docPrzykłady europejskich praktyk planowania przestrzennego
download 
Reklamacja Transkrypt
Przykłady europejskich praktyk planowania przestrzennego
INSTYTUT ROZWOJU MIAST Katarzyna Gorczyca, Marta Kulikowska PRZYKŁADY EUROPEJSKICH PRAKTYK PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ANEKS DOŚWIADCZENIA ZAGRANICZNE W WYBRANYCH KRAJACH EUROPEJSKICH W: ZINTEGROWANE PLANOWANIE ROZWOJU MIAST Pod redakcją Grażyny Korzeniak Publikacja jest wynikiem pracy badawczej sfinansowanej ze środków na naukę w latach 2009-2011 jako projekt badawczy rozwojowy. Tytuł projektu: „Model zintegrowanego planowania rozwoju miast wdrażanie europejskiej polityki rozwoju miast do polskiego systemu planowania”. Projekt Nr N R11 0009 06 realizowany na podstawie decyzji Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego Nr 0513/R/H03/2009/06 Kraków 2011 1 1. ELEMENTY PLANOWANIA ZINTEGROWANEGO W DOKUMENTACH PLANISTYCZNYCH NIEMIECKICH .................................................................................................................................................... 3 1.1. PLANOWANIE PRZESTRZENNE W BERLINIE ................................................................................................... 4 1.2. PLANOWANIE PRZESTRZENNE W KOLONII .................................................................................................. 29 2. ELEMENTY PLANOWANIA ZINTEGROWANEGO - DOŚWIADCZENIA WĘGIERSKIE ............ 39 2.1. 2.2. 3. PLANOWANIE STRATEGICZNE NA WĘGRZECH ..................................................................................... 39 WYBRANE KONCEPCJE PLANOWANIA STRATEGICZNEGO W BUDAPESZCIE .......................................... 40 ELEMENTY PLANOWANIA ZINTEGROWANEGO DOŚWIADCZENIA SKANDYNAWSKIE43 3.1. 3.2. WYBRANE KONCEPCJE PLANOWANIA W OSLO .................................................................................... 43 WYBRANE KONCEPCJE PLANOWANIA W SZTOKHOLMIE ...................................................................... 45 4. ELEMENTY PLANOWANIA ZINTEGROWANEGO DOŚWIADCZENIA BRYTYJSKIE NA PRZYKŁADZIE STRATEGICZNEGO PLANU LONDYNU ....................................................................... 47 4.1. PLAN STRATEGICZNY LONDYNU –WPROWADZENIE ............................................................................ 47 4.2. WDRAŻANIE PLANU STRATEGICZNEGO ............................................................................................... 47 4.3. POLITYKI TEMATYCZNE ...................................................................................................................... 48 4.4. POLITYKI HORYZONTALNE.................................................................................................................. 52 SPIS RYCIN..................................................................................................................................................... 55 2 Marta Kulikowska 1. Elementy planowania zintegrowanego w dokumentach planistycznych niemieckich 3 1.1. Planowanie przestrzenne w Berlinie Założenia strategiczne planowania przestrzennego w Berlinie Berlin pod względem administracyjnym pełni jednocześnie funkcje miasta i landu. Posiadająca 3,4 miliona mieszkańców i zajmująca powierzchnię ok. 892 km2 stolica Niemiec stanowi największe i najbardziej zaludnione miasto niemieckie. Ponad 40% powierzchni miasta zajmują tereny otwarte (tereny zielone, lasy, wody powierzchniowe oraz tereny rolnicze). Ze względu na swoje położenie planowanie przestrzenne dla Berlina jest ściśle powiązane z landem stołecznym – „otaczającym” – Brandenburgią. Flächennutzungsplan FNP1 stanowi zgodnie z kodeksem prawa budowlanego ogólnomiejski instrument przygotowawczy dla planowania zabudowy. Tworzy on ramy dla bardziej szczegółowych opracowań, do których należą np.: Strategieräume – obszary strategiczne i obejmujące swoim zasięgiem wybrane fragmenty miasta, Planwerki2. Na jego podstawie wykonuje się także miejscowe Bebaungspläne – B-Pläne3. Flächennutzungsplan (FNP) i Bebauungsplan (B-Plan) są podstawowymi, formalnymi instrumentami planowania przestrzennego, odpowiadającymi w przybliżeniu polskiemu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz planom zagospodarowania miejscowego. Pozostałe opracowania zostały przyjęte przez radę miejską na mocy ustawy wprowadzającej i stanowią nieformalne, uzupełniające instrumenty planowania przestrzennego, uchwalone jako dokumenty określające cel i kierunki polityki przestrzennej miasta. Wszystkie plany i projekty opracowane dla Berlina dostępne są w wirtualnej przeglądarce planów pod adresem: http://www.stadtentwicklung.berlin.de/geoinformation/fis-broker/index_en.shtml. 1 Flächennutzungsplan – w dosłownym tłumaczeniu plan zagospodarowania przestrzennego. Stanowi odpowiednik polskiego Studium uwarunkowań i kierunków. 2 Planwerk w dosłownym tłumaczeniu oznacza dzieło planistyczne. 3 Bebaungsplan – w dosłownym tłumaczeniu plan zabudowy, stanowi on polski odpowiednik miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. 4 Ryc. 1. Schemat ilustrujący system planowania przestrzennego w Berlinie Źródło: FNP Bericht '94 s.53 Wspólne planowanie landów Berlin-Brandenburgia Berlin prowadzi wspólne planowanie przestrzenne wraz z landem Brandenburgia od 1990 roku. Obecnie na terenie obu landów obowiązują wspólne dokumenty planistyczne: "Leitbild für die Hauptstadtregion Berlin-Brandenburg" (2006) [Strategia dla regionu stołecznego Berlin-Brandenburgia]; das Landesentwicklungsprogramm (LEPro 2007) [Program rozwoju regionu]; Landesentwicklungsplan Berlin-Brandenburg (LEP B-B 2009) [Plan rozwoju regionu Berlin-Brandenburgia]. 5 W ramach programu LEP B-B zaprezentowana została strategia „Stärke stärken” – [Wzmocnić mocne] dla całego obszaru. Ryc. 2. Schemat struktury przestrzennej Planowanie regionalne Planowanie regionalne uzupełnia i konkretyzuje ramowe ustalenia planowania przestrzennego landów Berlin - Brandenburgia. W Brandenburgii jest to 5 obszarów graniczących z Berlinem, w przypadku Berlina funkcję planu regionalnego spełnia FNP. Zobrazowane w FNP tereny kolejowe, porty, drogi główne i autostrady, centra miejskie uznawane są jako nadrzędne ustalenia planistyczne stosowane do wszystkich projektów opracowywanych w mniejszych skalach. 6 Ryc. 3. Regiony Brandenburgii graniczące z Berlinem Stadtentwicklungspläne (StEP) Plany rozwoju miasta (Stadtentwicklungspläne - StEP) konkretyzują założenia FNP. Opracowywane są dla całego obszaru metropolitarnego. Wyznaczają one kierunki i cele istotne z punktu widzenia różnych dziedzin planowania, takich jak: zapewnienie miejsc pracy, mieszkalnictwo, infrastruktura socjalna, infrastruktura komunalna i miejska oraz infrastruktura transportowa. StEP’y wskazują dla poszczególnych problemów środki planistyczne i możliwości rozwiązania. Specyficzną funkcję pełni Landschaftsprogramm – LaPro [program krajobrazowy]. Jest on bowiem jednym z nadrzędnych instrumentów planistycznych dla całego regionu. Opracowane do tej pory projekty StEP zawierają głównie zapisy dotyczące systemu centrów miejskich, obszarów zabudowy mieszkaniowej, terenów produkcyjnych i usługowych oraz infrastruktury transportowej. Obecnie opracowywane są programy poszerzone o tematykę związaną z klimatem i jego ochroną. Strategieräume [obszary strategiczne] Strategieräume stanowią fragment projektu Stadtentwicklungskonzept 2020 (StEK) [koncepcja rozwoju miasta 2020]. Formułują one główne kierunki rozwoju wyróżniających się fragmentów miasta. Istotnymi obszarami strategicznymi są zwłaszcza: śródmieście, północne i południowe obrzeże centrum, tereny lotnisk Tempelhof i Tegel (w perspektywie nowego zagospodarowania) oraz korytarz rozpoczynający się w centrum i ciągnący się aż do nowego lotniska Berlin-Brandenburgia International. 7 Ryc. 4. Obszary strategiczne Planwerke Planwerke uzupełniają formalny instrument planowania, jakim jest FNP. O ile FNP ustala swoim zasięgiem i skalą użytkowanie danego obszaru, Planwerke doprecyzowują ustalenia FNP prezentując przykładowe rozwiązania urbanistyczne. Porządkują one ogólne założenia i cele zapisane w FNP oraz przyporządkowują je poszczególnym obszarom miejskim. Dzięki swojej formule Planwerke dają istotne wskazówki dla zintegrowanego planowania. Ryc. 5. Zakres opracowania Planwerke 8 FNP – Flächennutzungsplan Informacje ogólne FNP to instrument planowania przestrzennego (prawo krajowe) regulujący rodzaj, podział i gęstość zabudowy. Głównym celem FNP jest zintegrowanie różnorodnych, niezależnych planów obowiązujących na terenie miasta oraz podejmowanych w związku z tym decyzji planistycznych. Określa on także warunki ramowe dla poszczególnych planów sektorowych (np. komunikacja, mieszkalnictwo itp.). Dotyczy to zwłaszcza projektów o znaczeniu ponadmiejscowym, ponadregionalnym oraz programów rozwoju (region BerlinBrandenburgia), zaś na płaszczyźnie miejskiej miejskich planów rozwoju, ale także częściowo Planwerke oraz innych projektów o znaczeniu ponadmiejscowym. Nie ma wyznaczonej granicy czasowej związanej z realizacją zapisanych w FNP ustaleń. Do FNP wprowadzane są zmiany w postaci kart zmian. Co kilka lat (3-5 lat) rysunek i opis planu jest aktualizowany i publikowany. FNP składa się z: a) rysunku planu w skali 1 : 25 000 (pomniejszenie w skali 1 : 50 000 o tej samej treści), b) tekstu stanowiącego wyjaśnienie rysunku (z rysunkami i mapami objaśniającymi), c) kart zmian zawierających wszystkie uchwalone zmiany. Ze względu na to, że FNP jest równoważny planom regionalnym obszarów sąsiadujących, cześć jego zapisów traktowana jest jako zapisy o znaczeniu regionalnym. Ma to istotne znaczenie przy uwzględnianiu praw własności gruntów (specjalne ustawy wywłaszczeniowe). FNP posiada takie zapisy jak: oznaczenia centrów miejskich (głównych i dzielnicowych) – na planie zaznaczone jako obszary koncentracji usług. Oznaczenie takie ma służyć policentrycznemu rozwojowi tkanki miejskiej oraz zapewnienia rozwoju funkcji kulturalnych, usługowych, handlowych i rekreacyjnych, autostrady i drogi główne (zgodnie z oznaczeniem FNP), tereny kolejowe (zgodnie z oznaczeniem FNP), porty (oznaczone jako tereny specjalne z sygnatura wskazującą funkcję portową). W planie znajdują się także zapisy dotyczące ochrony emisyjnej, nakazujące stosowania odpowiednich urządzeń ochronnych. Zapisy te występują wówczas gdy tereny przemysłowe, infrastruktury komunalnej lub ulice o dużym natężeniu ruchu sąsiadują z terenami objętymi ochroną emisyjną. Do terenów objętych ochroną emisyjną zalicza się: tereny mieszkaniowe, część terenów przeznaczonych pod usługi publiczne, tereny otwarte z wyłączeniem pasów zieleni izolacyjnej. W FNP podkreślona jest również konieczność zapewnienia dostępu do terenów rekreacyjnych, a zwłaszcza zbiorników wodnych. Zakłada się również się „podwójne użytkowanie” terenów w ramach tak zwanej oszczędności przestrzennej. Przykładowo szkolne obiekty sportowe uznawane są zarazem jako publiczne. W tekście FNP znajduje się również osobny rozdział zawierający wskazania do kształtowania planów zabudowy. Określa się w nich m.in. dopuszczalne typy zabudowy, które można projektować na obszarach, którym zostało przypisane przeznaczenie w FNP. Np. na terenach oznaczonych jako specjalne o funkcji stołecznej mogą zostać zaprojektowane tereny mieszkaniowe lub mieszane. Podane wartości współczynnika GFZ stanowią wartości maksymalne i powinny zostać doprecyzowane dla wszystkich terenów mieszkaniowych o powierzchni powyżej 3ha. FNP i Landschaftsprogramm (LaPro) [program ochrony krajobrazowej] uzupełniają się wzajemnie i odnoszą się w swoich zapisach do siebie. Dokładniej problematyka ta została opisana w rozdziale dotyczącym LaPro. Tekst planu Tekst planu stanowi wyjaśnienie i uzupełnienie rysunku planu. Zawiera on opis poszczególnych zagadnień związanych z FNP: 9 1) 2) 3) 4) 5) 6) mieszkalnictwo, miejsca pracy, tereny otwarte, centra i