docWrzosowej Krainy - Wrzosowa Kraina
download 
Reklamacja Transkrypt
Wrzosowej Krainy - Wrzosowa Kraina
Poznajemy dziedzictwo przyrodniczo-kulturowe Wrzosowej Krainy Poradnik Edukacji Regionalnej Fundacja Ekologiczna „Zielona Akcja” Mapa Wrzosowej Mapa Wrzosowej Krainy Gołogó óra teczk Mias G na elo w Zi e Now w gó ło Go o Poznajemy dziedzictwo przyrodniczo-kulturowe Szp rot Wrzosowej Krainy aw a Poradnik Edukacji Regionalnej Lu bi n Lub in Lubin Zg orz ele c Le W ro w ica gn cła Le gn ica Chocianów 2007 Przygotowanie: Fundacja Ekologiczna „Zielona Akcja” ul. Wrocławska 41, 59-220 Legnica tel. (76) 862 94 30, 723 81 01 fax (76) 721 24 96 [email protected] www.ZielonaAkcja.pl Na zlecenie: Lokalna Grupa Działania Fundacja „Wrzosowa Kraina” ul. Kościuszki 25, 59-140 Chocianów tel./fax(076) 818 50 06, 500 054 395 [email protected], www.WrzosowaKraina.pl Redakcja tekstu: Antoni Bok Krzysztof Szustka Anita Smoląg Maciej Zawierucha Autorzy scenariuszy i studiów przypadku: 1. Wirgiliusz Babirecki 2. Adam Chlebowski 3. Wiesława Chuda 4. Monika Czarnecka 5. Aleksandra Duszeńko 6. Dariusz Dźwigaj 7. Sławomir Kościukiewicz 8. Agnieszka Kozieja 9. Paweł Kuźniak 10. Dorota Kyc 11. Iwona Łopacińska- Skraba 12. Grażyna Purgał 13. Beata Rolska 14. Ewa Skrypak 15. Elżbieta Terlikowska 16. Monika Urbaniak-Zgrzebska Redakcja tekstu: Krzysztof Szustka Monika Urbaniak-Zgrzebska Paweł Żyluk Rysunki: Okładka - Dariusz Wójcik, tel: 609 424 445 www.art-gallery.pl Antoni Bok Wydawca: NOMAD, Al. Rzeczypospolitej 15, 59-220 Legnica, tel. (076) 854 01 64 Nakład: 500 egz. ISBN: 83-60715-14-9 978-83-60715-14-7 Publikację sfinansowano w ramach projektu „Walory przyrodnicze, kulturowe i produkty lokalne - sposobem na rozwój Partnerstwa Wrzosowa Kraina” realizowanego przez Lokalną Grupę Działania Fundację „Wrzosowa Kraina” ze środków Unii Europejskiej. Spis treści 1. WSTĘP 6 2. CHARAKTERYSTYKA GEOGRAFICZNA 6 3. PRZYRODA 3.1. Specyficzne cechy przyrody 3.2. Charakterystyczne zespoły roślinności 3.3. Fauna 3.4. Formy ochrony przyrody 7 7 7 9 9 4. DZIEDZICTWO HISTORYCZNO-KULTUROWE 4.1. Zarys historii 4.2. O dziedzictwie kulturowym 4.3. Dawna kultura (do r. 1945) 4.4. Kultura ludności wiejskiej po II wojnie światowej 4.5. Krajobraz kulturowy terenów wiejskich 4.6. Krajobraz kulturowy Borów Dolnośląskich 4.7. Wybrane przykłady materialnego dziedzictwa kulturowego 11 11 14 14 15 16 18 19 5. TURYSTYKA I POZNAWANIE REGIONU 5.1. Szlaki turystyczne 5.2. Ścieżki dydaktyczne 5.3. Ekomuzeum Wrzosowej Kariny 5.4. Imprezy regionalne 21 21 21 22 23 6. INFORMACJE DODATKOWE 6.1. Periodyzacja dziejów i kalendarium najważniejszych wydarzeń 6.2. Wykaz obiektów o wartościach historyczno-kulturowych 6.3. Legendy z Wrzosowej Krainy 24 24 25 25 7. FORMY EDUKACJI REGIONALNEJ 7.1. Uwarunkowania prowadzenia edukacji regionalnej przez placówki oświatowe 7.2. Stan edukacji regionalnej na terenie Lokalnej Grupy Działania Wrzosowa Kraina 27 27 29 1 wznoszący się średnio w poziomie 120-140 m n. p. m. Równina Lubińska zbudowana jest głównie z glin morenowych, w części pokrytych małowartościowymi glebami bielicowymi. Dolina Czarnej Wody stanowi wyraźne obniżenie w obrębie Równiny Legnickiej, będące fragmentem tzw. pradoliny wrocławsko–magdeburskiej, utworzonej podczas stadiału Warty; tędy odprowadzane były na zachód wody roztopowe lodowca. Wyścielające dolinę osady rzeczne, późnoplejstoceńskie i holoceńskie, budują w terenie wyraźne terasy: terasa wysoka osiąga po obu stronach 10 – 20 metrów. Urozmaiceniem krajobrazu są liczne cieki wodne. Wysoczyzna Chojnowska. Część zachodnia – mikroregion o takiej samej nazwie, sięgający od południa po linię Trzebień – Gromadka – Modła, stanowi falisty teren na przedłużeniu Pogórza Kaczawskiego. Obszar zalegają, grube warstwy osadowe. Są one od stuleci eksploatowane. Wstęp Wrzosowa Kraina to jeden z najpiękniejszych i najczystszych ekologicznie zakątków Dolnego Śląska, który nie do końca został odkryty przez turystów. Kraina ta znajduje się we wschodniej części rozległej krainy lasów - Borów Dolnośląskich, swoim zasięgiem obejmuje tereny Przemkowskiego Parku Krajobrazowego. Nazwę taką, wywodzącą się od wielkiego wrzosowiska, przyjęła Grupa Partnerska działająca na terenie gmin Gromadka, Chocianów i Przemków. Tutejsze okolice są cenne przyrodniczo i posiadają cenne dziedzictwo kulturowe. Grupa Partnerska podejmuje szereg inicjatyw na rzecz rozwoju i popularyzowania tych walorów. Jedną z nich jest niniejsza publikacja, opracowana przez Fundację Ekologiczną „Zielona Akcja”. Pomyślana ona jest jako propozycja programowa dla placówek zainteresowanych szerzeniem wiedzy o „Wrzosowej Krainie”. Zaprezentowane materiały, nie wyczerpując tematu, mają zaciekawić i stanowić impuls do poszukiwania dalszych informacji. Mamy nadzieję, że dla nauczycieli, uczniów oraz animatorów kultury nasza publikacja stanie się inspiracją do tworzenia własnych projektów edukacyjnych i scenariuszy zajęć. Publikacja, którą składamy na ręce Państwa składa się z dwóch działów. Pierwszy najobszerniejszy poświecony jest informacji o terenie. Drugi, natomiast zawiera treści związane z realizacją edukacji regionalnej oraz przykładowe scenariusze zajęć o tej tematyce. Wszelkie uwagi dotyczące treści i formy Programu prosimy kierować na adres Fundacji Ekologicznej „Zielona Akcja”, ul. Wrocławska 41, 59-220 Legnica, e-mail [email protected], tel.: (076) 862 94 30, fax: (076) 721 24 96. 2 Charakterystyka geograficzna Teren, którym się zajmujemy w ty m opracowaniu znajduje się w obszarze nizin środkowej Polski. W zachodniej Polsce pas nizin, przylegający bezpośrednio do pasa gór tworzą rozlegle obniżenia urozmaicone strefami pagórków i wielkie równoleżnikowe formy dolinne. Takie ukształtowanie powierzchni obserwujemy na naszym terenie. Współczesna rzeźba terenu powstała w czwartorzędzie, podczas zlodowaceń i epok międzylodowcowych. Teren „Wrzosowej Krainy” objęty był w całości dwoma zlodowaceniami: południowopolskim (Mindel, przed 480-430 tys. lat) i środkowopolskim (Riss, przed 240-180 tys. lat). W okresie zlodowacenia północnopolskiego (przed 60-12,5, tys. lat), obszar znajdował się w strefie peryglacyjnej. Najbardziej czytelne są formy zlodowacenia środkowopolskiego. Pozostawiło ono po sobie głazy narzutowe pochodzenia skandynawskiego oraz zniszczone pokrywy glin, piasków i żwirów wodnolodowcowych. W holocenie (od 10,1 tys. lat do dziś) w warunkach klimatu umiarkowanego decydujący wpływ na morfologię miały procesy denudacyjne. Doprowadziły one do złagodzenia i zrównania ukształtowanej w poprzednich okresach rzeźby. Proces ten trwa, głównie poprzez zasypywanie materiałem znoszonym z obszaru sudeckiego. Obszar „Wrzosowa Kraina” znajduje się w obrębie kilku mezoregionów geograficznych w podprowincji Niziny Sasko-Łużyckie, makroregion Nizina Śląsko–Łużycka. Są to, od północy na południe: Równina Szprotawska, Wysoczyzna Lubińska (mikroregion Wzniesienia Chocianowskie), Równina Legnicka (mikroregion Dolina Czarnej Wody), Wysoczyzna Chojnowska (mikroregion Wysoczyzna Chojnowska). Ponadto zachodni fragment należy do mezoregionu Bory Dolnośląskie (mikroregion: Równina Nadbobrzańska). Równina Szprotawska stanowi kotlinowate obniżenie dolinne o szerokości około 10 km, ograniczone od południa i wschodu Wysoczyzną Lubińską. Przepływa przez nie Szprotawa, prawy dopływ Bobru. Pochodzenie równiny jest erozyjno-denudacyjne: została ona wyżłobiona podczas zlodowacenia środkowopolskiego w zrównanych utworach starszych zlodowaceń. Jej dno jest płaskie, podmokłe i rozczłonkowane przez sieć drobnych cieków, spływających ze Wzgórz Dalkowskich. Równina Szprotawska jest w większości wylesiona i użytkowana rolniczo. Posiada gleby typu bagiennego, zwłaszcza gleby torfowe, wytworzone z torfów nizinnych płytkich. Na północ od Przemkowa obfituje w błota i torfowiska bagienne. Wzniesienia Chocianowskie stanowią garb morenowy osiągający 190 m n.p.m. Od zachodu przechodzą w Równinę Nadbobrzańską (mikroregion mezoregionu Bory Dolnośląskie). Rzeźba terenu obydwu tych jednostek powstała w głównej mierze w wyniku zlodowacenia środkowopolskiego. Wzniesienia Chocianowskie to moreny recesyjne, które powstały na obrzeżach kotlinowatych obniżeń, zajętych przez masy martwego lodu. Fragment Równiny Nadbobrzańskiej stanowił cokół trzeciorzędowy, na który Bóbr i wody lodowcowe naniosły masę piasków (stożki napływowe). Słabe piaszczyste, torfiaste lub iłowe gleby zajęte są głównie przez bory sosnowe. Charakterystycznymi cechami krajobrazu jest występowanie wydm śródlądowych i torfowisk. Od wschodu Wzniesienia Chocianowskie łączą się z Równiną Lubińską (z którą stanowią mezoregion Wysoczyzny Lubińskiej). Jest to falisty obszar morenowy, 6 3 Przyroda 3.1. Specyficzne cechy przyrody Jednostkom fizyczno-geograficznym odpowiadają do pewnego stopnia podziały terytorialne świata roślin i zwierząt. Jest to oczywiste, ponieważ większość gatunków - zwłaszcza dotyczy to roślinności - przywiązanych jest do obszarów o podobnych cechach rzeźby terenu, charakteru podłoża i klimatu. W szczegółowym podziale geobotanicznym obszar „Wrzosowej Krainy” mieści się, według „Atlasu Śląska Dolnego i Opolskiego” (Wrocław 1997), w Krainie Kotliny Śląskiej, Okręg Nizina Śląsko-Łużycka (Podokręgi Bory Dolnośląskie i Równina Szprotawska), pozostałość - w Okręgu Nizina Śląska (Podokręg Równina Chojnowsko-LegnickoWrocławska) Niezależnie od w/w podziału i jego skomplikowania, nietrudno wskazać na wspólną cechę łącząca cały obszar i wyróżniającą go spośród otaczających go terenów. Jest to kraina lasów. W kompleksowej dokumentacji przyrodniczej d. województwa legnickiego wydzielona ona została jako obszar borów, zakreślony liniami łączącymi miejscowości: Przemków, Buczyna, Sucha Górna, Polkowice, Sobin, Szklary Dolne, Żabice, Bukówna, Chojnów, Stary Łom, Osła, Krzyżowa. Pokrywa się on w znacznym stopniu z podokręgiem geobotanicznym Bory Dolnośląskie i wykazuje właściwe dla niego cechy. Wyjątek stanowią fragmenty: północny skrawek gminy Przemków na Równinie Szprotawskiej i południowa część gminy Gromadka. Świat zwierzęcy, należący w podziale faunistycznym do Krainy Śląskiej, wykazuje poprzez różnorodność gatunkową przewagę wobec sąsiednich terenów. Dzieje się tak, ponieważ większość terenu zajmuje środowisko leśne - najmniej zmienione antropogenicznie i będące głównym rezerwuarem bioróżnorodności. Ponadto wyraźną enklawę tworzy na północy teren bagien i stawów w sąsiedztwie rzeki Szprotawy, bogaty zwłaszcza w gatunki ptactwa. 3.2. Charakterystyczne zespoły roślinności Zbiorowiska leśne. Na obszarze borów, tak jak jego zasięg określono wyżej, dominują zespoły borów sosnowych, wśród nich: bór bagienny, bór trzęślicowy, oceaniczny bór świeży, bór chrobotkowy. Charakterystyczne jest także występowanie żyznej buczyny sudeckiej z domieszką innych drzew liściastych, z bogactwem geofitów. Lasy liściaste poza dolinami rzecznymi reprezentują tylko olsy i zbiorowiska zbliżone do bagiennych łęgów olszowych. Jedynie na tym obszarze znajdują się torfowiska wysokie i przejściowe z właściwymi im gatunkami roślin. W obszarze borów widoczna jest strefowość, uwarunkowana zmiennością siedlisk. Południowa część Równiny Szprotawskiej, granicząca z Wysoczyzną Chocianowską, zajęta jest w sąsiedztwie Przemkowa przez wartościowe lasy liściaste, rosnące na żyznych siedliskach (rezerwat „Łęgi Źródliskowe koło Przemkowa”, dawny park) - mozaikę łęgów, grądów i olsów. Poprzecinane są one siecią meandrujących strug, wypływających z miejscowych źródlisk. Ich brzegom, porośniętym dywanami wątrobowca, towarzyszą wiekowe dęby – do 250 lat i buki. Wykroty i obumierające pnie dopełniają obrazu iście puszczańskich ostępów. W runie spotykamy cały zespół roślin żyznych lasów liściastych z elementami flory górskiej – z bodziszkiem żałobnym i wiązem górskim; wśród rzadkości florystycznych są: wawrzynek Bory Dolnośląskie - fot. K. Szustka wilczełyko i wiciokrzew pomorski. 7 Drugi znaczący wielkością i wartościowy przyrodniczo kompleks leśny na Równinie Szprotawskiej rozciąga się na północ od Chocianowa (Obszar Chronionego Krajobrazu ‘‘Lasy Chocianowskie”). W tamtejszych lasach dominują sosny, dęby i brzozy. W pobliżu cieków spotyka się lasy łęgowe z olchą czarną i wierzbą (białą i kruchą). W dolinie Chocianowskiej Wody występują zbiorowiska roślinne właściwe dla podłoża torfowiskowego, głównie mchy torfowce i turzyce. W miejscach stale podmokłych rozwija się bujna roślinność szuwarowa. Wysoczyznę Chocianowską zajmują głownie ubogie zbiorowiska, rosnące na piaskach, które pozostawiło zlodowacenie środkowopolskie. W składzie gatunkowym zdecydowanie przeważa sosna. Niewielką domieszkę stanowią gatunki liściaste: dęby bezszypułkowe i szypułkowe, brzoza, buk, olcha czarna, osika oraz introdukowane gatunki pochodzenia obcego, jak: dąb czerwony, czeremcha późna, tawuła kutnerowata. Dominującym typem siedliskowym jest bór świeży. Mniejszy udział mają bory mieszane, wilgotne i suche. Najżyźniejsze fragmenty zajmują dąbrowy i buczyny. Do charakterystycznych cech krajobrazu borów należą wydmy śródlądowe i ogromne wrzosowiska. Oprócz wrzosu pospolitego spotyka się na nich niewielkie grupki sosny pospolitej i brzozy brodawkowej. Wśród borów, na gliniastych glebach pod Piotrowicami zachowała się żyzna buczyna sudecka. Tutejsze buki liczą około 150 lat i osiągają wysokość 50 m. W niższym piętrze rosną jawory, lipy drobnolistne, wiązy górskie i graby zwyczajne. To odrębne siedlisko objęte jest ochroną jako rezerwat florystyczny „Buczyna PiotroRezerwat Buczyna Piotrowicka - fot. K. Szustka wicka” (przedłużenie rezerwatu „Buczyna Szprotawska” We wschodniej części kompleksu borów, w sąsiedztwie Chocianowa (obniżenie Wzniesień Chocianowskich na wododziale między zlewniami rzek Szprotawy i Czarnej Wody) rosną stare bory bagienne, wilgotne oraz mieszane. Otaczają one dawne wyrobiska potorfowe: staw o pow. 1,27 ha oraz szereg płytszych zbiorników wodnych i bagien o łącznej powierzchni 8,13 ha (uroczysko „Czarne Stawy”). W borze bagiennym sosny odznaczają się charakterystycznym pokrojem. Wśród brzóz i sosen zarośla do 1 m wysokości tworzy bagno zwyczajne. Teren bagienny pokrywa roślinność charakterystyczna dla torfowisk przejściowych, z rosiczką okrągłolistną i wełniankami, występują tu liczne mszaki, torfowce, sitowie i rozprzestrzeniająca się trzcina zwyczajna. Bagienne bory sosnowe częste są w południowej części borów otaczających źródliska Czarnej Wody. Charakteryzują się one obecnością sosny we wszystkich warstwach lasu. Posiadają specyficzny dla tego typu siedliskowego układ roślinności; wśród niej znajduje się bagno zwyczajne, pojawia się również widłak jałowcowaty. Miejscami bór bagienny przechodzi w ols torfowcowy, z panującą olchą czarną i kruszyną (a malejącym udziałem sosny) i torfowcami w najniższej warstwie. Również w pasie leśnym w północnej części Doliny Czarnej Wody, ciągnącym się z zachodu na wschód, spotyka się bory bagienne z udziałem brzezin. Torfowiska przejściowe i wysokie występują na Dolnym Śląsku poza Sudetami jedynie w Borach Dolnośląskich. Zachowały się one reliktowo w otoczeniu borów, w rejonie Przemkowa, Chocianowa i Gromadki. Znajdują się w międzywydmowych, bezodpływowych, zagłębieniach terenu. Torfowiska te są bardzo wrażliwe na warunki otoczenia i stąd szybko zanikają. Największe z nich to Torfowisko „Borówki”, w gminie Gromadka, objęte ochroną rezerwatową. Drugim pod względem wielkości jest „Krowie Bagno” pod Piotrowicami. Podobnie jak poprzednie, jest ono znacznie odwodnione. Nie dotyczy to dwu pozostałych mniejszych torfowisk. „Żurawinowy Mszar” to zbiornik po wyeksploatowanym torfie (potorfia) z zaawansowanym proceem regeneracji roślinności, tzw. spleci. „Wełniankowe Bagno”, nie wykazujące śladów działalności człowieka, reprezentuje najsuchszą postać torfowiska wysokiego z masowym udziałem wełnianki pochwowej. Pozostałe torfowiska występują w leśnej części Doliny Czarnej wody. Należą do nich m.in. niewielkie torfowiska przejściowe na pograniczu gmin Chocianów i Chojnów (użytki ekologiczne „Torfowisko Kąty”, „Torfowisko Zamienice”). Rośliny torfowisk wysokich występują w torfowiskach opisywanego obszaru niezbyt licznie: rosiczki - okrągłolistna i pośrednia, żurawiny – błotna i drobnolistkowa, wełnianka pochwowa, przygiełka biała. Z borów bagiennych przechodzą: bagno zwyczajne i borówka bagienna oraz pływacz średni i grzybienie północne. Również bardzo rzadkie są czermień błotna i bobrek trójlistny. 8 Roślinność dolin rzecznych i stawów. Równina Szprotawska, przedstawia sobą głównie krajobraz rozległych łąk i pastwisk poprzecinany siecią drobnych cieków i rowów. Przeważa typ wilgotnej łąki na glebach murszowych, powstałych z płytkich torfów. Są to siedliska antropogeniczne, utworzone po wytrzebieniu lasów. Po II wojnie światowej gospodarka miała tu głównie charakter ekstensywny, toteż wartość przyrodnicza tych terenów wzrosła. Dotyczy to zwłaszcza środkowej części, w północnej części gminy Przemków. Jest to w przewadze obszar bagnisty (użytek ekologiczny „Przemkowskie Bagno”). Tam częstsze są szuwary trzcinowo-turzycowe, zarośla wierzbowe i kępy drzew. Na Stawach Przemkowskich skład roślinności zbliżony jest do eutroficznych zbiorników pochodzenia naturalnego. Roślinność, ze względu na prowadzoną gospodarkę rybną, utrzymywania jest w jednakowym stadium rozwoju. Niektóre gatunki osiągają duże zagęszczenie: rzęsa drobna, spirodela wielokorzeniowa, jeżogłówka gałęziasta, rdestnice, żabiściek pływający, pałka wąskolistna. Dolina Czarnej Wody w otoczeniu rzeki jest bardziej antropogenicznie zmieniona i zajęta głównie przez łąki i pastwiska. 3.3. Fauna Znajdująca się w obrębie „Wrzosowej Krainy” część Równiny Szprotawskiej wyróżnia się bogactwem gatunków. Szczególnie dotyczy to jednak awifauny. Duży fragment bagiennej doliny Szprotawy na północ od Przemkowa został przekształcony w stawy hodowlane. Są one, wraz z przyległymi bagnami, ostoją i miejscem lęgów licznych gatunków ptaków (rezerwat ornitologiczny „Stawy Przemkowskie”, użytek ekologiczny „Przemkowskie Bagno”). Rozległe szuwary trzcinowo-turzycowe oraz zarośla wierzbowe na “Przemkowskim Bagnie”, to ostoje, jedne z największych na Śląsku, żurawia, derkacza, świerszczaka, świergotka łąkowego oraz wąsatki Łącznie na obszarze Natura 2000 występuje co najmniej 18 gatunków z załącznika I Dyrektywy Ptasiej, a ptaki wodno–błotne występują tu w ilości powyżej 20 tys. osobników. Teren ten zamieszkuje wiele gatunków ssaków: jeleń europejski, sarna, dzik, jenot, kuna leśna, tchórz i lis. Bogatą awifauną posiadają lasy w rezerwacie „Łęgi Źródliskowe koło Przemkowa”. należą do niej m. in. trzmielojad i dzięcioł średni. W obszarze borów tradycyjnie bytuje wiele zwierząt łownych. Bory stanowią też ostoje np. wydry, popielicy, żmii zygzakowatej, gniewosza plamistego, wielu gatunków ptaków, w tym także cietrzewia. Spotyka się bielika, bociana czarnego, kanie - czarną i rudą, sóweczkę i włochatkę. Bytują tu okazały motyl - żeglarek oraz chrząszcz – jelonek rogacz. Poradzieckie bunkry zasiedliły nietoperze – nocek duży, nocek Bechsteina, mopek – dla których Gniewosz plamisty - fot. P. Żyluk urządzono w bunkrach zimowisko. 