Elżbieta Rogalska,Człowiek i sygnały niewerbalne od tożsamości

Elżbieta Rogalska
Człowiek i sygnały niewerbalne od tożsamości po kłamstwo
Sygnały niewerbalne są kojarzone przede wszystkim z mimiką twarzy i gestami.
Często wspomina się aby nauczyciel podczas komunikacji z uczniem zachowywał postawę
ciała, zgodną z przekazem słownym1. Budowanie autentycznej wypowiedzi i autentycznego
wizerunku przez nauczyciela wymaga doskonalenia obu form porozumiewania się z uczniem.
Jednak mowa ciała to nie zawsze mimika i gesty. Tożsamość jest integralna z budowaniem
komunikacji czy mową ciała. Istnieje szereg analiz dotyczących mowy ciała w różnych
kulturach. Współczesny sygnał niewerbalny ukazujący dzwoniący telefon poprzez ułożenie
palca wskazującego przy ustach i kciuka przy buzi – mówi, odbierz albo rozmawiam przez
telefon, dawniej nie było znane, a niektóre ludy tubylcze na ziemi nie mają pojęcia co
oznacza.
Tożsamość człowieka jest nierozerwalnie związana z komunikatem jaki wysyła do
innych ludzi. To kim jesteśmy, skąd pochodzimy, jaką mamy historię, jakie mamy
doświadczenia, co robimy, czego chcemy – powoduje, że nawet nieświadomie, wysyłamy
impuls mowy ciała, przekazujący określoną treść. Człowiek to istota społeczna ale również
istota rozumna. Rozum człowieka to umiejętność przewidywania, pamiętania, tworzenia,
myślenia, interpretacji, refleksji. O tożsamości w odniesieniu do rozumu wypowiadał się John
Locke, jak następuje:
„świadomość swego »ja« zawsze towarzyszy myśleniu i skoro ona właśnie czyni
każdego tym, co on nazywa sobą, przez co się odróżnia od wszystkich innych istot
myślących, więc na tym jedynie polega tożsamość osoby, to znaczy: tożsamość istoty
rozumnej. I jak daleko ta świadomość sięga wstecz do przeszłych działań lub myśli, tak
daleko również rozciąga się tożsamość danej osoby; teraz jest ona tym samym »ja«, jakim
była wówczas; »ja« zaś, które obecnie zwraca swą refleksję na działanie przeszłe, jest tym
samym, które niegdyś je wykonało”2
John Locke nierozerwalnie wiąże tożsamość człowieka z umiejętnością używania rozumu,
jako wyróżnika człowieka od pozostałych gatunków żyjących na ziemi. To właśnie dzięki
rozumowi tożsamość człowieka jest związana ze świadomością swojego „ja”, samego siebie.
1
2
P. Pilarska, Ty mówisz, ja słucham, w: „Psychologia w szkole” 3/2012, s. 10.
J. Locke, Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, tłum. B.J. Gawęcki, Warszawa 1955, s. 472.
Twierdzenie to podpowiada, że człowiek świadomie kształtuje swoją tożsamość, a wobec
tego nie jest w stanie wykroczyć poza to czego doświadczył. Doświadczenie to nie jest
związane tylko z praktyką i działaniem, z odbiorem sensorycznym, ale jest związane również
z umiejętnością wydobywania z treści czytanej doświadczeń dla siebie, bez ponoszenia
konsekwencji w świecie realnym. To umiejętność rozumnego przeniesienia tego co czyta do
swojego życia, jako rzeczy, która wymaga naśladowania bądź odrzucenia.