koncentracje usług, infrastruktura miejska i komunalna, transport szynowy i drogowy. Dla każdej z siedmiu dziedzin opracowane zostały dodatkowe rysunki uzupełniające plan główny. Każdy z rozdziałów zawiera część z analizą stanu istniejącego, następnie część opisującą zadania i potrzeby przestrzenne oraz część wyznaczającą kierunki rozwoju i koncepcje. W przypadku usług publicznych, infrastruktury miejskiej i komunalnej dokonano dodatkowego podziału na poszczególne dziedziny. Tekst planu, podobnie jak rysunek, raz na kilka lat podlega aktualizacji. Rysunek planu – opis na podstawie legendy do rysunku planu Rysunek planu wykonany jest w skali 1 : 25 000. Zawiera on wiele generalizacji (charakterystyczne dla FNP Berlina) i nie jest wykonany z dokładnością do granicy każdej działki - zaznaczone są obszary o powierzchni powyżej 3ha. W planie oznaczone zostały wyłącznie istotne przestrzenie publiczne, drogi i obszary infrastruktury komunalnej. Wyróżniono 4 typy zabudowy mieszkaniowej, 2 typy zabudowy mieszanej oraz 4 typy zabudowy przemysłowej i specjalnej zaznaczone na mapie za pomocą kolorów. Przeznaczenie przestrzeni publicznych, usług i terenów zielonych o specjalnym przeznaczeniu zaznaczone zostało symbolami. Szerokość połączeń przestrzeni zielonych oraz zabudowa wzdłuż ulic (np. ciągi usługowe wzdłuż ulic handlowych) przyjęta jest symbolicznie i powinna zostać określona w planach zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem specyfiki konkretnych miejsc. Założona dokładność planu pozostawia możliwości bardziej precyzyjnego kształtowania zabudowy i użytkowania w konkretnych planach zabudowy oraz innych dokumentach planistycznych. Dotyczy to zwłaszcza dostosowania do podziałów własnościowych, projektowania obszarów o małych powierzchniach (poniżej 3ha), określenia miejsc istotnych z punktu widzenia miasta/dzielnicy/osiedla oraz doprecyzowania ustaleń planu w stosunku do projektowanej zabudowy. Zabudowa mieszkaniowa Wyróżniono 4 typy zabudowy mieszkaniowej (W1-W4). Wydzielono je ze względu na gęstość oraz strukturę zabudowy, przy czym dwa typy zabudowy rozszerzono o zagadnienia związane o tzw. „typ krajobrazowy”. Tereny te powinny być przeznaczone głównie pod zabudowę mieszkaniową i uzupełniane ewentualnie o niezbędną infrastrukturę socjalną i tereny zielone (poniżej 3ha). Opis poszczególnych typów terenów zabudowy mieszkaniowej zawiera: krótki opis struktury zabudowy, opis zabudowy istniejącej danego typu oraz zabudowy nowej danego typu z podaniem charakterystyki oraz wysokości mierzonej liczbą pięter, zdjęcie (lub więcej) ilustrujące dany typ zabudowy , maksymalny współczynnik GFZ (Geschossflächenzahl) – stosunek sumy powierzchni pięter wszystkich budynków do powierzchni terenu, maksymalny współczynnik GRZ (Grundflächenzahl) – współczynnik powierzchni zabudowy, maksymalny współczynnik WE/ha – liczba jednostek mieszkaniowych na hektar, maksymalny współczynnik gęstości zaludnienia. Usługi publiczne Są to tereny o przeznaczeniu pod obiekty użyteczności publicznej zajmującej powierzchnię powyżej 3 ha lub tereny posiadające znaczenie ponadlokalne. Należą do nich 10 uczelnie wyższe i instytuty naukowe, szkoły, szpitale, obiekty sportowe, obiekty kulturalne, urzędy, poczta, policja i służby porządkowe. Funkcja poszczególnych obszarów oznaczona jest symbolem. Dodatkowo wprowadzone zostało oznaczenie terenów usług publicznych o dużej powierzchni zielonej (powyżej 60%), a także tereny urządzeń infrastruktury komunalnej oraz część obiektów infrastruktury. Wprowadzono podział na tereny o charakterze przemysłowym z dodatkowym oznaczeniem: woda, odpady lub energia, tereny o charakterze mieszanym (z dodatkowym oznaczeniem dworców), tereny z dużym udziałem zieleni oraz tereny z ochroną krajobrazu. Tereny specjalne Są to terenów o funkcji zdecydowanie odmiennej od pozostałych typów zabudowy, oznaczone odpowiednim opisane, są to np.: tereny targów, wielkopowierzchniowych obiektów handlowych itp. Dodatkowo wprowadzono szczególne oznaczenie terenów: specjalnych o funkcji stołecznej (główne budynki państwowe), o charakterze przemysłowym (duże ośrodki badawcze), tereny specjalne o dużym współczynniku zieleni – powyżej 60% (np. tereny olimpijskie). Transport i ciągi komunikacyjne FNP wskazuje tylko przebieg głównych ciągów komunikacyjnych: autostrad, dróg przelotowych przez miasto oraz głównych miejskich ciągów komunikacyjnych. Uzupełniająca siatka ulic została opracowana w StEP (miejskim planie rozwoju) dotyczącym transportu. W FNP wprowadzono także oznaczenie możliwych przyszłych połączeń komunikacyjnych w ramach terenów wolnych przeznaczonych pod ciągi komunikacyjne. Oznaczone zostały tereny kolejowe i przebieg linii kolejki podmiejskiej. Nie oznaczono przystanków oraz stacji przesiadkowych komunikacji miejskiej. Sieć linii tramwajowych została nakreślona i zilustrowana w tekście. Tereny otwarte i zielone Wszystkie tereny zielone oznaczone zostały tym samym kolorem, zaś ich funkcja doprecyzowana została poprzez oznaczenie symbolem: park, cmentarz, ogródki działkowe, pola uprawne i łąki, tereny sportowe, tereny sportów wodnych, pola campingowe. Połączenia terenów zielonych zaznaczono poprzez szerokość pasa. Granice dla poszczególnych obszarów funkcjonalnych powinny zostać doprecyzowane w ramach planów. Ograniczenia użytkowania związane z ochroną środowiska oznaczone na rysunku planu: strefa priorytetowa związana z zanieczyszczenie powietrza (ze względu na ruch, przemysł i ogrzewanie w domach), strefa podwyższonego hałasu (ze względu na ruch lotniczy), zanieczyszczenie gleb, strefa prawna ochrony przyrody i krajobrazu oraz ochrona kulturowa, strefa ochrony wód. Planwerke Informacje ogólne Planwerke prezentują wizję średnio- i długoterminowych perspektyw rozwoju dla istotnych strategicznie części miasta. Ich głównym celem jest zebranie propozycji dotyczących priorytetów, możliwych koncepcji rozwoju oraz proponowanych rozwiązań planistycznych na danym obszarze. Istotnym zadaniem Planwerke jest zebranie opinii na temat celów strategicznych badanego obszaru od możliwie szerokiej grupy osób zainteresowanych danym problemem daje to możliwość partycypacji społecznej w dyskusji na temat przyszłości opracowywanych obszarów. 11 Planwerki opracowane zostały dla obszarów, które ze względu na swoje położenie oraz dynamikę rozwoju stały się strategiczne z punktu widzenia rozwoju miasta. W Berlinie zostały wyznaczone cztery strefy objęte Planwerkami: Innenstadt – Śródmieście (1999), Südostraum – część południowo-wschodnia (2009), Nordostraum – część północno-wschodnia (2006), Westraum – część zachodnia (2004r). Każdy z czterech planwerków opracowany został w podobny sposób, mimo że każdy z obszarów posiada własną specyfikę. Ewentualne aktualizacje i ponowne opracowywanie przewidziane jest w momencie, gdy nastąpią duże zmiany w celach rozwojowych dla danego obszaru, zaś strategia rozwoju zostanie sprawdzona i uzyska pozytywną opinię. Obecnie nadal ważne pozostają założenia Planwerke dla śródmieścia, zaś Planwerke dla obszaru południowo-wschodniego oraz obszaru zachodniego zostały w minionych latach aktualizowane. Prezentacja procesu projektowego oraz sposobu opracowania na podstawie Planwerk Innenstadt – Planwerk Śródmieście Proces projektowy Idea stworzenia Planwerke wynikała z niemożności kompleksowego rozwiązania problemów śródmieścia przy pomocy formalnych instrumentów polityki przestrzennej, zaś formuła zwykłego konkursu wydawała się być niewystarczająca dla tak dużego obszaru. Podjęty proces projektowy opierał się na ciągłej komunikacji pomiędzy poszczególnymi podmiotami biorącymi udział w procesie projektowym oraz równoczesnej dyskusji publicznej z udziałem społeczności. Pierwszym etapem procesu projektowego było określenie stanu istniejącego śródmieścia oraz wskazanie problemów, szans i perspektyw rozwoju na forum berlińskiej opinii publicznej. W efekcie dyskusji powstać miał projekt rozwoju, akceptowany przez społeczeństwo. W projekcie brały udział dwa zespoły projektowe, którym wsparcia merytorycznego udzielali urbaniści, architekci, teoretycy planowania przestrzennego, architekci krajobrazu, specjaliści w dziedzinie transportu. Dodatkowo w procesie projektowym uczestniczyli również prawnicy, ekonomiści i eksperci w dziedzinie środowiska. W przedsięwzięciu brała również udział rada ds. planowania urzędu planowania przestrzennego, która trzykrotnie przedstawiła swoje stanowisko dotyczące opisywanego projektu. Interesujący był sposób wciągnięcia opinii publicznej w proces projektowy i partycypacji społecznej. Odstąpiono od tradycyjnych procedur obowiązujących przy uchwalaniu B-Pläne organizując otwarte dyskusje skupione wokół poszczególnych tematów. W sumie zorganizowano 16 forów miejskich oraz posiedzeń dotyczących projektu. Dodatkowo kolejne etapy prezentowane były w trakcie pięciu wystaw. Zarówno dyskusje, jak również wystawy znalazły swój oddźwięk w prasie codziennej i fachowej, radiu oraz telewizji. Równolegle do wyżej opisywanych forów miejskich opracowywane zostały dokładne projekty, koncepcje dotyczące wybranych fragmentów tkanki miejskiej. Opracowywano je podczas warsztatów planistycznych oraz dyskusji prowadzonych na zasadzie okrągłego stołu z planistami dzielnicowymi, zainteresowanymi mieszkańcami, instytucjami, przedsiębiorcami oraz osobami odpowiedzialnymi za planowanie przestrzenne w mieście. Obok zgłębiania problematyki związanej z układem przestrzennym poszczególnych miejsc podjęto się kompleksowego rozwiązania problemów związanych z komunikacją, terenami otwartymi, ekonomią, polityka gruntową, możliwościami prawnymi, rozwojem społeczeństwa, infrastrukturą techniczną, problematyką obciążenia hałasem oraz środowiska. Zarówno wyniki poszukiwań przestrzennych, jak również analizy sektorów zostały prezentowane i dyskutowane podczas warsztatów, otrzymane warianty projektowe zostały poddane wstępnej ocenie. Jako rezultat końcowy powstał Planwerk, który jest ramową 12 podstawą wizji rozwoju miasta. W tej formie pełni on funkcję społecznej umowy pomiędzy mieszkańcami, a władzami miasta związanej ze stopniowym rozwojem śródmieścia. Warsztaty projektowe – szczegółowo opracowane fragmenty W ramach Planwerku Innenstadt odbyło się osiem warsztatów dotyczących opracowania szczegółowych koncepcji dla wybranych obszarów miejskich. Warsztaty te miały za zadanie przełożyć na język projektu urbanistycznego inicjatywy oraz opinię społeczeństwa i ekspertów wyrażone w prezentowanym pod koniec 1996 roku planie. W warsztatach brali udział członkowie senatu miejskiego, rad dzielnicowych, zainteresowanych instytucji, a także przedstawiciele branży budowlanej, jak również stowarzyszenia obywatelskie. W sumie w warsztatach uczestniczyło około 20-30 osób. Spotkania odbywały się w formule otwartego dialogu przy okrągłym stole. Każdy projekt omawiany był na trzech sesjach warsztatowych. Pierwsze spotkanie służyło omówieniu planu i jego założeń, ukazaniu wcześniej realizowanych projektów, oraz tych realizowanych w momencie tworzenia Planwerku, a także wymianie informacji pomiędzy ekspertami i zainteresowanymi. Wyniki dialogu przedstawiono w formie zadań projektowych. Na drugim spotkaniu przedstawiono propozycje rozwiązań, a następnie poddano je dyskusji z ekspertami, zwłaszcza z dziedzin transportu i infrastruktury transportowej, hałasu, planowania krajobrazowego i gospodarki miejskiej. Celem tego spotkania było uzyskanie opinii dotyczącej prezentowanych koncepcji oraz zebranie kolejnych spostrzeżeń dotyczących projektu. Na spotkaniu tym dążyło się do uzyskania możliwie jednolitego spojrzenia na rozwiązanie poruszonych problemów. Wyniki spotkania zostały na nowo opracowane jako zadania projektowe. Na trzecim, ostatnim spotkaniu dokonano porównania otrzymanych wyników, co prowadziło do oceny poszczególnych wariantów projektowych. Poszczególne rozwiązania oceniano pod względem ich skutków czasowych i przestrzennych. Problemy, dla których nie udało się znaleźć rozwiązania zostały raz jeszcze przedstawione projektantom i ekspertom do opracowania. Po zatwierdzeniu projektu przez senat w 1999 roku uznano, że metoda okrągłego stołu daje dobre efekty przy opracowywaniu rozwiązań konkretnych obszarów problemowych i jest do tej pory stosowana przy opracowywaniu pozostałych planwerków i innych szczegółowych opracowań projektowych Wybrane elementy opracowania (na podstawie projektu Luisenstadt) Prezentacja celów projektu (określenie zadania projektowego). Połączenie tkanki miejskiej podzielonej w wyniku nierównomiernego rozwoju dzielnic po dwóch stronach muru berlińskiego. Stworzenie jednolitego kwartału miejskiego z uwzględnieniem historycznej kompozycji tkanki miejskiej oraz wykształcenie rozwiązania przestrzeni publicznych oraz parków na danym terenie. W efekcie obszar ten powinien być postrzegany jako część śródmieścia. Prezentacja historycznego rozwoju analizowanego fragmentu tkanki miejskiej oraz prezentacja projektów realizowanych w trakcie opracowywania Planwerku na danym obszarze. Opis koncepcji prezentowanych na warsztatach projektowych – prezentacja proponowanych w trakcie przebiegu warsztatów rozwiązań. Koncepcje urbanistyczne fragmentu (bądź całości w przypadku niektórych Planwerków) prezentowane przez obydwie grupy projektowe. 