3.4. Formy ochrony przyrody Ochrona przyrody i krajobrazu w obszarze „Wrzosowej Krainy” ma szczególne znaczenie, ze względu na jej bogate i uderzająco różnorodne, w porównaniu do otaczających terenów, zasoby. Znalazło to wyraz w ustanowieniu parku krajobrazowego, obejmującego duży kompleks obszaru, oraz objęciu określonych fragmentów innymi formami ochrony. Obecnie w granicach omawianego terenu znajduje się 5 rezerwatów przyrody, 4 obszary europejskiej sieci Natura 2000, 4 użytki ekologiczne. Flora i fauna chroniona obszarów chronionych została pokrótce omówiona w podrozdziałach 3.2. i 3.3. Tutaj podajemy dane podstawowe. Przemkowski Park Krajobrazowy – powierzchnia 22 338 ha, wraz z otuliną – 37 804 ha. Utworzony w 1997 roku. Obejmuje on wschodnią część Borów Dolnośląskich – największego zwartego kompleksu leśnego w Europie. Największe powierzchnie Parku zajmuje ubogi florystycznie suboceaniczny bór świeży. Drzewostan tworzy tu sosna z niewielkim udziałem brzozy brodawkowatej i dębu szypułkowego. Słabo wykształconą warstwę krzewów tworzy kruszyna i podrosty drzew. W runie dominują borówka czarna, borówka brusznica, śmiałek pogięty, wrzos, pszeniec i orlica pospolita. W obniżeniach terenu występują płaty śródlądowego boru wilgotnego wyróżniającego się domieszką brzozy omszonej w drzewostanie, masowym udziałem trzęślicy modrej w runie oraz obecnością mchu płonnika. W parku występuje bogata i cenna flora m.in. rosiczka, nawodnik trójpręcikowy, widłak cyprysowy, goździk pyszny. Wiele niezagospodarowanych przez 9 człowieka terenów jest idealną ostoją dla bociana czarnego, bielika, włochatki, jelenia europejskiego, sarny czy kuny leśnej. Na terenie Parku znajdują się 4 rezerwaty przyrody, 2 użytki ekologiczne oraz zostały utworzone cztery obszary Natura 2000. Obszar Specjalnej Ochrony Siedlisk “Bory Dolnośląskie” (172093,39 ha całość – na terenie Wrzosowej Krainy – ok. 15000 ha). Obszar stanowi jeden z największych kompleksów leśnych Polski. Występują tu zwarte drzewostany sosnowe z ubogim podszytem. W bardziej żyznych rejonach występują bory mieszane i lasy liściaste. W okresie lęgowym występuje m.in. bielik, bocian czarny, cietrzew, dzięcioł zielonosiwy, głuszec i sóweczka. Rezerwaty przyrody Użytki ekologiczne Na obszarze Wrzosowej Krainy zostało utworzonych 5 rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni ponad 1 530 ha. Stawy Przemkowskie (1046,25 ha). Rezerwat ornitologiczny utworzony w 1984 roku. Rezerwat składa się 35 stawów o łącznej powierzchni 948 ha i 12 łęgowych lasków zajmujących około 75 ha. Można tu spotkać ponad 200 gatunków ptaków, w tym ok. 150 gatunków lęgowych, m.in. bielika, łabędzia krzykliwego, bąka. Na stawach prowadzona jest gospodarka rybacka. Uwaga: wstęp na teren rezerwatu tylko z przewodnikiem posiadającym zezwolenie Dolnośląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody! Przemkowskie Bagno (1696,78 ha). Utworzone na byłym poligonie radzieckim w 1993 roku. Zajmuje obszar podmokłych łąk, turzycowisk, zarośli wierzbowych. Chroni ekosystem z ginącymi gatunkami ptactwa wodnobłotnego oraz cennymi zbiorowiskami roślinnymi. Torfowisko Borówki (37,42 ha). Rezerwat florystyczno-torfowiskowy utworzony w 1994 roku. Celem ochrony jest rzadkie torfowisko przejściowe i bór bagienny z chronionymi gatunkami. Krajobraz tego obszaru tworzą mchy torfowce, łany przygiełki białej, wełnianki pochwowatej i wąskolistnej oraz żurawin. Niewielkie zbiorniki wodne w centralnej części torfowiska to miejsca występowania grzybienia północnego oraz pływacza średniego. Buczyna Piotrowicka (171,27 ha). Rezerwat florystyczny utworzony w 2002 roku. Celem ochrony są stare, zbliżone do naturalnych, lasy bukowe zaliczane do żyznych buczyn sudeckich, w formie podgórskiej oraz na siedliskach uboższych – kwaśna buczyna niżowa. Łęgi Źródliskowe koło Przemkowa (140,22 ha). Rezerwat florystyczny utworzony w 2002 roku. Celem ochrony jest kompleks lasów łęgowych oraz grądów i olsów z dużą ilością źródlisk, wysięków i gęstą siecią strumieni, będący siedliskiem roślin chronionych oraz rzadkich gatunków ptaków. Wypas owcy wrzosówki na Przemkowskim Bagnie - fot. K. Szustka Uroczysko Czarne Stawy (124,46 ha). Rezerwat florystyczny utworzony w 2006 roku. Celem ochrony jest zachowanie, ze względów naukowych i dydaktycznych, fragmentów borów bagiennych oraz roślinności torfowiskowej wraz z całym szeregiem gatunków roślin i zwierząt chronionych, rzadkich i zagrożonych wyginięciem. Przez teren rezerwatu przebiega ścieżka przyrodnicza „Uroczysko Czarne Stawy” wyposażona w tablice poglądowe, miejsce postojowe i pomost dydaktyczny. Cietrzewiowe Wrzosowisko (457,26 ha). Utworzone na byłym poligonie radzieckim w 2003 roku. Chroni siedlisko suchych wrzosowisk z licznymi gatunkami chronionej fauny i flory, będące ważną ostoją cietrzewia w biotopach leśnych Borów Dolnośląskich. Torfowisko Kąty (17,29 ha). Utworzono w 1996 roku. Celem ochrony jest środowisko torfowiskowo-leśno-łąkowe z rzadkimi i chronionymi gatunkami roślin. Użytek pełni też rolę małej retencji wodnej na obszarach lasów z przewagą suchych borów sosnowych. Obszary Natura 2000 Obszary NATURA 2000 to spójna Europejska Sieć Ekologiczna obejmującaSpecjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOOS) tworzone w ramach Dyrektywy Siedliskowej dla ochrony siedlisk naturalnych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt oraz Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (OSOP) tworzone w ramach Dyrektywy Ptasiej dla ochrony siedlisk ptaków. Obszar Specjalnej Ochrony “Stawy Przemkowskie” (4605,42 ha). Obejmuje rezerwat ornitologiczny „Stawy Przemkowskie” oraz użytek ekologiczny „Przemkowskie Bagno”, położone w dolinie rzeki Szprotawa. Jest to ważny obszar dla ptaków migrujących, m.in. gęsi zbożowej, płaskonosa i głowienki. W okresie lęgowym spotkać można m.in. łabędzia krzykliwego, gęś gęgawę, bielika. Występuje tu co najmniej 18 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej i 9 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi. Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk “Wrzosowiska Przemkowskie” (6663,7 ha). Obszar obejmuje rozległe wrzosowisko na dawnym Stawy Przemkowskie - fot. K. Szustka poligonie przemkowskim otoczone borami sosnowymi. Ponadto występują tu dobrze wykształcone wydmy śródlądowe i piaszczyska z typową dla takich siedlisk roślinnością. W bunkrach koło Wilkocina znajduje się zimowisko nietoperzy. Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk „Buczyna Szprotawsko-Piotrowicka” (1423,3 ha). Obejmuje kompleks lasów liściastych z dużym udziałem starodrzewu, stanowiący wyspę wśród borowego krajobrazu Borów Dolnośląskich, z płatami kwaśnych dąbrów, wilgotnych borów, łęgów oraz łąk trzęślicowych i wilgotnych łąk ze stanowiskami pełnika. Znajduje się tu kresowe stanowisko żyznej buczyny sudeckiej. Jest to jeden z nielicznych w Polsce fragmentów buczyny (starodrzew w wieku powyżej 160 lat) w naturalnie funkcjonującym ekosystemie i jeden z cenniejszych rezerwatów buczynowych w Polsce. Stwierdzono tu także jedno z trzech stanowisk popielicy w zachodniej Polsce. 10 Torfowisko Zamienice (16,16 ha). Utworzono w 1996 roku. Celem ochrony jest rzadkie w Polsce torfowiska przejściowe, cenne ze względu na swoją bioróżnorodność i występowanie niektórych rzadkich gatunków roślin. Obszary chronionego krajobrazu Lasy Chocianowskie (5132 ha). Utworzony w 1998 roku. Chroni cenną roślinność, głównie leśną, z borami, łęgami, dąbrowami. Ochronie podlega krajobraz mozaikowy z doliną rzeczną Chocianowskiej Wody. Dolina Czarnej Wody (10 330 ha). Utworzony w 1998 roku. Obejmuje środkową część zlewni rzeki Czarna Woda. Ochronie podlega mozaika lasów i podmokłych łąk z charakterystycznym rolniczym krajobrazem. 4 Dziedzictwo historyczno-kulturowe 4.1. Zarys historii Na terenie „Wrzosowej Krainy” pierwsze ślady pobytu człowieka datowane są na okres mezolitu (8000-4200 lat p.n.e.), a trwalsze osadnictwo pojawiło się w neolicie (około 4200-1800 lat p.n.e.). Znaleziska neolityczne znane są z okolic Bolesławca, Chojnowa, Rokitek i Równiny Szprotawskiej. We samych Borach Dolnośląskich, poza dolinami rzek, ślady obecności ludzkiej są aż po wczesne średniowiecze nikłe. Z mozaiki kulturowej w okresie brązu, około XIII w. p.n.e., wyłoniła się rozległa terytorialnie kultura łużycka. Stanowiska i osady tej ludności archeolodzy odkryli na Wysoczyźnie Lubińskiej i jej styku z Równiną Szprotawską, w rejonie Bolesławca oraz na Wysoczyźnie Chojnowskiej. Kultura łużycka rozwijała się przez prawie tysiąc lat, zachowując odrębność i własne oblicze. Charakteryzował ją w gospodarce większy udział uprawy roli niż hodowli zwierząt oraz obrządek pogrzebowy, polegający na ciałopaleniu. Ówcześni ludzie opanowali wyrób przedmiotów z brązu, a od VII w. p.n.e. wytop żelaza. Rozwój kultury łużyckiej zahamowały około V w. p.n.e. najazdy Scytów, a następnie przesuwanie się na południe ludności kultury pomorskiej, o niższym poziomie kulturowym (kultura grobów skrzynkowych). W III w. p.n.e. na Śląsk napłynęła niewielka liczebnie, ale reprezentująca wysoki poziom rozwoju cywilizacyjnego ludność 11 celtycka. Jej zasługą jest rozwinięcie produkcji żelaza z rudy darniowej. Celtowie wymieszali się prawdopodobnie z miejscową ludnością, jednak już w I w. p.n.e. wyparci zostali przez napierające z północy plemiona germańskie. W pierwszych wiekach n.e. nastąpił na Śląsku znaczny przyrost ludności i rozwój kulturowy. Zaczęła się wówczas upowszechniać przemienno-odłogowa uprawa roli. Rozwinięte było hutnictwo żelaza. W następnych stuleciach (okres wędrówek ludów) większość plemion germańskich wywędrowała. Od V w. na słabo wówczas zaludniony Śląsk zaczęła napływać ze wschodu ludność słowiańska. Osadnictwo słowiańskie wpasowało się w ramy zamieszkiwanych od starożytności terytoriów. Jego stabilizacja i zagęszczenie się przyniosły okrzepnięcie organizacji społecznych o charakterze terytorialnym, zwanych plemionami. Dużą rolę w kształtowaniu się sieci osadniczej zaczęły odgrywać grody, wznoszone w miejscach z natury obronnych. Niewielkie, ale silnie umocnione, były one wraz z osadami przygrodowymi centralnymi punktami okręgów, liczących od kilku do kilkudziesięciu otwartych osad. Nazwy śląskich plemion po raz pierwszy wymienione zostały w połowie IX w. w zapisce tzw. Geografa Bawarskiego. W zachodniej części późniejszego Dolnego Śląska rozciągało się terytorium Dziadoszan. Sąsiadowali oni od wschodu z Trzebowianami a od zachodu z Bobrzanami Lokalizacja obydwu tych plemion jest jednak sporna. W okresie plemiennym powstał prawdopodobnie ciąg potężnych umocnień ziemnych, tzw. Wałów Śląskich (Wały Chrobrego), ciągnących się od Grodźca po Krosno Odrzańskie. Jego najbardziej czytelne pozostałości zlokalizowane zostały na terenie gminy Gromadka. W ostatniej ćwierci X w. władca plemienia Polan Mieszko I rozpoczął proces podporządkowania sobie plemion śląskich, znajdujących się dotąd w orbicie wpływów Czech. W miejscu najważniejszych grodów plemiennych powstawały nowe, będące odtąd ośrodkami obronnymi i administracyjnymi tworzącego się państwa piastowskiego. W roku 1000 Bolesław Chrobry witał w Iławie (dziś przedmieście Szprotawy) cesarza Ottona III. Stamtąd szlak wiódł do Gniezna, prawdopodobnie przez okolicę Przemkowa i Głogów. W latach 1003-18 polski władca toczył boje z cesarzem Henrykiem II. Z kroniki biskupa Thietmara wynika, że zmagania wojów Chrobrego z hufcami niemieckimi w r. 1015 miały miejsce w puszczy i na bagnach, „w kraju Dziadoszan”. Zwycięska dla Polaków bitwa miała miejsce w pobliżu późniejszego Przemkowa. W tamtym okresie ważne znaczenie obronne przypadło Wałom Śląskim. Jeszcze w r. 1158 cesarz Fryderyk Barbarossa z trudem przeprawił się przez ten system umocnień. Wyprawa ta przedsięwzięta była głównie w celu przywrócenia do władzy na Śląsku synów wygnanego seniora Władysława (Wygnańca). Z czasem najstarszy z nich Bolesław I Wysoki utwierdził swoją władzę na Dolnym Śląsku. Stał się on protoplastą wszystkich dolnośląskich Piastów. Syn Bolesława, Henryk I Brodaty zjednoczył cały Śląsk i część polskich dzielnic. Plany zjednoczenia Polski załamały się w bitwie z Mongołami na Legnickim Polu (1241 r.), w której poległ Henryk II Pobożny. Śląską schedą podzielili się synowie. Powstały lokalne dzielnice-księstwa: wrocławskie, legnickie (z którego następnie wydzieliło się świdnicko-jaworskie) i głogowskie. Terytorium księstwa głogowskiego obejmowało północną część terenu „Wrzosowej Krainy”. Pozostałość należała do książąt legnickich (cz. wschodnia) i świdnicko-jaworskich (cz. zachodnia). Do połowy XIV w. ziemie śląskie wchodziły formalnie w skład Korony Polskiej. W trudnej sytuacji politycznej król Kazimierz Wielki zrzekł się ich na rzecz Czech. Księstwo głogowskie podporządkowane jej zostało siłą w 1331 roku. Najdłużej zachowało suwerenność księstwo świdnicko-jaworskie. W XIII-XIV w. nastąpiły na Śląsku głębokie przemiany gospodarcze, społeczne i kulturalne. Zapoczątkował je książę Henryk Brodaty. Wyraziły się one głównie w planowej akcji kolonizacyjnej. Na Śląsk napływały rzesze kolonistów, najczęściej z Niemiec Nowe prawo gwarantowało objętym nim ludziom m.in. wolność osobistą i zamianę powinności świadczonych w naturze na czynsz. Do połowy XIV w. na prawie magdeburskim lokowano na Dolnym Śląsku setki wsi - w tym większość poświadczonych źródłowo na opisywanym obszarze - i około 70 miast, wśród nich Przemków (pod koniec XIII w.). Wcześniejszy podział administracyjny na kasztelanie ustąpił okręgom prawa miejskiego. Przemiany osadnicze na terenach wiejskich kształtowały się wraz z rozwojem gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej. Związane z książęcymi dworami, a następnie z królami czeskimi, rody rycerskie otrzymywały nadania ziemskie. U schyłku średniowiecza nastąpił kryzys gospodarki czynszowej: rycerstwo przejmowało folwarki usuniętych sołtysów, w miejsce czynszu wprowadzano pańszczyznę. Rycerskie (szlacheckie) włości rozrastały się w wielkie gospodarstwa rolne. Zmiany, o których mowa, nie dotyczyły zasadniczo, poza dolinami rzecznymi, Borów Dolnośląskich. Puszcza porastająca piaszczyste gleby kurczyła się wprawdzie, jednak jej zasadniczy trzon nie został zasiedlony. Okoliczna ludność trudniła się bartnictwem, łowiectwem, rybołówstwem, węglarstwem i smolarstwem. Również w następnych stuleciach mieszkańcy Borów Dolnośląskich oddawali się wymienionym wyżej tradycyjnym zajęciom, jednak wraz z rozwojem hutnictwa żelaza, co następowało już od XIV w., zwiększyła się penetracja i przekształcanie tych terenów. Kuźnicom żelaza, pracującym w oparciu o występujące tu rudy darniowe i obfitość drewna, zawdzięcza swoje powstanie większość miejscowości w Borach Dolnośląskich i na ich obrzeżach. W 1526 roku Czechy, a z nimi Śląsk, przeszły pod władanie austriackich Habsburgów. Wojna trzydziestoletnia (1618–48) przyniosła na Dolnym Śląsku ogólny regres. Trwające niemal nieprzerwanie działania zbrojne spowodowały ogromne zniszczenia materialne i straty ludnościowe. Miasta i wsie były wielokrotnie łupione przez zwalczające się armie. Po wojnie wzmogła się kontrreformacja w księstwach podległych bezpośrednio Habsburgom. Kościoły zwrócone zostały katolikom. Sytuacja poprawiła się po r. 1707, kiedy oddano protestantom 104 świątynie i wybudowano 6 tzw. kościołów Łaski. 12 W rezultacie tzw. wojen śląskich (1740-63), Śląsk przypadł Prusom. Nastąpiły daleko idące zmiany w stosunkach społecznych, administracyjnych i ekonomicznych. Po przezwyciężeniu skutków wojen nastąpił postęp gospodarczy. XIX wiek oszczędził Dolnemu Śląskowi konfliktów zbrojnych, z wyjątkiem wojen napoleońskich. Wojska cesarza Francuzów przetaczały się również przez opisywane tereny. Nad Kaczawą i Bobrem miały miejsce decydujące bitwy w tzw. pruskiej wojnie wyzwoleńczej (1813 r.). W drugiej połowie XIX w. Śląsk przeobrażał się w obszar uprzemysłowiony. Sprzyjał temu szybki rozwój sieci kolejowej. Proces ten widoczny był również w Borach Dolnośląskich – w miejsce dawnych kuźnic powstawały tam zakłady metalurgiczne. Chocianów awansował z małej osady przyzamkowej do rangi prawdziwego miasta, Gromadka stała się osadą przemysłową, w sąsiedztwie Przemkowa powstała osada Wielkie Piece. Tereny poza strefą lasów i bagien pozostawały w przewadze rolnicze. Po trwającym trzy stulecia okresie folwarczno-pańszczyźnianym, w XIX w. nastąpiły na wsi kolejne ważne zmiany Wraz ze zniesieniem poddaństwa chłopów i przechodzeniem na gospodarkę kapitalistyczną, typowym zjawiskiem było skupowanie gospodarstw chłopskich przez właścicieli ziemskich. Z powiększonej własności folwarcznej tworzono wielkie majątki obszarnicze. Większość wsi podlegała rozbudowie, szczególnie pod koniec XIX i na początku XX w. Powstawały obiekty użyteczności publicznej, sieć dróg bitych, szlaków kolejowych, wieś została zelektryfikowana. Przemiany gospodarcze i społeczne nie zawsze przekładały się na wzrost ludności. Notowane było nawet zjawisko jej odpływu (tzw. Ostflucht). W XIX w. przyspieszeniu uległ proces transformacji narodowościowej: Dolny Śląsk stał się etnicznie prawie jednorodny – niemiecki. I wojna światowa ominęła tę prowincję, po wojnie znalazła się ona jednak na peryferiach Niemiec, co osłabiło jej znaczenie. W okresie III Rzeszy ożywienie gospodarcze związane było z lokowaną na Śląsku od początku wojny produkcją zbrojeniową. Opierała się ona w dużym stopniu na pracy robotników przymusowych i jeńców. Tak było w Chocianowie i zakładach w gminie Gromadka. W 1945 r. po przełamaniu linii Odry, I Front Ukraiński toczył walki o wyparcie Niemców z Dolnego Śląska. Operowała tu również II Armia Wojska Polskiego. Większość opisywanego terenu zdobyta została w lutym i marcu. Zniszczenia były umiarkowane. Koniec II wojny światowej i zmiana przynależności państwowej Poczta w Przemkowie - fot. archiwum oznaczały dla Dolnego Śląska wielką historyczną cezurę. Ludność niemiecka została wysiedlona (zasadniczo do końca 1947 r.), jej miejsce zajmowali przybysze z różnych stron Polski i dawnych Kresów. Konferencja Poczdamska rozstrzygnęła o powojennych granicach Polski i o wysiedleniu ludności niemieckiej z byłych wschodnich prowincji Rzeszy (polskie Ziemie Zachodnie i Północne, zwane Ziemiami Odzyskanymi). Na ziemiach tych państwo polskie zamierzało osiedlić ludność z dawnych Kresów Wschodnich oraz z przeludnionych terenów Polski centralnej. Akcję osiedleńczą rozpoczęto już w pierwszych dniach po zakończeniu działań wojennych. W pierwszym powojennym pięcioleciu wyróżnia się trzy fazy, różniące się tempem napływu osadników oraz ich pochodzeniem terytorialnym. Pierwsi Polacy przybywali na Dolny Śląsk głównie z terenów Rzeszy (robotnicy przymusowi, więźniowie obozów). Równocześnie napływała tu ludność z sąsiednich województw i terenów Polski centralnej. Był to ruch spontaniczny, poza kontrolą władz. Trwał do lipca 1945 roku. Ci osadnicy znaleźli się w korzystniejszej sytuacji niż osoby, które przybyły później. O popularności zasiedlenia danego powiatu decydował brak zniszczeń. Było to głównie osadnictwo wiejskie W zachodnich powiatach prowadzono akcję osiedlania zdemobilizowanych żołnierzy i ich rodzin. Napływ na Ziemie Odzyskane pierwszych zorganizowanych transportów z przesiedleńcami z dawnych obszarów wschodnich Rzeczypospolitej otwierał drugą fazę polskiego osadnictwa. Trwała ona do połowy 1947 r., tj. do nasycenia pojemności osadniczej całego regionu. Ludność przybyła w drugiej fazie miała dużo gorsze warunki startu. W trzeciej fazie osadnictwa – lata 1947-1949 - na Dolny Śląsk przybywały już tylko pojedyncze rodziny z Polski centralnej, reemigranci z Europy Zachodniej i Jugosławii, uchodźcy z Grecji. Atrakcyjność tego regionu, jak i całych Ziem Odzyskanych spadła. Zaludnienie Dolnego Śląska osiągnęło poziom z 1939 r. dopiero w 1956 r. Obszar „Wrzosowej Krainy” wyróżnia się w obrazie powojennego osadnictwa na Dolnym Śląsku pod względem zróżnicowania pochodzenia przybyłej tu ludności. Na terenie gmin Gromadka i Bolesławiec osiedlone zostały, przybyłe w trzech transportach, rodziny polskich reemigrantów z Jugosławii (z Bośni-Hercegowiny i Chorwacji). Zostali tu również rozproszeni – głównie w północnej części - Łemkowie, przymusowo przesiedleni w ramach Akcji „Wisła”. 