WYROK TRYBUNAŁU z dnia 15 lipca 1964 r.* W sprawie 6/64

WYROK TRYBUNAŁU
z dnia 15 lipca 1964 r. *
W sprawie 6/64
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 177 Traktatu
ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą, orzeczenia w trybie
prejudycjalnym, złożony przez Giudice Conciliatore w Mediolanie, mający na
celu uzyskanie wykładni art. 102, 93, 53 i 37 wspomnianego traktatu w ramach
zawisłego przed tym sądem sporu między
Flaminiem Costą
a
E.N.E.L.
(Ente nazionale energia elettrica, impresa già della Edison Volta),
TRYBUNAŁ,
w składzie:
A. M. Donner, prezes,
Ch. L. Hammes i A. Trabucchi, prezesi izb,
L. Delvaux, R. Rossi, R. Lecourt (sprawozdawca) i W. Strauss, sędziowie,
rzecznik generalny: M. Lagrange,
sekretarz: A. Van Houtte,
wydaje następujący
* Język postępowania: włoski.
PL
WYROK Z DNIA 15.7.1964 r. – SPRAWA 6/64
Wyrok
[…]
Motywy
Zważywszy, że postanowieniem z dnia 16 stycznia 1964 r., prawidłowo
przekazanym do Trybunału, Giudice Conciliatore w Mediolanie, „na podstawie
art. 177 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą z dnia
25 marca 1957 r., inkorporowanego do prawa włoskiego w drodze ustawy nr 1203
z dnia 14 października 1957 r., w związku z zarzutami, iż ustawa nr 1643 z dnia
6 grudnia 1962 r. oraz rozporządzenia prezydenta wydane w wykonaniu tej
ustawy […] naruszają art. 102, 93, 53 i 37 traktatu”, zawiesił postępowanie
i zarządził przekazanie sprawy Trybunałowi.
W przedmiocie zastosowania art. 177
Zarzut oparty na sformułowaniu pytania
Zważywszy, że postawiono zarzut, iż przedmiotowe pytanie ma na celu
rozstrzygnięcie, w drodze art. 177, kwestii zgodności ustawy z traktatem;
zważywszy jednakże, że zgodnie z tym artykułem sądy krajowe, których
orzeczenia, jak w niniejszym przypadku, nie podlegają zaskarżeniu, zobowiązane
są zwrócić się do Trybunału o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
w przedmiocie „wykładni […] traktatu”, gdy takie pytanie zostanie przed nimi
podniesione;
że na podstawie tego postanowienia Trybunał nie może ani zastosować traktatu do
konkretnego przypadku, ani orzekać o zgodności z nim przepisu prawa
wewnętrznego, jak mógłby to zrobić na podstawie art. 169;
że może jednak wyodrębnić z niedoskonałego sformułowania sądu krajowego
kwestie dotyczące jedynie wykładni traktatu;
że jego zadaniem nie jest zatem orzekanie o zgodności ustawy włoskiej
z traktatem, a jedynie interpretacja wymienionych postanowień traktatu,
z uwzględnieniem okoliczności prawnych przedstawionych przez Giudice
Conciliatore.
Zarzut oparty na braku konieczności dokonywania wykładni
Zważywszy, że zarzuca się sądowi z Mediolanu złożenie wniosku o dokonanie
wykładni traktatu, która nie jest niezbędna do rozstrzygnięcia zawisłego przed
nim sporu;
I-2
COSTA PRZECIWKO E.N.E.I.
zważywszy jednakże, że art. 177, oparty na wyraźnym rozdziale zadań pomiędzy
sądami krajowymi a Trybunałem, nie pozwala mu ani rozstrzygać stanu
faktycznego sprawy, ani oceniać podstaw i celowości wniosku o wykładnię.
