Związek Harcerstwa Polskiego

Związek Harcerstwa Polskiego
Chorągiew Lubelska
Komisja Historyczna
Krąg Instruktorów i Seniorów
im. A. Kamińskiego w Lublinie
hm. Stanisława Witkowska
Hm. Anna Krzymowska
w harcerskiej służbie
Bogu i Polsce
Zeszyt Nr 18 – Wrzesień 2006
1
Hm Anna Krzymowska ps. „Paulina”
z-czyni Komendantki Lubelskiej Chorągwi ZHP 1944–1945 hm. Marii Daszkiewiczowej,
z-czyni Komendantki Lubelskiej Chorągwi ZHP 1947–1948 hm. Zofii Idziaszkowej.
„Ponad śnieg bielszym się stanę...”
Na spotkaniu koleżeńskim uczennic Gimnazjum im. Unii Lubelskiej - w części towarzyskiej – dziewczęta dobierały dla każdej z nich charakterystyczne tytuły filmów lub utworów.
Druhna Hania otrzymała ten, podany na wstępie: „Ponad śnieg bielszym się stanę...”.
Przy innej okazji, gdy dostała upominek w postaci małego kryształu, nadano Jej tytuł
„Kryształek”. „Kryształkiem” nazywały ją nie tylko koleżanki, ale także uczennice, gdy pracowała w szkolnictwie i harcerki w drużynach. Zastosowana symbolika pięknie i bardzo trafnie określa główne cechy charakteru hm. Anny Krzymowskiej.
Skromna, pracowita, perfekcyjna w każdym podejmowanym działaniu, ujmująca dobrocią
i życzliwością jest pomocna w każdej potrzebie. Jej życie wypełniła służba dla innych.



Hm. Anna Krzymowska, córka Michała i Stanisławy z Gajewskich. Urodziła się 27 kwietnia 1915 roku w Dębicy w województwie lubelskim, w wielodzietnej rodzinie o bogatych
tradycjach patriotycznych i wolnościowych.
Jej dziadek, Ludwik, walczył w Powstaniu Styczniowym i był zesłany na Sybir, brat Stanisław zginął w Oświęcimiu, a stryjeczny brat mjr Stanisław Kostka Krzymowski był pierwszym cichociemnym spadochroniarzem Armii Krajowej. (Wystawa historyczna poświęcona
Jego pamięci była w b.r. zorganizowana w Lublinie i Wąwolnicy.)
2
Naukę w zakresie szkoły powszechnej pobierała dh. Hania w domu – podobnie, jak wiele
Jej rówieśniczek w tamtym okresie. Następnie uczęszczała do Państwowego Żeńskiego Gimnazjum i Liceum im. Unii Lubelskiej w Lublinie, które ukończyła w 1935 r.
W Gimnazjum wstąpiła do Związku Harcerstwa Polskiego. Przyrzeczenie złożyła 18
sierpnia 1938 r. na ręce komendantki Chorągwi hm. Marii Walciszewskiej.
Na uwagę zasługuje posiadana do dziś książeczka służby hm. Anny Krzymowskiej – 16
stronicowa, wydana przez Komendę Chorągwi i podpisana przez ówczesną komendantkę
Chorągwi hm. Różę Błeszyńską.
Książeczka zawiera poświadczenia stopni: ochotniczki w 1928 r., pionierki w 1929 r., samarytanki w 1930 r. i próbę na drużynową (pierwszy stopień instruktorski) 16 czerwca 1934
r. Wśród posiadanych sprawności odnotowane są: pokojówka, praczka, służba ambulansowa,
higienistka, ratowniczka, pionierka, obozowniczka, opiekunka dzieci. W wykazie służby zarejestrowano pełnione funkcje, m.in. adiutantki drużyny, zastępowej, przybocznej drużyny,
przybocznej hufca. Bogaty jest rejestr kursów, obozów i wycieczek – w tym kurs zastępowych i obóz w Białce w 1934 r., na którym pełniła funkcję komendantki.
Wielki wpływ na kształtowanie postawy i charakteru młodej harcerki – Hani, miał Jej kontakt, już w tamtym okresie, z komendantkami i instruktorkami – starszymi koleżankami zwią3
zanymi z Gimnazjum i Liceum im. Unii Lubelskiej m.in. hm. hm. Marią Walciszewską, Różą
Błeszyńską Danutą Jankowską-Magierską, Małgorzatą Szewczykówną i Marią Świtalską.