13 Do odnotowania jest również fakt, że w Gromadce miało siedzibę koło działającego od 1957 r. w Polsce Niemieckiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego (po roku 1968 działalność koła praktycznie zamarła). Pierwsze powojenne dziesięciolecie było okresem zagospodarowania Śląska przez polskich osadników. Cieniem na tym procesie kładła się walka polityczna, a następnie opanowanie wszystkich dziedzin życia przez struktury socjalistycznego systemu. W latach 50. polityka państwa (Plan Sześcioletni, negacja praw rynku i niszczenie indywidualnego rolnictwa) spowodowała stagnację w wielu dziedzinach. Priorytetem stała się industrializacja, nastawiona na sztandarowe inwestycje socjalizmu, z przemysłem wydobywczym i metalurgicznym na czele. W gospodarce obszaru „Wrzosowej Krainy” w okresie powojennym utrzymywała się dominacja tradycyjnych gałęzi gospodarki, z przemysłem metalurgicznym na czele. Jako źródło utrzymania, od początku znaczenie miał również przemysł miedziowy, choć usytuowany poza obrębem naszego obszaru. Najpierw były to kopalnie i zakłady w rejonie Bolesławca, a po odkryciu w 1957 r. złóż miedzi w rejonie Sieroszowic i Lubina nowe zagłębie miedziowe (LGOM). Po transformacji ustrojowej nastąpił kryzys przemysłu metalurgicznego oraz innych, ukształtowanych w okresie PRL, form gospodarki (Państwowe Gospodarstwa Rolne, Spółdzielnie Produkcyjne, itp.). Od drugiej połowy lat 90. notuje się ożywienie gospodarcze, w niewielkim stopniu dotyczy to jednak „Wrzosowej Krainy”. Poza gospodarką leśną, brak tu obecnie tak wyraźnie jak w przeszłości wykształconych profilów gospodarki. Zwiększa się udział turystyki, jednak jej znaczenie ekonomiczne jest dotąd relatywnie niewielkie. Rangę liczącej się w Polsce imprezy zdobyło Dolnośląskie Święto Miodu i Wina w Przemkowie, promujące atrakcyjne przyrodniczo okolice Przemkowa i tutejszą specyfikę kulturową. 4.2. O dziedzictwie kulturowym Dziedzictwo kulturowe definiuje się jako ogół dorobku społeczeństw w materialnym i niematerialnym wymiarze, wytworzonego w trakcie ich historycznego rozwoju i przekazywanego z pokolenia na pokolenie. Dziedzictwo to rozpatruje się z reguły w powiązaniu z określonym obszarem, jako własność społeczną jego mieszkańców, budującą ich tożsamość. Definicja ta nie przystaje w pełni do Dolnego Śląska (Ziem Zachodnich). W wyniku radykalnej cezury historycznej, jaką w 1945 r. stanowiła zmiana granic państwowych, a następnie całkowita wymiana ludności niemieckiej na polską, nastąpiło bowiem przerwanie kształtującej się przez długie wieki tradycji kulturowej. Dla nowej ludności była ona obca. Wyjątek stanowiła odległa w czasie wizja Polski piastowskiej. Przyswajalne było również materialne dziedzictwo chrześcijaństwa. W ciągu ponad półwiecza ludność na Ziemiach Zachodnich tworzyła własny profil kulturowy oraz regionalną tożsamość. Proces ten trwa. Stąd też uznajemy za celowe podzielić ogólną charakterystykę dziedzictwa kulturowego na kulturę dawną (do 1945 r.) i powojenną. Tę drugą omawia się tu wyłącznie w aspekcie kultury terenów wiejskich. Pojęcie krajobraz kulturowy, tu stosowane do krajobrazu wiejskiego, rozumiemy jako obserwowalny wzrokowo wynik przekształcania krajobrazu naturalnego przez grupę lub kilka grup kulturowych w procesie historycznym. 4.3. Dawna kultura (do r. 1945) Obszar „Wrzosowej Krainy” posiada cechy właściwe dla kultury Dolnego Śląska. Zachowane obiekty i elementy dawnej kultury materialnej mają, poza wyjątkami, charakter prowincjonalny. Obszar wykazuje wewnętrzne zróżnicowanie: występuje strefowość, odpowiadająca uwarunkowaniom naturalnym. W północnej i wschodniej części gminy Chocianów w południowej części gminy Gromadka przeważają cechy kulturowe właściwe dla krainy rolniczej o dawnych tradycjach osadniczych. Wyraża je silnie przekształcony kulturowo krajobraz z gęstą siecią osiedli, z typowymi dla nich akcentami: kościoły, pozostałości założeń pałacowo-folwarcznych z parkami, obiekty przemysłowe i użyteczności publicznej. Zdecydowanie większa część to wschodnia część Borów Dolnośląskich. W tym kompleksie wytworzyły się specyficzne formy kulturowe. Szeroki pas lasów i bagien tworzył barierę ochronną, stanowiąc przez wieki tzw. limes graniczny między północną, nizinną częścią Dolnego Śląska, a południową, podgórską. Tereny te, mało gościnne dla człowieka, posiadały odpowiednio słabsze zaludnienie. Cechowały się one mniejszą dynamiką rozwoju kulturowego, jednak była to kultura o cechach oryginalnych w stosunku do przyległych obszarów rolniczych. Człowiek korzystał dawniej sposób o wiele bardziej intensywny z dobrodziejstw lasów, od którego był uzależniony. Powstało szereg specyficznych zawodów i specjalności, inne zaś nie mogłyby się rozwinąć bez sąsiedztwa lasu. W Borach Dolnośląskich dominował do XIV w. sposób gospodarowania na obszarach leśnych, typowy dla wczesnośredniowiecznych Słowian. Wiele dziedzin gospodarki leśnej funkcjonowało jednak w niewiele zmienionej formie nawet do początku XIX wieku. Wczesne formy gospodarowania w Borach Dolnośląskich Najliczniej poświadczone w dokumentach było bartnictwo, pierwotna forma hodowli pszczół w barciach - sztucznych dziuplach o prostokątnych kształtach, wykonanych w pniach drzew. Miód był przez stulecia jedynym środkiem 14 słodzącym, używano go także do wyrobu napoju alkoholowego- miodu pitnego (sytnego). Pierwszy odnotowany w historii (w kronice Thietmara, dla r. 1015) - „człowiek z Borów Dolnośląskich” był bartnikiem (zginął on z ręki niemieckich najeźdźców). Według dokumentu z 1227 r. słowiańska ludność z rejonu Żagania miała uiszczać dziesięciny w miodzie (podczas gdy niemieccy osadnicy – w pieniądzu). Funkcjonowało prawo bartne, istniała też organizacja bartna. Wypalanie węgla drzewnego miało ścisły związek z wytopem rud darniowych, ponieważ produkcja metalurgiczna opierała się wyłącznie na węglu drzewnym (kuźnice pochłaniały ogromne jego ilości). Według zapisanej tradycji przez węglarzy założona została w XII w. wieś Wierzbowa. Węglarnie rozsiane były na terenie Borów Dolnośląskich najczęściej oczywiście w sąsiedztwie kuźnic. Pierwotnie przeważały tzw. leżące mielerze, spalające kłody o długości 4 łokci; marnotrawiły one duże ilości drewna. Zastępowane one były mielerzami stojącymi. Ich pojemność wynosiła około 90 m sześć, proces wypalania trwał 12-14 dni. Sytuacja zmieniała się od XVIII w., kiedy pojawił się węgiel kamienny. Z produkcja węgla drzewnego często szło w parze smolarstwo. Wyrób smoły aż do połowy XVIII w odbywał się w prymitywnych warunkach. Do jej pędzenia służyły wykopane w ziemi jamy oblepione gliną. W XVIII w. rozpowszechniły się piece smolarskie z cegły, osiągające następnie duże rozmiary. Wytwórczość z drewna jest słabo poznana. Osiemnastowieczny autor, opisujący Dolne Łużyce i sąsiadujące z nimi tereny śląskie, wylicza 55 rodzajów naczyń wyrabianych tu z drewna na codzienne potrzeby ludności. Drewno było podstawowym materiałem budowlanym. Niestety, przykładów dawnej ciesiołki zachowało się niewiele. Dawna metalurgia żelaza stanowi interesującą kartę z dziejów przemysłu na Dolnym Śląsku. Produkcja oparta była o miejscową rudę darniową i obfitość drewna. Rekonstrukcja historycznego ula - fot. K. Szustka Hutnictwo rozpowszechnione było w całym kompleksie Borów i stanowiło tam główny czynnik gospodarczy. Pierwsze huty, zwane „Hammer” (od młota rozbijającego spieczoną bryłę po procesie wytopu; do napędzania młotów używano energii wodnej – stąd nazwa „Hammermühle” – młyn młotowy) znane są z drugiej połowy XIV wieku. W ostatnich stuleciach rozwój przemysłu metalurgicznego był już zjawiskiem w dużym stopniu niezależnym od omawianej „kultury lasu”. Natomiast inne formy kulturowe pozostały z nią organicznie związane i wniosły nowe wartości, np. łowiectwo, pszczelarstwo. 4.4. Kultura ludności wiejskiej po II wojnie światowej Osadnicy i przesiedleńcy (zob. 4.1) posiadali właściwe im jako grupom, często w istotny sposób odmienne, wzorce kulturowe i tradycje. Na nowe miejsce zamieszkania przywozili także wytwory własnej kultury materialnej, głównie przedmioty codziennego użytku, sprzęty domowe, narzędzia rolnicze itd. Sprowadzano ubiory, także stroje ludowe, tkaniny, kilimy i narzuty. Do transportu części rzeczy używano skrzyń i kufrów. Przesiedleńcy z terenów wschodnich zwani „repatriantami” mieli na ogół poczucie nieuchronności opuszczenia rodzinnych stron. Starali się zabrać możliwie dużo dobytku. Mniej przedmiotów przywozili osadnicy z województw centralnych. Napływ grup osadniczych z wielu regionów Polski (w naszym przypadku – także z Jugosławii) zapoczątkował proces oddziaływania na siebie społeczności o różnych tradycjach i odmiennych uwarunkowaniach historycznych. To, oraz zmiany, które stopniowo następowały we wszystkich dziedzinach życia ludności wiejskiej (szczególnie poprzez nasilające się wpływy miasta), przyczyniały się do zarzucania elementów dawnej tożsamości regionalnej i wytworów kultury materialnej. Choć przeważała tendencja do integrowania się i ujednolicania zachowań kulturowych i bardziej odwoływano się do aktualnych trendów ogólnych, niż do tradycyjnych wartości grupy, tam, gdzie słabiej działał przymus „nowoczesności” przesiedleńcy pozostawali wierni dawnym przyzwyczajeniom - dotyczyło to np. sposobu obchodzenia świąt. Najdłużej utrzymywały się niektóre zwyczaje i obrzędy w miejscowościach i okolicach, które zasiedlone zostały w sposób zwarty przez jednolitą grupę osiedleńczą. We „Wrzosowej Krainie” ciągle występują zachowania kulturowe właściwe poszczególnym grupom ludności, ze względu na ich pochodzenie. Dotyczy to zwłaszcza ludności przybyłej po wojnie z terenów Jugosławii oraz społeczności łemkowskiej. Te grupy, a dotyczy to również w pewnym stopniu Polaków wywodzących się z Kresów, zachowują silne wewnętrzne więzy. Częściej więc kultywują tradycyjne obyczaje rodzinne i grupowe, relikty dawnej obrzędowości, zwyczaje kulinarne. Pielęgnowanie tradycji promowały dawniej wojewódzkie, miejskie i gminne instytucje kulturalne (szczególnie od początku lat 80.). Pod ich auspicjami powstawały zespoły folklorystyczne, organizowane były przeglądy zespołów kolędniczych, konkursy na wyroby zdobnicze i obrzędowe oraz potrawy, itp. Z kolei przeglądy plastyki amatorskiej (nieprofesjonalnej) prowadziły do wyłonienia osób szczególnie uzdolnionych. Spółdzielnia „Cepelia”, pośredniczyła 15 w sprzedaży i upowszechnianiu prac rzemieślniczych, rękodzielniczych i artystycznych. Działania takie są kontynuowane i obecnie. Po reaktywacji powiatów utrwala się zwyczaj organizowania powiatowych przeglądów twórczości ludowej. We wszystkich gminach „Wrzosowej Krainy” działają zespoły folklorystyczne (grupy taneczne, wokalnomuzyczne, z elementami teatralnymi). Na podkreślenie zasługuje (dla całego okresu powojennego) działalność Kół Gospodyń Wiejskich. W ramach tych kół m.in. uprawiane były i są tradycyjne rękodzieła wiejskie (np. hafciarstwo) oraz plastyka obrzędowa (np. pisanki, palmy). Obecnie obserwuje się zwiększone zainteresowanie kulturą i historią rodzinną („poszukiwanie korzeni”), a także dziedzictwem dawnej śląskiej kultury. Pojawiają się nowe inicjatywy, realizowane m.in. w ramach Ekomuzeum Wrzosowej Krainy (zob. 5.3). Poniżej wskazano na kilka przykładów żywej kultury społeczności lokalnej. Zespół Folklorystyczny „Echo” z Chocianowca Zespół założony został w 1984 r. przy Kole Gospodyń Wiejskich w Chocianowcu, z inicjatywy Janiny Jędryczko, która pozostaje jego kierownikiem. Podstawowym elementem repertuaru są pieśni ludowe, wykonywane przez 10-osobowy chór mieszany. Zespół posiada 5-cioosobową kapelę. Od początku swojego istnienia „Echo” prezentuje swój program na spotkaniach i przeglądach zespołów folklorystycznych, zdobywając liczne nagrody. Zespół koncertował także w Czechach i Francji Kultura łemkowska W trakcie tzw. Akcji „Wisła”, przeprowadzonej wiosną 1947 r., z Polski wschodniej wysiedlono społeczność Łemków (zwanych także Rusinami lub Rusnakami), zamieszkującą od wieków Beskid Niski i Sądecki. Łemkowie zostali rozproszeni na terenie Dolnego Śląska, Pomorza Zachodniego i Mazur, z zamiarem ich asymilacji ze środowiskami polskimi. Mimo braku własnych szkół i placówek kulturalnych zachowywali jednak swoje obyczaje i tradycje. Od 1977 r., kiedy władze zezwoliły po raz pierwszy na zorganizowanie imprezy łemkowskiej (pierwszej od czasu wysiedleń), spotkania pod nazwą „Watra” odbywają się corocznie w Beskidzie Niskim. W 1980 r. udało się zorganizować „Watrę na Czużyni” (obczyźnie). Odbyła się ona w Michałowie. Tutejsze watry stały się tradycją. W 1989 r. zbudowana została cerkiew, o architekturze przypominającej łemkowskie świątynie na południowym wschodzie Polski. Odtąd Koncert zespołu “Echo” - fot. K. Szustka dawni przesiedleńcy i ich potomkowie coraz liczniej zjeżdżali się do Michałowa. Watra odbywa się tu w pierwszy weekend sierpnia. Podczas niej występują zespoły folklorystyczne, można nabyć publikacje o społeczności Łemków. Na kanwie łemkowskich tradycji rodzinnych opiera się twórczość zespołu wokalno-instrumentalnego „Okmel”. Utworzony on został w 2001 r. przez rodzinę Boczniewiczów, zamieszkałą w okolicach Szprotawy i Przemkowa. Rodzinna kapela szybko zdobyła sobie popularność: występuje na spotkaniach i przeglądach kultury łemkowskiej, festiwalach muzyki folkowej; wydała własną płytę. Spotkanie Czterech Kultur w Gromadce Cykliczna jednodniowa impreza odbywa się od roku 2003, corocznie w maju. Ma ona głównie charakter prezentacji folkloru, o formule otwartej. Uczestniczą w niej miejscowe grupy, reprezentujące ludność polską, potomków polskich reemigrantów z Jugosławii, ludność łemkowską oraz zaproszeni goście, m. in. przedstawiciele Łużyczan z zaprzyjaźnionego Malschwitz w Saksonii. 4.5. Krajobraz kulturowy terenów wiejskich Krajobraz kulturowy terenów wiejskich odzwierciedla długie stulecia działalności człowieka. Na ogół nie dostrzegamy w nim już śladów po kulturach pradziejowych, rzadko też obecne są relikty z okresu plemiennego – głównie w postaci obwałowań (grodziska, ciągi wałów obronnych). Odnajdywanie i badanie jednych ich drugich stanowi domenę archeologii. W ostatnim tysiącleciu krajobraz kulturowy tworzyły na wsi wszystkie kategorie społeczeństwa. Przede wszyst- 16 kim mamy jednak do czynienia z dziedzictwem dwóch kulturowych formacji: feudałów (książąt, zwłaszcza jednak szlachty - właścicieli ziemskich) oraz samej ludności wiejskiej (warstwy chłopskiej). Obydwie brały też udział we współkształtowaniu kultury materialnej przynależnej do sfery religijnej, wyraziście obecnej w krajobrazie. W dawnych wiekach feudałowie (świeccy i duchowni) fundowali kościoły, natomiast przedstawiciele społeczności chłopskiej zadowalali się z konieczności skromniejszymi obiektami (np. kapliczki i krzyże). W ostatnich stuleciach głównym podmiotem stawała się przeważnie sama gmina (parafia). Przeobrażenia, które przyniósł XIX w., spowodowały, że w krajobraz wiejski wtargnęła różnego rodzaju infrastruktura, o znaczeniu nie tylko lokalnym: obiekty przemysłowe, komunikacyjne, komunalne, hydrotechniczne itp. Takie czynniki jak: koniec względnej izolacji, poszerzenie się świadomości narodowej, upowszechnienie oświaty, ruch turystyczny - miały z kolei wpływ na to, że w okolicach wiejskich pojawiły się np. pomniki, obiekty sportowe i rekreacyjne, wieże widokowe. Poniżej przedstawia się poszczególne kategorie obiektów kultury materialnej. Osiedla wiejskie. Na terenach rolniczych zdecydowana większość współczesnych osiedli wiejskich wywodzi się ze wsi średniowiecznych. W znacznym stopniu zachowały one tradycyjny układ przestrzenny, a także zabudowę. Dominują gęsto rozmieszczone wsie zagrodnicze o przewadze małych gospodarstw chłopskich, ulicówki i owalnice z domami murowanymi, w układzie szczytowym, bądź kalenicowo-szczytowym. Na terenach, które w średniowieczu powstały po wykarczowaniu lasu, typowe są rozciągnięte łańcuchówki o zabudowie rozproszonej lub zwartej (np. Chocianowiec, Trzebnice). W Borach Dolnośląskich występują również małe osiedla o charakterze rozproszonych przysiółków. Bardzo ciekawym przypadkiem rozplanowania były wsie założone w XX w. dla kolonistów. Osiedle Pogorzele, które powstało wśród lasu na południe od Przemkowa, uległo zniszczeniu. Zachował się natomiast Ostaszów, będący przykładem nowego typu wsi o zabudowie rozproszonej. Zabudowa wiejska - Ostaszów - fot. K. Szustka Istniejące dziś duże wsie posiadają dobrze rozwiniętą infrastrukturę (urzędy i instytucje użyteczności publicznej, usługi). Pozostałe jeszcze zabudowania dworskie i folwarczne, po likwidacji PGR-ów, często popadają w ruinę; część znalazła się w rękach prywatnych. Budownictwo. W zachowanym do dziś budownictwie wiejskim spotyka się jeszcze budynki o konstrukcji słupoworyglowej: ściana budynku składa się z drewnianego szkieletu - słupów i belek, przestrzeń między nimi wypełniona jest zazwyczaj gliną. Rozpowszechniły się one na Dolnym Śląsku od końca średniowiecza, zastępując drewniane. Budynki takie najczęściej widzi się jeszcze w gminie Gromadka. Cennymi przykładami są kościoły poewangelickie (Pogorzeliska, Trzmielów, Wierzbowa). Odróżnić należy tzw. pruski mur: użycie drewnianego szkieletu wypełnionego cegłą. Taką konstrukcję w połączeniu z murowaną stosowano znów z upodobaniem od końca XIX w. w budynkach użyteczności publicznej, prywatnych, oraz w zabudowaniach przemysłowych. Interesującym i oryginalnym zespołem są budynki kolonistów w Ostaszowie (także: Nowa Wieś Lubińska). Powszechne i typowe dla Dolnego Śląska budownictwo murowane występuje na wsi od XVI w., jednak gruntowna przebudowa zabudowy na murowaną dokonała się dopiero po uwłaszczeniu chłopów w połowie XIX wieku. Większość budynków murowanych pochodzi z końca XIX i pierwszej połowy XX wieku. Wyróżniają się piętrowe domy chłopskie z bogatym wystrojem ściany frontowej, najczęściej szczytowej. O wiele częstsze są skromne domy murowane, z reguły tynkowane, w średnio- i małorolnych