Spis tre ci
Transkrypt
Spis tre ci
Księgarnia PWN: Marek M. Dziekan - Dzieje kultury arabskiej Spis tre6ci Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czy istnieje kultura arabska? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...i jak o niej opowiadać (garść uwag teoretycznych) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rola orientalistyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Badania arabistyczne i islamistyczne w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 13 15 18 20 Rozdział I CZAS OJCÓW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Najstarsza historia i pochodzenie Arabów (prawda i legenda) . . . . . . . . . 31 32 35 36 38 43 47 47 54 55 60 63 65 65 66 67 69 70 71 73 75 76 79 81 81 83 84 94 Okruchy historii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kim sa˛ Arabowie? O genealogii plemion arabskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Genealogia w kulturze arabskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Legendy genealogiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dalsze dzieje i kultura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Arabia Południowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zarys historyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Je˛zyk i pismo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wierzenia religijne i kultura symboliczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kultura materialna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sukutra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Syria i Mezopotamia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nabatea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Petra – perła pustyni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Je˛zyk i literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wierzenia religijne i kultura symboliczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kultura materialna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lachmidzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kultura w państwie Lachmidów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ghassanidzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tadmur, czyli Palmira . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kultura Tadmuru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Arabia Centralna (dżahilijja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Co to jest dżahilijja? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Okruchy dziejów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Honor staroarabskiego beduina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Miłość, śmierć i poezja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Spis treści Abu al-Faradż al-Isfahani: Opowieść o Abd Allahu Ibn al-Adżlanie . . . . . . . . . . . . . Wierzenia religijne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wróżbiarstwo i czary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pustynna muza – staroarabska oratura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Je˛zyk arabski – arabijja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Na marginesie – o słownikach je˛zyka arabskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pismo arabskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zmierzch dżahilijji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 98 103 109 122 124 127 129 Rozdział II CZAS PROROKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 Przewrót mahometański. Próba teorii historiozoficznej . . . . . . . . . . . . . . Dzieje Proroka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 135 135 136 146 146 157 161 164 164 166 171 171 173 173 174 Czy świat wiedział wcześniej? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Prorok Muhammad: pocza˛tki wspólnoty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Koran i sunna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Koran: jak rozumieć Słowo Boga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Egzegeza koraniczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sunna: „Tradycja Proroka” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Prawo islamu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ogólna charakterystyka prawa muzułmańskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pie˛ć filarów islamu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inne uregulowania prawne islamu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dżihad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obrzezanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zakazy kulinarne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pocza˛tki nowej kultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdział III CZAS KALIFÓW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 Konteksty historycznokulturowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 177 185 188 189 200 200 204 205 208 209 210 210 217 217 221 221 221 222 Kalifowie Sprawiedliwi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Umajjadzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Andaluzja. Umajjadzi hiszpańscy i państewka sukcesyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Abbasydzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozwój islamu i piśmiennictwo religijne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozwój islamu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nurty teologiczno-filozoficzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sufizm i literatura mistyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Literatura polemiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przymknie˛cie ksie˛gi: Ibn Tajmijja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Poezja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Proza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adab . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oryginalne zjawiska w prozie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Podróże duchowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Autobiografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Makamy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spis treści Je˛zykoznawstwo i nauka o literaturze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Historiografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mie˛dzy adabem a historia˛: ilm al-awa’il . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Literatura podróżnicza. Elementy antropologii podróży . . . . . . . . . . . . . . Nauka i edukacja w państwie kalifów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tradycje naukowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Akademie i madrasy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Arabsko-muzułmańskie dziedzictwo nauki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Filozofia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Matematyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Astronomia i astrologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Medycyna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chemia i alchemia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Geografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bracia Czystości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 223 224 230 233 240 240 241 244 244 245 246 248 249 250 255 Rozdział IV CZAS OBCYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 Konteksty historycznokulturowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 257 259 259 263 267 267 271 271 275 276 276 276 279 281 283 288 289 290 291 292 293 294 295 Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Anatomia upadku (1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mamelucy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obszary peryferyjne: wschód i zachód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Anatomia upadku (2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Osmanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozwój islamu i piśmiennictwo religijne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Okres poklasyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Okres osmański . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Okres poklasyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Poezja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pierwsze próby dramatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Antologie literackie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Historiografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Encyklopedyści mameluccy i inni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Literatura podróżnicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zwieńczenie korony: Dżalal ad-Din as-Sujuti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Okres osmański . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Poezja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Filologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Historiografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Literatura podróżnicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdział V CZAS BUNTU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297 Konteksty historycznokulturowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297 297 305 Wiek XIX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wiek XX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Spis treści Odrodzenie islamu w świecie arabskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Reformizm: fundamentalizm versus modernizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Prawo muzułmańskie i nowoczesność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ekonomia muzułmańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mohamed Aziz Lahbabi i „personalizm muzułmański” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310 310 318 320 322 323 Rozdział VI ASPEKTY KULTURY PONAD EPOKAMI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335 Sztuki pie˛kne i architektura. Wybrane zagadnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozważania o estetyce muzułmańskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Architektura sakralna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Od Al-Kaby do meczetu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mauzolea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Madrasy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Architektura świecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chany (karawanseraje) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pałace i zamki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kaligrafia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Miniatura arabska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rzemiosło artystyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uwagi o współczesnej sztuce arabskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Malarstwo i rzeźba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Architektura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Muzealnictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kultura muzyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kultura popularna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Senniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „Medycyna prorocka” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Magia i czary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wróżbiarstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Literatura ludowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Proza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Poezja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O kulturze życia codziennego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zasady ubierania sie˛ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Prawa i lewa strona: nieco o czystości rytualnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O zachowaniu sie˛ przy stole i o kuchni arabskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ciało i seks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335 335 341 341 354 358 360 360 361 366 372 374 376 376 384 386 391 403 403 408 411 422 425 425 432 433 433 437 438 443 453 W poszukiwaniu tożsamości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453 ANEKSY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461 Aneks I. Adonis: Ojczyzna, która nie jest ojczyzna˛ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aneks II. Najważniejsze dynastie świata arabskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aneks III. Tablica chronologiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 463 470 481 519 531