Były one dla dziewcząt przykładem i wzorem - były wybitnymi przedstawicielkami polskiego
skautingu, a drużyna harcerska w tej Szkole – XIII LDHŻ (Lubelska Żeńska Drużyna Harcerska) była najlepsza w Lublinie i w całej Chorągwi.
Świadectwo dojrzałości otrzymała Anna Krzymowska w 1935 r. i w tym samym roku podjęła naukę w Państwowym Pedagogium im. Ewerysta Estkowskiego w Lublinie. W Pedagogium była bardzo zaangażowana w pracy harcerskiej. Zorganizowała drużynę starszoharcerską. Zjednała wiele przyszłych nauczycieli dla działalności wychowawczej i idei ZHP.
Brała też udział w pracach Komendy Chorągwi m.in. na kursach i obozach, w tym na kursie
drużynowych w Zielenicy k. Rafajłowej i w kursie dla opiekunek drużyn, prowadzonym
przez hm. Marię Walciszewską.
Rok szkolny 1938/1939 i ogłoszone przez Główną Kwaterę Harcerek Pogotowie na wypadek wybuchu wojny lub klęski żywiołowej – to nowe zadania, nowy wyznaczony program
mobilizacji dla wszystkich dziewcząt naszej Organizacji. Szkolenia i ćwiczenia zostały ukierunkowane w zakresie łączności, służby sanitarnej, obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej
oraz opieki nad dzieckiem. Dh. Hania podjęła służby dyktowane sytuacją polityczną w kraju –
była wszędzie tam, gdzie kierował ją rozkaz.
Tragiczne wydarzenia Września 1939 r. były trudne do przeżycia. Zmuszały do podjęcia
nowych działań – oficjalnych i konspiracyjnych. Już w pierwszych miesiącach okupacji Anna
Krzemińska rozpoczęła pracę w zakresie opieki nad dziećmi z rodzin wysiedlonych z Pomorza i Poznańskiego. Wspólnie z innymi instruktorkami - m.in. hm. Małogorzatą Szewczy4
kówną, hm. Zofią Wojciechowską i phm. Janiną Łotocką – organizowała świetlice dla tych
dzieci w ramach współpracy z PCK. W jednej z nich, przy ul. Krakowskie Przedmieście 55,
pracowała przez kilka miesięcy.
W lutym 1940 r. na polecenie komendantki Lubelskiego Pogotowia Harcerek, hm. Marii
Świtalskiej, zorganizowała pierwszą w Lublinie ochronkę dla dzieci z rodzin wysiedlonych, a
później i aresztowanych, rozstrzelanych i najuboższych. Ochronka ta – nr 1 została zlokalizowana przy ul. Narutowicza 8 w pomieszczeniach należących do zakonu ss. Urszulanek.
Prowadziła ją Anna Krzymowska przez całą okupację niemiecką. Ilość dzieci (w wieku od 4
do 14 lat) wynosiła początkowo 80-ro, a później nawet i 140. W Lublinie było siedem takich
placówek opiekuńczo-wychowawczych. Ochronka Nr 1 była wzorcową. Tu i kierowniczki i
wychowawczynie innych placówek uzyskiwały pomoc i instruktaż – przykłady pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej.
Druhna Hania Krzymowska była inicjatorem wielu poczynań m.in. powołania Sekcji Pedagogicznej i Psychologicznej dla wychowawczyń dzieci różnych grup wiekowych. Była nie
tylko jej inicjatorką, ale i kierowniczką. Prowadziła Sekcję w konsultacji z kierowniczką referatu opieki nad dzieckiem w RGO (Radzie Głównej Opiekuńczej) hm. Antoniną Łopatyńską i
kilkoma kierowniczkami ochronek m.in. Lucyną Górską.
„Dla pokrzepienia serc” hm. Anna Krzymowska organizowała w „swojej” Ochronce imprezy o tematyce patriotycznej i religijnej dla wychowawczyń wszystkich placówek opiekuńczych RGO m. Lublina.