13 Ryc. 6. Planwerk Innanstardt - zakres opracowania Ryc. 7. Koncepcja uchwalona przez Senat 14 Ryc. 8. Koncepcje zaprezentowane przez grupy projektowe Planowanie krajobrazowe – koncepcja rozwiązań dot. zieleni miejskiej obejmuje koncepcję rozmieszczenia parków oraz ciągów zieleni przy drogach. Ryc. 9. Koncepcja rozwiązania parku Kirchpark Koncepcja rozwiązania komunikacji – obejmuje problematykę obciążenia hałasem ciągów komunikacyjnych. Na warsztatach została zaprezentowana prognoza do roku 2025 oraz koncepcja rozwoju układu komunikacyjnego w oparciu o projektowany układ urbanistyczny. 15 Ryc. 10. Koncepcja komunikacyjna Projekt Planwerk Innenstadt zaprezentowano na dwóch spotkaniach warsztatowych oraz trzecim uzupełniającym, na którym poruszono problem zieleni. W trakcie warsztatów udało się wypracować kompromis na wszystkich płaszczyznach dotyczący przyszłości danego obszaru. W wyniku warsztatów ustalono, że Dresdener Straße powinna zostać zachowana jako ciąg pieszo rowerowy o funkcji przestrzeni publicznej oraz przebieg pasa zieleni poprzecznego w stosunku do danej ulicy. W części południowej ustalono zmianę charakteru Alexandrinen Straße, która po zjednoczeniu straciła charakter głównej arterii miejskiej, jako miejsce lokalizacji usług związanych z rozrywka i sportem. Koncepcja ta spotkała się z pozytywną opinią wydziału szkolnictwa, młodzieży i sportu senatu miejskiego . Sceptyczny w stosunku do tej koncepcji byli radni dzielnicy, którzy opowiadali się za intensyfikacją zabudowy i nadania jej charakteru mieszanego. Plany sektorowe Społeczne Zawiera perspektywy migracji ludności w granicach miasta oaz opisuje główne procesy migracyjne – zwraca uwagę zwłaszcza na proces wyludniania się centrum. W ramach projektu zaprezentowane zostały główne przyczyny ruchów ludności oraz występujące na danym obszarze problemy z tym związane. Jako wyniki sformułowane zostały cele polityki mieszkaniowej. Obejmują one działania związane z: procesem wyludniania się centrum miasta, potrzebą „ochrony” funkcji mieszkaniowej w granicach centrum oraz wskazuje zalecenia dotyczące budowy nowych budynków mieszkaniowych. Użytkowanie ziemi Zakłada się tworzenie struktur mieszanych o wysokiej gęstości zabudowy, opartej na stanie istniejącym. Zaprezentowane zostały konkretne propozycje użytkowania tkanki miejskiej w ramach wybranych fragmentów. 16 Ryc. 11. Podział funkcjonalny kwartałów historycznego centrum | możliwości funkcjonalne dla zabudowy uzupełniającej tkankę miejską Komunikacja Koncepcje rozwoju układu infrastruktury komunikacyjnej, prognoza obciążenia ruchem arterii komunikacyjnych, koncepcja rozwoju sieci transportu publicznego, analiza związana z obciążeniem hałasem i zanieczyszczeniem powietrza. Ryc. 12. Schemat klasyfikacji ulic i placów Wykonalność Studia dotyczące możliwości rozwoju kwartałów miejskich – zaprezentowane dla wybranych fragmentów. Dotyczą analizy obiektów istniejących i projektowanych, prezentują bilans zabudowy i terenów zielonych, zawierają statystyki możliwości pozyskania nowych terenów budowlanych, kosztorys z podziałem na koszty wdrożenia, koszty zabudowy mieszkaniowej oraz koszty budowy infrastruktury transportowej. Wskazuje się na możliwość wzmocnienia wpływu Planwerke poprzez prawo budowlane. Zwraca się uwagę na konieczność uchwalenia projektu jako kierunku rozwoju polityki przestrzennej uwzględnianego przy projektowaniu B-Planów oraz warunków zabudowy. Wskazane są sposoby realizacji założeń, poprzez możliwości przeniesienia ciężaru finansowego z miasta na kapitał prywatny. W rozdziale dotyczącym sposobu realizacji projektu określono warunki konieczne dla uzyskania wykonalności założeń projektowych Tereny otwarte 17 Kompleksowa koncepcja rozwoju terenów zielonych i przestrzeni publicznych – zwłaszcza parków. Określa kierunki rozwoju nie tylko publicznych parków miejskich, ale także prywatnych terenów zielonych na całym obszarze projektu. Ryc. 13. Koncepcja rozwoju terenów zielonych Ryc. 14. Klasyfikacja parków i ulic ze względu na ich rolę w tkance miejskiej Ryc. 15. Koncepcja rozwoju prywatnych terenów zielonych 18 Stadtentwicklungspläne – StEP [Plany rozwoju] Informacje ogólne Miejskie plany rozwoju StEP to nieformalne instrumenty planowania przestrzennego wprowadzone do berlińskiego kodeksu prawa budowlanego (AGBauGB) na podstawie ustawy wprowadzającej (§ 4, Abs. 1). Przy ich pomocy opracowywane są strategie i plany związane z poszczególnymi płaszczyznami planowania dla całego obszaru metropolitarnego (np. rynek pracy, infrastruktura socjalna, infrastruktura transportowa itp.). Stanowią one „Podstawy dla wszystkich dalszych planów”. Celem StEP jest uszczegółowienie FNP poprzez ustanowienie priorytetów przestrzennych i czasowych związanych z użytkowaniem przestrzeni miejskiej oraz wskazaniem odpowiednich środków dla osiągnięcia tych celów. Tworzenie tych projektów związane jest z koniecznością ciągłego aktualizowania i uzgadniania planów (powstawaniem nowych planów i zmianami już funkcjonujących). Plany służą rozpoznaniu problemów, które mogą pojawić się w przyszłości oraz próby znalezienia sposobów przeciwdziałania tym problemom obecnie. Przykładem może być program zarządzania kwartałami4 na obszarach, gdzie występują niekorzystne zjawiska migracyjne, czy też rozpoznanie tendencji występujących w dziedzinie turystyki i rekreacji oraz stworzenie koncepcji sterowania jej rozwojem. Stworzone plany dają szeroki wgląd na problematykę planowania przestrzennego na terenie całego miasta. Ryc. 16 Plany tematyczne Dotychczas dla Berlina opracowane zostały następujące tematyczne plany rozwoju: StEP Wohnen [Mieszkać] Projekt Wohnen został uchwalony przez Senat miejski w 1999 roku. Opisuje on kierunki rozwoju i środki dotyczące rozwoju zabudowy mieszkaniowej na terenie miasta Berlin do roku 2010. W ramach projektu określono trendy oraz wyznaczono zapotrzebowanie 4 Quatiermanagement. 19 na mieszkania. Wyznaczono podział na konkretne typy mieszkań z uwzględnieniem powierzchni, jakości otoczenia, typu zabudowy. W ramach pozycjonowania możliwych terenów budowlanych dokonano podziału na obszary priorytetowe, obszary odpowiadające potrzebom rynku oraz obszary atrakcyjne w długoterminowej perspektywie rozwoju. Na rysunku planu oznaczono między innymi: obszary priorytetowe ze względu na potencjał rozwojowy, obszary priorytetowe w związku z uzupełnieniem tkanki miejskiej, lokalizacje w ramach możliwości rynkowych, miejsca realizowanych projektów, miejsca zmian FNP będących w toku oraz miejsc w których możliwa jest zmiana FNP (zwiększenie lub zmniejszenie terenów pod zabudowę), zasięg projektowanych terenów mieszkaniowych, obszary występowania ograniczonych bądź specjalnych warunków lokalizacyjnych, ze względu na obciążenie hałasem, strefy ochrony wody, miejsca realizacji tzw. „kontraktów miejskich”, obszary wymagające rewitalizacji, obszary trudne ze względu na problemy w uzbrojeniu działki, inne miejsca wyznaczone w FNP jako potencjalne grunty budowlane. Jako jeden z efektów wprowadzenia planu stworzono system zarządzania i informacji o „dostępnych” lukach w zabudowie, które wg planu przeznaczone są pod zabudowę mieszkaniową. StEP Gewerbe [Przemysł] Projekt ten określa kierunki rozwoju terenów przemysłowych i produkcyjnych. Jest informacją zarówno dla inwestorów prywatnych, jak również publicznych przy planowaniu lokalizacji instytucji gospodarczych i zakładów przemysłowych. Cele i kierunki, które znajdują swoje odzwierciedlenie przestrzenne w projekcie zaczerpnięte są z miejskiej koncepcji rozwoju przemysłu i produkcji uchwalonej wspólnie przez wydział planowania oraz wydział gospodarki i rozwoju senatu miejskiego5. Projekt został uzgodniony z „Koncepcją przestrzennego zabezpieczenia terenów przemysłowych”6 oraz opracowany zgodnie z „Koncepcją rozwoju obszarów produkcyjnych w Berlinie”7. Obydwie koncepcje, które oprócz ustalenia i zagwarantowania obszarów i terenów przemysłowych zlokalizowanych w mieście dają bodźce dla lokalizowania w pobliżu kooperantów i dostawców zostały zintegrowane w planie StEP Gewerbe. W ramach projektu dokonano podziału na siedem głównych stref przemysłowych oraz dokonano profilowania poszczególnych terenów przemysłowych w granicach miasta. Określono miejsca predestynowane dla rozwoju przemysłu wysokich technologii. W tekście opisano poszczególne lokalizacje obszarów przemysłowych na terenie miasta. Dokumentacja projektowa zawiera: statystyki urzędu miasta związane z zagadnieniami demograficznymi i ekonomicznym, dane urzędowe dotyczące badań nad przemysłem z podziałem na gałęzie gospodarki i danych dotyczących zatrudnienia, atlas terenów przemysłowych Berlina obejmujący ewidencję i ocenę obszarów przemysłowych. Zawierający liczne informacje dotyczące własności, rzeczywistego użytkowania, podstaw projektowych, informacje funkcjonalno-strukturalne, kryteria lokalizacyjne, uzbrojenie terenu. 5 "Gewerbeflächenentwicklung Berlin - Stadträumliches Konzept", opublikowany [w:]: der Reihe Stadtentwicklung, Heft 3, Hrsg.: SenStadtUmTech, Januar 1997. 6 Industrieflächensicherungskonzept (ISK) von 1992. 7 Entwicklungskonzept für den produktionsgeprägten Bereich in Berlin. 