Różnorodne środki nagradzania się w pozytywnych i negatywnych

Różnorodne środki nagradzania się w pozytywnych i negatywnych

Jankowska
Probl
Hig Epidemiol
J i wsp. Różnorodne
2010, 91(3):
środki
425-427
nagradzania się w pozytywnych i negatywnych stanach emocjonalnych
425
Różnorodne środki nagradzania się w pozytywnych
i negatywnych stanach emocjonalnych
Various means of self-reward in positive and negative emotional states
Joanna Jankowska, Jadwiga Helbin
Zakład Higieny i Ekologii, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński
Wstęp. W różnych stanach emocjonalnych (np. radość, odczucie porażki
czy złe samopoczucie) ludzie stosują system „nagradzania się”, by poprawić
sobie humor lub wzmocnić uczucie satysfakcji. „Nagradzanie” to, może
przyjmować różne formy jak na przykład: jedzenie spowodowane emocjami,
pójście na zakupy czy picie alkoholu.
Cel pracy. Określenie pozycji produktów spożywczych w hierarchii
„nagradzania się” – zarówno w negatywnych, jak i pozytywnych sytuacjach
życiowych, wśród różnych form „nagród”.
Materiał i metoda. Przeprowadzono ankietę wśród studentów Wydziału
Lekarskiego Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Wyniki i wnioski. Najczęstszą formą „nagradzania się” są spotkania
z bliskimi, natomiast jedzenie znajduje się dopiero na trzecim miejscu.
Przekąski typu snacki są zdecydowanie najrzadszym sposobem
„nagradzania”, a popularne używki takie jak alkohol czy papierosy odgrywają
marginalną rolę.
Introduction. Different emotions like joy, failure or bad mood are the
reasons why people reward themselves in order to improve their mood or
to strengthen their satisfaction. Self-reward may take different forms, such
as: stress-induced eating, shopping or alcohol drinking.
Aim. Assessing the position of food products in the hierarchy of selfrewards both in positive and negative circumstances, among other kinds
of rewards.
Material & method. The questionnaire was created and conducted
among the students of Medical College of Jagiellonian University Collegium
Medicum.
Results and conclusions. The most common form of “self-reward” are
meetings with friends, while food takes the third place. Snacks are the
least common form of reward, as are alcohol or cigarettes.
Key words: self-reward, food, emotions
Słowa kluczowe: nagradzanie się, jedzenie, emocje
© Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): 425-427
www.phie.pl
Nadesłano: 25.07.2010
Zakwalifikowano do druku: 08.08.2010
Wstęp
Stres zaliczany jest do głównych przyczyn
przejadania się [1,2]. Powiązanie między emocjami
a zachowaniami żywieniowymi, ma swoje początki
w literaturze dotyczącej otyłości. Jedna z teorii otyłości sugeruje, że jedzenie może powodować spadek
negatywnych emocji (np. niepokoju). Pobudzenie
emocjonalne może prowadzić do zmian w odżywianiu
zarówno u zwierząt, jak i u ludzi. Zmiany te są różne
w zależności od cech charakterystycznych dla danych
osób [3]. Doświadczenia na szczurach wykazały, że
stres w większości wpływa na zmniejszenie pobierania
pokarmu, jednakże gdy zwierzęta mają dostęp do pokarmu, który uważają za bardzo smaczny, np. smalec
czy cukier, następuje u nich wzrost pobierania właśnie
tego pokarmu [4,5,6,7]. Badania przeprowadzone
z udziałem ludzi pokazały, że stres u ok. 30% zmniej-
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Joanna Jankowska
Zakład Higieny i Ekologii UJ CM
ul. M. Kopernika 7, 31-034 Kraków
tel./fax (12) 422-37-20, e-mail: [email protected]
sza łaknienie powodując utratę masy ciała, jednakże
dla większości oznacza on wzrost ilości wybiórczo
pobieranych pokarmów, określanych jako smaczne,
które szczególnie w naszym świecie są łatwo dostępne
[8,9]. Wśród naukowców zajmujących się problematyką stresu i jego wpływu na odżywianie pojawiają
się doniesienia, że smaczne pokarmy, podobnie jak
narkotyki, takie jak opioidy, mogą aktywować ośrodki
nagrody w mózgu, co skutkuje, co skutkuje wzmocnieniem chęci do nabywania jedzenia [10,11,12]. Podczas badań zauważono, że zwiększona emocjonalność
wpływa na zwiększone pobieranie pokarmów słodkich
i tłustych w porównaniu do osób mniej emocjonalnych
[13]. Doświadczenia wskazują, że negatywne emocje
szczególnie sprzyjają spożywaniu pokarmów typu
snacki – bez chęci delektowania się nimi, podczas gdy
uczucie radości powodowało nadmierne jedzenie, którego celem była sama przyjemność jedzenia [14, 15].
426
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): 425-427
Cel pracy
60
Nasze zainteresowanie wzbudzili studenci Collegium Medicum UJ, którzy posiadają szeroką wiedzę na
temat prawidłowego odżywiania, a wiedza ta powinna
wpływać na preferencje w wybieraniu „nagrody”.
