Koszty gospodarki leśnej potrzeby i kierunki ich racjonalizacji

Koszty gospodarki leśnej
oraz
potrzeby i kierunki ich racjonalizacji
Antoni Buraczewski
Wydział Leśny, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu,
Piotr Grygier
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu
III Zimowa Szkoła Leśna przy IBL, Sękocin Stary, 15-16 marca 2011 r.
1
Plan prezentacji
• Ewolucja zasad finansowania gospodarki leśnej w Lasach
Państwowych (LP)
• Uwarunkowania przyrodniczo-ekonomiczne produkcji a
prowadzona rachunkowość w LP
• Ocena efektywności działalności LP
• Koszty gospodarki leśnej w LP
- struktura kosztów
- wskaźniki poziomu kosztów
- czynniki kształtujące poziom kosztów
- koszty rodzajowe
• Dotychczas stosowane narzędzia racjonalizacji kosztów
w LP
• Spodziewane nowe wyzwania kosztowe dla LP
• Kierunki racjonalizacji kosztów w LP
2
Ewolucja zasad finansowania działalności Lasów Państwowych
Okres 1950-1991
•
przedsiębiorstwa l. p
jednostki gospodarcze (wg zasad
rozrachunku gospodarczego)
• NZLP
jednostka budżetowa (od 1963 r. utrzymywany z narzutów)
jednostki produkcyjne
pełny wewnętrzny rozrach. gospodarczy
• r. 1982 ustawa o gosp. finansowej p- stw państwowych, zasady gospodarki
finansowej w LP
średni wskaźnik rentowności sprzedaŜy (drewna) jako
podstawa rachunku wyrównawczego dysproporcji w
kosztach i dochodach poszczeg. jednostek w ramach ozLP.
administracyjne, kształtowane przez państwo, zmiany cen na
drewno nieuwzględniające pełnych, rosnących kosztów
własnych produkcji leśnej.
3
Okres 1991-2009
• Ustawa z 28 września 1991r. o lasach oraz rozporządzenie Rady
Ministrów w spr. szczegółowych zasad gospodarki finansowej w LP
(nowelizacja 1994 r.)
- nowy status organizacji i nowy model gospodarki
finansowej w LP.
• Lasami stanowiącymi własność Skarbu Państwa
zarządza PGL LP
- państwowa jednostka organizacyjna nieposiadająca
osobowości prawnej,
- nie jest przedsiębiorstwem
4
Działalność
gospodarczo-leśną prowadzi się na podstawie
rachunku ekonomicznego (przestrzegając zasady ochrony i
trwałości lasów).
Stosowanie tego rachunku jest utrudnione, m.in. ze względu
na realizację wieloaspektowego celu gospodarowania
określonego specyficznymi cechami produkcji.
Wartość surowca drzewnego oferowana na rynek (uzyskana
w ramach funkcji gospodarczych) jest łatwa do określenia.
Wycena szeroko rozumianych funkcji pozagospodarczych
(nierynkowych) jest utrudniona ze względów metodycznych.
Stosowane obecnie obciąŜanie produkcji drewna kosztami
funkcji nierynkowych (dóbr publicznych) moŜe prowadzić do
błędnych ocen efektywności produkcji podstawowej.
5
Zasady finansowania działalności LP
• System finansowy LP jest odrębnym (oparty o rozp. R.M.)
• działalność gospodarczo-leśna - rachunek ekonomiczny
• zasada samofinansowania działalności
• centralizacja procesu finansowego (rachunek wyrównawczy – fundusz
leśny)
• plan LP jest sumą planów finansowo-gospodarczych jednostek
organizacyjnych
• specyfikę produkcji uwzględnia plan kont (branżowy)
• ewidencję, rozliczanie i sprawozdawczość prowadzi się przy
użyciu sytemu informatycznego LP (SILP)
• sprawozdanie z rocznej działalności LP przedstawia się na forum
Sejmu
6
• Działalność gospodarcza jest nierozerwalnie
związana z ponoszeniem kosztów.
•Koszty powinny być pokryte uzyskanymi
przychodami ze sprzedaży.
• Koszty są jednym z najważniejszych
kryteriów oceny efektywności
gospodarowania.