Warto tu podkreślić, że 90 % spośród nich stanowiły harcerki, które łączyła działalność
konspiracyjna o charakterze cywilnym i wojskowym. Łączyło je pełne zaufanie, wspólna idea
i braterstwo. Braterskie więzy pogłębiały, organizowane każdego roku w klasztorze ss. Urszulanek, 3-dniowe zamknięte rekolekcje dla personelu ochronek i świetlic prowadzone przez
księdza Antoniego Słomkowskiego późniejszego rektora KUL-u. Miały one wyjątkowe znaczenie i szczególny charakter – nie tylko umacniały wiarę, ale dodawały sił do przetrwania
okupacji i zagrożeń.
Życie religijne dzieci Ochronki Nr 1 – to tygodniowe katachezy dla poszczególnych grup
wiekowych prowadzone przez Siostry Urszulanki (najdłużej przez matkę Annę Ręg) oraz
przygotowanie i organizowanie uroczystości I-szych Komunii Św.
Zajęcia organizowane dla dzieci w Ochronce Nr 1 miały często charakter pokazowy i
kształcący dla wychowawczyń z innych placówek – urozmaicane i starannie przygotowywane
uwzględniały zainteresowania i poziom wszystkich grup wiekowych. A zaznaczyć tu trzeba,
że personel tej placówki stanowiły niemal w całości harcerki i, że skład osobowy w okresie
funkcjonowania Ochronki był często zmieniany dla wielu powodów m.in. i ze względu bezpieczeństwa dziewcząt. Wiele z nich pełniło jednocześnie służby cywilne i wojskowe w
ZWZ, a później w WSK Armii Krajowej (m.in. Danusia i Agnieszka Januszajtis). Niektóre tu
znalazły ochronienie przed aresztowaniem – czasową kryjówkę. Powszechną była wśród nas
„tajemnica”, że jedna z wychowawczyń Jadzia była Żydówką. Nikt o tym nie mówił, nikt jej
nie zdradził – przeżyła okupacje niemiecką.
5
Kierowniczki ochronek ze swoją inspektorką w ogrodzie ss. Urszulanek przed figurą Matki
Boskiej (rok 1943). Od lewej: Katarzyna Tatara, Antonina Łopatyńska – inspektorka RGO,
Anna Krzymowska, Lucyna Górska, siedzi: Lucyna Simowa.
Ochronka Nr 1 była często miejscem narad roboczych kierowniczek placówek i spotkań z
kierownictwem Rady Głównej Opiekuńczej. Tu także – w ściślejszym gronie – podejmowano
decyzje dotyczące spraw wychowawczych i organizacyjno-programowych funkcjonowania
placówek opiekuńczych w mieście. W pomieszczeniach Ochronki Nr 1 odbywały się też odprawy instruktorek ZHP poświęcone harcersko-wojskowej konspiracyjnej działalności dziewcząt z udziałem m.in. hm. Danuty Magierskiej i hm. Hanny Bulewskiej.
Pamiętam wzruszającą uroczystość w 1940 r. składania przysięgi wojskowej, która miała
miejsce na wirydarzu klasztornym z udziałem dużej grupy dziewcząt, w tym mojego zastępu.
Przysięgę przyjmowała hm. Maria Walciszewska. Druhna Hanna Krzymowska uczestniczyła
we wszystkich spotkaniach, czuwała nad ich bezpieczeństwem i prawidłowym przebiegiem.
6
Pierwsza Komunia dzieci.
W środku Anna Ręg – Urszulanka prowadząca naukę religii w Ochronce.
Personel Ochronki Nr 1. Stoją od lewej: Danuta Januszajtis, Irena Gorczyńska, czwarta Aleksandra Rydzyńska
i Irena Matusz. Siedzą od lewej: Krystyna Grabińska, Anna Krzymowska kierowniczka ochronki
i Zdzisława Małecka – wychowawczyni.
W czasie okupacji niemieckiej w 1942 r. Po kursie prowadzonym przez Marię Nowicką
otrzymała stopień podharcmistrzyni. Stopień harcmistrzyni został Jej przyznany po wojnie, 15
czerwca 1948 r. rozkazem Naczelniczki Głównej Kwatery L. 8/48.
W formacji wojskowej ZWZ została druhna Hania zaprzysiężona w 1940 r.. Przyjęła
pseudonim „Paulina”. W Wojskowej Służbie Kobiet Armii Krajowej pracowała w służbie
sanitarnej. Została przeszkolona m.in. podczas praktyki w szpitalu im. Jana Bożego. Miała
zorganizowane przez siebie dwa patrole sanitarne przygotowane do służby, gotowe w każdej
chwili do przekształcenia się w małe szpitaliki.