Zarzut oparty na obowiązku stosowania przez sąd wewnętrznego aktu
ustawodawczego
Zważywszy, że rząd włoski podnosi zarzut „bezwzględnej niedopuszczalności”
wniosku Giudice Conciliatore, z tego względu, że sąd krajowy, zobowiązany do
stosowania ustawy wewnętrznej, nie może odwoływać się do art. 177;
zważywszy, że w odróżnieniu od zwyczajnych umów międzynarodowych traktat
EWG ustanowił własny porządek prawny, który został włączony do systemu
prawnego państw członkowskich po jego wejściu w życie i który ma charakter
wiążący dla sądów krajowych;
bowiem państwa, ustanawiając na czas nieokreślony Wspólnotę wyposażoną we
własne instytucje, w osobowość i zdolność prawną, w zdolność do występowania
we własnym imieniu w obrocie międzynarodowym, a w szczególności
w rzeczywiste uprawnienia władcze, wynikające z ograniczenia kompetencji
i przeniesienia uprawnień z tych państw na Wspólnotę, ograniczyły, jakkolwiek
w wąskich dziedzinach, swoje suwerenne prawa i stworzyły w ten sposób system
prawa mający zastosowanie do nich samych oraz do pochodzących z nich
jednostek;
zważywszy, że w związku z włączeniem do prawa każdego z krajów
członkowskich przepisów pochodzenia wspólnotowego, a bardziej ogólnie ze
względu zarówno na brzmienie, jak ducha traktatu, państwa nie mogą uznawać
pierwszeństwa przed porządkiem prawnym, jaki przyjęły na zasadach
wzajemności, jednostronnego, późniejszego przepisu, którego w związku z tym
nie mogą temu porządkowi prawnemu przeciwstawiać;
moc wiążąca prawa wspólnotowego nie może bowiem różnić się
w poszczególnych państwach w zależności od ich późniejszego wewnętrznego
ustawodawstwa, gdyż zagroziłoby to realizacji celów traktatu, o której mowa
w art. 5 akapit drugi, i powodowałoby dyskryminację zabronioną na mocy art. 7;
że zobowiązania podjęte na podstawie traktatu ustanawiającego Wspólnotę nie
miałyby charakteru bezwarunkowego, lecz jedynie ewentualny, gdyby mogły
zostać zakwestionowane w drodze późniejszych aktów ustawodawczych
umawiających się stron;
że prawo do jednostronnego działania jest państwom członkowskim przyznawane
jedynie na mocy wyraźnego, szczególnego postanowienia (na przykład art. 15,
art. 93 ust. 3, art. 223–225);
I-3
WYROK Z DNIA 15.7.1964 r. – SPRAWA 6/64
że ponadto wnioski państw o przyznanie odstępstw poddane są procedurom
zezwoleniowym (na przykład art. 8 ust. 4, art. 17 ust. 4, art. 25, 26, 73, 93 ust. 2
akapit trzeci i art. 226), które byłyby bezprzedmiotowe, gdyby państwa te mogły
zwolnić się ze swoich zobowiązań za pomocą zwykłej ustawy;
zważywszy, że pierwszeństwo prawa wspólnotowego znajduje potwierdzenie
w art. 189, zgodnie z którym rozporządzenie „wiąże w całości” i jest
„bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich”;
że postanowienie to, do którego nie zgłoszono zastrzeżeń, zostałoby pozbawione
skuteczności, gdyby jego skutki mogły zostać jednostronnie cofnięte przez jedno
z państw w drodze aktu ustawodawczego, który miałby moc wyższą od aktów
wspólnotowych;
zważywszy, że jak wynika z całości powyższych rozważań, prawu utworzonemu
na podstawie traktatu, pochodzącemu z niezależnego źródła, nie można, ze
względu na jego wynikającą stąd szczególną naturę, przeciwstawiać
w postępowaniu sądowym jakiegokolwiek wewnętrznego aktu prawnego, gdyż
oznaczałoby to utratę przez to prawo charakteru wspólnotowego
i zakwestionowanie samych podstaw prawnych Wspólnoty;
że wskutek dokonanego przez państwa przeniesienia, z ich wewnętrznych
porządków prawnych do wspólnotowego porządku prawnego, praw i obowiązków
odpowiadających postanowieniom traktatu nastąpiło ostateczne ograniczenie ich
praw suwerennych, którego nie może podważyć późniejszy akt jednostronny
sprzeczny z istotą Wspólnoty;
że w związku z tym, w przypadku powstania kwestii interpretacji traktatu, należy
zastosować art. 177 niezależnie od jakiegokolwiek przepisu prawa krajowego;
zważywszy, że pytania postawione przez Giudice Conciliatore w przedmiocie
art. 102, 93, 53 i 37 zmierzają do ustalenia, w pierwszej kolejności, czy
postanowienia te są bezpośrednio skuteczne i stanowią dla podmiotów prawa
źródło uprawnień podlegających ochronie sądów krajowych, a w przypadku
odpowiedzi twierdzącej, jak należy je rozumieć.