20 StEP Verkehr „mobil 2010“ [Komunikacja] Plan wyznacza strategie rozwoju komunikacji i infrastruktury komunikacyjnej na obszarze całego miasta. Jego celem jest stworzenie podstaw dla kształtowania funkcjonalnego, zintegrowanego systemu komunikacyjnego. StEP Zentren [Centra] Projekt “Zentren 2020” uchwalony przez senat miejski w 2005 roku jest kontynuacją wcześniejszej koncepcji rozwoju „Zentren und Einzelhandel” 1999 („Centra i handel detaliczny”). Głównymi celami projektu jest wzmocnienie funkcji centrów miejskich, znalezienie rezerw przestrzennych dla ich rozwoju i ich zabezpieczenie oraz integracja i skupianie handlu detalicznego. Ze względu na ograniczone możliwości rozmieszczenia lokali handlowych w projekcie założono sterowanie rozmieszczeniem dużych obiektów handlowych oraz projektów związanych z rekreacją. Połączenie i wzmocnienie funkcji istniejących centrów poprzez ustalenie miejsc pełniących funkcje centrów i koncentracji handlu przy lokalizacji nowych inwestycji mieszkaniowych. Projekt StEP „Zentren 2020”: wskazuje rozmieszczenie obszarów pełniących funkcje centrów różnego stopnia, formułuje priorytety rozwoju dla miejsc pełniących funkcje centrów bądź do tego predestynowanych, określa możliwości lokalizacyjne dużych obiektów handlu detalicznego oraz dużych założeń o funkcji rekreacyjnej (parki rozrywki). Określa kryteria, wg których należy wyznaczać kolejne miejsca dla handlu lub rekreacji. StEP Ver- und Entsorgung [Gospodarka komunalna i infrastruktura miejska] (w przygotowaniu) Bebaungspläne – B-Pläne [Plany zabudowy] B-Plan jest formalnym dokumentem planowania przestrzennego i stanowi dokument prawa miejscowego dotyczący porządku przestrzennego. Plany zabudowy, podobnie jak plany miejscowe w Polsce, zawierają precyzyjne regulacje dotyczące zagospodarowania wszystkich działek znajdujących się w zakresie opracowania. Kodeks budowlany mówi, że powinny być one uchwalane dla danego obszaru, gdy jest to konieczne z punktu widzenia rozwoju lub ładu przestrzennego w mieście. Ustalenia B-Planu wynikają z ustaleń FNP i je konkretyzują. Istnieją trzy szczególne typy planów zabudowy: Plany oparte na zamierzeniach. Stosowany jest w przypadku, gdy konieczne jest potwierdzenie przygotowanych wcześniej planów inwestycyjnych zatwierdzonych w danej formie przez miasto. Inwestor jest zobowiązany do realizacji planu w określonym terminie. W tym celu podpisywana jest specjalna umowa zawierająca regulacje czasowe. W zamian za dotrzymanie terminów i warunków wynikających z uchwały inwestor zwolniony jest z kosztów przyłączenia obiektu do istniejącego systemu infrastrukturalnego oraz kosztów kompensacji przyrodniczej. Plan ten może zawierać szczegółowe regulacje, wykraczające poza te, wymienione w kodeksie prawa budowlanego. Plany o uproszczonym postępowaniu (§ 13 BauGB). Procedura stosowana jest zwykle w przypadku zmian planów, gdy nie zachodzi potrzeba zmiany głównych założeń. W tym przypadku pominięty może być pierwszy, wczesny etap partycypacji społecznej. Wyłożenie może być zastąpione przy pomocy pisemnej informacji dostarczonej osobom, które mają w tym interes prawny. Można także pominąć 21 ponowne wykonanie prognozy oddziaływania na środowisko. W zamian za to należy jednak przeprowadzić spotkanie informacyjne z mieszkańcami. Plany rozwoju centrum (§ 13 a BauGB). Sporządzane są w celu zmiany zagospodarowania, „dogęszczenia” lub podjęcia szczególnych środków związanych z planowanie obszarów centralnych. Z tego względu możliwe jest przyspieszone postępowanie przy uchwalaniu planu. Nie ma obowiązku wykonywania prognozy oddziaływania na środowisko, ze względu na typowo miejski charakter obszarów, gdzie dany plan jest stosowany. Wymagane jest zapoznanie społeczności z ustaleniami planu. Landschaftsprogramm (LaPro) i landschaftspläne (L-Pläne) Informacje ogólne LaPro jest strategicznym dokumentem, zawierającym w sobie program ochrony gatunkowej, mającym na celu zintegrowaną ochronę środowiska naturalnego oraz krajobrazu na całym obszarze metropolitarnym miasta. Celem dokumentu jest wplecenie na płaszczyźnie obszaru metropolitarnego problematyki ekologicznej połączonej z planowaniem przestrzennym. Wynika to z założenia, że przyszłościowy rozwój miasta możliwy jest wyłącznie w przypadku uwzględnienia warunków naturalnych oraz wymogów środowiska. Określa on i reguluje konieczne wymogi i działania zmierzające do ochrony przyrody i krajobrazu oraz zarysowuje powiązanie i ujednolicenie z FNP na rysunku pokazującym pokrycie powierzchniowe obszarami chronionymi. Program krajobrazowy, zawierający program ochrony gatunkowej, składa się z następujących części tematycznych: gospodarka przyrody i ochrona środowiska, ochrona biotopu i ochrona gatunkowa, krajobraz, rekreacja i tereny otwarte, ogólnomiejska koncepcja kompensacji przyrodniczej. Dla każdej z dziedzin tematycznych opracowany został niezależny rysunek planu oraz poświęcony rozdział w części tekstowej. Poszczególne opisy składają się z części poświęconej analizie i ocenie stanu istniejącego oraz części poświęconej kierunkom rozwoju. Część poświęcona biotopowi zawiera dodatkowy fragment dotyczący działań uzupełniających przedstawiony wyłącznie w formie tekstowej. Cele programu potwierdzone są prawnie w ustawie dotyczącej ochrony środowiska. Wychodząc z analizy i oceny stanu obecnego natury i krajobrazu opracowane zostały wymogi dla całego obszaru metropolitarnego, takie jak: zabezpieczenie naturalnych podstaw egzystencji człowieka, określonie funkcji gospodarki przyrodniczej, utrzymanie i tworzenie nowych terenów zielonych i rekreacyjnych z terenów otwartych, uwzględnienie ochrony gatunkowej i ochrony biotopu, podniesienie jakości walorów krajobrazowych. Program krajobrazowy wraz z FNP nakreśla główne cele i wymagania odnoszące się do planowania zabudowy i tworzy podstawy dla przyszłego rozwoju miasta. Dzięki LaPro władze miejskie dysponują wiążącym prawnie dokumentem, który zawiera ważne zapisy dot. planowania środowiskowego na wszystkich płaszczyznach planowania przestrzennego. W dokumencie tym zapisane są wytyczne, cele i wymagania, które powinny być brane pod uwagę przy podejmowaniu decyzji projektowych we wszystkich sięgających dalej planach. Dodatkowo LaPro zawiera informacje dla mieszkańców miasta związane z „zieloną stroną miasta”.8 8 http://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/landschaftsplanung/lapro/index.shtml. 22 Zależność pomiędzy LaPro a FNP LaPro i FNP odnoszą się do siebie wzajemnie i uzupełniają się dzięki temu nie ma sprzeczności pomiędzy tymi dokumentami planistycznymi. LaPro formułuje ogólne podstawy do podejmowania decyzji związanych z interesami ochrony środowiska (gem. § 1 a BauGB.) W tym dokumencie zaprezentowano konflikty funkcjonalne w przestrzeni, takie jak: nowe tereny przeznaczone pod infrastrukturę, a także planowanie nowych obszarów pod zabudowę mieszkaniową, jak również powstawanie nowych terenów przemysłowo/usługowych. Zostały one przedstawione jako obszary „zmiany przeznaczenia wg FNP”, świadomie wykluczono z obszarów objętych FNP miejsca przeznaczone pod autostrady. Program środowiskowy jest bardziej skupiony na stanie istniejącym oraz potwierdzeniu założeń rozwojowych i wymogów, których celem jest ochrona krajobrazu. Poprzez skoncentrowanie na stanie istniejącym, osiąganiu celów rozwojowych, a także wymogach mających na celu ochronę krajobrazu i środowiska nakreślona zostaje wizja przyszłego rozwoju planowania krajobrazowego. Sposób opracowania programu środowiskowego sprawdził się nie tylko w ramach długoterminowych perspektyw rozwoju, ale także dających stosunkowo szybkie efekty działania przestrzenne. LaPro zawierający opis i ocenę stanu istniejącego, wspólnie z FNP wyznaczającym rodzaj i sposób użytkowania terenów tworzą podstawy dla planowania przestrzennego, a w rezultacie rozwoju metropolitarnego. LaPro a B-Pläne Przeniesienie zapisów dotyczących ochrony krajobrazu, zawartych w LaPro do B-Pläne jest wciąż przedmiotem dyskusji. W sumie opracowanych zostało 19 ustaleń obejmujących swoją tematyką tereny zielone. Dotychczasowa dyskusja z osobami zajmującymi się planowaniem przyniosła obok ustaleń porządkujących lepsze zrozumienie różnorodnych podstaw prawnych. 23 Ryc. 17. Landschaftsprogramm - ochrona krajobrazu i przyrody 24 Ryc. 18. Landschaftsprogramm - "obraz miasta" 25 Ryc. 19. Landschaftsprogramm - biotop i ochrona gatunkowa 26 Ryc. 20. Landschaftsprogramm - rekreacja i turystyka 27 Landschaftsplan – plan środowiskowy Ryc. 21. Pokrycie obszaru Berlina planami krajobrazowymi Landschaftsplan jest bezpośrednim przeniesieniem w praktykę zapisów LaPro. Dzięki formalnej niezależności i mocy wiążącej (rozporządzenie z mocą ustawy) plan krajobrazowy jest istotny w polityce, zarządzaniu i opinii publicznej. Zakres, podobnie jak i skala opracowania odpowiada obowiązującym B-Pläne9. L-Planami pokryte jest ok. 16% powierzchni Berlina10. Ustalenia planów środowiskowych nie mogą być sprzeczne z ustaleniami wiążącymi plany zabudowy. W praktyce oznacza to, że decyzje dotyczące np. pozwolenia na budowę, czy też sposobu użytkowania muszą być uzgodnione z obowiązującym planem środowiskowym.11 Dla struktur śródmiejskich podstawowym instrumentem planowania krajobrazowego jest współczynnik powierzchni biologicznie czynnej (Biotop-Flächen-Faktor). Dla poszczególnych kwartałów zabudowy śródmiejskiej, w zależności od typów zabudowy, określony został „zielony współczynnik”. Dzięki wyznaczonemu współczynnikowi możliwe jest dążenie do wyznaczonej wartości w procesie zmian w zagospodarowaniu kwartału. W rzeczywistości oznacza to wprowadzenie zielonych fasad i dachów, a także „zazielenienie” podwórek w celu zapewnienia powierzchni wegetacyjnych i umożliwienia wsiąkania wodzie deszczowej. Plan ten wprowadza nowe trendy do przyszłego, urbanistycznego planowania krajobrazowego. 9 Inaczej jest w przypadku innych landów, które często opracowują plany środowiskowe dla całego terytorium, podobnie jak rzecz się ma z FNP. 10 Dane na podstawie artykułu z roku 2004. 11 Warunki zabudowy. 28 1.2. Planowanie przestrzenne w Kolonii Masterplan für Köln Wstęp „Masterplan für Köln” jest to tzw. „Scenariusz dla Kolonii12, który ustala koncepcję postępowania i określa ramy niezbędne przy podejmowaniu decyzji dotyczących projektów koncepcyjnych, a zwłaszcza realizacyjnych dla konkretnych miejsc w mieście (ulic, placów, kwartałów miejskich). Uwzględnia on uwarunkowania demograficzne i gospodarcze oraz określa założenia rozwojowe obszarów. Do założeń rozwojowych należą między innymi: założenia funkcjonalne, rozwiązania komunikacyjne, problematyka kształtowania przestrzeni publicznych oraz terenów zielonych, zagadnienia związane z kształtowaniem infrastruktury komunikacyjnej, socjalnej i kulturalnej. Obszar objęty projektem obejmuje przestrzeń otoczoną torowiskiem kolejowym w formie pierścienia (wewnętrzny pierścień zieleni po lewej stronie Renu oraz Śródmieście Deutzer po prawej stronie rzeki). Dodatkowo w obszarze perimetra znalazły się tereny targów oraz port Deutzer. Projekt nakreśla strategię rozwoju do roku 2020. Ryc. 22. Zakres opracowania projektu "Masterplan für Köln" Historia powstania oraz etap przygotowawczy Inicjatywa powstania projektu wyszła ze środowiska przedsiębiorców Kolonii w 2007 roku. Zauważyli oni silną potrzebę działania w dziedzinie urbanistycznego rozwoju miasta – a zwłaszcza jego centralnej części. Wówczas krytykowane były niedociągnięcia w kompozycji i zabudowie dużych fragmentów miasta – także w punktach strategicznych, np. źle zagospodarowane place miejskie oraz przestrzenno-chłonne rozwiązania komunikacyjne. Zauważono również potrzebę zadbania o miejskie tereny zielone. Stąd zrodziła się idea powstania projektu, który rysowałby przyszłość miasta, a który zarazem byłby kompromisem wypracowanym poprzez różne grupy interesu: przedsiębiorców, władze miejskie, społeczność. Założono, że poprawa jakości przestrzeni miejskiej będzie korzystna dla wszystkich – zarówno dla przedsiębiorców, jak i mieszkańców. W celu realizacji przedsięwzięcia powstało stowarzyszenie "Unternehmer für die Region Köln e.V." [„Przedsiębiorcy dla regionu Köln”]. Zasiedli w nim politycy, urzędnicy miejscy oraz inicjatorzy projektu. Podstawowym zadaniem powołanego stowarzyszenia było sprecyzowanie postawionego problemu projektowego, jak również znalezienie sponsorów i zapewnienie finansowania projektu oraz jego realizacji. Naczelną zasadą jest brak wpływu członków stowarzyszenia na ostateczny kształt projektu, co służy uniknięciu nacisków na projektantów i uzyskanie możliwie najbardziej obiektywnego obrazu przyszłości miasta. Do zadań Stowarzyszenia należało także sprawowanie kontroli nad przebiegiem całego przedsięwzięcia. Dodatkowo do uczestnictwa w procesie projektowym zaproszono: 12 „Regiebuch der künftigen Entwicklung”. 