gospodarstwach. Wśród tradycyjnych układów zagród, w ospodarstwach małorolnych przeważały zagrody jednobudynkowe, lub dwubudynkowe (z osobną stodołą, na planie litery L). Dla urodzajnych terenów charakterystyczne są tzw. zagrody frankońskie. Posiadają one zwartą zabudowę czworoboczną, tworzącą podkowę, zamkniętą od strony drogi okazałym murem z bramą wjazdowa i furtką. W dekoracji szczytów i fasad domów mieszkalnych wieś czerpała wzory z miasta i dworu. Przykłady najstarszych zagród z końca XVIII w. znajdują się w Różyńcu i Modłej. W tamtym rejonie godne są uwagi karczma w Osłej (z 1 połowy XIX w.) i kuźnia w Modłej. Wśród zabytków nieruchomych związanych z kulturą rolną, najbardziej widoczne w krajobrazie wiejskim są kom- 17 pleksy zabudowań folwarcznych (Modła, Osła, Żabice). Rzadkie są wartościowe zabytki przemysłu przetwórczego: młyny, gorzelnie, itp. Tam gdzie nie są wykorzystywane do celów gospodarczych lub nie znalazły innego przeznaczenia – niszczeją (Modła). Wiatraki, dawniej tak typowe dla krajobrazu wiejskiego, zniknęły; wyjątkiem jest niszczejący egzemplarz w Chocianowcu. Dla gminy Gromadka charakterystyczne są obiekty przemysłu metalurgicznego. Nie należy także zapominać o zabytkach infrastruktury kolejowej. Budynki stacyjne i towarzyszące im obiekty z końca XIX i początków XX w., po wyłączeniu z ruchu lokalnych linii kolejowych, z reguły niszczeją (np. Studzianka i Wierzbowa). W budownictwie sakralnym na omawianym terenie przeważają zdecydowanie kościoły murowane – z kamienia i cegły. Cennym dobrem kultury materialnej są wspomniane wyzej kościoły o konstrukcji słupowo-ryglowej. Jako najczęstszy układ, zespół kościoła z cmentarzem otoczony był kamiennym, rzadziej ceglanym, murem. Posiadał on bramę główną, niekiedy bardzo okazałą i parę lub kilka furt, z których jedna stanowiła przejście do plebanii, usytuowanej poza obrębem muru. Wewnątrz układu albo w połączeniu z okalającym go murem znajdowała się wolnostojąca dzwonnica (Trzmielów), jak również kaplica przedpogrzebowa. Kaplice grobowe (mauzolea) miejscowej szlachty mogły być budynkami wolnostojącymi (Modła), dobudowane do świątyni, lub urządzone w przyziemiu wieży. Uwagę zwracała duża ilość nagrobków postaciowych i płyt epitafijnych, na zewnątrz i wewnątrz kościoła. Obecność małej architektury częstsza była dla świątyń katolickich; przede wszystkim były to figury świętych, krucyfiksy i krzyże misyjne. Nieznacznie odróżniają się od niego dawne założenia ewangelickie (XVIII-XIX w., z sąsiedztwem szkoły, plebanii i domu pastora (Osła, Wierzbowa). Opisany wyżej układ elementów dotrwał w różnych kombinacjach i stopniu zachowania do naszych czasach i został po II wojnie światowej w licznych szczegółach uzupełniony (niekiedy jednak bez dbałości z zharmonizowanie z resztą zespołu). Małe formy architektury i plastyki w krajobrazie. Dawne małe formy sakralne są relatywnie słabo reprezentowane, jako że we „Wrzosowej Krainie” przeważała zdecydowanie ludność protestancka. Są to przede wszystkim kapliczki i krzyże, rozpowszechnione na terenach zamieszkałych przez ludność katolicką. Zostały one zaadoptowana przez polskich przybyszów i podlegają opiece. Po II wojnie światowej powstawały nowe kapliczki i krzyże, względnie nastąpiła zamiana bądź uzupełnienie wystroju elementami przywiezionymi z dawnych miejsc rodzinnych. Motywy stawiania nowych obiektów były podobne jak dawniej, jednak w początkowym okresie miały one przede wszystkim zapewnić przybyszom opiekę Bożą na nowym miejscu. Poprzez wystawienie kapliczki i krzyża czciło się tez np. pamięć poległych na wojnie lub tragiczne wydarzenie. Obecnie częste jest uzewnętrznianie czci dla papieża Jana Pawła II. Wśród form świeckich „poniemieckie” pomniki (w tym płyty pamiątkowe) stanowią obecnie relikty. Są to najczęściej pomniki wystawione pamięci poległych podczas wojen, zwłaszcza I wojny światowej. Nieliczne, które się zachowały, traktowane są obecnie jako pamiątki historyczne i z reguły utrzymywane we właściwym stanie. Powojenne pomniki, płyty i inne obiekty, upamiętniają tradycje narodowe i wydarzenia historyczne o wymiarze ogólnopolskim oraz takie, które w tych i innych aspektach odnoszą się do Ziem Odzyskanych: czasu ich zasiedlania, utrwalania władzy, budowania instytucji itp. (Krzyżowa). One również niekiedy wykorzystują elementy dawniejszych form pomnikowych (Osła, Modła, Różyniec). Godnym uwagi przykładem są pomniki II Armii Wojska Polskiego. Znajdują się one w szeregu miejscowości wzdłuż ustanowionego w czasach PRL Szlaku II Armii Wojska Polskiego. Pomnik w Gromadce składa się z prostokątnego kamiennego graniastosłupa, zwieńczonego stylizowaną sylwetą orła. Na ścianie umieszczony jest metalowy odlew orła i tablica z tekstem „Szlak II Armii Wojska Polskiego. Brygada Saperów w marszu nad Nysę Łużycka 4 04 1945 odpoczywała w miejscowości Gromadka”. 4.6. Krajobraz kulturowy Borów Dolnośląskich Burzliwe dzieje oraz wielowiekowe położenie graniczne wschodniej części Borów Dolnośląskich (nie uwzględnia się tu doliny Bobru, znajdującej się poza opisywanym obszarem) sprawiło, że spodziewać się należy na tych terenach różnorodnych śladów działalności ludzkiej. Należy jednak pamiętać, że tutejsze lasy są to kultury leśne: prowadzona od końca XVIII w. planowa gospodarka leśna w dużym stopniu zatarła ślady wcześniejszej działalności człowieka. Po II wojnie światowej, wraz z odejściem i wysiedleniem Niemców, utracony został istotny zasób wiedzy o tych okolicach. Długotrwałe użytkowanie dużej części Borów przez Armię Radziecką, poza dewastacją terenu i pamiątek historii, przyczyniło się do tego, że tereny te nie były badane przez archeologów i kulturoznawców. Zabytki kultury materialnej można ująć w główne grupy tj.. 1. Ślady i pozostałości osadnictwa. Dla okresu prahistorycznego i historycznego (do XVIII w.) brak jest na terenach leśnych, z wyjątkiem okolicy Przemkowa, obiektów pewnych. Osadnictwo XVIII-XX wieczne reprezentowane jest przez pozostałości nieistniejących dziś wsi Pogorzele, Studzianka oraz ślady kilku mniejszych punktów osadniczych i cmentarzy. 2. Ślady dawnej obronności. Wały Śląskie. 3. Ślady i pozostałości działalności gospodarczej. Dla wymienionych w rozdziale II.1. form gospodarki z okresu do końca XVII w. praktycznie nie znane są zabytki materialne. Pozostałe omówione zostały w opisie osiedli wiejskich. 18 4. Pamiątki wydarzeń i postaci historycznych. Dotyczą one wojny trzydziestoletniej, kampanii napoleońskiej na Śląsku (kamień pamiątkowy koło Szprotawki), II wojny światowej (miejsca martyrologii, upamiętnione działania bojowe i postoje jednostek wojskowych. Należą tu również miejsca i obiekty pamiątkowe po właścicielach przemkowskich dóbr oraz parze cesarskiej (Wiktoria Augusta i Wilhelm II) zlokalizowane w sąsiedztwie Przemkowa – poza wyjątkami nieistniejące. 5. Zabytki kultury leśnej i łowieckiej. Słupy dawnego podziału powierzchniowego (tzw. słupy oddziałowe), kurhany i obeliski upamiętniające leśników (w rezerwacie „Buczyna Szprotawska”), kamienie pamiątkowe, wieże obserwacyjne, elementy zagospodarowania terenów łowieckich. 6. Szlaki i infrastruktura komunikacyjna. Drogi leśne i bite, przeprawy, linie kolejowe (trasa z Lipska do Wrocławia, 1872 r.). 7. Punkty i wieże widokowe, obiekty turystyczne i sportowe. W sąsiedztwie Chocianowa znajduje się dawny tor wyścigowy, zw. Torflinią. Dalej w kierunku Nowej Kuźni zachowała się wieża widokowa, tzw. Wieża Fryderyka. 8. Pozostałości systemu bunkrów i instalacji Armii Radzieckiej. 4.7. Wybrane przykłady materialnego dziedzictwa kulturowego Zespół zabudowy śródmiejskiej w Chocianowie. Centrum Chocianowa stanowi dobrze zachowany przykład miasteczka z okresu: koniec XVIII w. - początki XX wieku. Skupione jest ono wokół Rynku. Pierzeje rynkowe zabudowane są kamieniczkami, obecnie pieczołowicie odrestaurowanymi. Środek placu zajmuje barokowy kościół parafialny św. Józefa, wzniesiony około 1680 r. na planie krzyża greckiego, z kolistą wieżą. We wnętrzu zachowała się renesansowa chrzcielnica z 1585 r. oraz epitafium Aleksandra von Stoscha (1616). W otoczeniu znajduje się szereg przykładów budownictwa z końca XIX w. i początków XX w: budynki mieszkalne, użyteczności publicznej (m.in. ratusz z 1894 r.). Obrazują one awans osady, która w wyniku industrializacji przeżyła rozwój i dostąpiła rangi miasta. Zespół pałacowo-parkowy w Chocianowie. Pierwszy zamek wzniósł książę Bolko I dla swoich trzech bratanków. Zamek służył obronie nowej granicy księstwa legnickiego. W r. 1599 r. został rozbudowany przez S. von Nostitza. W 1728 r. ówczesny właściciel majątku M. G. von Redern rozpoczął przekształcanie istniejącej siedziby w okazałą barokową rezydencję. Zaprojektował ją, wraz z otoczeniem, wybitny architekt Martin Frantz. Powstało jedno z najlepszych świeckich założeń barokowych na Śląsku. Imponujący pałac posiada dziewięcioosiową fasadę główną. Akcentuje ją w środku ryzalit z balkonowym portalem wejściowym. Potężna średniowieczna wieża włączona została w bryłę zabudowy. Zwieńczyła ja balustrada i wspaniały hełm rokokowy. Przed pałacem powstał dziedziniec honorowy, ograniczony po bokach budynkami (stajnia z wozownią i dom zarządcy dóbr). W zespole zachowały się ponadto oficyny przypałacowe i klasycystyczna oranżeria. Zespół stanowi własność prywatną (pałac jest w remoncie). Pałacowy park o powierzchni 13,5 ha (pełniący obecnie rolę parku miejskiego) ma głównie charakter krajobrazowo – naturalistyczny. Dawniejsze założenie osiowe jest częściowo zatarte. W drzewostanie dominują dęby szypułkowe i graby pospolite. Jest tu również sporo gatunków aklimatyzowanych. Kilka drzew jest pomnikowych, wiele zasługuje na Pałac w Chocianowie - fot. K. Szustka miano okazowych. Kościół Wniebowzięcia NMP w Przemkowie. Kościół parafialny, wzniesiony został w 1418 roku. Wieżę, nawę i pre-zbiterium zbudowano na nowo w 1. połowie XVIII w. według projektu B. Peintnera. Jednonawowe wnętrze posiada barokowo-rokokowy wystrój. Wyróżniają się w nim ołtarze z całopostaciowymi rzeźbami, będącymi przykładami bardzo dobrej snycerki. Większość z nich , jak również ambonę i chrzcielnicę wykonał rzeźbiarz J. Ch. Haberle z Żagania. Do założenia kościelnego należy d. cmentarz (na nim kaplica z 2. połowy XVIII w. i krzyż pokutny) oraz budynek plebanii i d. szkoły (1680, odb. Po 1804). 19 Zespół zabytków poewangelickich w Przemkowie. W Przemkowie zachowało się typowe dla połowy XVIII w. założenie protestanckie na Dolnym Śląsku - halowy kościół (dom modlitwy, zbór), obok pastorówka i szkoła. Po II wojnie św. kościół i plebanię przejęła utworzona w 1949 r. parafia prawosławna. Po adaptacji wnętrza kościoła, łączy ono w zaskakujący sposób elementy dawnego wyposażenia z bogatym wystrojem cerkiewnym. Ikonostas namalowany został przez mnicha Apoloniusza z klasztoru w Jabłecznej. Loże kolatorskie ozdobione są obrazami w manierze bizantyjskiej, autorstwa prof. Adama Stalony-Dobrzańskiego. Kościół posiada XIX-wieczną, strzelistą, wieżę. Obok znajdują się pastorówka (1747, odrestaurowana) i szkoła (1748 i 1821, praktycznie w ruinie). W sąsiedztwie kościoła znajduje się grób Alberta von Schleswig-Holstein (1931), ostatniego przedstawiciela książęcego rodu właścicieli i Przemowa. Kościół w Pogorzeliskach, tzw. graniczny. Kościół par. św. Jacka to dawny kościół ewangelicki, tzw. graniczny. Zezwolenie na jego budowę wydał w 1656 r. książę legnicki Ludwik IV, głównie z myślą o protestantach, którzy zamieszkiwali pobliskie wsie w księstwach głogowskim i żagańskim (okolice Przemkowa i Szprotawy). Do Pogorzelisk podążali wierni z 70 gmin protestanckich! Świątynia ma ryglową konstrukcję. Wieża, wybudowana w 1670 r., oszalowana jest drewnem. Budowla miała zapewnić jak najwięcej miejsca dla wiernych. Obszerne jednonawowe wnętrze z wielobocznym prezbiterium posiada empory. Zachowało ono do dziś większość polichromii i ornamentyki. Oryginalną cechą jest zastosowanie centralnego filara wspierającego strop. Zakończony on jest ażurowym wachlarzem z liści palmowych (drzewo palmy symbolizuje życie wieczne i zmartwychwstanie). Ołtarz (pocz. XVIII w.) pochodzi z kościoła ewangelickiego w Starym Lubinie. Ambona i chrzcielnica posiadają jeszcze cechy renesansowe. Również kościół Matki Boskiej Różańcowej w pobliskim Trzmielowie został pierwotnie wzniesiony przez protestantów w 1659 r., jako graniczny. Jest to niewielka prostokątna świątynia o konstrukcji ryglowej z wielobocznym prezbiterium. Na zewnętrznych ścianach zachowały się oryginalne, wysokiej klasy nagrobki z XVII-XVIII wieku. Cerkiew prawosławna w Michałowie. Cerkiew zbudowana została w 1989 r. przez społeczność łemkowską. Architektura świątyni, unikalna na Dolnym Śląsku, przypomina łemkowskie świątynie położone na południowym wschodzie Polski. Jej kształt kojarzony jest z okrętem płynącym po morzu. Na polanie obok cerkwi odbywają się coroczne w sierpniu Watra Łemkowska. Zabudowa wsi Ostaszów. Wieś zbudowana została dla kolonistów w końcu lat 30. XX w., w wyniku osuszenia bagien i rozwijania tu intensywnej gospodarki rolnej. Składała się z 41 domów, szkoły, placu wiejskiego i sportowego. Zabudowa Ostaszowa, w której przeważają charakterystyczne zagrody z budynkami o konstrukcji szkieletowej, uznana jest obecnie za zespół zabytkowy. Wieś wzbudza zaciekawienie jednorodnym charakterem i urodą budownictwa. Wały Śląskie. Wały Śląskie, zwane też niekiedy Wałami Chrobrego (ta nazwa nawiązuje do walk, które w tych okolicach toczył polski władca z cesarzem Henrykiem II) uznawane są najczęściej za pozostałości potężnej konstrukcji obronnej, która przed tysiącem lat strzegła zachodniej granicy Śląska i wczesnopiastowskiej Polski. Są one największym w Polsce obiektem archeologicznym. Szerokość całego założenia dochodzić mogła Cerkiew w Michałowie - fot. K. Szustka do 40 metrów. Na długości ponad 100 km tworzyły je ciągi równoległych potrójnych, rzadziej podwójnych, nasypów ziemnych wraz z międzywałem i rowami. Budowę Wałów Śląskich wiąże się najczęściej z organizacją plemienną Dziadoszan. Jednak nie zostały one dotąd dostatecznie zbadane, a ich datowanie rozstrzygająco ustalone. Najlepiej zachowany, 9-kilometrowy odcinek wałów znajduje się na południe od Przemkowa. Gdzieniegdzie jeszcze dobrze czytelne, dają się zlokalizować od granicy Równiny Szprotawskiej w sąsiedztwie Piotrowic po wydmowe pagórki, ok. 3 km na północ od Wierzbowej. Mniej pewne są relikty zidentyfikowane przez L. Piątkowskiego na północ od Osłej. Bunkry poradzieckie w Wilkocinie. System bunkrów i komunikacji podziemnej to najważniejsze obiekty militarne pozostałe po wojskach radzieckich, które do 1992 r. użytkowały, jako poligony wojskowe, tereny obecnego Przemkowskiego Parku Krajobrazowego i posiadały tu swoje bazy. W największym bunkrze (28000 m2, mieścił się w nim sztab dowodzenia oraz centrum łączności i namierzania celów dla łodzi podwodnych floty radzieckiej?), po jego opuszczeniu, pomieszczenia zostały zaadoptowane przez pracowników Przemkowskiego Parku Krajobrazowego na zimowisko dla nietoperzy. 20 5 Turystyka i poznawanie regionu 5.1. Szlaki turystyczne Obszar Wrzosowej Krainy posiada bardzo dobrze rozwiniętą sieć oznakowanych szlaków turystycznych. Ilościowo przeważają trasy rowerowe. Poniżej zestawione są kolejno szlaki piesze i rowerowe. Jako ostatni opisany jest pielgrzymkowy Szlak Świętego Jakuba, wyróżniający się kategorią. Szlaki piesze: Szlak Zabytków: Przemków - Wilkocin - Wysoka - Jakubowo Lubińskie - Pogorzeliska - Nowy Dwór; długość szlaku: 24 km. Szlak Leśny: Bolanów- Michalów - Chocianowiec - Chocianów - Nowa Kuźnia - Modła - Patoka - Osła Szczytnica - Bolesławiec; długość szlaku: 58 km. Szlak Czerwony: Przemków - Piotrowice - dawna wieś Pogorzele - dawna wieś Studzianki - Borówki - Gromadka - Wierzbowa- Pasternik- Chocianów- Przemków; długość szlaku: 75 km. Szlak pielgrzymkowy św Jakuba: Jakubów koło Głogowa - Grobowiec - Polkowice - Chocianów - Bolesławiec Lubań - Zgorzelec; długość szlaku wynosi 160 km. Szlaki rowerowe: Szlak Borowika: Przemków - Piotrowice - Leszno Górne - Wierzbowa; długość 35 km. Szlak Niebieski: Przemków - Piotrowice - Borówki - Gromadka - Wierzbowa - Pasternik - Chocianów Przemków; długość szlaku: 71 km. Szlak Żółty: Przemków - Łużyce - Ostaszów - Gaworzyce - Koźlice - Radwanice - Krępa - Ostaszów - Przemków; długość szlaku: 37 km. Szlak Czerwony: Chocianów - Jakubowo Lubińskie - Pogorzeliska - Chocianów; długość szlaku: 30 km. 5.2. Ścieżki dydaktyczne W edukacji regionalnej trudną do przecenienia rolę pełnią ścieżki dydaktyczne. W przewadze są to ścieżki przyrodnicze tworzone zwykle na obszarach chronionych. Możemy na nich zobaczyć bogactwo przyrody i doświadczyć jej obecności wszystkimi zmysłami. Nieoceniona jest oczywiście wartość poznawcza, zwłaszcza kiedy przewodnikami po ścieżce są doświadczeni przyrodnicy. Rozwiniętą tematycznie formą są ścieżki przyrodniczo - kulturowe, obecnie jeszcze nieliczne. Postulowane jest również tworzenie ścieżek kulturowych. Ścieżki wybitnie ułatwiają zaplanowanie zajęć terenowych, unaoczniających młodzieży i turystom walory określonej okolicy Oznakowanie ścieżek przyrodniczych stanowi biały kwadrat z ukośnym kolorowym paskiem (kolory: zielony, niebieski, żółty, czerwony). W opisach podano tylko kolor paska. Niektóre ścieżki, utworzone w celu prowadzenia na nich Ścieżka dydaktyczna “Uroczysko Czarne Stawy” - fot. K. Szustka zajęć edukacji przyrodniczej, nie są oznakowane. Szczegółowe opisy ścieżek przyrodniczych zawierają przewodniki i foldery „Zielonej Akcji”, zob. Literatura. Ścieżka historyczno- przyrodnicza po Przemkowie: Długość- 6,5 km. Tematyka: Historia Przemkowa i ekosystemy leśne. Ścieżka historyczno- przyrodnicza po wybranych zabytkach Przemkowa prezentuje 14 obiektów architektury oraz zabytkowy park miejski i rezerwat „Łęgi źródliskowe koło Przemkowa”. Szlak turystyczny uwzględnia kontekst historyczny, przyrodniczy i krajobrazowy oraz promuje wielokulturową historię miasta. 21 Ścieżka „Stawy Przemkowskie – wyprawa do ptasiego raju”: Długość – 16 km. Tematyka: ekosystemy wodnobłotne. Oznakowana kolorem niebieskim prezentuje ekosystemy wodno-błotne i daje możliwość poznania gospodarczego wykorzystania stawów. Uwaga: wstęp na teren rezerwatu tylko z przewodnikiem posiadającym zezwolenie Dolnośląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody! Ścieżka „Lasy okolic Przemkowa”: Długość ok. 20 km. Tematyka: ekosystemy lasów liściastych i borów. Na trasie ścieżki znajduje się najstarszy dąb szypułkowy w Polsce – Dąb „Chrobry” – oraz rezerwaty przyrody: „Buczyna Piotrowicka” i „Buczyna Szprotawska” Ścieżka „Tropienie śladów zwierząt w Wilkocinie“: Długość – 6 km. Tematyka: Ekosystemy borów i zimowisko nietoperzy. Ścieżka przyrodnicza wiodąca przez piaszczyste wydmowiska i bory sosnowe. Atrakcją ścieżki jest zwiedzanie ogromnego poradzieckiego bunkra – dwupoziomowego obiektu militarnego o powierzchni 2800 m2. Obecnie zimują w nim 4 gatunki nietoperzy, w tym nocek Bechsteina. Uwaga: wstęp do bunkrów wyłącznie w okresie od marca do października, najlepiej z przewodnikiem. Ścieżka “Uroczysko Czarne Stawy”: Długość – 9 km. Tematyka: ekosystemy borów. Oznakowana jest kolorem żółtym, wiedzie przez najbardziej urokliwe zakątki okolic Chocianowa, przez jedne z największych w rejonie legnickim obszary torfowisk przejściowych porośniętych borem bagiennym – rezerwat „Czarne Stawy”. Ścieżka „Torfowisko Borówki”: Długość- 8 km. Tematyka: ekosystem borów, oznakowana jest kolorem zielonym. Na trasie ścieżki zostały zamontowane tablice poglądowe i pomosty edukacyjne przedstawiające przyrodę Borów Dolnośląskich i m. in. torfowisko przejściowe- rezerwat „Torfowisko Borówki”. Ścieżka Zmysłów: Długość – 0,03 km. Tematyka: poznawanie przyrody poprzez zmysły. Ścieżka znajduje się we wsi Borówki w gminie Gromadka. Na wytyczonej trasie, o długości 30 m i szerokości 1 m, wyłożonej szyszkami świerkowymi i sosnowymi, igliwiem, korą oraz zrębami drzewnymi, bosymi stopami można odczuć charakterystykę podłoża. Spacer po ścieżce jest sposobem na przypomnienie człowiekowi o sile jego zmysłów, które pozwalają na bezpośredni kontakt z przyrodą. 