W przedmiocie wykładni art. 102
Zważywszy, że zgodnie z art. 102, gdy „istnieje obawa”, iż wydanie przepisu
ustawowego spowoduje „zakłócenie”, państwo członkowskie, które zamierza go
wydać, „podejmuje konsultacje z Komisją”, która może zalecić mu podjęcie
właściwych kroków celem uniknięcia grożącego zakłócenia;
zważywszy, że artykuł ten, zawarty w rozdziale poświęconym „zbliżaniu
ustawodawstw”, ma na celu zapobieżenie pogłębianiu się rozbieżności, z punktu
widzenia celów traktatu, między krajowymi porządkami prawnymi;
I-4
COSTA PRZECIWKO E.N.E.I.
że na podstawie tego postanowienia państwa członkowskie ograniczyły swoją
swobodę inicjatywy prawodawczej, godząc się na podporządkowanie procedurze
konsultacyjnej;
że zobowiązując się w sposób jednoznaczny do konsultacji z Komisją w każdym
przypadku, gdy projekty ich aktów prawnych mogłyby stwarzać, choćby
niewielkie, niebezpieczeństwo zakłóceń, państwa te podjęły zatem zobowiązanie
wobec Wspólnoty, które wiąże je jako państwa, lecz nie stanowi dla podmiotów
prawa źródła uprawnień podlegających ochronie sądów krajowych;
zważywszy, że Komisja jest ze swej strony zobowiązana zapewnić poszanowanie
tych postanowień, lecz że zobowiązanie to nie umożliwia jednostkom
podnoszenia, w ramach prawa wspólnotowego i na podstawie art. 177, ani zarzutu
uchybienia przez zainteresowane państwo jego zobowiązaniom, ani zarzutu
bezczynności Komisji.
W przedmiocie wykładni art. 93
Zważywszy, że zgodnie z art. 93 ust. 1 i 2 Komisja we współpracy z państwami
członkowskimi „stale bada systemy pomocy istniejące w tych państwach”, w celu
podjęcia niezbędnych działań, jakich wymaga funkcjonowanie wspólnego rynku;
że zgodnie z art. 93 ust. 3 Komisja winna być informowana we właściwym czasie
o projektach mających na celu udzielenie lub modyfikację pomocy, przy czym
zainteresowane państwo członkowskie nie może podjąć zamierzonych działań
przed zakończeniem procedury wspólnotowej i, ewentualnie, postępowania przed
Trybunałem;
zważywszy, że celem tych postanowień, zawartych w sekcji traktatu poświęconej
„pomocy przyznawanej przez państwa”, jest, po pierwsze, stopniowe cofnięcie
istniejącej pomocy, a po drugie, zapobieganie udzielaniu „w jakiejkolwiek
formie”, w ramach polityki wewnętrznej tych państw, nowej pomocy, mogącej
powodować bezpośrednio lub pośrednio istotne uprzywilejowanie przedsiębiorstw
lub produktów, oraz wynikającym stąd, nawet ewentualnym, zagrożeniom dla
niezakłóconej konkurencji;
że w art. 92 państwa członkowskie uznały za niezgodne ze wspólnym rynkiem
wymienione tam formy pomocy i tym samym zobowiązały się w sposób
dorozumiany nie udzielać takiej pomocy, poza przypadkami objętymi
odstępstwami przewidzianymi w traktacie, natomiast w art. 93 podporządkowały
się jedynie właściwym procedurom, zarówno w zakresie cofnięcia istniejącej, jak
udzielania nowej pomocy;
że zobowiązując się w tak kategoryczny sposób, poprzez poddanie się procedurze
ustanowionej w art. 93, do informowania Komisji „w czasie odpowiednim”
o projektowanej pomocy, państwa podjęły zatem zobowiązanie wobec Wspólnoty,
I-5
WYROK Z DNIA 15.7.1964 r. – SPRAWA 6/64
które wiąże je jako państwa, lecz nie stanowi źródła uprawnień dla podmiotów
prawa, z wyjątkiem ostatniego zdania w art. 93 ust. 3, który nie jest przedmiotem
niniejszej sprawy;
zważywszy, że Komisja jest ze swej strony zobowiązana zapewnić poszanowanie
postanowień tego artykułu, który nakazuje jej nawet stale badać we współpracy
z państwami członkowskimi istniejące systemy pomocy, lecz że zobowiązanie to
nie umożliwia jednostkom podnoszenia, w ramach prawa wspólnotowego i na
podstawie art. 177, ani zarzutu uchybienia przez zainteresowane państwo jego
zobowiązaniom, ani zarzutu bezczynności Komisji.