Celem niniejszej pracy było otrzymanie odpowiedzi
na pytanie: jaką pozycję w „nagradzaniu się” zajmuje
pożywienie, w szczególności słodycze oraz różnego
typu snacki? Dodatkowym celem było określenie, jakie
inne rodzaje „nagród” są preferowane przez tę grupę
respondentów, oraz określenie, w jakich sytuacjach
studenci „nagradzają się” najczęściej.
50
40
30
20
10
0
pozytywnej negatywnej bez przyczyny
pozytywnej negatywnej bez przyczyny
kobiety
mężczyźni
Ryc. 1. Nagradzanie się a jakość stanów emocjonalnych wśród studentów polskich
Fig. 1. Self-rewards and emotional states among Polish students
Materiał i metody
W celu otrzymania odpowiedzi na postawione
pytania opracowano ankietę, która zawierała pytania
dotyczące różnych sposobów „nagradzania się”. Po
krótkim wstępie przedstawiającym respondentowi cel
badań ankietowanych pytano, czy zauważają u siebie
zjawisko „nagradzania się” oraz czy zauważają jakąś
korelację pomiędzy „nagradzaniem się” a różnymi
stanami emocjonalnymi. Studenci mieli do wyboru
zarówno sytuacje określane jako negatywne (niezdany
egzamin, kłótnia z bliskimi czy złe samopoczucie),
pozytywne (udane przedsięwzięcie czy korzystne
rozwiązanie problemu)i brak wyraźnego powodu.
Wśród sposobów „nagradzania się” znalazły się produkty spożywcze (w tym słodycze) oraz różne formy
spędzania wolnego czasu, np.: zakupy czy wyjście na
posiłek poza domem. Ankietowani określali także
częstość, z jaką określona nagroda współwystępuje ze
stanami emocjonalnymi. W kwestionariuszu uczestniczyło 139 studentów Wydziału Lekarskiego z IV
roku, oraz 90 studentów Kierunku Lekarskiego UJCM
dla obcokrajowców. Średnia wieku ankietowanych
wynosiła 23 lata.
Wyniki
W grupie polskich studentów i studentek zauważono, iż „nagradzanie się” występuje znacznie
częściej w sytuacjach pozytywnych, niż negatywnych
(ryc. 1).
Wśród anglojęzycznych studentów pojawiają się
większe różnice między płciami (ryc. 2).
60
50
40
30
20
10
0
pozytywnej negatywnej bez przyczyny
pozytywnej negatywnej bez przyczyny
kobiety
mężczyźni
Ryc. 2. Nagradzanie się a jakość stanów emocjonalnych wśród studentów anglojęzycznych
Fig. 2. Self-rewards and emotional states among foreign students
Preferencje względem formy nagradzania się
wśród studentów polskojęzycznych i anglojęzycznych
przedstawia poniższa tabela I.
Przeprowadzona ankieta pozwoliła wykazać, że
zjawisko „nagradzania się” najczęściej współwystępuje
z pozytywnymi emocjami (ponad 50% ankietowanych; 77% w przypadku studentów anglojęzycznych),
wyjątkiem są studentki anglojęzyczne, u których „nagradzanie się” nie jest związane z emocjami. Warto
zauważyć, że dla ankietowanych bardziej zauważalne
jest „nagradzanie się” przy okazji pozytywnych doznań emocjonalnych niż negatywnych.
Wśród pozytywnych emocji, wskazywanych przez
polskich studentów, najczęściej wymieniany jest zdany egzamin (61% kobiet, 44% mężczyzn), kolejne
Tabela I. Częstość różnych form nagradzania się wśród studentów
Table I. Frequency of various forms of self-rewards among students
Słodycze Przekąski
Kino
Zakupy
Spotkanie z przyjaciółmi
/sweets
/snacks /cinema /shopping
/Meeting friends
Sex
Plotkowanie Posiłek poza domem
/gossip
/Going out to eat
Studentki PL/Polish female students
21%
3%
8%
24%
27%
3%
6%
8%
Studenci PL/Polish male students
19%
2%
10%
21%
26%
13%
2%
8%
Studentki Ang/Foreign female students
18%
13%
3%
13%
15%
13%
15%
13%
Studenci Ang/Foreign male students
14%
0%
10%
14%
24%
24%
5%
10%
Jankowska J i wsp. Różnorodne środki nagradzania się w pozytywnych i negatywnych stanach emocjonalnych
miejsce zajmuje udane przedsięwzięcie życiowe (42%
kobiet, 31% mężczyzn), najmniejszy wpływ na nagradzanie się wśród respondentów ma dobry humor nie
wywołany żadnym konkretnym zdarzeniem (1%).