29 biuro Freischlad+Holz – moderatorzy, biuro AS&P Albert Speer & Partners GmbH – projektanci, polityków, zainteresowane grupy ze środowisk gospodarczych, kulturalnych, naukowych, społecznych itp., ekspertów z różnych dziedzin planowania (architekci krajobrazu, ekonomiści, specjaliści od transportu), społeczeństwo. Rada miasta 5 maja 2009 roku ustanowiła grupę sprawującą nadzór nad projektem, było to pierwszym krokiem na drodze jego powstawania. Decyzja ta została przyjęta przez „Stowarzyszenie przedsiębiorców dla regionu Köln”. Ustalono, że wszystkie realizacje firmowane będą logiem "Masterplan für Köln" - w ten sposób społeczeństwo powinno być informowane o przebiegu prac i zarazem wprowadzane w realizację projektu. Był to istotny zabieg mający na celu uzyskania akceptacji społecznej dla powstającego Masterplanu. Zgodnie z pierwotnym założeniem, Masterplan Köln został przyjęty przez senat miasta Kolonia jako dokument wskazujący kierunki rozwoju. Jest on jednak całkowicie nieformalnym środkiem planowania przestrzennego w regionie. Strategia projektowania Jak wspomniano wyżej, założonym celem było opracowanie koncepcji uchwalonej do realizacji przez wydział rozwoju miasta, planowania i budownictwa13 oraz Urząd Planowania Przestrzennego14 jako dokument wskazujący kierunki rozwoju opracowanego fragmentu miasta i określający linię pożądanych zmian w tkance miejskiej. Starano się przy tym zintegrować sugestie specjalistów oraz wpisywać w projekt istniejące plany i zarządzenia sektorowe (projekty wydziału komunikacji, gospodarki komunalnej, planowania itp.). Z tego powodu organizowano też regularne spotkania z przedstawicielami urzędów i organizacji zajmujących się komunikacją, terenami zielonymi oraz ochroną konserwatorską. Wzięto pod uwagę propozycje składane przez członków środowiska gospodarczego oraz dano im prawo uczestniczenia w części spotkań. Zaplanowano serię moderowanych dyskusji z ekspertami i mieszkańcami, które odbywały się przez cały okres powstawania projektu. Celem spotkań było informowanie opinii publicznej o postępach, jak również zebranie propozycji i uwagi pomocnych podczas dalszej pracy nad projektem. Spotkania organizowane były przez biuro moderujące. W każdym z nich brali udział projektanci. W proces projektowy wprowadzono licznych specjalistów podzielonych na cztery główne grupy zainteresowań: polityka, gospodarka, wiedza o miejscu i urzędy/organizacje miejskie. Wymienione grupy zaproszono do wzięcia udziału w specjalnych warsztatach projektowych, z czego w pierwszym etapie odbyły się cztery i po jednym w dwóch kolejnych etapach. Ponadto organizowane były spotkania z przedstawicielami rad dzielnicowych, komisją planowania rozszerzoną o przedstawicieli urzędów miejskich grupę projektową [Ämter+_Runde] oraz prasę. Spotkania odbywały się na wszystkich etapach powstawania projektu. Były one szczególnie istotne z punktu widzenia zyskiwania zwolenników koncepcji. Spotkanie grupy projektowej rozszerzonej o przedstawicieli urzędu odbyło się sześć razy w trakcie powstawania projektu. Fazy Powstawania Projektu Rozpoznanie Faza pierwsza trwała 3 miesiące i miała służyć zebraniu i opracowaniu materiałów oraz przygotowaniu możliwie dokładnej analizy stanu istniejącego. Dodatkowo niezbędne było określenie najważniejszych problemów śródmieścia. W trakcie jej trwania zostały 13 14 Dezernat für Stadtentwicklung, Planen und Bauen. Stadtplanungsamt. 30 doprecyzowane granice objęte opracowaniem oraz zdefiniowano tzw. obszary interwencji15 oraz miejsca wymagające rewitalizacji bądź projektu. W wyniku zebrania i uporządkowania materiałów oraz danych i informacji otrzymanych od urzędu miasta i zainteresowanych osób powstał materiał, który posłużył później jako podstawa do dalszego projektowania. Integralną częścią tego etapu były liczne spotkania informacyjne z członkami rad dzielnicowych, wydziałem planowania miasta i przedstawicielami prasy. Przeprowadzona została również pierwsza runda warsztatów i spotkań Ämter+_Runde (rozszerzona o urzędników grupy projektowej). Każde ze spotkań zostało zaprezentowane na tzw. miejskim forum informacyjnym (miejski portal informacyjny). W ramach fazy rozpoznania przeprowadzono wywiady na temat oczekiwań dotyczących przestrzeni miejskiej i dyskusje o wizjach obszaru Śródmieścia z przedstawicielami różnych środowisk i instytucji (wizji obszaru Śródmieścia i Deutz). W sumie do dyskusji zaproszono ponad 40 różnych podmiotów. Należały do nich: urzędy, instytucje kultury, szkoły, uniwersytety i instytucje edukacyjne, instytucje zajmujące się transportem, instytucje turystyczne i zajmujące się marketingiem miejskim, biura projektowe i koła młodzieżowe. Celem przeprowadzonych spotkań i dyskusji było zdobycie możliwie szerokiego spojrzenia na postawione zadanie i zdobycie akceptacji dla Masterplanu. Ryc. 23. Masterplan für Köln - analizy Problemy starano się rozwiązywać obszarowo. W praktyce oznaczało to interdyscyplinarne spojrzenie na dany teren. Wymagało to poszukiwania odpowiedzi i kompromisów dotykających różnych dziedzin planowania, takich jak: zabudowa, komunikacja czy tereny zielone. Podjęto się próby integracji osobnych planów sektorowych – wybierano rozwiązania dobre z punktu widzenia całości, a nie konkretnej problematyki. Uzyskane z różnych wydziałów planowania materiały uporządkowano i podzielono na dwie grupy: istniejące koncepcje i idee, projekty w fazie planowania i realizacji. Stworzono listy projektów dotyczących danego terenu i określono obecny stan zaawansowania oraz prawdopodobny okres realizacji poszczególnych planów. Listy projektów posłużyły dla szacunków czasowych, dotyczących możliwości realizacyjnych poszczególnych zadań zapisanych w Masterplanie oraz ustaleniu harmonogramu wdrażania koncepcji. Dzięki naniesienie na jeden rysunek poszczególnych projektów zauważono, że projekt ochrony przeciwpowodziowej oraz projekt bulwarów nadreńskich są realizowane w mniej więcej tym samym miejscu w podobnej perspektywie czasowej. Projekty te powinny 15 Interventionsräume. 31 więc „zazębiać się” i wzajemnie się uzupełniać. Takie sprzężenia można w przyszłości wykorzystywać dla lepszego i bardziej ekonomicznego rozwoju miasta. Patrząc z tej perspektywy na wdrażane projekty i założenia Masterplanu niektóre z nich należałoby przyspieszyć bądź odsunąć w czasie tak, aby możliwa była ich korelacja i uzyskanie synergii. Ryc. 24. Zakres opracowania i elementy wybrane do analizy Z tego też względu wyznaczone zostały obszary interwencji, gdzie powinno się realizować zintegrowane planowanie strukturalne. Próbując zdefiniować „obszar interwencji” w pierwszej kolejności posłużono się metodą ogólnej, szerokiej obserwacji miejsc, gdzie konieczne są specjalne rozwiązania w powiązaniu z kontekstem przestrzennym. Wybrano obszary, dla których konieczne było wypracowanie wspólnej logiki rozwiązań. Wyznaczono w sumie siedem takich obszarów, które w kolejnej fazie poddano bardzo szczegółowej analizie. Większość z tych obszarów była dotychczas niedoceniania i w wyniku tego zaniedbywana. Obszary interwencji stanowią kręgosłup całego Masterplanu. Z drugiej strony głównym zadaniem nie jest powierzchniowe rozwiązywanie wyznaczonych w fazie rozpoznania obszarów interwencji, lecz próba opracowania głównych założeń dla danego obszaru oraz dookreślenie kluczowych miejsc w kontekście całości. Miejsca te zostały nazwane w projekcie obszarami pogłębienia16. Wykonano dla nich propozycje rozwiązania oraz rozpisano główne kierunki przekształceń i rozwoju. Przy ich projektowaniu kierowano się jednak wspomnianą wcześniej logiką całości, narzuconą w kontekście obszaru interwencji. Najważniejsze obszary pogłębienia wyznaczono w miejscach krzyżowania się obszarów interwencji, gdyż posiadają one szczególny potencjał rozwojowy. Jako uzupełnienie wyróżniono szesnaście punktów, dla których wykonane zostać powinny projekty strategiczne. Przestrzenie te dają bowiem możliwość dość szybkiego i naocznego wprowadzania założeń Masterplanu w życie. W końcowym etapie sformułowane zostały zadania dla kolejnego etapu projektu – fazy pogłębienia. Założono, że podczas projektowania pod uwagę będzie brane możliwie dobre skomunikowanie poszczególnych elementów. Równolegle wykonywane będą koncepcje urbanistyczne oraz komunikacyjne. Istotnym czynnikiem decydującym o przyjętych rozstrzygnięciach powinien być również czas. Ustalono, że należy rozpoznać i wyróżnić działania, które mogą być podjęte w krótkim czasie i które będą miały stymulujące działanie dla dalszych elementów projektu. Przed przejściem w kolejną fazę wytypowano obszary do opracowania. Określono zarazem skale, w których powinny one być opracowane.17 16 17 Vertiefungsbereich. używano skali 1:5000; 1:2500; 1:1000. 32 Ryc. 25. Obszary interwencji Pogłębienie Faza II trwała 6 miesięcy i była zasadniczą częścią projektowania. Na etapie tym zostały przygotowane przykładowe propozycje rozwiązania wyznaczonych wcześniej „obszarów pogłębienia”. Pod koniec jej trwania wyniki zostały zaprezentowane radom dzielnic i wydziałowi planowania przestrzennego miasta. Później przeprowadzona została następna grupa warsztatów, w czasie której odbyła się dyskusja nt. otrzymanych rezultatów. Realizowane projekty oraz takie, których realizacja w niedługim czasie się rozpocznie, zostały uwzględnione jako stan istniejący (nie podlegające zmianie) - przyjęte decyzje dotyczące urbanistyki, planowania krajobrazowego i komunikacji. Istotną podstawą projektową był również program rozwoju „Śródmieście”18 oraz Strategia 202019. Wszelkie niezgodności z ww. projektami, a także uzupełnienia i doprecyzowania opracowane w ramach planu zostały, w zależności od przypadku, postulowane do zmiany w projektach nadrzędnych bądź odrzucone. Celem było zebranie i zsynchronizowanie otrzymanych informacji, oraz funkcjonujących już na terenie miasta koncepcji i projektów oraz zebranie ich w formie podsumowania przy pomocy „linii strategicznych Masterplanu”20. Ideą było usystematyzowanie otrzymanych informacji, wykształcenie nowych jakości przestrzennych, uwidocznienie potencjałów i konfliktów danego obszaru oraz skrystalizowanie miejsc o szczególnym znaczeniu. Na podstawie analiz postawione zostały hipotezy dotyczące możliwości rozwojowych poszczególnych obszarów interwencji. Zostały one sprawdzone przy pomocy projektów testowych. Służyły one również jako materiał wyjściowy dla wysuniętych w ostatnim etapie wniosków. Końcowym efektem fazy pogłębienia było znalezienie i sformułowanie instrumentów planistycznych i założeń strategicznych dla przyszłego rozwoju miasta. W wyniku zebrania wykonanych projektów testowych na jednym rysunku powstał całościowy Masterplan. 18 Entwicklungskonzept Innenstadt. Leitbild 2020. 20 „Leitfadens Masterplan”. 19 33 W trakcie trwania fazy pogłębienia możliwe było również skorygowanie niektórych założeń i hipotez strategii rozwoju, biorąc pod uwagę zastane okoliczności. Powinny zostać one wykorzystane jako punkty orientacyjne przy tworzeniu nowych strategii rozwoju. Rys. 26. Przykładowe rozwiązania obszarów pogłębienia. Wyniki Faza ta trwała ok. 3 miesięcy. W trakcie jej trwania przeprowadzona została analiza i uporządkowano otrzymane wyniki. Odbyła się także ostatnia runda spotkań warsztatowych i informacyjnych służących zebraniu informacji i opinii na temat przyjętych rozwiązań. Na koniec wyniki zaprezentowano urzędnikom, radom dzielnicowym i opinii publicznej. Pierwszym wnioskiem w projekcie jest określenie nowych możliwości inwestowania w ramach obszarów interwencji. Wyznaczono duże areały pod nową zabudowę, jak i miejsca, gdzie możliwe, a nierzadko pożądane jest uzupełnienie istniejącej tkanki miejskiej. Wszystkie dane podane są w orientacyjnych wielkościach przyrostu powierzchni budowlanej brutto. Kolejna decyzja określona w projekcie związana jest z projektowaniem terenów zielonych. Istotne jest nie tylko znalezienie nowych areałów, ale także poprawienie ich jakości. Głównymi założeniami projektu w tym względzie jest stworzenie sieci terenów 34 zielonych (ich połączenie), nadanie im funkcji, określenie problematyki bezpieczeństwa oraz możliwości zapewnienia dostępu dla niepełnosprawnych. Ustalono, że dobry rozwój przestrzeni publicznych, a zwłaszcza placów, możliwy jest tylko w przypadku zmiany organizacji ruchu i przebudowy ciągów komunikacyjnych znajdujących się w ich pobliżu. Starano się także zagęścić istniejącą sieć i wytypować klarowne połączenia pomiędzy poszczególnymi elementami. W kwestii komunikacji celem Masterplanu nie było ograniczenie dostępności samochodowej, lecz nadanie ciągom komunikacyjnym odpowiedniej skali i charakteru. Głównym obszarem działania było zwiększenie powierzchni ciągów pieszych i rowerowych w stosunku do powierzchni ulic, oraz propozycje przebudowy niektórych węzłów komunikacyjnych. Zauważono jednak potrzebę stworzenia dokładniejszego planu komunikacyjnego waloryzującego ruch w mieście i pozwalającego na jego ograniczenie. W ramach tej fazy określone wcześniej środki planistyczne i proponowane działania przedstawiono w kontekście horyzontów czasowych21: 0-5 W etapie tym przewidziano głównie realizację już wcześniej zaplanowanych inwestycji, przebudowę placów i ulic oraz niektórych węzłów drogowych. Istotny procent zadań stanowią zadania projektowe dla wyznaczonych rejonów w formie gotowych planów bądź projektów testowych. 