5. 3. Ekomuzeum Wrzosowej Krainy Ekomuzeum Wrzosowej Krainy to spotkanie z dziedzictwem kulturowo-przyrodniczym wschodniej części Borów Dolnośląskich. Przyroda, kultura, historia i teraźniejszość prezentowane są wspólnie, tworząc „żywą” kolekcję w miejscu ich występowania. Ekomuzeum ma na celu ochronę i wykorzystanie zasobów kulturowych w oparciu o potrzeby lokalnych społeczności. To również pomysł na propagowanie walorów historyczno-krajobrazowych, a także wytworzenie markowego produktu turystycznego wschodniej części Borów Dolnośląskich. Na Ekomuzeum Wrzosowej Krainy składa się następujących elementów: Pasieka „Maja w Krępie”- w Pasiece Maja można dowiedzieć się o bogatych i wielowiekowych tradycjach pszczelarskich Wrzosowej Krainy oraz zakupić różnogatunkowe miody. To również miejsce, gdzie można skorzystać z apiterapii oraz wziąć udział w warsztatach z odlewania figurek - świeczek z wosku pszczelego. Kontakt: Pasieka „Maja” Stanisław Rekut, Krępa 2, 59-170 Przemków, tel. (076) 831 92 30, www.pasiekamaja.pl. Dom Leśnika w Duninowie W ekomuzeum można dowiedzieć się o historii łowiectwa w Borach Dolnośląskich, poznać piękno chocianowskich lasów pełnych grzybów, Pasieka Maja w Krępie - fot. M. Urbaniak - Zgrzebska jagód i borówek oraz skosztować potraw myśliwskich. Kontakt: Gospodarstwo Agroturystyczne „Dom Leśnika”, Duninów 2, 59-140 Chocianów, tel./fax. (076) 819 59 04, e-mail: [email protected], www.domlesnika.emeteor.pl. 22 Wrzosowa Chata - położona jest w małej wsi Borówki na skraju Przemkowskiego Parku Krajobrazowego. We Wrzosowej Chacie, pod okiem jej gospodyni , prowadzone są warsztaty zielarskie. Kontakt: Gospodarstwo Agroturystyczne „Gajówka Głuszec”, Borówki 25, 59-706 Gromadka, tel. (075) 738 24 60, e-mail: [email protected], www.gajowka.wrzosowakraina.pl. Lekcje w przyrodzie - z myślą o miłośnikach przyrody na terenie Ekomuzeum Wrzosowej Krainy prowadzone są lekcje w przyrodzie- zajęcia terenowe z zakresu edukacji ekologicznej i przyrodniczo- regionalnej na obszarach chronionych. Kontakt: Fundacja Ekologiczna „Zielona Akcja”, ul. Wrocławska 41, 59-220 Legnica, tel./fax. (076) 862 94 30, e-mail: [email protected], www.lekcjewprzyrodzie.pl. 5.4. Imprezy regionalne Spotkania Czterech Kultur w Gromadce – CZERWIEC Impreza promująca dziedzictwo kulturowe. Krzewi lokalne zwyczaje i tradycje umożliwiając aktywny oraz kreatywny udział społeczności w kulturze, mającej swe korzenie na Łemkowszczyźnie, Kresach Wschodnich, Ukrainie oraz w Jugosławii. Piknik Reggae w Michałowie – CZERWIEC To dwudniowy festiwal muzyki reggae na świeżym powietrzu. Jedyna taka impreza w Polsce! Co roku gwiazdy Pikniku prezentują niemal wszystkie gatunki i odcienie muzyki ze słonecznej Jamajki. Trudno sobie wyobrazić lepszy sposób na przywitanie lata! Dzień Jagody w Chocianowie – LIPIEC Główną atrakcją święta, oprócz wyborów Miss Jagody, jest wystawa produktów lokalnych i rękodzielniczych oraz konkurs na najlepszą potrawę, której głównym składnikiem są jagody. Imprezie towarzyszy Festiwal Mniejszości i Zespołów Etnicznych „Pod Kyczerą”. Łemkowska Watra ma Obczyźnie w Michałowie – SIERPIEŃ Święto kultury łemkowskiej. Głównymi bohaterami Watry są miejscowi oraz przyjezdni Łemkowie, ich tradycje i obyczaje oraz pieśni z cerkwi greckokatolickiej. To miejsce, w którym od blisko trzydziestu lat czuje się prawdziwego ducha Łemkowskiej Watry. Święto Wrzosu w Borówkach – SIERPIEŃ Impreza jest nie tylko świętem wrzosu, ale i również przyrody Wrzosowej Krainy. Jest okazją do poznania pobliskich wrzosowisk oraz rezerwatu „Torfowisko Borówki”. Dla uczestników Święta przygotowane są stoiska z niepowtarzalnymi produktami lokalnymi. Święto Miodu i Wina w Przemkowie – WRZESIEŃ Impreza kojarzona jest z bogactwem wielogatunkowych miodów, a przede wszystkim z miodem wrzosowym z Borów Dolnośląskich. Na straganach i stoiskach nie brakuje również miodów pitnych i innych produktów pszczelich. Tradycją święta jest Bieg po Miód. Święto Wesołego Karpia w Ostaszowie – PAŹDZIERNIK Święto jest okazją do dobrej zabawy i poznania dogłębnej biologii karpia zarówno w terenie, w rezerwacie przyrody „Stawy Przemkowskie”, jak i podczas degustacji karpia przyrządzanego na różne sposoby przez gospodarzy imprezy. Święto Miodu i Wina w Przemkowie - fot. K. Szustka 23 6 Informacje dodatkowe 6.1. Periodyzacja dziejów i kalendarium najważniejszych wydarzeń 1. Okres plemienny: VI - X w. 848 – „Geograf Bawarski” wymienia z nazwy plemiona śląskie; wśród nich Dziadoszanie z liczbą 20 grodów. 2. Okres wczesnopaństwowy: około 980 – 1138 991 - dokument „Dagome Iudex” potwierdza kontrolę Mieszka I nad Śląskiem, 1002-1018 - wojny polsko – niemieckie; potwierdzone zmagania „w kraju Dziadoszan” , 1006-1054 - „reakcja pogańska”, podporządkowanie Śląska Czechom 1058–1137 - okres polsko-czeskich zmagań o Śląsk, zakończony zawarciem pokoju. 1138 – śmierć Bolesława Krzywoustego; Śląsk przypada Władysławowi II. 3. Okres rozbicia dzielnicowego /samodzielnych księstw śląskich: 1138/1202 - połowa XIV w. 1146 - wygnanie z Polski Władysława II, 1163 – powrót na Śląsk synów Władysława II, 1201-1238 – Henryk I Brodaty; działalność kolonizacyjna, pierwsze lokacje miejskie, 1241 – najazd Mongołów, śmierć Henryka II Pobożnego w bitwie na Legnickim Polu; w następstwie rozpad „monarchii Henryków”, 1242-1251 - Podziały Dolnego Śląska; granice księstw głogowskiego i legnickiego we Wrzosowej Krainie 1335, 1348 – układy o zrzeczeniu się przez Kazimierza Wielkiego Śląska na rzecz Korony Czeskiej. Brunów (gm. Chocianów) Kościół Podwyższenia Krzyża Św. z połowy XIX w. Chocianowiec (gm. Chocianów) Ruiny średniowiecznego następnie renesansowego pałacu w otoczeniu parku krajobrazowo-naturalistycznego. Wiatrak typu „koźlak”. Chocianów Zespół zabudowy miejskiej z k. XVIII – pocz. XX wieku. Kościół par. św. Józefa, około 1680 r. Zespół pałacowoparkowy: pałac z 1 poł. XVIII w. z reliktami gotyckimi (arch. M. Frantz), pałacowy park, pow. 13,42 ha, o charakterze krajobrazowym; oficyny. Gromadka Budownictwo przemysłowe i komunalne z XIX i pocz. XX w. Krzyżowa (gm. Gromadka) Kościół św. Trójcy, gotycki (XV w?), przebud. w XVIII i XIX w. Modła (gm. Gromadka) Kościół św. MB Różańcowej z 1877 r.; obok mauzoleum rodu von Rittberg. Osła (gm. Gromadka) Kościół p.w. św. Piotra i Pawła, d. ewangelicki z r. 1826.; dawny dom pastora i lapidarium (pozostałości d. pomników i zespół płyt nagrobnych. Pałac z przełomu XIX i XX w., zabudowania folwarku. Ostaszów (gm. Przemków) Zespół budownictwa – zagrody kolonistów, przeważnie w konstrukcji ryglowej, z lat 30. XX w. Pogorzeliska (gm. Chocianów) Kościół św. Jacka (tzw. kościół graniczny) z 2. połowy XVII w., o konstrukcji ryglowej; wnętrze zachowało polichromie, empory i snycerkę. 4. Okres czeski: połowa XIV w. – 1526 1392 - przyłączenie do Czech ostatniego suwerennego księstwa piastowskiego na Śląsku, 1425-1434 - Śląsk w opałach wojen husyckich, 1469-1490 - panowanie króla Węgier Macieja Korwina, głogowska wojna sukcesyjna, 1491- 1506 - bezpośrednie rządy Jagiellonów w księstwie głogowskim, Przemków Zabudowa miejska z XVIII - pocz. XX w. Kościół par. Wniebowzięcia NMP, 1418 r. i przebudowany w 1 poł. XVIII w., barokowo-rokokowy wystrój. Kościół poewangelicki (poł. XVIII w., wieża – XIX w.), obecnie cerkiew św. Michała Archanioła, obok . pastorówka i bud. szkoły (XVIII– XIX w.). Budownictwo przemysłowe i dworce kolejowe z końca XIX i pocz. XX w. 5. Śląsk w państwie Habsburgów: 1526 – 1740/1763 1526 - Habsburgowie obejmują we władanie Śląsk,jako królowie Czech, 1618-1648 – wojna trzydziestoletnia; w następstwie katastrofalne zniszczenia i spadek zaludnienia na Dolnym Śląsku; rekatolicyzacja, 1675 - śmierć księcia Jerzego Wilhelma - ostatniego Piasta śląskiego, 1700 – 1721 – wojna północna; w 1707 r. przywrócenie wolności religijnej na Śląsku. Trzmielów (gm. Chocianów) Kościół MB Różańcowej, d. ewangelicki z 1659 r., w konstrukcji ryglowej, oryginalne nagrobki 6. Okres pruski i niemiecki: 1740/1763 – 1945 1740 --1763 – trzy kolejne wojna śląskie - Prusy zajmują Śląsk, 1806–1807, 1813 – Dolny Śląsk teatrem wojen napoleońskich, 1871 – Śląsk w zjednoczonych Niemczech, 1945 - Ciężkie walki o Dolny Śląsk. Układ Poczdamski przesądza o jego przynależności do Polski. 7. Dolny Śląsk w Polsce: od 1945 1945-1949 - gruntowna wymiana ludności Dolnego Śląska: wysiedlenie Niemców, osadnictwo polskie, 1960–1990 - budowa, utworzenie i dynamiczny rozwój Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego, 1975–1998 - Dolny Śląsk w obrębie 4 województw, od 1.01.1999 – nowy podział administracyjny Polski 6.2. Wykaz obiektów o wartościach historyczno-kulturowych 24 Trzebnice (gm. Chocianów) Kościół M.B. Różańcowej z XVIII w.; wieża z klasycystycznym hełmem. Wierzbowa (gm. Gromadka) Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP. z 1756 r., d. ewangelicki, częściowo z muru pruskiego. Wysoka (gm. Przemków) Kościół św. Marcina z XVI-XVII wieku, późnogotycki. Żabice (gm. Chocianów) Pałac z 1727 r. przebud. w 1854 r., folwark i park. 6.3. Legendy z Wrzosowej Krainy O dawnych mieszkańcach „Wrzosowej Krainy”, ich życiu i wierzeniach, wiele nam mówią legendy - opowieści przekazywane w tradycji ustnej i zapisane przez miejscowych autorów. Traktują one najczęściej o bulwersujących i cudownych zdarzeniach, czarach i „strachach”. Odnajdujemy w nich wątki słowiańskie i niemieckie, często przemieszane. Oto niektóre z nich. Dzwon ze Szklarek W Szklarkach obok drogi prowadzącej przez wieś znajduje się trójkątny plac. Ma on formę zagłębienia. Według miejscowego podania, jest ono pozostałością po stojącym tu ongiś kościele. Choć mieszkańcy dzisiejszych Szklarek biorą to raczej za zmyślenie, jednak raz po raz znajdowane kości wskazują na pierwotne przeznaczenie miejsca. Opowieść, podawana z ust do ust, głosi, że znajdował się tu kościół i miejsce cmentarne. Do czasu, aż wielka choroba spustoszyła i wyludniła wieś. Nie pozostał tu żywy żaden człowiek, kościół stał opuszczony, na koniec wszystko zniknęło. 25 Mogiła praczki Przy drodze z Wierzbowej do Grodzanowic znajduje się mogiła zwana „Luchs Ilse”. Dawno temu jakaś kobieta przyszła tu wyprać bieliznę i utonęła. Musiała ona wybrać dzień uświęcony, w którym taka czynność nie uchodzi. Bowiem przypadek ten ciągle zachowywany jest w pamięci okolicznych mieszkańców i traktowany jako przestroga, a samo miejsce jest przez nich omijane. Wiele lat później zdarzyło się, że dzik rył w tym miejscu i wtedy na powierzchni ukazał się dzwon. Ma on się jeszcze dziś znajdować w którymś z kościołów w przemkowskiej okolicy. Choć nie mówią o tym kościelne dzieje i kronika Przemkowa, uważa się, że w Szklarkach pierwsi chrześcijanie oddawali cześć Bogu i mieli miejsce pochówku. W tej wsi mogła się też znajdować pierwsza stała siedziba książąt. Zjawa myśliwego na Górze Grodowej Na północ od książęcego parku w Przemkowie rozciągają się stawy i łąki. Podłoże stanowi tam niezgłębione trzęsawisko, rozciągające się na kilka tysięcy kroków. Przy najdalszym krańcu lasu wznosi się w odosobnieniu, otoczony błotnistymi łąkami, zaokrąglony pagórek. Jest on od jednej strony porośnięty sosnowym lasem, z innych zaś krzewami. Ma piaszczysty wierzchołek, jednak w dawniejszych czasach ponad powierzchnię wystawały kamienie, a i obecnie w niejednym miejscu wśród zarośli stwierdza się utrwalony grunt. Pagórek, oddalony od Szklarek o niecałe tysiąc kroków, nazywany jest Burgberg*. Podanie głosi, że jest to miejsce, które było siedzibą pierwszych mieszkańców dzisiejszego Przemkowa. Stale i bezpieczni tu bytowali. Jeszcze do niedawna daremnie byłoby nakłaniać mieszkańców tej okolicy, aby nocą zbliżyli się do tego miejsca. Krążyły jeżące włos na głowie opowieści o dzikim myśliwcu, który tam ma swoją kwaterę. *Burgberg = Grodowa Góra, grodzisko. Dąb króla Bolesława Za ostatnimi zabudowaniami Piotrowic znajduje się potężny dąb. Ma on prawie dziesięć metrów obwodu. Okoliczni ludzie mówią, że liczy około tysiąca lat, i że zasadził go sam król Bolesław - stąd jego nazwa „Chrobry”. Opowiada się co następuje. Wielkie to było wydarzenie, kiedy cesarz rzymsko-niemiecki Otto III przybył z misją pokojową do Polski. Wiózł on z Rzymu koronę królewską dla księcia Polski Bolesława, przez co stać się on miał władcą równym innym monarchom Europy. Kiedy cesarz ze swoją świtą przybył nad Bóbr, ludność miejscowa na płachtach przeniosła go przez rzekę, bowiem nie było tam mostu. Do spotkania obu władców doszło w Piotrowicach. Bolesław z radością powitał cesarza, ten zaś wręczył mu koronę. Polski książę wydał wielką ucztę na cześć gości; trwała ona trzy dni. W miejscu spotkania Bolesław zasadził na pamiątkę dąb - który przetrwał do dziś. Później cały orszak udał się do Poznania, a stamtąd pieszą pielgrzymką do Gniezna, po drodze, którą wysłano czerwonym suknem. W Gnieźnie zaś odbyła się uroczysta koronacja Bolesław na pierwszego króla Polski. Ilustracja do legendy “Dąb Króla Bolesława” - rys. A. Bok Turecki sułtan na Śląskich Wałach Na Śląskich Wałach, prastarym umocnienieniu granicy między Śląskiem a Łużycami, które rozciąga się od Leszna Dolnego przez okoliczne lasy do bolesławieckich błoni, mają się przed końcem świata pokazać Turcy. Najsamprzód w Wińsku, w tamtejszym kościele koń tureckiego cesarza ma nażreć się owsa z chrzcielnicy. Potem zaś wojsko tureckie ma w prostej linii (przez Rudną, Polkowice i Przemków - całe 10 mil) dotrzeć aż do Śląskich Wałów. Tam wrogiemu dowódcy wojska ukaże się złota kluba na sośnie. Do niej sułtan turecki uwiąże swojego konia, po czym położy się pod drzewem dla spoczynku – a wtedy zabity zostanie przez pewną kobietę. I dopiero wówczas wojsko tureckie zawróci się do swojej ziemi. O herbie Przemkowa W herbie Przemkowa widnieje jeleń. Według dawnego podania jeleń (a częściej jeszcze mówi się o łosiu), przyłączył się do bydła, które trzymane i wypasane było w niedalekim lesie. Z nim został on zagnany do miasta, gdzie też, całkowicie oswojony, pozostał. Do czasu pożaru miasta w 1804 roku godło z jeleniem można było jeszcze oglądać na kościele katolickim. 26 7 Formy edukacji regionalnej przez placówki oświatowe 7.1. Uwarunkowania prowadzenia edukacji regionalnej Wraz z reformą systemu edukacji, w której olbrzymi nacisk kładzie się na wszechstronny rozwój ucznia edukacja regionalna w myśl przepisów Ministerstwa Edukacji Narodowej stała się elementem obowiązujących programów nauczania. Została ona wprowadzona wraz z innymi tematami w postaci ścieżek edukacyjnych. Nauczyciele otrzymali to nowe narzędzie dla realizacji zadań nie mieszczących się w dotychczas realizowanych przedmiotach. Ścieżki edukacyjne, są zestawem treści i umiejętności o istotnym znaczeniu dydaktyczno- wychowawczym, których realizacja może odbywać się w ramach nauczania różnych przedmiotów lub w postaci odrębnych zajęć. Ścieżka edukacyjna posiada charakter międzyprzedmiotowy, koncentruje się na temacie nie obejmowanym przez dany przedmiot nauczania, a mającym współcześnie olbrzymie znaczenie. Posiada szczególne znaczenie wychowawcze, łącząc w sobie tematykę wielu przedmiotów, zachęca ucznia do całościowego postrzegania i rozumienia otaczającej rzeczywistości. Edukacja regionalna- dziedzictwo kulturowe w regionie została wprowadzona do drugiego (klasy IV-VI szkoły podstawowej) i trzeciego (gimnazjum) etapu edukacji oraz szkół ponadgimanzjalnych, należy również podkreślić, że jest swobodnie realizowana na pierwszym poziomie (klasa I- III szkoły podstawowej). Na każdym z tych poziomów Dyrektor szkoły ma za zadanie zapewnić uwzględnienie problematyki ścieżek w szkolnym zestawie programów nauczania. Osobami odpowiedzialnymi za realizację ścieżki są nauczyciele, którzy do realizowanego przez siebie programu włączą treści danej ścieżki. Zajęcia tego typu mogą być przeprowadzone w trakcie odrębnych zajęć. Przedstawiona poniżej podstawa programowa wyraźnie określa cele, zadania, treści i zamierzone wyniki ucznia, które powinny być zrealizowane i osiągnięte na tej ścieżce edukacyjnej. Podstawa programowa ścieżki edukacyjnej pn. Edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie na różnych poziomach edukacji: Szkoła podstawowa Cele edukacyjne 1. Poznanie najbliższego środowiska i specyfiki swojego regionu. 2. Rozwijanie wartości rodzinnych związanych z wartościami kulturowymi wspólnoty lokalnej. 3. Rozwój postaw patriotycznych związanych z tożsamością kultury regionalnej. Zadania szkoły 1. Umożliwianie poznania regionu i jego kultury. 2. Wprowadzenie w życie kulturalne wspólnoty lokalnej. 3. Kształtowanie tożsamości narodowej w aspekcie tożsamości regionalnej. Treści nauczania 1. Najbliższe otoczenie domu rodzinnego, sąsiedztwa i szkoły. 2. Ogólna charakterystyka geograficzna i kulturowa regionu oraz jego podstawowe nazewnictwo; główne symbole regionalne. 3. Język regionu, gwara, nazewnictwo. 4. Elementy historii regionu i ich związki z historią i tradycją własnej rodziny. 5. Lokalne i regionalne tradycje, święta, obyczaje i zwyczaje. 6. Miejscowe podania, przysłowia, muzyka, architektura, plastyka, tradycyjne rzemiosło, sztuka ludowa i folklor. 7. Sylwetki osób zasłużonych dla środowiska lokalnego, regionu i kraju. 27 Osiągnięcia 1. Odczytywanie znaków łączących tradycję rodzinną z tradycjami regionu. 2. Dostrzeganie wpływu wartości związanych z kulturą regionu na życie poszczególnych ludzi. 3. Świadome i aktywne uczestnictwo w życiu wspólnoty lokalnej, w zachowaniu i pomnażaniu dziedzictwa kul turowego. Gimnazjum Cele edukacyjne 1. Rozwijanie wiedzy o kulturze własnego regionu i jej związkach z kulturą narodową. 2. Kontakt ze środowiskiem lokalnym w celu wytworzenia bliskich więzi i zrozumienia różnorakich przynależności człowieka. 3. Ugruntowanie poczucia tożsamości narodowej przez rozwój tożsamości regionalnej. 4. Rozwijanie wiedzy o historii regionu w powiązaniu z tradycjami własnej rodziny. Zadania szkoły 1. Wprowadzenie w świat tradycji regionu i należących do niej wartości. 2. Wskazywanie przykładów umożliwiających integrację z kulturą regionu. 3. Wspieranie kontaktów z osobami i instytucjami zajmującymi się ochroną i pomnażaniem dziedzictwa kultur owego w regionie. Treści nauczania 1. Położenie i zróżnicowanie przestrzenne elementów środowiska geograficznego regionu. 