7
Uwarunkowania przyrodniczo-ekonomiczne produkcji
a prowadzona rachunkowość w LP
dostosowanie rachunkowości do specyfiki
ekonomicznej gospodarstwa leśnego w zakresie długotrwałości
produkcji leśnej i jej przyrodniczego uwarunkowania,
- Problem:
- Ścisła zależność gospodarowania od czynników przyrodniczych,
- Przedmiotem pracy jest przyrost bieżący na pniu oraz jego
odpowiednik w postaci wyrobionych w danym roku gotowych
produktów,
- Trudno jest ograniczyć rachunek kosztów własnych do
jednorocznych okresów obrachunkowych (dotyczy to zwłaszcza
produkcji na pniu - między nakładem a efektem upływa wiele lat),
8
- Kapitał leśny charakteryzuje się swoistymi cechami;
c.d.
- Działanie gospodarcze na poszczególnych etapach decyzyjnych w
rozwoju lasu odbywa się w warunkach dużej niepewności (ryzyka);
- W rocznym okresie obrachunkowym , nie ma związku
przyczynowo-skutkowego między nakładami na zagospodarowanie
lasu a wartością pozyskanego drewna;
- Nierozwiązanym problemem metodycznym pozostaje określanie
właściwych relacji między przychodami a realizacją wielostronnych
funkcji lasów, również brak kompensacji poniesionych kosztów na
kreowanie społecznych korzyści z lasu;
- Brakuje narzędzi ekonomicznych umożliwiających poprawne
przeprowadzenie kontroli procesu gospodarowania oraz norm do
9
porównań i ocen.
Ocena efektywności działalności Lasów Państwowych
• Lasy Państwowe gospodarują majątkiem o wartości bilansowej
3,66 mld zł (2009r.).
• Wartość majątku sukcesywnie rośnie. Udział majątku trwałego
w majątku całkowitym wykazuje tendencję malejącą.
• Mocno rośnie wskaźnik pokrycia aktywów trwałych kapitałem
własnym oraz dynamika kapitałów własnych.
• Wyraźnie wzrasta wartość kapitału obrotowego (ustalonego
statycznie).
• Wskaźniki rentowności charakteryzują się wzrostem.
• Głównym źródłem przychodów LP są wpływy z tytułu sprzedaŜy
drewna (główną cechą tych przychodów jest powtarzalność i
względna przewidywalność).
10
Ocena efektywności działalności Lasów Państwowych
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
udziału majątku trwałego
72,9
66,5
66,9
70,1
71,9
63,4
58,3
60,3
58,7
unieruchomienia majątku
udziału naleŜności
długotermin.
2,7
2,0
2,0
2,3
2,6
1,7
1,4
1,5
1,4
1,1
0,5
0,6
0,7
0,4
0,2
0,1
0,1
0,0
udziału zapasów
3,5
3,1
2,0
2,0
2,3
2,0
2,3
2,6
2,3
udziału naleŜności
udziału Inwestycji
krótkotermin.
13,6
13,5
10,6
9,0
8,4
7,4
6,0
5,8
5,4
9,6
16,4
20,3
18,3
16,9
26,8
33,1
31,0
33,2
udziału kapitału długotermin.
3,92
3,74
6,81
5,68
6,10
8,71
7,67
7,34
6,48
pokrycia aktywów trwałych
kapitałem własnym
1,1
1,2
1,2
1,1
1,1
1,2
1,3
1,3
1,4
Wskaźniki / lata
płynności bieŜącej
174,4 243,9 237,8 181,3 175,0 255,4 279,6 265,1 227,3
płynności szybkiej
148,8 219,4 221,5 166,5 158,1 239,1 262,4 244,0 211,6
rentowności netto
Kapitał obrotowy netto,
dynamika
-2,5
0,4
0,9
1,6
2,8
4,0
8,8
4,1
3,4
100 171,8 181,4 104,7 95,3 182,3 285,7 274,3 344,2
11
Koszty gospodarki leśnej
Obszar osiągania przychodów i obszar ponoszenia kosztów
Jednostka musi ponosić koszty, które trzeba albo
optymalizować, albo przyjmować ich wzrost ze względu na
oczekiwania klientów
Optymalizację kosztów realizuje się poprzez róŜne strategie
W gospodarstwie leśnym trudno jest obniŜyć koszty
poprzez standaryzację produktu, jego jakość,
wprowadzanie innowacji, czy teŜ skracanie czasu
produkcji.