5-15 Do zadań tego etapu należy przede wszystkim wdrożenie części projektów zaplanowanych w poprzednim etapie. Przebudowa i zmiana zagospodarowania części terenów do tego wytypowanych, rewitalizacja i odnowa terenów rekreacyjnych oraz budowa ciągów pieszych i rowerowych. Zaplanowano także remont Ringu oraz kilka inwestycji infrastrukturalnych. W fazie tej przewidziano wykonanie części prac projektowych, związanych głównie z dużymi inwestycjami drogowymi 15+ Zaprezentowano wiele opcji dalszego rozwoju zabudowy mieszkaniowej i usługowej, mające na uwadze obecne obszary portowe, realizacja dużych inwestycji komunikacyjnych (przebudowa mostów, przedłużenie tunelu) oraz przebudowę mniejszych ulic, realizację części ścieżek turystycznych wzdłuż Renu i Ringu. Ryc. 27. Horyzonty czasowe proponowanych rozwiązań. Projekt nie daje gotowych odpowiedzi na wszystkie pytania, czasem wręcz je implikuje. Wskazuje natomiast kierunek rozwoju miasta będąc narzędziem integrującym podejmowane w późniejszych etapach projekty. W ramach podsumowania dokonano podziału zadań wynikających z projektu na grupy tematyczne: obraz miasta; - uspokojenie, wyklarowanie i uporządkowanie22 Zwraca się uwagę, że w wyniku przebudowy wiele elementów kompozycyjnych miasta utraciło swój charakter (Ring, place). Podkreślono, że w rewitalizacji tych miejsc niezbędny jest profesjonalnie wykonany projekt. Szczególną rolę w tym względzie pełni mała architektura. W projektach testowych zaprezentowane zostały 21 22 Poniższe wartości podane są w latach. Kursywą oznaczono główne cele i założenia podejmowanych działań zapisanych w projekcie. 35 przykładowe możliwości odnowy miejsc oraz reorganizacja części ulic, tak, aby odzyskać zniszczone przestrzenie. Założono utrzymanie obecnej koncepcji ograniczania wysokości zabudowy Ren i tereny zielone; - wykorzystanie Renu jako urbanistycznej przestrzeni wiążącej i sceny miejskiej, - wdrożenie dużych koncepcyjnych projektów rozwojowych, lecz o ograniczonej inwazyjności, - utwierdzenie dużych struktur terenów zielonych oraz ich połączenie, - określenie „konturów” terenów otwartych (granic i zabudowy ograniczającej), - utworzenie atrakcyjnych miejsc sportu i rekreacji, - utrzymanie bezpieczeństwa i porządku przy użyciu inteligentnych środków. Zakłada się przede wszystkim rewitalizację ringu jako „kręgosłupa” Śródmieścia oraz ważnego elementu w historycznym rozwoju Kolonii. Podkreśla się, że działania nie mogą być podejmowane pod presja czasu, gdyż charakteryzować się one powinny wysoką jakością. Wskazuje się także potrzebę odpowiedniego zagospodarowania przestrzeni zielonych. zabudowa – mieszkanie i praca; - wykorzystanie istniejącego potencjału terenów budowlanych pod zabudowę mieszkaniowa i usługową, - utworzenie nowych, atrakcyjnych i skierowanych do konkretnych grup społecznych ofert, - utrzymanie istniejącej liczby mieszkańców przy rosnącym zapotrzebowaniu na powierzchnię, - rewitalizacja obszaru Milieus i Veedeltworzenie, - obiektów infrastruktury socjalnej, - partycypacja wszystkich grup wiekowych społeczeństwa. W trakcie analizowania otrzymanych informacji zauważono negatywne zjawisko pozostawania w obszarze śródmieścia osób starszych i singli, co w konsekwencji prowadzi do wyludniania się centrum. Uwidoczniono tym samym konieczność wykształcenia atrakcyjnej oferty mieszkaniowej dla rodzin. Aby uniknąć negatywnych zjawisk socjologicznych tej części miasta większość wskazanych rezerw przestrzennych powinna być wykorzystywana na cele mieszkaniowe. Dodatkowo zauważono, że obszar ten nie został uwzględniony w „programie budowy mieszkań 2015”23. Nowa oferta powinna być skierowana do różnych osób i prowadzona wraz z rozwojem infrastruktury socjalnej. mobilność; - zgodne kształtowanie, - poprawienie zewnętrznej i wewnętrznej dostępności, - ograniczenie ruchu indywidualnego niezwiązanego ze Śródmieściem. Zaleca się stosowanie metody małych i średnich kroków przy usprawnianiu systemu komunikacyjnego. Zakłada się większy udział ulic ruchu uspokojonego oraz ciągów mieszanych (z dużym udziałem pieszych i rowerzystów) oraz nową organizację ruchu kołowego. Ze względu na brak możliwości finansowania duże inwestycje odłożono na okres późniejszy. Projekt przedstawia testowe rozwiązania komunikacyjne istotnych węzłów i ulic. Część z propozycji powinna zostać poddana dyskusji, która zakończyć powinna się planem działania komunikacji. możliwości dla nowych inwestorów; - wspólny rozwoju obu brzegów Renu , - stworzenie potencjału dla badań i technologii, - wykorzystanie efektów synergii wynikających z sąsiedztwa. 23 Wohnbauprogramm 2015 36 Istotnym elementem kształtowania przestrzeni dla inwestorów i przedsiębiorców jest poprawa jakości przestrzeni publicznych. Powstawanie w rejonie centrum dużych firm daje impuls dla rozwoju handlu detalicznego i gastronomii. Wraz z rozwojem terenów mieszkaniowych po lewej stronie rzeki powinno iść kształtowanie zabudowy mieszanej (mieszkaniowo-usługowej) po prawej stronie. Dużą uwagę powinno kłaść się do jakości powstających obiektów, gdyż mają one tworzyć nową sylwetę miasta. Zakłada się rolę kolei jako kręgosłupa komunikacyjnego miasta. tereny usług; - mniejszy linearyzm – bardziej powierzchniowe traktowanie, - wytworzenie „adresów” (w sensie nadania konkretnego charakteru) z przestrzeni ulic. Wyznaczono trzy obszary posiadające potencjał do powstania na nich punktu rozwoju handlu detalicznego. Podkreślono znaczenie rozwoju subcentrów handlu detalicznego oraz ich połączenie z głównymi ośrodkami. sztuka, kultura i ochrona zabytków; - równomierne rozłożenie obiektów kulturalnych w przestrzeni miasta, - zachowanie przestrzeni otwartych przeznaczonych dla sztuki wspieranie wydarzeń miejskich. Oprócz rozwoju obiektów kultury w centrum Śródmieścia nakreślona została również wizja zielonego ringu jako elementu przyciągającego wydarzenia kulturalne i zarazem obudowanego obiektami kultury. turystyka. - wytworzenie bazy tematycznej – również po prawej stronie rzeki, - powiązanie przestrzeni atrakcyjnych, - zaproponowanie możliwości dłuższego pobytu. Wskazano potencjał wybrzeży Renu oraz zielonego ringu dla rozwoju nowych funkcji turystyczno-rekreacyjnych, a tym samym wzmocnienie tej funkcji w mieście Ryc. 28. Całościowy rysunek Masterplanu. Sposoby realizacji i monitoringu Nad realizacją założeń planu czuwać powinna specjalnie powołana w radzie miasta „grupa kierująca”. W jej skład wchodzą moderatorzy projektu, członkowie wydziałów urzędu miasta odpowiedzialni za różne dziedziny planowania w mieście24, burmistrz dzielnicy 24 Wydział Planowania Przestrzennego; Wydział Rozwoju Miasta; Wydział Ochrony Krajobrazu i Terenów Zielonych; Wydział Komunikacji; Wydział Budowy Mostów i Kolei. 37 Śródmieście, czworo członków komisji rozwoju miasta, dwoje przedstawicieli przedsiębiorców prywatnych oraz przewodniczący „ciała doradczego” miasta Kolonia. Grupa kierująca powinna w trakcie spotkań i warsztatów, określać i rozdzielać zadania, jak też organizować dyskusje ze specjalistami, jeśli zajdzie taka konieczność. Zakłada się organizację czterech posiedzeń rocznie oraz prowadzenie, co 4-5 lat, podsumowania i uzgodnienia wykonywanych zadań. BIBLIOGRAFIA DOŚWIADCZENIA NIEMIECKIE BERLIN http://www.stadtentwicklung.berlin.de Berlins Zukunft gestalten; Flächennutzungsplanung für Berlin; FNP Bericht 2009. Flächennutzungsplanung Berlin; Erläuterung der Darstellungen Cloos, Ingrid. Ein Auftrag wird 25 Jahre alt; Das Landschafts- und Artenschutzprogramm für die gesamte Stadt Berlin. Stadt+Grün, 10/2004 KOLONIA Der Masterplan für Köln; Albert Speer Vision für die Innenstadt von Köln. Wyd. Grever Verlag Köln. Kolonia 2009. ISBN 978-3-7743-0436-9 http://www.stadt-koeln.de/4/stadtplanung http://www.masterplan-koeln.de/ FREISCHLAD+HOLTZ, Planung und Architektur; Städtebauliche Masterplan Innenstadt; Innenstadtforum; Dokumentation [w:] http://www.masterplankoeln.de/pool/files/Bericht_Masterplan/Vermerk_5.Innenstadtforum.pdf 38 Katarzyna Gorczyca 2. Elementy planowania zintegrowanego - doświadczenia węgierskie 2.1. Planowanie strategiczne na Węgrzech25 W celu uwzględnienia zgodności dokumentów krajowych dotyczących rozwoju miejskiego z dokumentami UE (strategią Lisbońską i Kartą Lipską), a także w związku z możliwością starania się o granty na rewitalizację miast istnieje obowiązek posiadania przez miasto Zintegrowanej Strategii Rozwoju Miejskiego (Integrated Urban Development Strategy). Jest to dokument obligatoryjny przy ubieganiu się o granty z Regionalnego Programu Operacyjnego. W 2010 r. szacowano, że około 160 miast węgierskich posiadało zintegrowaną strategię rozwoju miejskiego. Ponadto wymagane jest posiadanie planu działania (AAP action area plan), który będzie uwydatniał kierunki rozwoju rewitalizacji miasta. W planie działania należy uwzględnić sposoby finansowania przedsięwzięcia, partnerów biorących udział w procesie rewitalizacji oraz opisać podejmowane działania. Strategia Rozwoju Miejskiego powinna również odnosić się do planu przeciwdziałającego segregacji (anti-segregation plan), który jest częścią programu równych szans. W zintegrowanej strategii miejskiej, obowiązkowo należy uwzględnić: rolę miasta w sieci osadniczej, analizę dotyczącą rozwoju miasta, uwzględniającą aspekt ekonomiczny, społeczny, środowiskowy, dostępność do usług publicznych, dokładne analizy przestrzenne dotyczące mniejszej skali miejskiej, np. dzielnic (zaznacza się, że analizy dzielnic powinny być wykonywane w oparciu o plany regionalne oraz plany miejscowe, w analizach przestrzennych dzielnic należy szczególnie uwzględnić plany mające zapobiegać segregacji przestrzennej, oraz analizę SWOT), rozdział strategiczny, przewidujący kierunki rozwoju – zapewniający długoterminową strategię rozwoju miasta, definiujący przyszłe kierunki rozwoju na 3 poziomach miasta (15-20-letnie dla całego miasta, średnioterminowe 7-8-letnie, krótkoterminowe cele dla strategii sektorowych, horyzontalne, przestrzenne (nastawione na rewitalizację lub plany dla obszarów mieszkaniowych). W rozdziale strategicznym dotyczącym kierunków rozwoju przewiduje się, żeby odpowiedzieć na pytania: które cele są bardziej efektywne, jeśli chodzi o tworzenie nowych funkcji lub wzmacnianie funkcji istniejących, co może powodować rozwój miasta- czy należy dążyć do koncentracji, czy rozpraszania funkcji miejskich, którzy mieszkańcy będą zadowoleni z kierunków rozwoju miasta, czy na terenie osiedla mogą występować jakieś problemy społeczne i jak należy sobie z nimi radzić. Rozdział dotyczący spójności i zgodności strategii powinien uwzględniać możliwość realizacji strategii – stworzenie odpowiednich planów działania, opis przewidywanych partnerstw, organizację realizacji strategii i integrację rozwoju, mechanizm wewnątrz osadniczej koordynacji, monitoring wdrażania strategii. 