W przedmiocie wykładni art. 53
Zważywszy, że zgodnie z art. 53 państwa członkowskie zobowiązały się,
z zastrzeżeniem postanowień traktatu, nie wprowadzać nowych ograniczeń
w wykonywaniu przez jednostki z innych państw członkowskich działalności
gospodarczej na swoim terytorium;
że podjęte w ten sposób przez państwa zobowiązanie jest z prawnego punktu
widzenia jedynie zobowiązaniem do niedziałania;
że nie jest ono uzależnione od spełnienia żadnego warunku, a jego wykonanie
oraz skuteczność nie wymagają wydania żadnego aktu ani przez państwa, ani
przez Komisję;
że zobowiązanie to jest więc zupełne z prawnego punktu widzenia, a w związku
z tym może wywoływać skutki bezpośrednio w sferze stosunków państw
członkowskich i podlegających ich kompetencji podmiotów prawa;
zważywszy, że tak kategorycznie wyrażony zakaz, który wszedł w życie wraz
z traktatem na terytorium całej Wspólnoty i w związku z tym został włączony do
systemów prawnych państw członkowskich, jest dla nich prawem i dotyczy
bezpośrednio pochodzących z nich jednostek, dla których stanowi źródło
uprawnień indywidualnych podlegających ochronie sądów krajowych;
zważywszy, że dokonanie żądanej wykładni art. 53 wymaga rozważenia go
w kontekście rozdziału dotyczącego prawa do wykonywania działalności
gospodarczej, w którym został umieszczony;
że, nakazawszy w art. 52 stopniowe zniesienie „ogranicze[ń] swobody
przedsiębiorczości obywateli jednego państwa członkowskiego na terytorium
innego państwa członkowskiego”, stanowi się dalej w tym rozdziale, w art. 53, iż
państwa nie wprowadzą „nowych ograniczeń w zakresie przedsiębiorczości
[wykonywania działalności gospodarczej] na swych terytoriach w stosunku do
obywateli innych państw członkowskich”;
I-6
COSTA PRZECIWKO E.N.E.I.
że należy zatem ustalić, na jakich warunkach jednostki z innych państw
członkowskich korzystają ze swobody wykonywania działalności gospodarczej;
że art. 52 akapit drugi odpowiada na to pytanie, stanowiąc, iż swoboda ta
obejmuje podejmowanie i wykonywanie działalności na własny rachunek, jak
również zakładanie i zarządzanie przedsiębiorstwami „na warunkach określonych
przez ustawodawstwo państwa przyjmującego dla własnych obywateli”;
że dla poszanowania art. 53 wystarczy zatem, by żaden nowy przepis nie
poddawał prowadzenia działalności gospodarczej przez jednostki pochodzące
z innych państw członkowskich uregulowaniom bardziej restrykcyjnym niż
stosowane wobec podmiotów krajowych, i to niezależnie od formy prawnej
przedsiębiorstwa.