Strategia kosztowa moŜe koncentrować się na takich
obszarach jak: działalność gospodarczo-leśna oraz
sprawowanie zarządu.
12
Struktura kosztów, ich poziom oraz zmiany czynników kształtujących poziom kosztów wytworzenia w LP
Koszty vs przychody
W okresie 2001-2009 przychody i koszty w LP - dynamika wzrostowa .
13
koszty wytworzenia sprzedanych produktów - średnio 57%,
koszty ogólnego zarządu - średnio 40,2% ,
pozostałe koszty operacyjne - 2,0%.
Koszty sprzedaŜy i koszty finansowe mają małe znaczenie
Wskaźniki poziomu kosztów w LP w latach 2001-2009
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
kosztów sprzedanych
produktów
57,1
56,6 57,5
59,5
55,9
55,8
56,4
58,4
58,2
kosztów ogólnego zarządu
43,4
40,8 39,0
38,6
41,6
41,6
36,6
39,1
40,1
100,8 97,7 96,8
98,4
98,0
97,8
93,9
97,5
98,3
Wskaźnik poziomu: (%)
podstawowy poziomu
kosztów
Dynamika
wskaźników
poziomu
kosztów w LP
(2001 = 100)
14
Wskaźniki udziału kosztów produkcji w przychodach netto ze
sprzedaży produktów
Wskaźnik
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
wynagrodzeń, ubezp. społeczn. w
przychodach netto
35,3 37,9 34,7 32,7 35,8 33,5 38,0 34,2 36,2
amortyzacji w przychodach netto
4,8
4,3
3,7
3,4
3,5
3,7
4,0
3,8
4,4
7,2
5,4
5,5
5,8
5,6
5,2
5,8
5,2
4,6
zuŜycia materiałów i energii w
przych. netto
Wskaźnik poziomu kosztów
wytworzenia
47,3 47,6 43,9 41,9 44,9 42,4 47,8 43,2 45,2
Dynamika
wskaźników
udziału kosztów produkcji w
przychodach netto w LP
(2001 = 100)
15
Zmiany poziomu kosztów wytworzenia związane ze sprawnością
gospodarowania
Wyszczególnienie
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Koszty wynagrodzeń z
narzutami/przeciętna
44,489 49,018 53,174 62,834 61,637 69,561 72,260 72,596
liczba pracowników (tys. zł/os.)
Koszty amortyzacji/przeciętny stan
rzeczowych
0,639
0,623
0,617
0,633
aktywów trw. i wartości niematerialnych
Koszty zuŜycia materiałów/przeciętny
stan
7,933
10,344 11,995 11,663 11,495 12,233 11,982
9,587
0,643
0,622
0,621
0,619
materiałów
Przychody netto ze sprzedaŜy
produktów/przeciętna
liczba pracowników (tys.
zł/os.)
Przychody netto ze sprzedaŜy
produktów/przeciętny
stan rzeczowych aktywów trw. i wartości
niematerialn.