25 Cserni T., Salamin G., 2010, Integrated Urban Developement Strategy in Hungarian practice. Short outline about a Hungarian initiative. VATI Váti Hungarian Nonprofit Limited Liability Company, Budapest. 39 2.2. Wybrane koncepcje planowania strategicznego w Budapeszcie 26 W 1998 w planie (Urban Development Concept, 1998) przewidywano reorganizację transportu, prywatyzację mieszkalnictwa i infrastruktury, a koncepcja rozwoju przestrzennego uwzględnia najważniejsze problemy rozwoju i wyodrębnia cztery strefy strategiczne: miasto wewnętrzne, strefę przejściową, północne miasta partnerskie, południową strefę logistyczną W koncepcji przewiedziano listę najważniejszych funkcji mających na celu wzmocnienie każdej ze stref. Opracowano również prognozę rozwoju finansowego. Koncepcja Rozwoju Miasta była postrzegana jako pierwsza faza przyjęcia zintegrowanego dokumentu planowania strategicznego. Drugi etap planowania strategicznego został podjęty podczas wdrażania planu strategicznego (Plan Strategiczny 1999-2000)27. Nowa strategia miała na celu rozwój konkurencyjnej i zrównoważonej struktury miasta, obejmującej: budowę czwartej obwodnicy i dwóch mostów nad Dunajem, w celu połączenia stref przejściowych w centrum miasta z wykorzystaniem rezerw terenu, kontynuację rehabilitacji przestrzeni publicznych i budynków oraz poprawę obszarów zewnętrznych. W tym dokumencie zwrócono uwagę na słabo zaludnioną strefę przekształceń zlokalizowaną w południowej i południowo-wschodniej części miasta. Ponadto koncepcja nowego Parku Miejskiego miała na celu kontynuacje wcześniejszych wizji , rehabilitacji centrum i długoterminowego rozwoju miasta. W obecnym stanie strefa przekształceń nie wykorzystuje zalet swojego optymalnego położenia w strukturze miasta. Spontaniczna odnowa tego obszaru bez publicznej interwencji jest prawie niemożliwa: restrukturyzację można zauważyć tylko w strefach łatwo dostępnych (np. wzdłuż Dunaju, wzdłuż niektórych dróg wyjazdowych z miasta, na obszarach wokół obwodnicy Hungária). Integracja tego obszaru w strukturze miasta zapewni: wykorzystanie rezerw terenowych, wzrost spójności miasta poprzez rozwój mieszkalnictwa, wykorzystanie nowych, otwartych przestrzeni miasta, udogodnienia w wykorzystaniu funkcji rekreacyjnych. W celu wdrożenia tych projektów ważne jest dokonanie oceny obecnego stanu oraz wyznaczenie możliwych obszarów interwencji na opuszczonych obszarach przemysłowych i usługowych strefy przekształceń. W Koncepcji Rozwoju Miasta Budapesztu (Urban Development Concept 2003 r.) podkreśla się znaczenie kompleksowej rewitalizacji miasta, w nastawieniu na teren śródmieścia. Kompleksowa rewitalizacja śródmieścia obejmuje odnowienie przestrzeni publicznych, poprawę ogólnego wyglądu miasta i terenów przeznaczonych pod inwestycje oraz usprawnienie funkcji rozrywkowych, komercyjnych, handlowych z ograniczeniem ruchu drogowego. Biorąc pod uwagę znaczenie zróżnicowanego użytkowania ziemi, ważne jest zapewnienie bogactwa funkcjonalnego każdego obszaru, zachowanie funkcji mieszkaniowych i poprawienie stanu środowiska naturalnego. W celu osiągnięcia optymalnej struktury miasta program wspierania rewitalizacji powinien być rozwijany poprzez: popieranie rozwoju handlu, wprowadzenie większej liczby programów odnowy dziedzictwa kulturowego, zwiększenie liczby parkingów, poprawienie wizerunku miasta w centralnych lokalizacjach i w najbardziej cennych jego obszarach, ograniczenie handlu, zapewnienie ochrony dziedzictwa architektonicznego i wprowadzenie większej ilości przestrzeni publicznych i miejsc parkingowych, poprawienie stanu środowiska naturalnego w dzielnicach związanych z centrum miasta, ochronę przestrzeni publicznych, uwzględniającą jednolite programy odnowy, przestrzeni publicznych w gęsto zabudowanych obszarach miasta , kompleksową odnowę (lub nawet gentryfikację) oraz programy mieszkaniowe na terenach słabo zaludnionych w obszarach peryferyjnych, 26 Pallai, K., 2000, The emergence of strategic planning in the 1990s: the case of Budapest, s.405-417, http://lgi.osi.hu/publications/2004/270/IF_Ch20.pdf 27 Pallai, K., 2000, The emergence of strategic planning in the 1990s: the case of Budapest, s.405-417, http://lgi.osi.hu/publications/2004/270/IF_Ch20.pdf 40 społeczną rehabilitację na obszarach o niskiej jakości zabudowy mieszkaniowej. Celem rozwoju struktury miasta jest utrzymanie i rozszerzenie wcześniej wspomnianych zadań: zwarte obszary zabudowane o jasno określonych granicach – powinno to być realizowane poprzez oddzielenie relatywnie ostrą granicą centrum miasta od terenów rolniczych i przestrzeni otwartych. Odpowiednie zagęszczenie nie pozwala na rozproszenie zabudowy miasta. W swoim obecnym kształcie Budapeszt jest dość zwartym, dobrze uporządkowanym miastem, pomimo nierównomiernego zagęszczenia zabudowy oraz rozmieszczenia miejsc pracy i liczby ludności. Odnosząc się do systemu infrastrukturalnego, małe zagęszczenie sieci infrastruktury przyczynia się do relatywnie niskiej efektywności. Koncepcja Rozwoju Miasta nie przewiduje radykalnych zmian w profilu zagęszczenia miasta przez najbliższe 15 lat. Z tego powodu niezbędne jest skoncentrowanie się na rozwoju transportu publicznego (opartego głównie na połączeniach kolejowych) i systemu komplementarnego w taki sposób, żeby efektywnie obsługiwał dzielnice śródmiejskie i otoczenie oraz obszary słabiej zaludnione. W Budapeszcie oznacza to rozwój strefy przekształceń i promowanie przekształceń struktury osadnictwa wewnątrz tej strefy. zróżnicowanie użytkowania ziemi – w następstwie projektowania podmiejskich „miastogrodów” i powstawania osiedli mieszkaniowych w trakcie rozwoju terytorialnego Budapesztu zamiast tradycyjnej zabudowy ze zróżnicowanym użytkowaniem ziemi pojawiły się duże monofunkcyjne obszary miejskie. Celowe zmiany struktury miasta mogą być osiągnięte tylko w dłuższym horyzoncie czasowym, ale nie można pozwolić, aby w najbliższej przyszłości wzrastała istniejąca tendencja izolacji funkcjonalnej. Należy więc zadbać o zróżnicowanie użytkowania ziemi na aktualnie zmieniających się obszarach (np. na terenach poprzemysłowych). Wskazuje się, że najbardziej pożądane kierunki przemiany struktury przestrzeni powinny uwzględniać bogactwo funkcjonalne terenu, tereny usług publicznych i handlowych, place, parki. W przypadku dużych i spójnych obszarów rozwoju potrzebny jest odpowiedni plan w celu określenia ich ogólnego charakteru, odpowiedniego wykorzystania ziemi i zachowania współistniejących funkcji komplementarnych. miasto policentryczne – w przeciągu ostatnich kilku lat historyczne centrum Budapesztu uzyskało przewagę nad innymi terenami miasta, chociaż głównym celem, realizowanym przez kilka poprzednich dekad, było utworzenie kilku subcentrów, z rozwiniętymi usługami i funkcjami miejskimi, które odgrywałyby rolę centrów poszczególnych części miasta, to niektóre z nich nie są jeszcze całkowicie ukształtowane. W wielu przypadkach spontanicznie utworzone subcentra są zaburzone przez istniejącą sieć drogową (ma to miejsce szczególnie w dzielnicach zewnętrznych). W połączeniu z kilkoma centrami handlowymi, które powstały w przeciągu ostatnich kilku lat, nowe subcentra nie mogą w całości funkcjonować jako tradycyjne centrum miasta. Rozwój takich systemów przestrzennych jest jedną z najważniejszych i najbardziej złożonych kwestii w Koncepcji Rozwoju Przestrzennego Miasta, w której nawiązuje się do funkcjonalnych i przestrzennych cech miasta, poprzez wzmocnienie tradycyjnych subcentrów. Rozwój przestrzeni publicznych – podkreśla się znaczenie przestrzeni publicznych i terenów otwartych, które pomagają w osiągnięciu lepszej jakości życia mieszkańców. Jest to szczególnie istotne w odniesieniu do śródmiejskich obszarów miasta i tradycyjnych centrów dzielnic zewnętrznych. Za niezmiernie istotne uważa się poprawienie sieci ogólnie dostępnych przestrzeni publicznych. W dzielnicach centralnych położonych w śródmieściu głównym celem jest poprawienie jakości i utrzymanie terenów dla pieszych i terenów zielonych. Jednym z głównych projektów może być całkowite odnowienie Kiskörút. Reorganizacja wielofunkcyjnych przestrzeni powinna być przeprowadzana ze szczególną uwagą z powodu problemów ze 41 zrównoważeniem funkcji obszarów publicznych zachowania publicznych przestrzeni miejskich – ruchu samochodowego i BIBLIOGRAFIA DOŚWIADCZENIA WĘGIERSKIE Cserni T., Salamin G., 2010, Integrated Urban Developement Strategy in Hungarian practice. Short outline about a Hungarian initiative. VATI Váti Hungarian Nonprofit Limited Liability Company, Budapest. Pallai, K., 2000, The emergence of strategic planning in the 1990s: the case of Budapest, s.405-417, http://lgi.osi.hu/publications/2004/270/IF_Ch20.pdf 1 Pallai, K., 2000, The emergence of strategic planning in the 1990s: the case of Budapest, str.405-417, http://lgi.osi.hu/publications/2004/270/IF_Ch20.pdf 42 Katarzyna Gorczyca 3. Elementy planowania zintegrowanego doświadczenia skandynawskie 3.1. Wybrane koncepcje planowania w Oslo Planowanie przestrzenne w Oslo różni się od planowania w innych norweskich gminach, ponieważ Oslo różni się sposobem zarządzania od innych gmin miejskich w Norwegii, integrując funkcje powiatowe oraz gminne. W celu integracji planowania przestrzennego podjęto plan, który będzie odpowiednio spełniał jednocześnie funkcje powiatowe i gminne, w 2004 r. Rada Miasta przyjęła plan „Kommuneplan 2004 Arealbrukstrategi mot 2020” (The Comprehensive Development Plan Oslo towards 2020”). Oficjalnie dokument funkcjonuje jako plan powiatowy, jednak procedura sporządzania była zbliżona do planów miejscowych, projekt był przygotowywany przez około 2 lata, według zamierzeń aktualizacja planu będzie wykonywana, co 4 lata. W planie przewiduje się, że liczba ludności miasta wzrośnie o około 11%, tj. o blisko 60 000, co wiąże się z koniecznością wybudowania nowych mieszkań, zagospodarowaniem nowych przestrzeni pod tereny usług, handlu oraz przemysłu, oraz rozbudową sieci transportowej. Powierzchnia miasta zajmuje 450 km², i tylko ok. 1/3 obszaru jest przeznaczona pod zabudowę, pozostała część, tj. ok. 300 km², są to tereny zieleni i lasy. Jest to efektem wdrożenia koncepcji z lat 80-tych mającej na celu koncentrowanie rozwoju przestrzennego na obszarach już zabudowanych. W obecnym planie przewiduje się utrzymanie istniejących terenów zieleni i rozwoju jedynie funkcji rekreacyjnych na tamtym terenie. Plan wyznacza wizje i cele dla rozwoju miasta w najbliższych latach, w zakresie lepszego dostępu do edukacji, rozwoju usług handlowych, mieszkalnictwa, aktywności kulturalnych, aspektów środowiskowych, bezpieczeństwa, partycypacji społecznej oraz znaczenia współpracy międzynarodowej. Plan wyznacza również główne kierunki rozwoju przestrzennego, zwraca się również uwagę na potrzeby zintegrowanego rozwoju miasta. Główne kierunki rozwoju, uwzględnione w planie Oslo to: mieszkalnictwo – przewiduje się, że w przeciągu najbliższych 15 lat będzie zapotrzebowanie na 30 000 mieszkań, planuje się również rezerwę mieszkaniową w wysokości 10 000. Mieszkania powinny być zapewnione dla różnych gospodarstw domowych, w różnych częściach miasta, z zapewnieniem dobrego dostępu do przestrzeni publicznych i terenów zieleni. Nowe tereny mieszkaniowe wyznaczono w różnych częściach miasta, w punktach dobrze dostępnych transportowo, w obszarach nadbrzeżnych, terenach podlegających rewitalizacji i w częściach centralnych miasta. biznes, handel i przemysł – z analiz wynika, że zatrudnienie wzrośnie o 80 000 do 100 000 pracujących, miasto powinno zapewnić odpowiednią ilość powierzchni przeznaczonej pod handel, przemysł, obszary o funkcji biznesowej będą lokalizowane na terenach przy centrach komunikacyjnych, a także w centrum Oslo, oraz na terenach rewitalizowanych dzielnic, nowoczesne miasto, dbające o zabytki – podkreśla się znaczenie zabytków występujących w Oslo, a także należy uwzględnić powiązanie części