W przedmiocie wykładni art. 37
Zważywszy, że zgodnie z art. 37 ust. 1 państwa członkowskie dostosowują
stopniowo „monopole państwowe o charakterze handlowym” w celu wykluczenia
wszelkiej dyskryminacji między jednostkami z państw członkowskich w zakresie
zaopatrzenia i zbytu;
że artykuł ten zabrania ponadto tym państwom, w ust. 2, podejmowania wszelkich
sprzecznych z nim nowych działań;
zważywszy, że w ten sposób państwa przyjęły na siebie podwójne zobowiązanie:
jedno czynne, do dostosowania monopoli krajowych, i drugie bierne, do
niepodejmowania nowych działań;
że wniesiono o wykładnię tego drugiego zobowiązania oraz niezbędnych do jej
dokonania elementów pierwszego;
zważywszy, że art. 37 ust. 2 ustanawia zakaz bezwarunkowy, nie stanowiący
zobowiązania do działania, lecz do niedziałania;
że zobowiązanie to nie zostało opatrzone żadnym zastrzeżeniem uzależniającym
jego wykonanie od wydania aktu prawa krajowego;
że z samej swej natury zakaz ten może wywoływać skutki bezpośrednio w sferze
stosunków prawnych między państwami członkowskimi a podlegającymi ich
kompetencji podmiotami prawa;
zważywszy, że tak kategorycznie wyrażony zakaz, który wszedł w życie wraz
z traktatem na terytorium całej Wspólnoty i w związku z tym został włączony do
systemów prawnych państw członkowskich, jest dla nich prawem i dotyczy
bezpośrednio pochodzących z nich jednostek, dla których stanowi źródło
uprawnień indywidualnych podlegających ochronie sądów krajowych;
I-7
WYROK Z DNIA 15.7.1964 r. – SPRAWA 6/64
zważywszy, że dokonanie żądanej wykładni art. 37 wymaga, ze względu na
złożoność tego postanowienia oraz współzależności między jego ust. 1 i 2,
rozważenia ich w świetle całości rozdziału, do którego artykuł ten należy;
że rozdział ten poświęcony jest „znoszeniu ograniczeń ilościowych między
państwami członkowskimi”;
zważywszy, że celem odesłania w art. 37 ust. 2 do „zasad […] określony[ch]
w ust. 1” jest zapobieżenie wszelkim nowym przejawom „dyskryminacji między
obywatelami [jednostkami pochodzącymi z] państw członkowskich” w zakresie
„warunków zaopatrzenia i zbytu”;
że art. 37 ust. 1 wymienia i obejmuje zakazem powody, dla których realizacja tak
określonego celu mogłaby zostać zagrożona;
że zakazane są zatem, na podstawie odesłania zawartego w art. 37 ust. 2, wszelkie
nowe monopole i podmioty, o których mowa w art. 37 ust. 1, jeżeli prowadzą do
dyskryminacji w zakresie zaopatrzenia lub zbytu;
że zadaniem sądu krajowego jest więc ustalenie przede wszystkim, czy realizacja
tego celu jest rzeczywiście zagrożona, to znaczy, czy ze spornego przepisu
wynika, lub może być jego skutkiem, dyskryminacja między jednostkami
z państw członkowskich w zakresie warunków zaopatrzenia i zbytu;
zważywszy, że należy ponadto rozpatrzyć powody, o których mowa w art. 37
ust. 1;
że artykuł ten nie zabrania ustanawiania wszelkich monopoli, lecz tylko tych
„o charakterze handlowym” i to pod warunkiem, że prowadzą do określonej wyżej
dyskryminacji;
że wspomniane monopole krajowe i podmioty objęte są zakazem ustanowionym
w tym postanowieniu wyłącznie pod warunkiem, iż, po pierwsze, mają za
przedmiot działalności zawieranie transakcji dotyczących towarów mogących być
przedmiotem konkurencji i wymiany handlowej między państwami
członkowskimi, a po drugie, odgrywają w tych transakcjach rzeczywistą rolę;
że zadaniem sądu krajowego jest dokonanie w każdym przypadku oceny, czy
omawiana działalność gospodarcza dotyczy towaru tego rodzaju, który ze
względu na swój charakter oraz wymogi techniczne i międzynarodowe, jakim
podlega, może być przedmiotem działalności powodującej, że zainteresowany
podmiot odgrywa rzeczywistą rolę w przywozie lub wywozie między jednostkami
pochodzącymi z państw członkowskich.