Dla studentów anglojęzycznych na pierwsze miejsce
wysuwa się sukces w podejmowanych przedsięwzięciach (ok. 30%), podczas gdy zdany egzamin jedynie
w 10% jest powodem nagradzania się. Najważniejsza
przyczyną nagradzania się z powodu negatywnych
przeżyć są porażki w wytyczonych przez siebie celach
(35% kobiet oraz 42% mężczyzn); natomiast, co ciekawe, niezdany egzamin i kłótnia z bliskimi, zarówno
wśród studentów jak i studentek, tak polskojęzycznych
jak i anglojęzycznych, są najrzadszymi przyczynami
sięgania po „nagrody”.
Wśród różnych sposobów „nagradzania się”
pierwsze miejsce zajęły spotkania z przyjaciółmi,
jedzenie natomiast znalazło się na trzecim miejscu.
Wśród preferowanych produktów spożywczych najczęściej wybierana była czekolada (ok. 60%), podczas
gdy produkty spożywcze typu snacki były najrzadziej
wybieraną nagrodą. Warto zauważyć, że używki, takie jak papierosy czy alkohol, były formą nagrody dla
mniej niż 1% respondentów. Nie zauważono także
korelacji między rodzajami „nagród” a stanami emocjonalnymi.
427
Podsumowując można powiedzieć, że w „nagradzaniu się” wywołanym emocjami, np. stresem,
jedzenie nie stanowi głównego środka nagradzającego,
podczas gdy według doświadczeń przeprowadzonych
z udziałem Amerykanów wykazano, że prawie 50%
badanych jako sposób radzenia sobie z problemem
wybierało niezdrowe używki, takie jak alkohol oraz
jedzenie, które wywoływały u nich uczucie ulgi [16].
Według innych badań stres był przyczyną wzrostu
apetytu, szczególnie u kobiet [17]. Różnice te mogły
być spowodowane tym, że badania ankietowe zostały przeprowadzone wśród studentów medycyny,
w związku tym, jak już wspomniano, można się spodziewać wystarczającej wiedzy związanej z szeroko
rozumianym odżywianiem wśród ankietowanych.
Warto zauważyć, że wśród respondentów nie było osób
otyłych; średnia wartość BMI wśród kobiet wynosiła
20,3 (SD = 2,4), dla mężczyzn zaś 23,8 (SD = 3,3).
Ankieta ta mogłaby być punktem wyjścia do badań
na szerszą skalę, na przykład wśród ludności miasta
Krakowa, w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie,
czy wiedza na temat zdrowia i właściwego odżywiania
może kierować wyborem „nagród” podczas sytuacji
wywołujących intensywne emocje.
Piśmiennictwo / References
1. Greeno CG, Wing RR. Stress-induced eating. Psych Bull
1994, 115: 444-464.
2. Lattimore P, Caswell N. Differential effects of active and
passive stress on food intake in restrained and unrestrained
eaters. Appetite 2004, 42: 167-173.
3. Macht M, Simons G. Emotions and eating in everyday life.
Appetite 2000, 35: 65-71.
4. Levine AS, Morley JE. Stress-induced eating in rats. Am
J Physiol 1981, 241: R72-76.
5. Morley JE, Levine AS, Rowland NE. Minireview. Stress
induced eating. Life Sci 1983, 32: 2169-2182.
6. Dallman MF, Pecoraro N, Akana SF et al. Chronic stress and
obesity: a new view of “comfort food”. PNAS 2003, 100:
11696-11701.
7. Dallman MF, Pecoraro N, La Fleur SE. Chronic stress and
comfort foods: self-medication and abdominal obesity. Brain
Behav Immun 2005, 19: 275-280.
8. Epel E, Jimenez S, Brownell K, et al. Are stress eaters at risk
for the metabolic syndrome? Ann N Y Acad Sci 2004, 1032:
208-210.
9. Stone AA, Brownell KD. The stress-eating paradox: multiple
daily measurements in adult males and females. Psychology
& Health 1994, 9: 425-436.
10. Cota D, Tschop MH, Horvath TL, et al. Cannabinoids, opioids
and eating behavior: the molecular face of hedonism? Brain
Res Rev 2006, 51: 85-107.
11. Hernandez L, Hoebel BG. Food reward and cocaine increase
extracellular dopamine in the nucleus accumbens as
measured by microdialysis. Life Sci 1988, 42: 1705-1712.
12. Kelley AE, Bakshi VP, Fleming S, et al. A pharmacological
analysis of the substrates underlying conditioned feeding
induced by repeated opioid stimulation of the nucleus
accumbens. Neuropsychopharmacol 2000, 23: 455‑467.
13. Oliver G, Wardle J, Gibson L. Stress and food choice:
a laboratory study. Psychosom Medic 2000, 62: 853-865.
14. Macht M. Characteristics of eating in anger, fear, sadness
and joy. Appetite 1999, 33: 129-139.
15. Morley JE, Levine AS, Rowland NE. Minireview. Stress
induced eating. Life Sci 1983, 32: 2169–2182.
16. Stanbor Z. Stressed out nation. Psych Mon 2006, 37(4).
17. Zellner DA, Loaiza S, Gonzalez Z, et al. Food selection
changes under stress. Phys Beh 2006, 87: 789-793.