2. Rola regionu i jego związki z innymi regionami Polski. 3. Charakterystyka i pochodzenie społeczności regionalnej. 4. Elementy historii regionu i jego najwybitniejsi przedstawiciele. 5. Język regionalny, gwary i nazewnictwo regionalne, miejscowe nazwy, imiona i nazwiska. 6. Elementy dziejów kultury regionalnej, regionalne tradycja, obyczaje i zwyczaje, muzyka. 7. Główne zabytki przyrody i architektury w regionie. 8. Historia i tradycja własnej rodziny na tle historii i tradycji regionu. Osiągnięcia 1. Odnajdywanie wartości, jaką stanowi wspólnota lokalna i jej kultura w życiu człowieka. 2. Prezentowanie własnego regionu i jego walorów oraz cech wyróżniających. 3. Działanie na rzecz ochrony regionalnego dziedzictwa kulturowego. 4. Udział w lokalnych inicjatywach kulturalnych. 5. Wybrane umiejętności regionalne (tańce, śpiewy). Szkoła ponadgimnazjalna Cele edukacyjne 1. Poznawanie własnego regionu, w tym dziedzictwa kulturowego, jako część Polski i Europy. 2. Pogłębianie więzi ze swoim środowiskiem, regionem, krajem. 3. Kształtowanie tożsamości regionalnej w kontekście wartości narodowych i europejskich. 4. Przygotowanie do dojrzałego życia w strukturach regionalnych, narodowych, państwowych i europejskich. 5. Rozwijanie szacunku wobec innych wspólnot regionalnych, etnicznych i narodowych. Zadania szkoły 1. Umożliwienie zdobywania wszechstronnej wiedzy o własnym regionie. 2. Stworzenie sytuacji wyzwalających w uczniach twórczość, wzbogacających dorobek dziedzictwa kulturowego. 3. Ułatwienie dostrzegania znaczenia wartości własnego regionu i kraju w życiu osobistym. 4. Przygotowanie i wprowadzenie do roli aktywnego, odpowiedzialnego współgospodarza regionu i kraju oraz uczestnika życia wspólnoty europejskiej. 28 Treści nauczania 1. Dzieje regionu na tle historii Polski i Europy. 2. Specyfika przyrodnicza, społeczna, ekonomiczna, kulturowa regionu w relacji z innymi regionami Polski i Europy. 3. Przeszłość regionu, jego dziedzictwo kulturowe jako podstawa rozumienia współczesności regionu. 4. Perspektywy i szanse rozwoju regionu we współpracy krajowej i międzynarodowej. 5. Promocja regionu w kraju i za granicą. Osiągnięcia 1. Zdobycie wieloaspektowej wiedzy o regionie, w tym o jego dziedzictwie kulturowym, na tle Polski i Europy. 2. Dostrzeganie znaczenia wartości regionu w życiu osobistym, wspólnotowym i społecznym. 3. Całościowe postrzeganie regionu jako miejsca życia, aktywności i szeroko rozumianej twórczości. 4. Świadomy udział w życiu kulturalnym, społecznym, gospodarczym i politycznym środowiska lokalnego. 5. Pielęgnowanie i pomnażanie regionalnego i narodowego dziedzictwa kulturowego. 6. Umiejętności prezentowania i promowania regionu w kraju i za granicą. 7. Dostrzeganie wartości kultury narodowej i jej różnorodności regionalnej na tle kultur innych wspólnot etnicznych i narodowych. 8. Ukształtowanie postawy solidarności narodowej i otwartości na inne wspólnoty oraz kultury. Wytyczne zawarte w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. z uwzględnieniem późniejszych zmian w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół posiadają doskonałe założenia, rzeczywistość jest jednak całkiem inna. Przeładowany program, zobowiązanie szkół do realizacji założeń programowych wzbogaconych dodatkowo o założenia ścieżek edukacyjnych powodują zmarginalizowanie tego typu narzędzia w edukacji. Realizacja ścieżek po stronie nauczyciela, jak i ucznia pomimo ważnych zadań i ogromu poświęconej pracy niknie w przestrzeni całego roku szkolnego. Ścieżki edukacyjne zostały wprowadzone przecież po to aby wzbogacić ucznia w dodatkową wiedzę i umiejętności, jednak przy tak dużej rozpiętości (w gimnazjum obowiązuje 7 różnych tematycznie ścieżek) trzeba zastanowić się czy uczeń zachowuje coś dla siebie i potrafi wyłowić ważne treści ścieżek. Kwestią do dyskusji jest również forma realizacji ścieżek edukacyjnych, nie określona w żadnych aktach normatywnych, pozostawiona do wyboru szkole może być realizowana według doktryn stawiających ucznia jako biernego odbiorcę informacji, w rzeczywistości nie będzie wyposażała go w założone w podstawach programowych umiejętności. Powyższe rozważania, dowodzą że efektywność i atrakcyjność edukacji regionalnej zależy przede wszystkim od indywidualnej pracy, aktywności i zaangażowania nauczycieli. Poprzez publikację niniejszego programu chcemy im w tym pomóc. 7.2. Stan edukacji regionalnej na terenie Lokalnej Grupy Działania Wrzosowa Kraina Edukacja regionalna jak w wskazaliśmy we wcześniejszym podrozdziale nie jest prowadzona według należytych standardów, często zaniedbywana i omijana w natłoku zajęć przez nauczycieli a ze względu na rozpiętość tematów realizowanych w ramach ścieżek edukacyjnych niezauważana przez uczniów. Dzięki ankietyzacji nauczycieli z obszaru Wrzosowej Krainy otrzymaliśmy szereg danych dotyczących stanu aktualnego dotyczącego prowadzenia edukacji regionalnej w ramach ścieżek edukacyjnych. Większość respondentów potwierdziło, że prowadzi zajęcia z zakresu edukacji regionalnej. Najczęściej ten rodzaj edukacji realizowany jest w ramach lekcji przedmiotowych lub godzin wychowawczych rzadziej w czasie zajęć pozalekcyjnych, projektów edukacyjnych , akcji i kampanii lub innych działań. Nauczyciele najczęściej korzystają z oficjalnych programów nauczania przedmiotu lub oficjalnych programów międzyprzedmiotowej ścieżki „edukacja regionalna”, respondenci zadeklarowali, że nie stosują programów autorskich. Nauczyciele w realizacji edukacji regionalnej korzystają z podręczników przedmiotowych i podręczników ścieżek międzyprzedmiotowych, najczęściej jednak bazują na zdobytych przez siebie informacjach, materiałach i książkach ogólno dostępnych, Internecie, przewodnikach i informatorach. Organizacjami działającymi w terenie wspomagającymi prowadzenie edukacji regionalnej najczęściej wskazywanymi przez respondentów są Fundacja Ekologiczna „Zielona Akcja”, Fundacja „Wrzosowa Kraina”, Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych oddział Legnica, Koło Przewodników, Związek Gmin Zagłębia Miedziowego, Urzędy Gmin i Starostwo Powiatowe. Szereg ankietowanych potwierdziło, że zajęcia z omawianego zakresu prowadzi bezpośrednio w terenie w postaci wycieczek terenowych co jest doskonałym rozwiązaniem dla tej formy. Najczęściej pojawiającymi się formami pracy z uczniami są projekty, wycieczki, dyskusje panelowe, aktywizujące, pokaz, prezentacje pracy własnej uczniów, gry i zabawy edukacyjne, burza mózgów, konkursy, pogadanki, prelekcje, inscenizacje, dramy, wizualizacje. 29 W ankietach nauczyciele zaznaczyli również swoje propozycje, mające na celu ułatwienie prowadzenia zajęć tego typu: - stworzenie bazy zawierającej scenariusze zajęć z zakresu edukacji regionalnej - opracowanie informatora z propozycją zajęć - stworzenie materiałów edukacyjnych dla dzieci młodszych w postaci kolorowanek, komiksów, historii obrazkowych - zastosowanie w edukacji regionalnej form teatralnych, strojów epokowych itp. - stworzenie poradnika metodycznego - bezpłatna edukacja regionalna realizowana przez osoby zewnętrzne - więcej spotkań dotyczących realizacji programów edukacji regionalnej 7.3. Przykładowe projekty i scenariusze zajęć realizowane w placówkach oświatowych 1. Cudze chwalicie, swego nie znacie, za własnym progiem wielkie skarby macie! Scenariusz opracowała: Aleksandra Duszeńko, Przedszkole Miejskie w Chocianowie, ul. Wesoła, 59-140 Chocianów Grupa wiekowa 5 - latki ORGANIZACJA ZAJĘĆ Temat: „ Poznajemy historię Chocianowa”. Cele: ogólne: - rozwijanie postaw patriotycznych związanych z tożsamością kultury regionalnej operacyjne (uczeń): - opisuje herb Chocianowa - opowiada historię własnego miasta - współpracuje w zespole Metody: - słowna( rozmowa, opowiadanie) - oglądowa( obserwacja, pokaz) - czynnościowa( zadania stawiane do wykonania) 2. Cudze chwalicie, swego nie znacie, za własnym progiem wielkie skarby macie! Scenariusz opracowała: Aleksandra Duszeńko, Przedszkole Miejskie w Chocianowie, ul. Wesoła, 59-140 Chocianów Grupa wiekowa 6 - latki ORGANIZACJA ZAJĘĆ Temat: „Spacerkiem przez Chocianów” Cele: ogólne: - kształcenie poczucia tożsamości regionalnej - uwrażliwienie na walory architektury własnego miasta operacyjne (uczeń): - posługuje się nazwą swojego miasta - wskazuje miasto na mapie - wypowiada się na temat zabytków Chocianowa - wyjaśnia znaczenie wyrażeń: „twoje miasto”, „tu mieszkam”, „tu żyję” Metody: słowna (rozmowa, opowiadanie) oglądowa (pokaz, obserwacja) czynnościowa (zadania stawiane do wykonania) Formy: indywidualna, zbiorowa, zespołowa Środki dydaktyczne: widokówki, foldery, napisy, rozsypanka sylabowa, herb Chocianowa, mapa Polski, kaseta z nagraniem hejnału PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Wysłuchanie z kasety hejnału Chocianowa(utrwalenie zdobytych wcześniej wiadomości o własnym mieście. - Czy rozpoznaliście tą melodię? - Jakiego miasta to jest hejnał? - Nad jaką rzeką leży Chocianów? - W jakim województwie leży nasze miasto? 2. Składanie z części przez wybrane dziecko herbu Chocianowa (przypomnienie co on przedstawia i jakie barwy na nim widnieją, ukazanie związku herbu z historią Chocianowa. Formy: indywidualna, zbiorowa 3. Odszukanie na mapie Polski miejsca położenia miasta i zaznaczenie na mapie konturowej. Środki dydaktyczne: herb Chocianowa, kukiełki, magnetofon, bilety do teatru, scenka teatrzyku 4. Zaproszenie dzieci na spacer po własnym mieście: - przypomnienie, jak należy zachować się na spacerze - wytłumaczenie słowa „zabytki” PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Zaproszenie dzieci do teatru na przedstawienie: - wytłumaczenie słowa teatr - omówienie zasad zachowania się w teatrze - rozdanie biletów - odszukanie przez dzieci miejsc na widowni zgodnie z biletami 2. Wystawienie przez nauczycielkę „krótkiej historii Chocianowa” przy użyciu kukiełek 3. Rozmowa na temat oglądanego przedstawienia: - wyróżnienie występujących postaci - utrwalenie „krótkiej historii” przy pomocy pytań pomocniczych kierowanych przez nauczycielkę do dzieci 4. Zaproszenie dzieci do zabawy w teatr( zadania w grupach): - dostarczanie rekwizytów i kukiełek - zwrócenie uwagi na podział ról i współpracę w zespołach - odtwarzanie przez dzieci „krótkiej historii” przy użyciu rekwizytów i kukiełek 5. Składanie z części herbu Chocianowa( nauczycielka wyjaśnia co on przedstawia i jakie barwy na nim widnieją, ukazanie związku herbu z historią) 6. Wysłuchanie hejnału Chocianowa 30 5. Spacer po sali. W pięciu punktach sali rozwieszone są foldery zabytków i charakterystyczne elementy krajobrazu przyro dniczego. Dzieci podchodząc kolejno do nich rozpoznają je, nazywają, a nauczycielka opowiada krótką historię każdego z nich( wyjaśnia dzieciom znaczenie słów- pomnik, ratusz) Pięć punktów to: - Ratusz - Kościół parafialny św. Józefa - Pałac - Pałacowy park - Torfowisko ”Czarne Stawy” 6. Podsumowanie wiadomości zdobytych na spacerze: - Dokąd wybraliśmy się na spacer? - Jakie zabytki oglądaliśmy? - Co się teraz w nich mieści? 7. Praca w zespołach - wyszukiwanie wśród różnych pocztówek tych, które dotyczą Chocianowa, wybieranie spośród nich przedstawiające zabytki i charakterystyczne elementy przyrodnicze. Nazywanie ich , układanie z rozsypanki sylabowej napisu „zabytki”. 8. Zabawa ruchowa „Spacer po moim mieście”. Przy melodii hejnału dzieci spacerują po sali. Na hasło „nasze miasto” dzieci podają sobie ręce, tworzą koło i spacerują dalej. 31 3. Park miejski w Przemkowie Scenariusz opracowała: Elżbieta Terlikowska, Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 1 w Przemkowie, ul. Kościuszki 6b, 59-170 Przemków, tel. 076 831 94 46 Grupa wiekowa klasy I-III, IV-VI ORGANIZACJA ZAJĘĆ Temat: Park miejski - bogate zbiorowisko roślinne. Dziedzictwo po dawnych właścicielach miasta z rodu Schleswig-Holstein. 4. Podział uczniów na grupy 6-osobowe (oznaczanie gatunków drzew, krzewów, roślin występujących w runie). 5. Rozdanie uczniom kart pracy. 6. Wyjaśnienie poleceń zawartych w kartach pracy. 7. Praca uczniów w grupach wg instrukcji. Praca domowa: Przygotowanie zielników z zebranych szczątków roślin Czas trwania: 3 godz. Podsumowanie wycieczki: 1. Analiza pracy grupy – wnioski. 2. Ocena pracy i zachowania grup. 3. Uporządkowanie miejsca zajęć. 4. Powrót do szkoły. Grupa wiekowa: klasy I-III, IV-VI Wszystkie materiały dostępne na stronie: www.zsp1przemkow.neostrada.pl Hasło programowe: Ląd jako środowisko życia Proponowany termin: maj, wrzesień Miejsce: park miejski Cel ogólny: Kształtowanie postaw właściwego zachowania się w środowisku naturalnym. Poznanie historii parku oraz przyczyn zróżnicowania gatunkowego Cele operacyjne (uczeń): wiadomości: - podaje przykłady roślin i zwierząt żyjących w runie, podszycie i koronie drzew parku - wymienia roślinny nienaturalnie występujące na tym obszarze - wyjaśnia przyczynę występowania niektórych drzew na obszarze parku - formułuje zasady zachowania się w parku umiejętności: - rozpoznaje niektóre gatunki żyjących tam roślin i zwierząt - rozpoznaje gatunki drzew nienaturalnie występujące w obrębie parku - wyjaśnia znaczenia wyrażenia „płuca miasta” - charakteryzuje park jako środowisko życia wielu organizmów - przeprowadza obserwacje roślin i zwierząt w ich naturalnym środowisku - analizuje zagrożenia poznanego parku postawy: - współpracuje w grupie - uzasadnia potrzebę ochrony roślin,(im starsze drzewo tym więcej tlenu wytwarza) - wykazuje zainteresowanie omawianymi zagadnieniami - podejmuje aktywne działania na rzecz ochrony środowiska - przestrzega zasad bezpieczeństwa w czasie zajęć Metody: słowne (pogadanka) obserwacyjne (obserwacja naturalnych okazów) Forma organizacji: grupowa, zbiorowa Środki dydaktyczne: instrukcje do ćwiczeń (jedna na grupę) klucze, atlasy, przewodniki z fotografiami, ilustracjami i rysunkami organizmów leśnych przybory do pisania podręcznik PRZEBIEG ZAJĘĆ Przebieg wycieczki: 1. Czynności organizacyjne (przypomnienie uczniom podstawowych zasad bezpieczeństwa w czasie trwania wycieczki). 2. Zapoznanie uczniów z celami zajęć terenowych. 3. Krótka pogadanka na temat wpływu działalności człowieka na stan środowiska parku i pojawienia się gatun ków drzew niewystępujących naturalnie na tym terenie . Ogólna informacja na temat dawnych właścicieli Przemkowa i założycieli parku przypałacowego oraz wydarzeń związanych z parkiem. 32 4. Śladami historii Przemkowa i jego mieszkańców Scenariusz opracowali: Ewa Skrypak, Wirgiliusz Babirecki, Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 1 w Przemkowie, ul. Kościuszki 6b, 59-170 Przemków, tel. 076 831 94 46 Grupa wiekowa klasy IV-VI szkoły podstawowej i gimnazjum ORGANIZACJA ZAJĘĆ Czas trwania zajęć: ok. 4,5 godz. Cele główne: rozbudzanie zainteresowań Przemkowem i jego wielokulturową historią kształtowanie poczucia własnej tożsamości regionalnej budowanie szacunku do tradycji innych narodów Cele operacyjne (uczeń): opowiada historię miasta, na przykładzie wybranych zabytków architektury w oparciu o ścieżkę historyczno- przyrodniczą po Przemkowie przedstawia podobieństwa i różnice w architekturze sakralnej świątyń i obrzędach kościołów – rzymskokato lickiego, greckokatolickiego i prawosławnego poznanie kultury mieszkańców Przemkowa narodowości łemkowskiej na przykładzie obrzędów i obyczajów świątecznych wyjaśnia przyczyny osiedlania się ludności na terenie Przemkowa porównuje obrzędy i obyczaje łemkowskie z polskimi Metody i formy pracy: wycieczka, pogadanka, quiz, pokaz, metoda praktycznego działania Środki dydaktyczne: przewodnik po ścieżce historyczno-przyrodniczej po Przemkowie mapka trasy wycieczki tablice dydaktyczne umieszczone przy obiektach scieżki prezentacja multimedialna prezentująca historię i kulturę mieszkańców miasta Książka pt: Przemków. Szkice z dziejów miasta autorstwa Zbigniewa Frasa i Wiesławy Staniszewskiej Książka pt: Życie religijne w Przemkowie po II wojnie światowej autorstwa Stefana Dudry i Waldemara Łapkowskiego mapa administracyjna Polski PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. ETAP I- ZAJĘCIA TERENOWE Środki dydaktyczne przydatne w terenie: przewodnik po ścieżce historyczno - przyrodniczej po Przemkowie (naszego autorstwa), mapka trasy wycieczki do ściągnięcia ze strony internetowej szkoły: www.zsp1przemkow.internetdsl.pl 33 Formy pracy: Opiekun oprowadza grupę po poszczególnych obiektach. Opowiada o ich historii. Posługuje się przewodnikiem oraz znakami kierunkowymi. 5. Poznajemy miasto Przemków, czyli jakby powiedział Pawlak: „MANIA, TA GDZIE MY TU PRZYJECHALI?” Czas zajęć: ok. 2,5 godz. Scenariusz opracowała: Grażyna Purgał, Dom Wczasów Dziecięcych, ul. Leśna Góra 1, 59 –170 Przemków, tel. 076 832 06 13, email: [email protected], tel. 512 435 796, email: [email protected] Punkty etapowe: 1. Rynek miasta 2. Oficyny dworskie 3. Zamek, park miejski 4. Dom Wczasów Dziecięcych 5. Dawny cmentarz katolicki 6. Cerkiew prawosławna 7. Kościół rzymskokatolicki 8. Poczta 9. Kościół greckokatolicki Uwaga: po wcześniejszym uzgodnieniu z gospodarzami świątyń istnieje możliwość zwiedzania. 