznakowania na
drogach gminnych, powiatowych i wojewódzkich w celu ułatwienia dojazdu do obiektów
zabytkowych.
10. Instrumentarium realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami
Gmina w odniesieniu do obiektów wpisanych do rejestru może korzystać z Ustawy
o podatkach i opłatach lokalnych (Dz. U. z 12 stycznia 1991 r) zwalniającej
z opodatkowania obiekty użytkowane i remontowane w sposób właściwy, zgodnie ze
wskazaniami konserwatorskimi.
Rada Gminy Damasławek corocznie w uchwale budżetowej określi wysokość
środków przeznaczonych na: sporządzenie ewidencji, inwentaryzacji, oznakowania obiektów
zabytkowych,
edukację,
promocje
zabytków,
dotacje
na
prace
konserwatorskie,
restauratorskie lub roboty budowlane przy obiektach wpisanych do rejestru zabytków oraz
prace rewitalizacyjne i porządkowe na terenie zabytkowych parków i cmentarzy
stanowiących własność gminy,
Zakłada się, że w realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami dla gminy
Damasławek wykorzystane zostaną następujące grupy instrumentów: instrumenty prawne,
finansowe, koordynacji, społeczne oraz instrumenty kontrolne.
Instrumenty prawne:

programy określające politykę państwa i województwa w zakresie ochrony dziedzictwa
kulturowego,

dokumenty wydane przez Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków
wynikające z przepisów ustawowych,

uchwały Rady Miejskiej (miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, zwolnienia i
ulgi dla właścicieli obiektów zabytkowych).
Instrumenty finansowe:

środki własne zatwierdzone uchwałą Rady Gminy,

dotacje,

subwencje,

dofinansowania, m.in. programy uwzględniające finansowanie z funduszy Unii Europejskiej
Instrumenty społeczne:
 uzyskanie
poparcia
lokalnej
społeczności
dla
programu
poprzez
sprawną
komunikację,
 edukacja i tworzenie świadomości potrzeby istnienia i ochrony dziedzictwa
kulturowego w lokalnej społeczności,
 współpraca z organizacjami społecznymi.
Koordynacja i kontrola

gromadzenie stale aktualizowanej wiedzy o stanie zachowania obiektów, prowadzonych
pracach remontowych i konserwatorskich,

utworzenie
w
ramach
organizacyjnych
Urzędu
Gminy
w
Damasławku
zespołu
koordynującego realizację poszczególnych zadań wynikających z ustaleń programu opieki
nad zabytkami,

wewnętrzne okresowe sprawozdania z realizacji niniejszego programu.
11. Monitoring
Zgodnie z art. 87 ust. 5 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. O ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami Wójt Gminy Damasławek zobowiązany jest do sporządzania co
2 lata sprawozdania z gminnego programu opieki nad zabytkami. Sprawozdanie to
przedstawiane jest Radzie Gminy. Po 4 latach program powinien zostać zaktualizowany
i ponownie przyjęty przez Radę Gminy.
Proces osiągania celów Programu opieki nad zabytkami będzie monitorowany przez
wyznaczoną osobę odpowiedzialną za koordynacje prac. Monitoring prowadzony będzie
poprzez analizę stopnia ich realizacji. Analiza ta będzie dokonywana każdorazowo po
upływie 2 lat funkcjonowania i zakończona raportem przedkładanym Radzie Gminy.
W miarę rozwoju systemu monitorowania przewiduje się weryfikację sposobu tejże oceny.
12. Niektóre zewnętrzne źródła finansowania gminnego programu opieki nad
zabytkami
Ustawowy obowiązek utrzymania zabytku we właściwym stanie, co wiąże się m.in.
z prowadzeniem i finansowaniem przy nim prac konserwatorskich, restauratorskich i robót
budowlanych spoczywa na jego posiadaczu, który dysponuje tytułem prawnym do zabytku
wynikającym
W
z
przypadku
prawa
własności,
jednostki
użytkowania
samorządu
wieczystego,
terytorialnego,
trwałego
prowadzenie
i
zarządu.
finansowanie
wspomnianych robót jest jej zadaniem własnym.
Wszystkie
podmioty
zobowiązane
do
finansowania
prac
konserwatorskich,
restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków mogą
ubiegać się o ich dofinansowanie ze środków udostępnianych przez m.in.:
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Corocznie ogłaszane są różne programy i priorytety dotyczące poprawy opieki
i ochrony nad zabytkami; należy zwrócić na nie uwagę przy staraniach się o konkretne
dotacje finansowe służące realizacji działań zawartych w gminnym programie.
Informację można uzyskać na stronie internetowej: http://www.mkidn.gov.pl
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
W ramach działania „Odnowa i rozwój wsi” objętego Programem Rozwoju Obszarów
Wiejskich na lata 2007-2013.
Informację można uzyskać na stronie internetowej: http://www.minrol.gov.pl
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Departament Wyznań Religijnych
oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych, Wydział Funduszu Kościelnego
Dotacje
udzielane
wyłącznie
na
remonty
i
konserwacje
zabytkowych
obiektów
o charakterze sakralnym i to tylko na wykonywanie podstawowych prac zabezpieczających
sam obiekt. Z Funduszu nie finansuje się remontów i konserwacji obiektów towarzyszących,
wyposażenia obiektów sakralnych oraz otoczenia świątyni, a także stałych elementów
wystroju
wnętrz.
Podmiotami
uprawnionymi
do
otrzymywania
środków
Funduszu
Kościelnego są:
 osoby prawne Kościoła Katolickiego;
 osoby prawne innych kościołów i związków wyznaniowych działających na podstawie
ustaw o stosunku Państwa do kościołów oraz związków wyznaniowych;

osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych wpisanych do rejestru
kościołów
i związków wyznaniowych, o którym mowa w art. 30 ustawy z dnia 17 maja 1989 r.
o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz. U. z 2005 Nr 231, poz. 1965,
z późn. zm.)
Informację można uzyskać na stronie internetowej: http://www.mswia.gov.pl
Wielkopolski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Poznaniu
Ze środków finansowych z budżetu państwa w części, której dysponentem jest Wojewoda
Wielkopolski. Dotacja może być udzielona na dofinansowanie prac konserwatorskich,
restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków
(art. 74 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami).
Informację można uzyskać na stronie internetowej: http://wosoz.ibip.pl/public/
Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu
Budżet województwa wielkopolskiego przewiduje środki na pomoc finansową ukierunkowaną
na ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami. Są to dotacje celowe z budżetu na
finansowanie
lub
dofinansowanie
prac
remontowych
i
konserwatorskich
obiektów
zabytkowych zarówno jednostkom sektora finansów publicznych jak również pozostałym
jednostkom.
Informację
można
uzyskać
na
stronie
internetowej:
http://www.umww.pl/,
http://www.bip.umww.pl/
Wojewódzki Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu
Na zadania związane z ochroną i kształtowaniem przyrody.
Informację można uzyskać na stronie internetowej: http://www.wfosgw.poznan.pl
Działania o charakterze strategicznym i ponadregionalnym mogą również liczyć na
finansowanie z Funduszy Unii Europejskiej, m.in.
1) Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), którego działalność koncentruje
się na różnych dziedzinach, m.in. rozwój turystyki oraz inwestycje w dziedzinie kultury.
2) Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013, który zgodnie
z projektem Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013 (NSRO)
stanowi jeden z programów operacyjnych przy wykorzystaniu środków Funduszu
Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W ramach programu
realizowanych będzie 17 osi priorytetowych, m.in. 12 – kultura i dziedzictwo kulturowe.
Wymienione źródła finansowania są wskazówką dla właścicieli obiektów zabytkowych
i przedstawicieli władz samorządowych, w jakich instytucjach można pozyskiwać środki na
ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami. Szczegółowe informacje dotyczące rodzaju
finansowanych zadań, uprawnionych wnioskodawców, trybu składania wniosków, kryteriów
oceny i warunków rozliczenia można znaleźć na stronach internetowych instytucji
udzielających pomocy finansowej.
Przewodniczący Rady Gminy
Wojciech Ollek

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Transkrypt

Podobne dokumenty

Wielki Mur Chiński

Deklaracja zgodności szkło hartowane

PROTOKÓŁ ZDAWCZO- ODBIORCZY służbowego telefonu

Marokański mur.

TO Żebym wreszcie powiedzieć mógł, co siedzi we mnie

Załącznik nr l - damaslawek.nowoczesnagmina.pl

karta adres 089F6

Mury. Perspektywa komparatysty Poznań, 3 grudnia 2013 (wtorek

Cmentarz ewangelicki, założony przy średniowiecznym kościele