Przychody netto ze sprzedaŜy
produktów/przeciętny
117,11 141,16 162,73 175,62 184,15 216,97 211,15 200,44
1,467
1,685
1,890
1,799
1,676
1,834
1,631
1,438
14,687 18,687 20,751 20,783 21,908 24,909 22,947 20,957
16
stan materiałów
Zmiany czynników kształtujących poziom kosztów wytworzenia w LP
(% do roku poprzedniego)
Wyszczególnienie
2003
2004
2005
Lata
2006
2007
zmiana średniej płacy
Koszty wynagrodze ń
z narzutami
10,2
8,5
18,2
-1,9
12,9
zmiana przychodowości 1 pracownika
20,5
15,3
7,9
4,9
17,8
Koszty amortyzacji
zmiana zuŜycia aktywów trwałych
3,10
-3,16
-0,28
-0,29
-2,51
zmiana obrotowości aktywów trwałych
-4,77
-6,85
9,39
14,89
12,12
zmiana materiałochłonności
15,97
-2,77
-1,44
6,42
zmiana rotacji zapasów materiałów
27,24
11,04
0,15
5,42
13,69
Koszty zuŜycia
mate riałów i e ne rgii 30,38
2008
2009
3,9
0,5
-2,7
-5,1
-0,28
2,56
-11,07
-11,84
-2,05
-19,99
-7,88
-8,67
17
Analiza kosztów w układzie rodzajowym w LP
Struktura kosztów rodzajowych w Lasach Państwowych
Kształtowanie się struktury kosztów w latach 2001-2009
Struktura kosztów rodzajowych w LP, średnia okresu 2001-2009, (%)
Dynamika kosztów rodzajowych w Lasach Państwowych
18
Chociaż Lasy Państwowe są tzw. naturalnym
monopolistą, to jednak uwarunkowania rynkowe,
szczególnie wahania koniunktury w zakresie cen
drewna zmuszają do minimalizowania kosztów
własnych sprzedaży.
19
Dotychczas stosowane narzędzia racjonalizacji kosztów w PGL LP
• Redukcja zatrudnienia na stanowiskach robotniczych i
nierobotniczych.
Wymiernym efektem prywatyzacji działalności gospodarczej nadleśnictw jest:
- zmniejszenie kosztów pośrednich związanych z zatrudnieniem robotników,
- zmiana struktury czasu pracy leśniczych (czas potrzebny na nadzór wykonawstwa prac,
opracowanie i sprawdzanie dokumentacji itp.),
20
- zmniejszenie kosztów pracy
Dotychczas stosowane narzędzia racjonalizacji kosztów w LP (c.d.)
• Wprowadzenie na etapie planowania narzędzia ekonomicznego
w postaci współczynnika udziału kosztów w przychodach.
• Opracowanie przez Instytut Badawczy Leśnictwa:
racjonalizacji kosztów jednostkowych prac leśnych, stopni trudności
leśnictw,
klasyfikacji nadleśnictw pod względem zbliŜonych cech,
racjonalizacji zatrudnienia w grupie pracowników nierobotniczych,
syntetycznego wskaźnika efektów gospodarowania.
• Stopniowa likwidacja zbędnej infrastruktury (np. w 2002 roku
zmniejszenie wartości aktywów trwałych o 200,6 mln zł , w tym:
rzeczowe aktywa trwałe – 176,1 mln zł).
• Optymalizowanie ilości jednostek organizacyjnych –np. na
koniec 2004 roku liczbę nadleśnictw zmniejszono z 439 (2002 r.)
do 428 oraz zlikwidowano 2 zakłady regionalne.
21
Spodziewane nowe wyzwania kosztowe dla LP
• Konieczność sprostania rosnącemu zapotrzebowaniu
na publiczne funkcje lasu, bez ograniczania zakresu
podstawowej działalności, będzie zmuszała LP do
ponoszenia kosztów alternatywnych (21 dolarów /ha/rok).
• Konieczność uczestniczenia w kosztach związanych z
realizacją programu Sieci Ekologicznej Natura 2000.
(od 56-94 dolary/ha/rok).
• Nieodzowne staje się zwiększenie kosztów
wprowadzanego postępu techniczno-biologicznego.
• Obowiązkowe pokrycie wzrostu kosztów pracy,
szczególnie wynagrodzeń
• Rosnące koszty zewnętrzne LP
22
Proponowane kierunki racjonalizacji
kosztów działalności
• Optymalizowanie
struktury organizacyjnej LP na
wszystkich poziomach organizacji, tj.: DGLP, rdLP
i nadleśnictw.
• Usprawnianie procesu zarządczego, poprzez
doskonalenie kadr i rozwój narzędzi zarządczych.
• Nowelizacja ewidencji kosztów zarządu, w
szczególności SłuŜby Leśnej
• Uspołecznianie decyzji gospodarowania w
sferze funkcji publicznych lasów
23.
Proponowane kierunki racjonalizacji kosztów
działalności cd.