2. ETAP II - ZAJĘCIA SZKOLNE Środki dydaktyczne przydatne w czasie zajęć: prezentacja multimedialna prezentująca historię i kulturę mieszkańców miasta, książki: Przemków Szkice z dziejów miasta autorstwa Zbigniewa Frasa i Wiesławy Staniszewskiej, Życie religijne w Przemkowie po II wojnie światowej autorstwa Stefana Dudry i Waldemara Łapkowskiego, mapa administracyjna Polski. Czas zajęć: ok. 2 godz. Przebieg zajęć: Pokaz prezentacji multimedialnej „Historia i tradycje Łemków na Dolnym Śląsku” do ściągnięcia ze strony internetowej szkoły: www.zsp1przemkow.internetdsl.pl Treści zawarte w prezentacji: - Pionierskie czasy kolonizacji Przemkowa po II wojnie światowej - Osadnictwo ludności łemkowskiej - Życie religijne Łemków - Kościół Greckokatolicki - Kościół Prawosławny - Świątynia Greckokatolicka w Przemkowie - Świątynia Prawosławna w Przemkowie - Ikonostas - Stroje ludowe Łemków: strój kobiecy i strój męski - Kalendarz juliański - Tradycje świąteczne: - Wielkanoc - O łemkowskich pisankach - Święta Bożego Narodzenia: - Łemkowska wieczerza wigilijna - dni świąteczne - Podstawowe zwroty języka łemkowskiego: - pozdrowienia - sposoby przedstawiania się - dni tygodnia - pory roku 3. ETAP III - PODSUMOWANIE ZAJĘĆ 1. Quiz „Historia miasta i obyczaje jego mieszkańców” – wiadomości dotyczące treści z zakresu pierwszego idrugiego etapu zajęć - do ściągnięcia ze strony internetowej szkoły: www.zsp1przemkow.internetdsl.pl 2. Nagrodzenie zwycięzców. Wszystkie załączniki dostępne na stronie internetowej www.zsp1przemkow.internetdsl.pl. 34 Grupa wiekowa wszystkie ORGANIZACJA ZAJĘĆ Zastosowana metoda pracy to doświadczenie poszukujące oraz swobodna ekspresja słowna i plastyczna wg koncepcji C. Freineta. Zajęcia realizowane są: na znakomitej Ścieżce historyczno - przyrodniczej po Przemkowie w urzędach i instytucjach miasta wybranych przez uczniów w salach naszej placówki (faza organizacyjna oraz przygotowanie i przedstawienie prezentacji) Czas przeprowadzenia zajęć: 4,5 godz. (część ostatnia, prezentacja, może odbyć się po przerwie, np. po obiedzie) Cele zajęć i przewidywane osiągnięcia ucznia: kształcenie kompetencji kluczowych: - uczeń będzie współpracował w grupie, uczestniczył w dyskusji i podejmowaniu decyzji - wspólnie zaplanuje, zorganizuje i oceni pracę w grupie - w sposób bezpieczny nawiąże kontakt z nieznajomymi ludźmi i zdobędzie potrzebne informacje wzmacnianie motywacji poznawczej i rozwijanie twórczego myślenia: - uczeń dokona wyboru miejsc, które chciałby zwiedzić - korzysta z różnych źródeł informacji o danym miejscu - analizuje zebrany materiał i wybiera formę prezentacji, którą przygotuje i przedstawi na forum rozwijanie wiedzy o historii i współczesności Dolnego Śląska:, - uczeń pozna kilka faktów historycznych związanych z historią Przemkowa (założenie miasta, rozkwit w XIX wieku, powojenne dzieje i obecność wojsk radzieckich) - odwiedzi cztery punkty ścieżki historyczno-przyrodniczej po Przemkowie - dowie się o przesiedleniach ludności Łemkowskiej - opowiada współczesną historię Przemkowa uwzględniając jego walory przyrodnicze Potrzebne materiały: fiszka problemowa, karta pracy przewodnik po ścieżce historyczno-przyrodniczej Przemkowa -4 szt. książki i wydawnictwa o Przemkowie - Z. Fras, W. Staniszewska: „Przemków szkice z dziejów miasta” - G. Bobrowicz „Przemkowski Park Krajobraqzowy”, Wałbrzych 1999 - A. Bok: Związek Gmin „Zagłębia Miedziowego” – Przewodnik przyrodniczo –turystyczny, Polkowice 2006 - „Parki Krajobrazowe Województwa Dolnośląskiego”, DZPK - „Katalog produktów i usług z Wrzosowej Krainy”, Grupa Partnerska „Wrzosowa Kraina” - „Kropla” –magazyn ekologiczny, Wydanie specjalne maj 2007 - Wiadomości Przemkowskie Nr 6/2007 informacje ze stron internetowych: www.hunter.polkowice.pl/wyprawy, www.przemkow.pl www.wikipedia.org/wiki/Przemków, www.wrzosowakraina.pl, www.dzpk.pl materiały plastyczne i piśmiennicze (papier, farby, pisaki) aparat cyfrowy i drukarka (niekoniecznie) PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Faza organizacyjna: Przywitanie uczniów i omówienie koncepcji zajęć. Przedstawienie opiekunów i osoby koordynującej. Uczniowie dzielą się na 4 grupy. Otrzymują fiszkę problemową i kartę pracy. Wykonują zadanie pierwsze. Mogą konsultować się z opiekunem swojej grupy i z koordynatorem. 2. Faza zasadnicza: Po konsultacji z koordynatorem uczniowie wraz z opiekunem wychodzą w teren i realizują zadanie 3. Następnie wracają do placówki, wypożyczają dodatkowe materiały, uzupełniają brakujące im informacje i opracowują wyniki swojej działalności w postaci nadającej się do prezentacji. O określonej godzinie zbierają się we wspólnej sali na prezentacjach. Każda prezentacja nagrodzona jest brawami. Prace plastyczne umieszczane są w widocznym miejscu. 35 3. Faza końcowa: Po podsumowaniu prezentacji przez koordynatora uczniowie w grupach dokonują wspólnej oceny pracy każdego członka grupy (w sytuacjach trudnych wspomaga ich opiekun grupy). Opiekunowie wraz z koordynatorem sumują wszystkie oceny zebrane w trakcie realizacji zadań i podczas prezentacji. Każda z grup otrzymuje informację o ocenach. Wyróżniające się grupy i osoby zostają nagro dzone upominkami. Na koniec koordynator dziękuje wszystkim za udział w zajęciach i proponuje, aby uczniowie podziękowali sobie za wspólną pracę poprzez uścisk dłoni. 4. Ewaluacja Każdy z etapów jest oddzielnie oceniany, ponieważ równie ważne i istotne jest zarówno zorganizowanie się do pracy, jak i poszukiwanie i zdobywanie wiadomości, ich weryfikacja i opracowanie, a także umiejętność cieka wego i oryginalnego sposobu prezentowania wyników. Oceniane jest również zachowanie się podczas słu chania prezentacji innych grup. Ta ostatnia ocena jest potrzebna wówczas, kiedy pracuję z bardzo liczną grupą (ok. 40 osobową). Istotne miejsce zajmuje też ocena wystawiona przez własną grupę. Aby otrzymać informację zwrotną proszę uczniów, by przed wyjściem z sali napisali na kolorowych karteczkach plusy i minusy dzisiejszych zajęć. Uwagi końcowe: Jeżeli istnieje taka możliwość, formą prezentacji może być także prezentacja multimedialna Zadanie 1. Godz. 9.30 – 10.00 Przeczytajcie uważnie wszystkie pięć zadań ustalcie w grupie i zapiszcie kto i za co odpowiada przy realizacji zadań (np. kto będzie szefem zespołu, kto pilnuje czasu, kto robi notatki, kto wypełnia tabelkę, kto prowadzi wybraną przez Was trasą, kto wypożycza i oddaje materiały, kto przygotowuje prezentację, kto przedstawia prezentację). Postarajcie się aby każdy miał jakieś zadanie, do niektórych zadań potrzeba więcej niż jedną osobę wypełnijcie punkty 1,2 karty pracy (co już wiecie, a czego chcielibyście się dowiedzieć o Przemkowie?) posługując się folderem wybierzcie 4 miejsca, które chcielibyście zobaczyć (punkt 3.) zastanówcie się gdzie zbierzecie potrzebne Wam informacje do realizacji zadania (punkty 4. i 5. – może to być np. Urząd Miasta i Gminy, Biblioteka Miejska, parafia, Dom Kultury, szkoła, napotkani mieszkańcy Zadanie 2. Godz. 10.00 – 10.30 skonsultujcie z koordynatorem trasę swojej wędrówki oraz przedstawcie wyniki realizacji Zadania 1. Zadanie 3. Godz. 10.30 – 12.00 wyjdźcie całą grupą wraz z opiekunem na wybraną trasę oglądajcie, pytajcie, zbierajcie informacje i materiały wypełnijcie do końca kartę pracy Zadanie 4. Godz. 12.00 – 13.00 posługując się zebranymi informacjami oraz dodatkowymi materiałami, które będziecie mogli wypożyczyć w pokoju nauczycielskim, przygotujcie prezentację wyników Waszej pracy wybierzcie najciekawszą Waszym zdaniem formę prezentacji (może to być np.: plakat, gazetka, audycja tele wizyjna, reportaż) WAŻNE – czas prezentacji nie powinien przekroczyć 10 minut Zdanie 5. Godz. 13.00 – 14.00 zbierzcie się w holu uważnie wysłuchajcie prezentacji innych grup 36 przedstawcie najlepiej jak potraficie Wasza prezentację dokonajcie wspólnie oceny Waszej pracy w grupie, przyznajcie sobie punkty oddajcie wypełnioną kartę pracy i zwróćcie wypożyczone materiały Przykładowe pytania do kart pracy: 1. Co już wiecie o Przemkowie? 2. Czego chcielibyście się dowiedzieć? 3. Które miejsca związane z historią miasta wybraliście do odwiedzenia? 4. Dowiedzcie się jak wygląda herb miasta? Czy związana jest z nim jakaś legenda? A może uda Wam się poznać inne opowieści, historie lub legendy o Przemkowie lub okolicy? 5. Zbierzcie jak najwięcej wiadomości o ochronie przyrody na tym terenie (o Przemkowskim Parku Krajobra zowym, rezerwatach i różnych osobliwościach przyrodniczych). 6. Napiszcie jakie wrażenie wywarło na Was miasto? Jak się tu czuliście? Jacy są ludzie? 7. Dowiedzcie się, jakie były początki miasta i skąd wzięła się jego nazwa? Odnajdźcie dwa najstarsze budynki w mieście? 8. Zbierzcie ciekawe informacje o mieście i gminie (położenie geograficzne, ilu ma mieszkańców, czym się trudnią i gdzie pracują, gdzie uczą się Wasi rówieśnicy, czy można tu przenocować i dobrze zjeść?, oraz różne ciekawostki)? 9. Kim byli i jak zasłużyli się dla Przemkowa członkowie rodu Schleswig- Holstain? Poszukajcie śladów ich bytności. 10. Zbierzcie kilka informacji o Wrzosowej Krainie i o Święcie Miodu. 11. Dowiedzcie się jakie wojska stacjonowały w Przemkowie i okolicy w latach 1945 – 1992 i co z tego wynikło? 12. Kim są Łemkowie? Skąd się tu wzięli? Literatura: E. Goźlińska „Nie lekcje lecz zajęcia edukacyjne” WSiP S.A. Warszawa 2004 M. Taraszkiewicz „Jak uczyć lepiej? Czyli refleksyjny praktyk w działaniu” Wyd. CODN Warszawa 2003 Trendy uczenia w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN - artykuł M. Taraszkiewicz w nr 4/8/2006 - artykuł M. K. Koterba o Celestynie Freinecie w nr 2/2005 6. Szkolny Konkurs „Cudze chwalicie, swego nie znacie” Scenariusz konkursu opracowali: Iwona Łopacińska – Skraba, Paweł Kuźniak, Dariusz Dźwigaj - Zespół Szkół w Przemkowie, ul. Leśna Góra 3, 59-170 Przemków, tel. 076 832 06 66 Grupa wiekowa wszystkie ORGANIZACJA ZAJĘĆ Cele: Rozbudzenie zainteresowania historią „małej ojczyzny” Doskonalenie umiejętności korzystania z różnych źródeł wiedzy historycznej Rozbudzenie szacunku wobec tradycji lokalnej Rozwijanie różnych form aktywności (m. in. multimedialnej) Rozpropagowanie wśród uczniów działalności stowarzyszenia „Nasze Miasto – Przemków” Propagowanie wykorzystania narzędzi technologii informacyjnej w działaniu Spodziewane efekty: Poznanie i charakterystyka własnego regionu Ukształtowanie postawy odpowiedzialności za swoją „małą ojczyznę” Aktywna działalność w stowarzyszeniu „Nasze Miasto – Przemków” poprzez wykorzystanie wiedzy i umiejętności laureata do promowania „małej ojczyzny” Czas realizacji: listopad - czerwiec 37 PRZEBIEG PRZEBIEG ZAJĘĆ Konkurs adresowany jest do uczniów gimnazjum w Zespole Szkół w Przemkowie (w wieku od 12 do 16 lat I, II, III klasa) Ogłoszenie konkursu nastąpi poprzez plakatową akcję promocyjną w Zespole Szkół w Przemkowie oraz na stronach internetowych szkoły, www.przemkow.pl , www.wrzosowakraina.pl oraz w miesięczniku “Wiadomości Przemkowskie” Konkurs składa się z 4 etapów: ETAP 1 Uczestnicy konkursu indywidualnie uzupełniają przygotowane przez Komisję Konkursową „Karty Pracy”, dotyczące historii Przemkowa i okolic. 20 uczniów, którzy najlepiej uzupełnią „Karty Pracy” przystąpi do etapu 2. “Karta Pracy” będzie sprawdzać głównie umiejętności pracy z mapą, tekstem źródłowym oraz źródłami ikonograficznymi. ETAP 2 przeprowadzenie testu „Przemków w przeszłości i współcześnie”, wyłaniającego pięciu finalistów. Test będzie się składał z zadań zamkniętych i otwartych dotyczących historii Przemkowa od średniowiecza do współczesności. Pytania będą dotyczyć również historii pobliskich miejscowości wchodzących w skład Gminy Przemków. ETAP 3 Runda 1 – Finaliści przygotowują i przeprowadzają wycieczkę „Przemków dawniej i dziś”. Wycieczkę uczniowie przeprowadzają w wylosowanej kolejności i w terminach wyznaczonych przez Komisję Konkursową. Czas na realizację wycieczki to 2 godziny zegarowe. Finaliści przeprowadzając wycieczkę muszą przedstawić wybranych 10 zabytków. Odbiorcami wycieczki będzie grupa 20 uczniów, którzy zakwalifikowali się do 2 etapu konkursu. Oceny wycieczki dokona Komisja Konkursowa. Runda 2 – Finaliści przygotowują prezentację multimedialną dotyczącą historii Przemkowa. ETAP 4 Uroczyste podsumowanie konkursu, wręczenie nagród rzeczowych oraz wyłonienie laureata, który otrzyma tytuł honorowego członka stowarzyszenia „Nasze Miasto – Przemków” oraz „Młodzieżowego Przewodnika”, którego wiedza i umiejętności będą wykorzystane do promowania Przemkowa i okolic. Partnerzy konkursu: Dyrekcja Zespołu Szkół w Przemkowie, Nauczyciele Zespołu Szkół w Przemkowie, Prezes Stowarzyszenia „Nasze Miasto – Przemków”, Burmistrz Gminy i Miasta Przemków, Dyrektor Przemkowskiego Ośrodka Kultury, Prezes Stowarzyszenia Wspierania Działań Społecznych “Inicjatywa”, Koło Przewodników PTTK po Ziemi Przemkowskiej, Przemkowski Park Krajobrazowy, Uczniowski Klub Miłośników Ziemi Przemkowskiej. 1. Uczniowie spotykają się przed budynkiem gimnazjum 2. Każda grupa dostaje ksero artykułu „Historyczny spacer po starym Chocianowie”. Oprowadzenie po mieście Chocianów w roku 1937 i ksero opracowania konserwatora zabytków dotyczące Chocianowa i zaznaczonych historycznych budynków. 3. Nauczyciel krótko przedstawia dzieje Dolnego Śląska ukazując jego wielokulturowość. 4. Zajęcia rozpoczynamy od ulicy Lipowej, gdzie uczniowie uzyskują wiadomości na temat powstania ulicy a następnie szukają historycznych budynków. 5. Kolejnym przystankiem jest dworzec kolejowy. Po przedstawieniu najważniejszych wiadomości idziemy ulicą Kolejową, gdzie uczniowie szukają zabytkowych budynków, umieszczonych w opracowaniu konserwatora. 6. Następnie zwiedzamy budynki fabryki RAG (dawniej Fabrykę Armatur Raascha). 7. Kolejnym przystankiem jest Rynek gdzie uczniowie poznają historię Kościoła. 8. W kościele oglądają zabytkową chrzcielnicę i płytę nagrobną. Odczytując wiadomości z tabliczki wmurowanej w wierze kościelną nauczyciel mówi o losach miasta podczas II wojny światowej. 9. Ulicą Ogrodową przechodzimy do Ratusza. Uczniowie zwiedzają go poznając jego historie. 10. Ulicą Kolonialną idziemy w kierunku pałacu. Poszczególne grupy odszukują kolejne budynki umieszczone w opracowaniu konserwatorskim. 11. „Spacer” kończymy przy pałacu. Uczniowie zwiedzają pałac a nauczyciel omawia jego historie oraz losy kolejnych rodów(właścicieli pałacu). 12. Na koniec zajęć poszczególne grupy rozwiązują krótki konkurs o Chocianowie. Materiały : Szkolny przewodnik po Chocianowie. Projekt uczniów gimnazjum Opracowanie wojewódzkiego konserwatora zabytków „Słowo Chocianowskie” – pismo III-IV 1997 r. „Przegląd Regionalny” – IV-V 1997 r. Związek Gmin Zagłębia Miedziowego –Informator Portal internetowy „Onet.pl” 8. Zabytkowy park miejski w Chocianowie źródłem wiedzy o regionie Scenariusz opracowała: Monika Czarnecka, Gimnazjum im. Odkrywców Polskiej Miedzi w Chocianowie 7. Historyczny spacer po starym Chocianowie. Scenariusz konkursu opracowała: Agnieszka Kozieja z Gimnazjum im. Odkrywców Polskiej Miedzi w Chocianowie ul. Szkolna 1, 59-140 Chocianów, tel. 076 818 50 19 Grupa wiekowa gimnazjum ORGANIZACJA ZAJĘĆ Cele ogólne: Rozwijanie wiedzy o kulturze i historii własnej miejscowości oraz jej związek z historią Polski Kształcenie tożsamości regionalnej w kontekście wartości narodowych Cele operacyjne (uczeń): dostrzeże związek historii miasta z dziejami regionu i kraju zaplanuje trasę wycieczki po najbliższej okolicy zaprezentuje zdobytą wiedzę Czas zajęć: 1,5 - 2 godz. Metody i formy zajęć: wycieczka po mieście praca w grupach Grupa wiekowa III klasa gimnazjum ORGANIZACJA ZAJĘĆ Czas trwania zajęć: 1,5 godz. Cele ogólne: Ugruntowanie wiedzy o przyrodzie i historii własnej miejscowości Kształtowanie proekologicznej motywacji uczniów Cele operacyjne (uczeń): określi kierunki z zastosowaniem różnych przyrządów oceni stopień zanieczyszczenia środowiska naturalnego wyjaśni od czego zależy natężenie zanieczyszczeń pyłowych i klasyfikować rodzaje zanieczyszczeń opisze rolę terenów zielonych w mieście oceni odległość w terenie z zastosowaniem różnych metod oceni wpływ człowieka na środowisko naturalne zaproponuje sposoby zmniejszania emisji zanieczyszczeń opisze historię zamku i regionu Formy pracy: praca grupowa Metody pracy: pokaz, indywidualna praca z tekstem, ćwiczenia grupowe, pogadanka, obserwacja 38 39 PRZEBIEG ZAJĘĆ stworzenie 2 - 3 – osobowych grup uczniowskich zaprowadzenie uczniów na pierwsze stanowisko, rozdanie pomocy dydaktycznych oraz objaśnienie przebiegu lekcji wykonywanie poleceń przez poszczególne grupy uczniowskie, zgodnie z kartami pracy zebranie kart pracy poszczególnych grup uczniowskich w celu oceny ich aktywności na lekcji Pomoce dydaktyczne: zielniki drzew liściastych parku miejskiego w Chocianowie, plany parku, kompasy, zegarki ze wskazówkami, karty pracy, nożyczki, taśmy klejące, taśmy miernicze, prace wykonane przez uczniów (list Melchiora Gotloba do architekta Marcina Franza oraz opis pomnika pt. ,,Milczą a jednak wołają”, poświęconego wyzwoleniu Chocianowa, autorstwa Zbigniewa Frąckiewicza) Wykaz zadań wykonywanych na poszczególnych stanowiskach. L.p. 1. 2. Stanowisko pracy I Przy wejściu do parku od strony ul. Kasztanowej Czynności do wykonania na danym stanowisku Korzystając z kompasu, zegarka i słońca, określ kierunek północny w terenie. Zorientuj otrzymany plan parku. Oczekiwane osiągnięcia ucznia. Uczeń potrafi: - określić kierunek północny z zastosowaniem różnych przyrządów - zorientować plan II Na terenie parku, 10 m. od wejścia, od strony szkoły Rozpoznaj na, podstawie zielnika, gatunek drzewa liściastego i wpisz jego nazwę. - rozpoznać buk pospolity (Fagus silvatica) 3. III Na terenie parku, obok głównego wejścia od ul. Parkowej (blisko ruchliwej drogi) Odetnij pasek przeźroczystej taśmy samoprzylepnej i przyklej go na poziomej listwie ogrodzenia parku. Następnie naklej pasek na kartę pracy poniżej. - ocenić stopień zanieczyszczenia środowiska naturalnego - wyjaśnić od czego zależy natężenie zanieczyszczeń pyłowych 4. IV Na terenie parku, obok głównego wejścia od ul. Parkowej Przez 10 min. Obserwuj ludzi wchodzących do parku. Zastanów się jakie funkcje pełni park i czy dużo osób go odwiedza. - opisać rolę terenów zielonych w mieście 5. V Na terenie parku Rozpoznaj na, podstawie zielnika, gatunek drzewa liściastego i wpisz jego nazwę. - rozpoznać platan klonolistny (Platanu x acerifolia Wild.) 6. VI Na terenie parku, obok rowu Rozpoznaj na, podstawie zielnika, gatunek drzewa liściastego i wpisz jego nazwę. - rozpoznać klon srebrzysty (Acer saccharinum) 7. VII Na terenie parku, nad stawem Rozpoznaj na, podstawie zielnika, gatunek drzewa liściastego i wpisz jego nazwę. Oceń odległość między stanowiskiem VII i VIII. - rozpoznać grab pospolity (Carpinus betulus) - oceniać odległość w terenie z zastosowaniem różnych metod 8. VIII Na terenie parku, przy głównej alei Rozpoznaj na, podstawie zielnika, gatunek drzewa liściastego i wpisz jego nazwę. - rozpoznać dąb szypułkowy (Quercus robur) 9. IX Na terenie parku Rozpoznaj na, podstawie zielnika, gatunek drzewa liściastego i wpisz jego nazwę. - rozpoznać dąb szypułkowy, odm. stożkowatą (Quercus robur L. ,,Fastigiata”) - - ocenić stopień zanieczyszczenia środowiska naturalnego - wyjaśnić od czego zależy natężenie zanieczyszczeń pyłowych - klasyfikować rodzaje zanieczyszczeń - ocenić wpływ człowieka na środowisko naturalne - zaproponować sposoby zmniejszania emisji zanieczyszczeń - opisać rolę terenów zielonych w mieście 10. X Na terenie parku, przy południowej granicy - - - Odetnij pasek przeźroczystej taśmy samoprzylepnej i przyklej go na poziomej listwie ogrodzenia parku. Następnie naklej pasek na kartę pracy poniżej. Porównaj wyniki pomiaru zanieczyszczeń na stanowisku III i X i wyciągnij wnioski. Jakie rodzaje zanieczyszczeń spotkałeś w parku? Czy można im zapobiec? W jaki sposób? 11. XI Na terenie parku, obok zamku Zapoznaj się z listem, który znalazłeś - opisać historię zamku 12. XII Na terenie parku, obok pomnika Przeczytaj uwaznie opis przy pomniku - opisać historię regionu 40 9. Poznajemy typy lasów, zwierzęta i roślinnośc ścieżki przyrodniczej “Uroczysko Czarne Stawy” Scenariusz opracowali: Adam Chlebowski, Sławomir Kościukiewicz, Nadleśnictwo Chocianów, ul. Kosciuszki 23, 59-140 Chocianów, tel. 076 818 35 00 Grupa wiekowa wszystkie Cele: 1. wyrobienie nawyku obcowania z przyrodą 2. poznanie warstwowej budowy lasów, typy lasów, poznanie różnorodności gatunkowej drzew i krzewów rosnących w lesie 3. poznanie różnych środowisk życia „roślinności torfowiskowej” i zwierząt „Uroczyska Czarne Stawy” 4. uwrażliwienie na piękno przyrody „Uroczyska Czarne Stawy” 5. kształtowanie więzi emocjonalnej z własnym regionem 6. postrzeganie zasad właściwego zachowania się w lesie 7. posługiwanie się mapą, przewodnikiem Metody: wykład, wycieczka, obserwacja, praca z mapą i przewodnikiem Formy pracy: grupowa, zbiorowa. Miejsce i czas realizacji zajęć: ścieżka przyrodnicza „Uroczysko Czarne Stawy” 2-3 godziny Środki dydaktyczne: mapy i przewodnik turystyczny po ścieżce „Uroczysko Czarny Staw” Przebieg zajęć: 1. Przypomnienie zasad bezpieczeństwa na wycieczce i omówienie zasad zachowania się w lesie 2. Krótki wykład na temat walorów ścieżki przyrodniczej „Uroczysko Czarne Stawy” 3. Pokazujemy na mapie trasę naszej wycieczki. 