7
Wiele uwagi poświęcała szkoleniu dziewcząt głównie na zajęciach starszo-harcerskiego
konspiracyjnego zastępu składającego się z wychowawczyń przedszkoli. Była jego zastępową. Prace te prowadziła w ścisłej współpracy z hm. Małgorzatą Szewczykówną, która była
przez całą okupację w wojsku z-cą szefa służby sanitarnej Okręgu Lubelskiego ZWZ i Wojskowej służby Kobiet AK.
Siedzą na ziemi – od lewej: Anna Krzymowska, Katarzyna Tatara, Janina Seńkowska
II rząd: Janina Kowalska, Antonina Łopatyńska, ss. Bogusława Podgórska
III rząd: Władysława Budzyńska, Hanna Bulewska, Lucyna Górska, piąta Anna Siomowa.
Pod koniec okupacji, w latach 1944-1945 Anna Krzymowska była zastępczynią konspiracyjnej komendantki Lubelskiej Chorągwi ZHP - hm Marii Daszkiewiczowej. Z jej polecenia
brała udział m.in. w centralnych odprawach instruktorek w Krakowie i Łodzi, prowadzonych
przez hm. Zofię Florczak – komendantkę konspiracyjnej Głównej Kwatery Harcerek.
W 1945 r. – po zrezygnowaniu z funkcji kierowniczki Ochronki Nr 1 dh. Anna Krzymowska pracowała w Komendzie Chorągwi w charakterze sekretarki i zastępczyni komendantki hm Zofii Idziaszkowej1. Była też członkiem Komendy Chorągwi i pomagała w kierowaniu działalnością harcerek, gdy komendantką była hm. Magdalena Czerwińska. Był to
okres niezmiernie trudny dla Związku Harcerstwa Polskiego – następowały bowiem zmiany
ideowo-wychowawcze i organizacyjne oraz dążenia do likwidacji nasze Organizacji. Nastąpiło zjednoczenie wszystkich organizacji młodzieżowych w jedną pod nazwą Związek Młodzieży Polskiej.
1
„W roku 1944 pełniła przejściowo funkcję komendantki tworzącej się po okupacji niemieckiej Lub.
Komendy Chorągwi ZHP”. Pisze o tym Bolesław Zimmer w swoim opracowaniu „Harcerstwo Lubelszczyzny. Zarys historyczny 1911–1950”, s. 203. Informacja ta jest błędna. Hm. Anna Krzymowska (wówczas phm.) nie przyjęła proponowanej Jej funkcji Komendantki Chorągwi. Kategorycznie
odmówiła.
8
Działalność Związku Harcerstwa Polskiego wraz z jej ideologią, organizacją i metodami
pracy została zawieszona w końcu 1950 r.2
Większość instruktorek wycofała się z czynnej służby, w tym i dh. Hania.
W okresie powojennym Anna Krzymowska ukończyła studia na KUL uzyskując dyplom
filozofii z zakresie historii i zawód nauczycielki szkół średnich. Pracowała w Gimnazjum im.
St. Staszica w Lublinie, Liceum im. Unii Lubelskiej, a potem w Zakładach Kształcenia Nauczycieli, Państwowym Liceum Pedagogicznym i Pedagogicznej Szkole Technicznej.
W latach 1950–1952 była wykładowcą historii w Studium Przygotowawczym UMCS.
Na emeryturę przeszła w 1972 r.
W okresie tzw. odwilży politycznej po 1956 r. Wiele instruktorek podjęło prace harcerską
z młodzieżą. Hm. Anna Krzymowska zorganizowała w Liceum Pedagogicznym w Lublinie,
przy ul. Krzywej 6 – Szczep Harcerski „Młody Las”. Prowadziła go w latach 1957–1960 na
zasadach ZHP. Składał się z 4 drużyn (w tym jedna męska – specjalność pożarnicza) i liczył
ok. 200 dziewcząt i chłopców. Entuzjazm wśród młodzieży był ogromny. Brała udział we
wszystkich pracach szkolnych i pozaszkolnych. Szkoła – wg opinii ówczesnego dyrektora
Liceum, Józefa Sobieraja – zmieniła swój wygląd na korzyść a młodzież zachowanie. Na cotygodniowe szkolne apele członkowie drużyn przychodzili w kompletnym umundurowaniu.