• Optymalizacja procesów logistycznych w
gospodarce leśnej
• Wprowadzenie nowych oraz nowelizacja
istniejących normatywów technicznotechnologicznych prac leśnych
• Dostosowanie stanu majątku trwałego do
przyszłego racjonalnego poziomu
• ObniŜanie kosztów urządzania lasu
24
WNIOSKI
a.
Uwarunkowania przyrodniczo-ekonomiczne produkcji stwarzają szereg
problemów prawno-metodycznych w zakresie prowadzonej rachunkowości w
Lasach Państwowych.
b.
W gospodarstwie leśnym, w którym proces produkcji określony jest
szczególnymi uwarunkowaniami, głównie przyrodniczymi racjonalizacja kosztów
moŜe koncentrować się na takich obszarach, jak: technika i technologia prac
gospodarczo-leśnych oraz sprawowanie zarządu.
c.
Dominacja udziału kosztów niematerialnych, pomimo ich nieznacznego
obniŜenia w 2008 roku wskazuje, Ŝe jest to produkcja o charakterze pracochłonnym
i raczej o niskim poziomie technicznym (w pewnym stopniu układ ten zakłóca wysoki
udział usług obcych).
d.
Przed organizacją Lasy Państwowe stoją nowe wyzwania w związku z
koniecznością realizacji zadań związanych z wielofunkcyjną rolą lasów, zarówno
w aspektach przyrodniczych, jak i ekonomiczno-społecznych. Obowiązek powyŜszy
ma charakter prawno-finansowy określony unormowaniami krajowym i
zagranicznymi. Mogą one nieuchronnie wywołać wzrost kosztów prowadzonej
działalności.
25
•
e. Nowe obszary kosztotwórcze oraz wzrastające dotychczasowe
centra kosztów skłaniają do wysunięcia następujących
kierunków ich racjonalizacji:
Optymalizowanie struktury organizacyjnej LP na wszystkich
poziomach organizacji, tj.: DGLP, rdLP i nadleśnictw
•
Usprawnianie procesu zarządczego i postawienie na rzeczywistą
decentralizację decyzji gospodarczych
•
Nowelizacja ewidencji kosztów zarządu, w szczególności SłuŜby
Leśnej
•
Uspołecznianie decyzji gospodarowania w sferze funkcji publicznych
lasów
•
Optymalizacja procesów logistycznych w gospodarce leśnej
•
Wprowadzenie nowych oraz nowelizacja istniejących normatywów
techniczno-technologicznych prac leśnych
•
Dostosowanie stanu majątku trwałego do przyszłego racjonalnego
poziomu
•
ObniŜanie kosztów urządzania lasu
26
Po pierwsze: gospodarność (gospodarność jest cnotą biznesu)
Jednym z fundamentalnych czynników świadczących o efektywności
gospodarowania zasobami firmy jest kontrola poziomu ponoszonych kosztów.
Efektywność wykorzystywania zasobów jest miarą efektywności zarządzania
firmą, dlatego kadra zarządzająca musi mieć na uwadze wykorzystanie zasobów
rzeczowych, ludzkich, informacyjnych i finansowych – musi właściwie zarządzać
kosztami.
Po drugie: racjonalizacja
Chcąc rozwijać cnotę gospodarności, przedsiębiorstwa dąŜą do
racjonalizacji kosztów. Na inicjatywach mających na celu redukcję kosztów
najbardziej zaleŜy kadrze zarządzającej, której praca często bywa oceniana ze
względu na poziom osiągniętego zysku, jednak myśląc o doskonałym
wykorzystaniu zasobów, warto stworzyć środowisko, w którym projekty
takich inicjatyw będą pochodziły od wszystkich pracowników.
Po trzecie: organizacja
Tworząc środowisko do projektowania inicjatyw optymalizujących koszty,
niezbędne jest posiadanie narzędzia pozwalającego w efektywny sposób
nimi zarządzać: badać ich efektywność, przydzielać im priorytety realizacji,
monitorować przebieg wdroŜenia i uzyskane efekty.
Po czwarte i piąte: ciągłość i konsekwencja
Zarządzanie kosztami powinno być trwałym elementem kultury
organizacyjnej. Tylko ciągła „polityka optymalizacji” pozwoli odpowiedzieć
na zmieniającą się organizacyjną rzeczywistość.
27
Dziękujemy za uwagę!
28