4. Wyjście w teren zwiedzanie ścieżki z przewodnikiem - przystanek I „Początek trasy – Nadleśnictwo Chocianów” - przystanek II „Typy lasów” - przystanek III „Świat zwierząt Uroczysko Czarne Stawy” - przystanek IV „Typy torfowisk” - przystanek V „Roślinność torfowiskowa” 5. Zakończenie: - podsumowanie - podziękowanie osobie prowadzącej zajęcia 10. Zawód lesnika wczoraj i dziś Scenariusz opracowali: Adam Chlebowski, Sławomir Kościukiewicz, Nadleśnictwo Chocianów, ul. Kosciuszki 23, 59-140 Chocianów, tel. 076 818 35 00 Grupa wiekowa wszystkie Czas realizacji: 45 minut Cel ogólny: 1. Kształtowanie prawidłowego wizerunku nowoczesnego leśnictwa. 2. Podkreślenie znaczenia pracy leśników dla lasu, przyrody oraz lokalnej społeczności. Cele operacyjne: zapamięta: - podstawowe informacje o specyfice zawodu leśnika - znaczenie Lasów Państwowych w kształtowaniu środowiska przyrodniczego - kilka podstawowych fachowych pojęć z zakresu leśnictwa - ulokowanie własnej miejscowości w podziale administracji LP – kontakt z odpowiednimi leśnikami rozumie: - znaczenie pracy leśnika dla lasu, przyrody oraz lokalnej społeczności. - złożoność procesów gospodarczych w lesie oraz ich uwarunkowania przyrodnicze 41 umie: - identyfikować leśników jako grupę zawodową - dostrzegać efekty pracy leśników Środki dydaktyczne: film edukacyjny „W lesie o każdej porze” – ORW LP Bedoń katalogi umundurowania i sprzętu leśnego pomoce dydaktyczne w postaci – map przeglądowych, podstawowego sprzętu w pracy leśniczego test sprawdzający przyswojoną wiedzę Metody pracy: pogadanka, prezentacja filmu edukacyjnego, dyskusja, test tematyczny. Tok lekcji: część I - przedstawienie prowadzących - przedstawienie leśników jako grupy zawodowej – pojęcie Służby Leśnej, Lasy Państwowe jako jednostka administracyjna - forma pogadanki połączonej z dyskusją i prezentacją leśnego umundurowania - pytania do uczniów: Kim są leśnicy? Po czym ich rozpoznać? Czy często spotykają leśników? Na czym w mniemaniu młodzieży polega praca leśnika? część II - przedstawienie podstawowych czynności gospodarczych wykonywanych w lasach. (pokaz filmu) - uzupełnienie informacji przedstawionych w filmie ze szczególnym zwróceniem uwagi na zmiany sposobu i metod gospodarowania w lasach - odniesienie przekazanych treści do prezentowanych pomocy dydaktycznych - omówienie korzyści dla środowiska przyrodniczego oraz lokalnej społeczności wynikających z pracy leśników - pytania do uczniów: które z zaprezentowanych technik wykonywania prac leśnych uważają za przestarzałe a które z nowoczesne? Czy uważają pracę leśniczego za trudna czy łatwą? część III - przedstawienie podstawowych informacji o podziale administracyjnym LP (Nadleśnictwo, Obręb, Leśnictwo) w odniesieniu do miejscowości w której prowadzone są zajęcia - omówienie zasad kontaktu oraz współdziałania z leśnikami - przedstawienie informacji o niezbędnym wykształceniu w kierunku leśnym część IV - test sprawdzający przyswojoną wiedzę - konkurs część V - podsumowanie – hasłowe omówienie podsumowujące informacje podane w toku lekcji, pożegnanie dzieci i zaproszenie ich do lasu. 7.4. Studia przypadków 1. Projekt ścieżki edukacyjnej “Edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w Zespole Szkół w Chocianowie Scenariusz opracowała: Grażyna Purgał, Dom Wczasów Dziecięcych, ul. Leśna Góra 1, 59 –170 Przemków, tel. 076 832 06 13, email: [email protected], tel. 512 435 796, email: [email protected] Projekt przeznaczony jest do realizacji przez uczniów Zespół Szkół w Chocianowie. Zajęcia integrują treści ścieżki ekologicznej, regionalnej, europejskiej, prozdrowotnej. Dotyczą ona miasta i gminy Chocianów ze szczególnym uwzględnieniem walorów Borów Dolnośląskich, a w tym Uroczyska Czarne Stawy. Mogą by przeprowadzone także w innym kompleksie leśnym. 42 Zajęcia składają się z: spotkanie wprowadzające zajęcia terenowe spotkania podsumowujące Cele ogólne projektu: zainteresowanie uczniów miejscem zamieszkania zapoznanie z problemami przyrodniczymi społecznymi środowiska, kontynuacja dziedzictwa kulturowego w miejscu zamieszkania zależy od każdego z nas zachęcenie do planowanego poszerzania i pogłębiania wiedzy o miejscowości i regionie w którym mieszka uczeń kultywowanie tradycji i zwyczajów regionalnych kolekcjonowanie rzeczy związanych z regionem identyfikowanie się z wartościami naturalnymi i kulturowymi regionu przygotowanie się do aktywnego uczestnictwa w życiu rodzinnej miejscowości nabywanie umiejętności świadomego promowania rejonu zamieszkania rozwijanie poczucia odpowiedzialności za własny region, budzenie miłości i przywiązywanie do stron rodzinnych. Cele szczegółowe (uczeń): planuje i organizuje pracę wyznacza kierunki w terenie za pomocą kompasu posługując się kluczami i atlasami rozpoznaje pospolite gatunki roślin i zwierząt leśnych planuje działania zmierzające do ochrony środowiska przyrodniczego potrafi publicznie zaprezentować prace swojej grupy dba o estetykę własnego otoczenia Metody i formy realizacji: ankieta środowiskowa ćwiczenia pogadanka warsztaty działania na rzecz środowiska Środki dydaktyczne: Klucze i atlasy roślin i zwierząt, kompasy, lornetki, mapy, lupy, szkicowniki. 2. Działania ekologiczne w Szkole Podstawowej w Chocianowie Studium opracowały Dorota Kyc, Wiesława Chuda, Szkoła Podstawowa w Chocianowie, ul. Wesoła 16, 59-140 Chocianów, tel. 076 818 51 71, www.spchocianow.neostrada.pl Cel : Poznawanie własnego regionu pod względem geograficznym, przyrodniczym, kulturowym, historycznym i społecznym. Realizacja i osiągnięte wyniki: I. Poznajemy tradycje na „ Zielonej Łące” W ramach zajęć pozalekcyjnych w Szkole Podstawowej w Chocianowie prowadzone są od lat zajęcia Koła tradycji i Folkloru „ Zielona Łąka” W zajęciach koła bierze udział 15 uczniów, spotkania odbywają się raz w tygodniu we czwartki lub częściej w zależności od zadania twórczego np. przed wyjazdami na konkursy. Koło współpracowało z kołem regionalnym. Praca w Kole tradycji i folkloru ,,Zielona łąka” oparta była na aktywności uczniów. Ma charakter zajęć twórczych. Stwarza warunki do aktywności uczniów, m.in. do zabawy, gdzie mają zastosowanie wszystkie formy działalności plastycznej, technicznej, ruchowej, manualnej i muzycznej. Dzieci działają i tworzą prace użytkowe min. albumy, robótki ręczne, garnki gliniane, pisanki, ozdoby choinkowe, świece woskowe, serwety koronkowe. Na zajęciach poznają tańce i pieśni regionalne. Prowadziły warsztaty rękodzielnicze na Święcie Jagody w Chocianowie oraz Święcie Wrzosu w Borówkach. Uczniowie uczestniczą 43 w konkursie Regionalny Konkurs Plastyczny - Walory Przyrodnicze i Kulturowe Ziemi Dolnośląskiej. Gościnnie uczestniczą w próbach zespołu Folklorystycznego ,,Echo” z Chocianowca, w szkole przygotowują się do Przeglądu Piosenki Ludowej. Warto dodać, że opiekun koła pani Agata Faluta jest członkiem zespołu pieśni i folkloru „ Echo”. Zajęcia koła tradycji i folkloru kształtują poczucie przynależności do środowiska szkolnego, lokalnego, regionalnego. Uczniowie rozwijają umiejętność korzystania z różnych źródeł informacji, aby poszerzyć wiedzę z osiągnięć kultury i folkloru Polski. II. „ Święto Latawca” Święto Latawca jest imprezą środowiskową, której podstawowym celem jest integrowanie uczniów, rodziców, samorządowców, mieszkańców, właścicieli lokalnych firm oraz wszystkich ludzi, którzy podejmują działania w pracy na rzecz szkoły. Impreza ma charakter dochodowy, uczniowie i nauczyciele przygotowują stoiska, na których wystawiane są własnoręcznie wykonane prace. Za zgromadzone środki organizowane są zajęcia terapeutyczne lub wyjazdy integracyjne w czasie wakacji. Święto Latawca organizowane jest od ośmiu lat. III. „ Piknik na Placu Zamkowym” W ramach zajęć edukacji historyczno-kulturowej organizowane są zajęcia o charakterze edukacyjnym i integracyjnym na terenie Zespołu Pałacowego w Chocianowie. We współpracy z LGD „ Wrzosowa Kraina”. Uczniowie uczestniczą w zajęciach prowadzonych przez przewodników na terenie zamku, poznają jego historię, jak również historię regionu. Na terenie gminy Chocianów mieszkają potomkowie repatriantów ze Wschodu, z byłej Jugosławii oraz innych zakątków świata, i ta wielokulturowość czyni ją atrakcyjniejszą. Poznawanie historii i wspólna zabawa na placu zamkowym, jest doskonałą formą spędzania czasu wolnego. IV. Konkursy ekologiczne Organizujemy i uczestniczymy w wielu konkursach o tematyce przyrodniczo-ekologicznej min. bierzemy udział w Ogólnopolskim Konkursie Ekologicznym Ekoplaneta, Gminnym Konkursie Przyrodniczym w Szklarach Dolnych ( I miejsce) , Ekologiczno - Technicznym Konkursie Zagłębia Miedziowego „ Tropiciele przybysza z planety WEEE”( I wyróżnienie), Tropiciele Olejów Odpadowych, czyli Olejowy Sherlock Holmes” ( II miejsce), w konkursie szkół Wrzosowej Krainy „ Wszystko o ptakach” Jesteśmy organizatorami Gminnego Konkursu ze Środowiska dla klas I-III. V. Analemma Od tego reku szkolnego realizujemy projekt edukacyjny „ Analemma”, który zdobył I nagrodę w Konkursie Dotacyjnym Szkoły dla Ekorozwoju na Dolnym Śląsku – Zadbajmy o Wspólną Przestrzeń w roku 2007 – edycja IV. Celem projektu jest aktywizacja środowiska uczniów, rodziców, lokalnych organizacji poprzez budowę modelowego ogrodu przyrodniczego z analemą. W ramach projektu nasza szkoła nawiązała współpracę z planetarium astronomicznym w Goerlitz ( Niemcy), w ramach której uczniowie uczestniczą w zajęciach z astronomii na terenie szkoły i w planetarium. Poza tym na terenie ogrodu prowadzone są zajęcia o charakterze edukacyjnym, integracyjnym i społecznym. VI. Obchody Dnia Ziemi i Sprzątanie Świata Co roku organizujemy imprezy, happeningi, przedstawienia związane z obchodami Dnia Ziemi. We wrześniu uczestniczymy w akcji Sprzątania Świata. Poprzez uczestnictwo uczniowie zdobywają świadomość potrzeby ochrony środowiska, które jest naszym najważniejszym dobrem. 3. Działania edukacyjne Domu Wczasów Dziecięcych w Przemkowie Studium opracowała: Grażyna Purgał, Dom Wczasów Dziecięcych, ul. Leśna Góra 1, 59 –170 Przemków, tel. 076 832 06 13, email: [email protected], tel. 512 435 796, email: [email protected] Dom Wczasów Dziecięcych w Przemkowie jest placówką oświatową zajmującą się organizowaniem śródrocznych turnusów dydaktyczno-wypoczynkowych dla dzieci i młodzieży. Dzieci przebywające w naszym ośrodku uczestniczą w różnorodnych zajęciach związanych z: aktywnym wypoczynkiem zdrowym stylem życia szeroko rozumianą profilaktyką życiem i współdziałaniem w grupie relacjami interpersonalnymi osobliwościami przyrodniczymi naszego terenu historią i kulturą naszego regionu. 44 W ramach edukacji regionalnej w placówce prowadzone są zajęcia warsztatowe, terenowe, wycieczki piesze i autokarowe. Dzieci mają okazję poznać historię Przemkowa w czasie wycieczek pieszych. Na szczególną uwagę zasługuje otwarta we wrześniu 2007 roku ścieżka historyczno-kulturowa po Przemkowie. Wszystkie przyjeżdżające do nas dzieci zapoznajemy z poszczególnymi stacjami ścieżki. Dzieci zwiedzają cerkiew, kościół katolicki, zostają zapoznane z historią rodu Schlezwig-Holstein, zamku przemkowskiego, zwiedzają zabytkowy park przypałacowy i oglądają zabytkowy park przypałacowy i zabudowania przyzamkowe. Z naszym regionem związany jest nieodłącznie Przemkowski Park Krajobrazowy, w którym zwiedzamy urokliwe różnorodne środowiska przyrodnicze. W czasie pobytu w Przemkowie nasi goście zwiedzają rezerwat ornitologiczny „Stawy Przemkowskie”, gdzie poznają: życie roślin i zwierząt wodnych w różnych porach roku ptactwo wodno-błotne w naturalnych warunkach; rozpoznają niektóre gatunki ptaków, obserwują ich życie z wykorzystaniem sprzętu optycznego miejsca chronione, utrwalają pojęcia związane z ochroną przyrody i zasadami zachowania w tych miejscach Dzieci mają tez okazję uczestniczyć w wycieczce autokarowej do wsi Wilkocin, gdzie zwiedzają wrzosowiska i wydmy śródlądowe, a także poznają budowle obronne-bunkry poradzieckie. Uczniowie: zostają zapoznani z pojęciami: obiekt chroniony, budowla obronna, bunkier, kondygnacja, szlak turystyczny uczą się rozróżniać zwierzęta na podstawie ich tropów, śladów działalności i odgłosów poznają głodową formę sosny i historię powstania wydmowisk na naszym terenie poznają rolę wrzosowisk w pozyskiwaniu miodu rozróżniają budkę lęgową nietoperzy od budki lęgowej ptaków poznają chronione i charakterystyczna dla naszego terenu gatunki roślin. Dowiedzą się,że nietoperze występujące na tym terenie nie są groźne, ale zagrożone Niekwestionowaną atrakcją przyrodniczą naszego terenu jest pomnik przyrody Dąb Chrobry, który zachwyca nas swoją sylwetką i witalnością. Dzieci w czasie wycieczki autokarowej do wsi Piotrowice obserwują cechy charakterystyczne tego drzewa, utrwalają pojęcia: pomnik przyrody i poznają gatunki dębów występujące na naszym terenie. Miejsce, gdzie odwiedzamy Dąb Chrobry jest również doskonałym miejscem wypoczynku i zabaw. Dlatego też w tym miejscu proponujemy dzieciom zabawy i gry w terenie leśnym. Przypominamy tez o zasadach zachowania w lesie i w kontakcie z chronionym okazem przyrody. Ciekawym miejscem wypraw jest również rezerwat leśny „Buczyna Szprotawska”, który zachwyca nas szczególnie wiosną i jesienią. Można tam jednak przebywać cały rok. Zapoznajemy tam dzieci z charakterystyczną dla tego miejsca fauna i florą (żywiec dziewięciolistny, popielica, dzięcioł czarny, zielony) i historią naszego terenu. Napotkamy tam zabytkowe kurhany i ciekawą pod względem architektonicznym, stuletnią wiatę- miejsce odpoczynku. Nasze tereny dają wspaniałą okazję do poznawania lasu, jego budowy, gatunków drzew liściastych i iglastych, a także do wypoczynku i rekreacji. Od lat atrakcją naszych wycieczek pieszych jest piaszczysta skarpa w niedalekim sąsiedztwie ośrodka, gdzie dzieci biorą udział w zabawach ruchowych (skoki, turlanie, wyścigi zaprzęgów) i zajęciach artystycznych - tworzenie piaskowych rzeźb. Nasze lasy, to bogactwo darów: grzybów, jagód, borówek, poziomek, jeżyn. Dzięki takiej obfitości możemy dzieci uczyć o gatunkach jadalnych i trujących, a także wskazywać znaczenie lasów dla życia ludzi. Pobyt w Przemkowie daje też możliwość poznania innego ekosystemu jakim jest łąka. I znów nieopodal ośrodka znajdujemy przepiękne łąki, które swoim bogactwem roślin zachwycają i cieszą oczy kolorami różnych pór roku. Dom Wczasów Dziecięcych w Przemkowie posiada również w swoich zasobach pracownię przyrodniczą wyposażoną w mikroskopy, lunety, lornetki, urządzenie do badania wody, sprzęt multimedialny i bogato wyposażoną w pozycje o tematyce przyrodniczo-ekologicznej podręczną biblioteczkę. Z wykorzystaniem tych pomocy prowadzimy zajęcia warsztatowe, które podsumowują i utrwalają lub pogłębiają wiedzę zdobytą w trakcie zajęć terenowych. W 2007 roku placówka przyjęła 2 500 dzieci i młodzieży z terenu całej Polski w tym około 300 dzieci z terenu Powiatu Polkowickiego. Dla tych dzieci realizujemy wspólnie ze Starostwem Powiatowym w Polkowicach turnusy ekologiczne, których koszty są w 70% finansowane z Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 45 Polecana literatura Atlas Śląska Dolnego i Opolskiego, Wrocław 1997; Kondracki J., Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne, Warszawa 1994. Berendt E., Współczesna twórczość ludowa, w: Dziedzictwo kulturowe Dolnego Śląska, Wrocław 1996. Bobrowicz G, Przemkowski Park Krajobrazowy, Wałbrzych 1999. Bok A., Związek Gmin „Zagłębia Miedziowego’’. Przewodnik przyrodniczo-turystyczny, Polkowice 2006. Boryna M. Sensacje Ziemi Szprotawskiej, Zielona Góra. Boryna M. Tajemnice Szprotawy i okolic”, Zielona Góra 2001. Chorowska M., Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne, Wrocław 2003. Ciesielski H., Wrabec H., Katalog zabytkowych ogrodów i parków województwa legnickiego, Legnica 1997. Dolny Śląsk, Monografia historyczna, Wrocław 2006. Dziedzictwo kulturowe Dolnego Śląska, praca zbiorowa, Wrocław 1996. Fras Z., Staniszewska W., Przemków. Szkice z kulturowe Dolnego Śląska, Wrocław 1996. Historia Śląska. Opracowanie zbiorowe, t. 1– 4, Wrocław 1960–1985, 1979. Horodecki S., Chocianów i okolice, Chojnów, 2004. Horodecki S., Gawędy o Ziemi Chojnowskiej, Chojnów 2003. Horodecki S., Przeszłości okruchy. Zabytki i przyroda regionu legnickiego, Chojnów 2000. Kaletyn T., Ziemia bolesławiecka w starożytności i we wczesnym Średniowieczu, Bolesławiec 1974. Kalinowski K., Architektura doby baroku na Śląsku, Warszawa 1977. Kapłon M., Głogów i księstwo głogowskie w okresie średniowiecza, Głogów 2003. Kiersnowski R., Wały Śląskie, „Przegląd Zachodni” 1951, nr 1-2. Konopka M., Każde miejsce opowiada swoją historię czyli rzecz o dziedzictwie wiejskim, Poznań 2001. Kostrzewski J., Pradzieje Śląska, Wrocław 1970 Kowalczyk E., Systemy obronne wałów podłużnych we wczesnym średniowieczu na ziemiach polskich, Wrocław-WarszawaKraków-Gdańsk-Łódź. Mandziuk J., Katalog ruchomych zabytków sztuki sakralnej w archidiecezji wrocławskiej, Wrocław 1982. Mendyk E., Dolnośląska Droga Świętego Jakuba. Przewodnik pielgrzyma. Fundacja Wioski Franciszkańskiej, Janice 2005. Olczak M., Abramowicz Z., Gromadka przewodnik historyczny, Warszawa 2003 Olczak M., Kampania 1813. Śląsk i Łużyce, Warszawa 2004. Pilch J., Zabytki architektury Dolnego Śląska, Wrocław 2005. Przemkowski Park Krajobrazowy, praca zbiorowa, Bytom 1997; Przemków, w. Studia nad początkami i rozplanowaniem miast nad Środkową Odrą i Dolna Wartą, t. 2 Dolny Śląsk i Dolne Łużyce, red. Z . Kaczmarczyk i A, Wędzki, Zielona Góra 1970. Ścieżka przyrodnicza ,,Stawy Przemkowskie”. Autorzy: A. Chlebowki, M. Cieślak, A. Szlachetka, Legnica 1995; Ścieżka przyrodnicza “Lasy okolic Przemkowa”. Autorzy: A. Chlebowki M. Cieślak, A. Szlachetka, Legnica 1995; Ścieżka przyrodnicza „Krajobrazy nadodrzańskie - Chełm”. Autorzy: A. Chlebowski, I. Krukowska-Szopa, A. Szlachetka, A. Zawadka, Legnica 1996; Ścieżka przyrodnicza „Uroczysko Czarne Stawy. Przewodnik turystyczny. Autorzy: A. Chlebowki, R. Gramsz, C. Narkiewicz, Z. Sobierajski, Legnica 2002. Urban W., Zarys dziejów diecezji wrocławskiej. Wrocław 1962. Walczak W., Nad Odrą. Szkice z dziejów przemian krajobrazu geograficznego ziem nadodrzańskich Dolnego Śląska, WrocławWarszawa-Kraków-Gdańsk 1974. Współczesne oblicze kultury ludowej na Dolnym Śląsku, pod red. B. Bazielicha, „Acta Universitatis Vratislaviensis”, nr 1385, Wrocław 1992. Publikację sfinansowano w ramach projektu „Walory przyrodnicze, kulturowe i produkty lokalne - sposobem na rozwój Partnerstwa Wrzosowa Kraina” realizowanego przez Lokalną Grupę Działania Fundację „Wrzosowa Kraina” ze środków Unii Europejskiej.
Podobne dokumenty
ucztę - Wrzosowa Kraina
Produkty spożywcze Rzemiosło Usługi
Ekomuzeum Imprezy plenerowe Zespoły muzyczne
Katalog produktów i usług z Wrzosowej Krainy
Mapa:
Krzysztof Szustka
Opracowanie:
Fundacja Ekologiczna „Zielona Akcja”
ul. Wrocławska 41, 59-220 Legnica
tel. 076 86 294 30
e-mail: [email protected] www.zielonaakcja.pl
przy współpracy
Stow...