Człowiek i jego sygnały niewerbalne nie kończą się na mimice, gestach, komunikacji
mowy ciała, czy tożsamości i świadomości „ja”, jest to również wygląd codzienny, wizerunek
jaki na co dzień dostarcza światu. To szaty człowieka w postaci jego ciała. Aleksander
Nalaskowski ujął problem w ten sposób: „W powszechnym odbiorze inteligentny, młody
człowiek o bystrym wzroku i ukształtowanej właściwą mimiką twarzy wygrywa z osiłkiem ze
wzrokiem tęskniącym za mózgiem.”3 Autor dosadnie przedstawia fakt, że sygnały
niewerbalne to również wygląd ciała. Chociaż czyta się w wiadomościach psychologów
wnioski, że wygląd człowieka schludnego jest wyglądem osoby budzącej zaufanie, to istnieją
pewne stereotypy, którymi ludzie kierują się w odbiorze drugiego człowieka. W ten sposób
osoba nadmiernie umięśniona – na pewno nie czyta książek, a osoba w okularach – czyta
książek mnóstwo i nie wie co to sport. Prawda leży gdzieś po środku, jednak znając
stereotypy można łatwo wykreować odpowiedni do roli wizerunek.
Jak sprawa komunikacji niewerbalne objawia się u dzieci. Oczywiście z pominięciem
mowy ciała, mimiki twarzy, gestów, świadomości „ja” – tożsamości, czy wizerunku ciała.
Sygnały niewerbalne mogą objawić się podczas kłamstwa, jak pisze Halina Malewska i
Heliodor Muszyński:
„jeżeli głównym pragnieniem dziecka jest uniknięcie czegoś przykrego, jeżeli boi się ono
bicia, gniewu, krzyku, wymyślania, wstydu, pozbawiania podstawowych przyjemności
itd., to może się ono zacząć posługiwać kłamstwem tym częściej i tym usilniej, im
częściej i im silniejsze lęki występują w jego życiu.”4
Wspomniani autorzy odkrywają przed nauczycielem świat kłamstwa dzieci. Świadomość, że
kłamstwo dziecka wynika z określonych przyczyn, którymi najczęściej jest lęk przed czymś,
pozwala spojrzeć na kłamstwo z innej strony. Kłamstwo ma to do siebie, że zawsze jest
przyczyną czegoś co nastąpiło, nie dzieje się samorzutnie. Kłamstwo kształtuje osobowości,
3
4
A. Nalaskowski, Widnokręgi edukacji, Kraków 2002, s. 79.
H. E. Malewska, H. Muszyński, Kłamstwo dzieci, Warszawa 1962, s. 195.
charakter i tożsamość dziecka.
Przyczyną kłamstwa dziecka może być wszystko, co
powoduje u niego lęk przed czymś. Lęk przed nieprzewidywalnością, chaosem, przed
kolejnym niechcianym aktem zła wobec dziecka. Jest to pozornie werbalne sformułowanie
wyrażające nieprawdę. Natomiast, kłamstwo, niewerbalnie daje sygnał, że dziecko się czegoś
obawia, trzeba więc dociec czego i próbować zminimalizować skutki, w postaci kłamania.
Jest to sygnał niewerbalny w postaci postawy jaką dziecko sobą prezentuje. Przekazuje w ten
sposób nie to, że kłamie i jest złe, ale to, że coś się złego dzieje w jego życiu, ma problem i
nie potrafi sobie z nim poradzić.
Opis artykułu: Artykuł przedstawia dotąd nie poruszane kwestie sygnałów niewerbalnych.
Dzieli sygnały niewerbalne na: mimikę twarzy i gesty, komunikację niewerbalną w postaci
mowy ciała, sygnały niewerbalne płynące z wizerunku, sygnały niewerbalne prezentowane
przez tożsamość i świadomość „ja” oraz kłamstwo jako nośnik niewerbalnych sygnałów.
Kategoria: Artykuł
Dziedzina: Pedagogika
Bibliografia:
Locke, J. Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, tłum. B.J. Gawęcki, Warszawa 1955.
Malewska, E. , Muszyński, H. Kłamstwo dzieci, Warszawa 1962.
Nalaskowski, A. Widnokręgi edukacji, Kraków 2002.
Pilarska, P. Ty mówisz, ja słucham, w: „Psychologia w szkole” 3/2012.