Ich komendantka hm. Hania również.
1 Maj 1959. Defilada – przemarsz ul. Krakowskie Przedmieście.
Szczep „Młody Las” prowadzi komendantka hm. Anna Krzymowska.
2
Formalnie w pierwszej połowie 1950 r. (przyp. SD).
9
Zemborzyce – biwak 1958 r.
Komendantka Szczepu hm Anna Krzymowska przygotowuje rozkazy.
Zemborzyce 1958 r.
Komendantka Szczepu hm. Anna Krzymowska z wizytą w namiocie ukochanych druhen.
Z wielokierunkowej działalności prowadzonej w drużynach Szczepu „Młody Las” na
szczególną uwagę zasługują prace zarobkowe młodzieży celem zbierania pieniędzy na obóz
10
letni. Prace miały charakter długofalowy. Obejmowały m.in.: sadzenie drzew dębowych w
Starym Lesie – leśnictwo Zemborzyce, zbiory buraków i jabłek jesienią w PGR i organizowanie przedstawień kukiełkowych dla dzieci ze szkół podstawowych p.t. „Lis przechera”.
Zarobione pieniądze zostały wydatkowane na 3-tygodniowy obóz letni w Poroninie dla 30
uczestników. Był to rok (prawdopodobnie) 1958. Komendantką obozu była drużynowa po
próbie Zofia Wierzbicka, oboźną – drużynowa po próbie Halina Łaska, a gospodarczą – drużynowa Janina Szymajda. Hm. Anna Krzymowska nie mogła uczestniczyć ze względów rodzinnych.
W okresie tzw. odwilży politycznej w PRL wiele instruktorek zgłosiło się do pracy z młodzieżą, by dać jej możliwość przeżycia harcerskiej przygody zgodnie ze złożonym Prawem i
Przyrzeczeniem. Ale ten okres trwał krótko, już bowiem w roku 1959/60 ówczesne władze
harcerskie zaczęły pozbywać się zasłużonych działaczy ZHP m.in. hm. Danuty Magierskiej,
hm. Małgorzaty Szewczyk, hm. Tadeusza Wilgata i hm. Bolesława Zimmera a także Anny
Krzymowskiej. Zostali przeniesieni do kategorii instruktorów rezerwy. Dh. Krzymowska
otrzymała w tej sprawie pismo, które cytuję za oryginałem:
„L.dz. 88/59
Lublin, dnia 4.VI.1959 r.
Dh. Krzymowska Anna hm.
Komenda Hufca ZHP Lublin-Miasto zawiadamia, że po ponownym sprawdzeniu dokumentów Druhny związanych z rozliczeniem służby stwierdziła: opiniowała Druhnę Komenda
Chorągwi wliczając w poczet instruktorów czynnych. Decydujące zdanie w tej sprawie ma
Główna Kwatera Harcerstwa, która po przeczytaniu wypełnionej rubryki przez Druhnę dotyczącej obecnej funkcji (instruktora szczepu oraz odpowiedzialnej z ramienia Rady Pedagogicznej za sprawy harcerskie) zdecydowała o przeniesieniu Druhny do rezerwy.
Decyzja podpisana jest przez Druha hm. Kosmalę Włodzimierza.
Decyzję swą Główna Kwatera motywuje tym. Że funkcja „instruktor szczepu” nie jest
przewidziana w instrukcji. W związku z tym proszę o złożenie odwołania wraz z legitymacją
do Głównej Kwatery.
Z harcerskim pozdrowieniem
CZUWAJ !
Komendant Hufca
phm. Minejko Barbara
Komendantką Chorągwi była w tym okresie hm Marianna Alina Wdowiak.
Decyzja o przeniesieniu hm. Anny Krzymowskiej do rezerwy została podjęta na szczeblu
centralnym przez Główną Kwaterę. Przestała więc Dh. Hania być czynnym członkiem ZHP,
ale nie przestała być harcerką.