I-8
COSTA PRZECIWKO E.N.E.I.
W przedmiocie kosztów
Zważywszy, że koszty poniesione przez Komisję Europejskiej Wspólnoty
Gospodarczej i rząd włoski, które przedstawiły Trybunałowi uwagi, nie podlegają
zwrotowi;
że dla stron postępowania przed Giudice Conciliatore w Mediolanie niniejsze
postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej
przed tym sądem;
z powyższych względów,
uwzględniając akta sprawy;
po zapoznaniu się ze sprawozdaniem sędziego sprawozdawcy;
po zapoznaniu się z uwagami stron postępowania przed sądem krajowym, Komisji
Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i rządu włoskiego;
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego;
uwzględniając art. 37, 53, 93, 102, 177 Traktatu ustanawiającego Europejską
Wspólnotę Gospodarczą;
uwzględniając Protokół w sprawie
Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej;
statutu
Trybunału
Sprawiedliwości
uwzględniając regulamin Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich,
TRYBUNAŁ,
rozstrzygając w przedmiocie zarzutu niedopuszczalności opartego na art. 177,
orzeka, co następuje:
Pytania postawione przez Giudice Conciliatore w Mediolanie na podstawie
art. 177 są dopuszczalne, gdyż dotyczą wykładni postanowień traktatu,
a żaden późniejszy akt jednostronny nie może mieć mocy wyższej od
uregulowań wspólnotowych;
oraz:
1)
Artykuł 102 nie zawiera postanowień mogących stanowić dla
podmiotów prawa źródło uprawnień podlegających ochronie sądów
krajowych.
2)
Artykuł 93, w zakresie objętym postawionym pytaniem, również nie
zawiera takich postanowień.
I-9
WYROK Z DNIA 15.7.1964 r. – SPRAWA 6/64
3)
Artykuł 53 jest uregulowaniem wspólnotowym mogącym stanowić dla
podmiotów prawa źródło uprawnień podlegających ochronie sądów
krajowych.
Postanowienia te zabraniają wprowadzania wszelkich nowych
przepisów, których przedmiotem byłoby poddanie prowadzenia
działalności gospodarczej przez jednostki pochodzące z innych państw
członkowskich uregulowaniom bardziej restrykcyjnym, niż stosowane
wobec podmiotów krajowych, i to niezależnie od formy prawnej
przedsiębiorstwa.
4)
Artykuł 37 ust. 2 jest w całości uregulowaniem wspólnotowym mogącym
stanowić dla podmiotów prawa źródło uprawnień podlegających
ochronie sądów krajowych.
Postanowienia te, w zakresie objętym postawionym pytaniem, mają na
celu zakaz podejmowania wszelkich działań sprzecznych z zasadami
określonymi w art. 37 ust. 1, to znaczy wszelkich działań mających za
przedmiot lub skutek spowodowanie dyskryminacji między jednostkami
pochodzącymi z państw członkowskich w zakresie warunków
zaopatrzenia lub zbytu za pośrednictwem monopoli lub podmiotów
mających, po pierwsze, za przedmiot działalności transakcje dotyczące
towarów mogących być przedmiotem konkurencji i wymiany handlowej
między państwami członkowskimi, a po drugie, odgrywających
rzeczywistą rolę w tej wymianie;
a także:
Rozstrzygnięcie o kosztach niniejszego postępowania należy do Giudice
Conciliatore w Mediolanie.
Orzeczono w Luksemburgu w dniu 15 lipca 1964 r.
Donner
Delvaux
Hammes
Rossi
Trabucchi
Lecourt
Strauss
Odczytano na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 15 lipca 1964 r.
Sekretarz
I - 10
Prezes
COSTA PRZECIWKO E.N.E.I.
A. Van Houtte
A. M. Donner
I - 11