Zgodnie ze złożonym Przyrzeczeniem całe życie pełni służbę Bogi i Ojczyźnie i niesie
pomoc bliźnim. Za swój harcerski obowiązek uznała m.in. utrwalenie wiedzy o działalności
Lubelskiej Chorągwi i dziewcząt spod znaku lilijki. Spotyka się z młodzieżą i „starymi” in11
struktorami szukającymi źródłowych materiałów z konspiracyjnej pracy młodzieży w latach
okupacji niemieckiej, o funkcjonowaniu placówek opiekuńczych PCK i RGO i o harcerkach z
tamtych lat. Aktywnie uczestniczyła także w zbieraniu i opracowaniu materiałów do książki
„Harcerki Komendy Chorągwi Lubelskiej w latach 1939–1945” opracowanej pod kierunkiem
hm. Danuty Magierskiej.
Odznaczona m.in.: Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim OOP, Medalem Komisji Edukacji Narodowej, Srebrnym Krzyżem Zasługi dla ZHP, Złota Odznaką ZNP.
Materiały źródłowe:
- Dokumenty i zdjęcia udostępnione przez hm. Annę Krzymowską oraz informacje ustne.
- Wspomnienia własne autorki opracowania.
Redakcja: Stanisław Tryczyński hm.
Adiustacja i korekta: Stanisław Jan Dąbrowski hm.
Dotychczas wydano:
Zeszyt nr 1. „Był taki zastęp” – sierpień 2001
Stanisława Witkowska hm.
Zeszyt nr 2. „Wspomnienia o harcerkach z tamtych lat 1939-1944” - sierpień 2003
Stanisława Witkowska hm.
Zeszyt nr 3. „Wspomnienie o druhnie Danucie Magierskiej w dwudziestą rocznicę śmierci” – marzec 2004, Alicja Morawiecka hm.
Zeszyt nr 4. „Druhna Danuta Magierska wzór szlachetnego człowieka” – kwiecień 2004
Władysław Froch hm.
Zeszyt nr 5. „Komendantki Lubelskiej Chorągwi Harcerek z okresu okupacji niemieckiej 1939–1944 hm. Maria Walciszewska, hm. Maria Świtalska” cz. I - maj
2004, Stanisława Witkowska hm.
Zeszyt nr 6. „Lubelska harcerka w Powstaniu Warszawskim. Wspomnienia o kpt. phm.
Janinie Łotockiej w 60. rocznicę Powstania Warszawskiego” – sierpień 2004
Stanisława Witkowska hm.
Zeszyt nr 7. „Komendantki Lubelskiej Chorągwi Harcerek” cz. II – sierpień 2004
Stanisława Witkowska hm.
Zeszyt nr 8. „ Płk Emil Czapliński Harcerz Rzeczypospolitej Działacz Harcerski” - sierpień 2004, Stanisław Dąbrowski hm.
Zeszyt nr 9. „Druhna Maryla. Ostania komendantka konspiracyjnej Lubelskiej Komendy Chorągwi Harcerek” - wrzesień 2004
Stanisława Ziemnicka
Zeszyt nr 10. „Powojenna służba harcerki - relacja hufcowej” - październik 2004
Stanisława Witkowska hm.
Zeszyt nr 11. „Moja droga do harcerstwa” – listopad 2004
Cezary Siedlecki hm.
Zeszyt nr 12. „ Druhna Antoszka – Wspomnienie o hm Antoninie Łopatyńskiej”,
styczeń 2005, Stanisława Witkowska hm.
12
Zeszyt nr 13. „Instruktorki Lubelskiej Chorągwi Harcerek w kierownictwie Związku
Walki Zbrojnej i Wojskowej Służbie Kobiet AK Okręgu Lubelskiego”,
luty 2005, Stanisława Witkowska hm.
Zeszyt nr 14. „Swoje życie oddały Ojczyźnie” – luty 2005
Stanisława Witkowska hm.
Zeszyt nr 15. „W HOŁDZIE POMORDOWANYM - pokłonem głębokim tym, które
przeżyły… W 60-tą rocznicę wyzwolenia obozu Ravensbrück”, sierpień 2005
Stanisława Witkowska hm.
Zeszyt nr 16. „Hm. Elżbieta Starzycka-Andrzejowska - Naczelniczka Harcerek poza
granicami kraju 1950-1957 i 1972-1976, sierpień 2005
Stanisława Witkowska hm.
Zeszyt nr 17. „U progu stulecia”, sierpień 2006
Stanisław Dąbrowski, Stanisław Tryczyński hm. hm.
13