zabytkowych z nowoczesną architekturą, lasy oraz tereny zielone – zwraca się uwagę na ochronę terenów zieleni, a także na lepsze ich wykorzystanie poprzez stworzenie połączenia pomiędzy lasem oraz terenami położonymi nad morzem, transport dóbr powinien być tak zorganizowany, aby zminimalizować negatywny wpływ na środowisko przyrodnicze, podkreśla się wykorzystanie transportu morskiego oraz kolejowego, 43 rozwój usług – usługi powinny być łatwo dostępne dla mieszkańców, w centralnych częściach miasta, a także w obszarach, gdzie będą powstawać nowe tereny mieszkaniowe, w razie konieczności gmina powinna współpracować z właścicielami prywatnych nieruchomości w celu znalezienia odpowiedniej lokalizacji dla szkoły, terenów sportowych, przedszkoli i żłobków. Ryc.29. Kommuneplan 2004 Arealbrukstrategi mot 2020” (The Comprehensive Development Plan Oslo towards 2020”). Źródło: http://www.plan-og-bygningsetaten.oslo.kommune.no/getfile.php/Plan%20og%20bygningsetaten/Internett/Dokumenter/plan/planer/kommuneplan/kart-a3.jpg, 2006 Na terenie Oslo wdrażane są również inne plany sektorowe, które nie są prawnie wiążące, jednak dają polityczne wytyczne, są to m. in: plan dotyczący terenów zieleni znajdujących się w ramach strefy zabudowanej – ma na celu chronienie terenów zieleni, oraz korytarzy transportowych pomiędzy nimi, takich jak ścieżki rowerowe i ciągi piesze, plany dla terenów nadbrzeżnych – to kompleksowy system dokumentów mających na celu rewitalizację obszarów nadbrzeżnych, plany dla poszczególnych części były realizowane w różnych fazach, strategia dotycząca rozwoju zrównoważonego – (Strategy for Sustainable Development Environment and Sustainability Status 2002. Urban Ecology Program 2002-2014), podkreśla znaczenie Oslo - stolicy uwzględniającej rozwój zrównoważony. 44 3.2. Wybrane koncepcje planowania w Sztokholmie Strategia „Vision Stockholm 2030” przyjęta przez Radę Miasta 11 lipca 2007, Stockholm city plan, May 2009 Plan Sztokoholmu (Stockholm city plan) funkcjonuje bardziej jak dokument strategiczny niż jako tradycyjny plan zagospodarowania przestrzennego i jest powiązany ze Strategią Sztokholmu 2030. W planie zwraca się uwagę, że znaczenie oraz atrakcyjność Sztokholmu w dużej mierze zależą od siły oraz konkurencyjności regionu Stockholm-Malar. Miasto wspiera wzmocnienie policentrycznego regionu przestrzennego, struktury i ich centrów subregionalnych, jednak zwraca się uwagę, że integracja mieszkalnictwa i rynków pracy w regionie wymaga nowego zapotrzebowania na połączenia transportowe, jak również na współpracę pomiędzy gminami. W planie istnieje zapotrzebowanie na nowe zasoby mieszkaniowe, parki, infrastrukturę dla nowych mieszkańców Sztokholmu. Podkreśla się znaczenie problemu związanego z ocieplaniem się klimatu, dlatego do 2050 r. przewiduje się, że Sztokholm będzie miastem, w którym nie będzie się wykorzystywało energii pochodzącej z paliw kopalnych, m.in. dzięki zwartej zabudowie miejskiej. W Sztokholmie istnieje duże zróżnicowanie społeczno-ekonomiczne wśród mieszkańców miasta. Podkreśla się cztery cele strategiczne dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju: wzmacnianie centrum Sztokholmu – planowany rozwój obszarów centralnych Sztokholmu, równolegle będzie rozwijanych kilka strategicznych obszarów położonych w pobliżu centrum miasta. Gęste i zróżnicowane centrum przyczyni się do podniesienia konkurencyjności Sztokholmu, konieczne jest wzmocnienie mobilności i zrównoważonego transportu. W praktyce oznacza to rozszerzenie centrum miasta ponad jego historycznymi granicami, koncentracja na rozwoju strategicznych węzłów miasta – rozwój strategicznych węzłów, obszarów centralnych w mieście, jest niezbędny do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, zabezpieczy to mieszkańcom dobrą dostępność do usług, kultury oraz miejsc pracy, a także zapewni bardziej efektywnie korzystanie z obecnej infrastruktury i stworzy nowe możliwości rozbudowy i modernizacji transportu publicznego. Dobrze rozwinięta współpraca między podmiotami publicznymi i prywatnymi ma zasadnicze znaczenie dla realizacji inwestycji w centrach strategicznych, połączenie obszarów miasta – część dzielnic miasta jest niewystarczająco zintegrowana z otoczeniem, takie bariery uniemożliwiają mieszkańcom właściwą współpracę. Połączenie obszarów miasta będzie wymagać lepszej infrastruktury, transportu publicznego, rowerowego i pieszego. Powstanie nowych obszarów mieszkaniowych na obszarach peryferyjnych wskazuje się jako jeden ze środków mający na celu zwiększenie spójności społecznej. Inicjatywy będą podejmowane również w atrakcyjnych przestrzeniach publicznych czy parkach miejskich, stworzenie miasta tętniącego życiem - większość przyszłych projektów będzie lokalizowana w poszczególnych obszarach rozwoju i strategicznych węzłach. Bezpieczny i dynamiczny rozwój miasta jest uwarunkowany rozwojem obszarów zainwestowanych w celu spełnienia lokalnych potrzeb. W planie koncentrują się na gęstszej zabudowanie środowiska miejskiego, robionej w oparciu o najwyższą jakość przestrzeni publicznej. 45 Ryc.30. Plan rozwoju Sztokholmu. Źródło: Stockholm City Plan, Summary, May 2009, The City Planning administration, Stockholms Stad. Ścisłe powiązanie ze strategią celów zawartych w planie dotyczy m.in.: stworzeniu miasta uniwersalnego m.in. poprzez powiązanie centrum Sztokholmu z przedmieściami, stworzenie dobrych warunków do pracy i edukacji, stworzenie klimatu do rozwoju biznesu, rozwój i innowacyjność regionu – rozumianego jako centrum silnego regionu, wiodącego w zakresie wiedzy, międzynarodowe centrum biznesowe i konferencyjne, stworzenia miasta przyjaznego mieszkańcom pozbawionego barier fizycznych i społecznych – demokratyczne i bezpieczne, z szeroką ofertą mieszkaniową, zwarte przestrzennie. BIBLIOGRAFIA DOŚWIADCZENIA SKANDYNAWSKIE „Kommuneplan 2004 Arealbrukstrategi mot 2020” (The Comprehensive Development Plan Oslo towards 2020”). Stockholm City Plan, Summary, May 2009, The City Planning administration, Stockholms Stad. 46 Katarzyna Gorczyca 4. Elementy planowania zintegrowanego doświadczenia brytyjskie na przykładzie strategicznego planu Londynu Strategia Planowania w Londynie – GOL CIRCULAR 1/2008. STRATEGIC PLANNING IN LONDON, Greater London Authority Act 1999, Greater London Authority Act 2007 The Secretary of State for Communities and Local Government’s guidance on the arrangements for strategic planning in London, 4th April 2008 4.1. Plan strategiczny Londynu –wprowadzenie Jest to strategiczny dokument wskazujący zintegrowane społeczne, ekonomiczne, środowiskowe kierunki rozwoju Londynu, planowane w perspektywie czasowej 15-20 lat. Plan ma na celu zintegrowanie innych dokumentów strategicznych dotyczących zarówno fizycznego jak i geograficznego rozwoju miasta. Plan ma również obejmować szeroko rozumiane zmiany, uwzględniające użytkowanie ziemi, jest on mocno powiązany z działaniami mającymi na celu poprawę infrastruktury, w tym szczególnie infrastruktury transportowej. Dokument ten zapewnia szeroki kontekst rozwoju Londynu, w ramach którego każda dzielnica (borough) powinna zapewnić własne wytyczne dotyczące planowania szczegółowego. Za planowanie strategiczne Londynu oraz przygotowanie Strategii Rozwoju Przestrzennego (Spatial Development Strategy) jest odpowiedzialny burmistrz Londynu. Ustala się również ramy polityki, w których burmistrz Londynu (The Mayor of London) jest włączony w decyzje dotyczące planowania przestrzennego Londynu, z uwzględnieniem propozycji wdrażania i finansowania planu. W dokumencie uwzględniono Europejskie wytyczne dotyczące planowania przestrzennego, a także powiązanie z funduszami Unii Europejskiej. 4.2. Wdrażanie planu strategicznego Władze Londynu są zobowiązane do przygotowania innych planów strategicznych Londynu, które będą spójne ze zintegrowanym planem Londynu. Dodatkowe plany mają dotyczyć m.in. zagadnień transportowych, rozwoju gospodarczego, bioróżnorodności, gospodarki odpadami, wartości kulturowych. W zintegrowanym planie istnieje obowiązek korzystania z doświadczeń europejskich i odnoszenia się do Europejskiej Strategii Rozwoju Przestrzennego i innych dyrektyw unijnych. Plan Londynu powinien brać pod uwagę wytyczne, które są uwzględnione w dokumentach regionalnych dla regionu południowo-wschodniej Anglii. W wytycznych regionalnych uwzględnia się podstawowe zagadania dotyczące zachowania zasad rozwoju zrównoważonego, spójności społecznej, skuteczną ochronę środowiska naturalnego, racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych oraz utrzymanie wysokiego i stabilnego poziomu wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. W planie Londynu znajdują się podstawowe informacje dotyczące uwarunkowań rozwoju miasta: demografii, rozwoju gospodarczego, uwarunkowań środowiskowych, stylu życia mieszkańców, nowych technologii, utrzymania zasad sprawiedliwości społecznej, rozwoju zrównoważonego. Odniesienia planistyczne Planu Rozwoju Miasta (Urban Development Plan), odnoszące się do planu miasta, które powinny zostać przeniesione na dokumenty subregionalne będą dotyczyć: optymalnego wykorzystania terenów już zainwestowanych i wolnych oraz nieużytkowanych budynków, 47 wykorzystania podejścia kierunkowego w planowaniu nowych obszarów inwestycyjnych przy zapewnieniu, że rozwój będzie miał miejsce w przestrzeniach dostępnych przez transport publiczny, drogi ruchu pieszego i rowerowego, rozwój powinien powstawać w lokalizacjach, które są łatwo dostępne z centrum miasta, uwzględniania pojemności istniejącej lub planowanej infrastruktury, biorąc pod uwagę komunikację zbiorową i usługi publiczne, uwzględniania fizycznych uwarunkowań rozwoju terytorialnego, biorąc pod uwagę zagrożenie powodzią i ograniczenia rozwoju przestrzennego, uwzględnienie wykorzystania zasobów naturalnych, środowiskowych i kulturalnych oraz zdrowia ludności lokalnej. 4.3. Polityki tematyczne A. Mieszkaniowa Zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju i zwartego miasta rozwój terenów mieszkaniowych powinien koncentrować się w miejscach, które zapewniają maksymalne wykorzystanie terenu, mogą wpłynąć na ograniczenie szkodliwej emisji gazów, należy również lokalizować tereny mieszkaniowe w bliskiej dostępności do szkół, miejsc pracy, ośrodków usługowych i transportu publicznego. Wyznaczone nowe tereny mieszkaniowe powinny przyczyniać się do wzrostu gospodarczego i oferować możliwość wyboru mieszkania, poprzez zapewnienie mieszkań, osiągalnych ekonomicznie. Przewiduje się, że 112 tys. gospodarstw domowych będzie potrzebowało nowych mieszkań, co oznacza według szacunków, że 11 200 mieszkań powinno być oddawanych rocznie w celu spełnienia założonych potrzeb w przeciągu najbliższych 10 lat łącznie z prognozą na rosnące zapotrzebowanie nowych gospodarstw domowych przewiduje się, że w Londynie powinno być oddawanych 33 600 nowych mieszkań rocznie. W planie określono zapotrzebowanie na nowe mieszkania według dzielnic Londynu. Jako dodatkowe wytyczne dotyczące mieszkalnictwa sporządza się opracowanie dotyczące pojemności mieszkaniowej. Monitorowanie zapotrzebowania mieszkaniowego jest istotną częścią "planu, w celu zapewnienia odpowiedniego nasycenia rynku mieszkaniowego”. W planie podkreśla się również znaczenie dobrej dostępności komunikacyjnej powstających terenów mieszkaniowych. Dzielnice powinny zachęcać do rozwoju dużych terenów mieszkaniowych w obszarach o dobrej dostępności transportu publicznego. Dzielnice powinny przygotować wytyczne planistyczne dla dużych terenów mieszkaniowych (tj. o powierzchni 10 ha i większych lub zawierających więcej niż 500 mieszkań). W Wielkiej Brytanii istnieje obowiązek zapewnienia mieszkańcom odpowiednich warunków mieszkaniowych i odpowiedniej dostępności do rynku mieszkaniowego. Brytyjską definicję (affordable housing lub affordable home) można określić jako mieszkania ekonomicznie osiągalne, faktycznie oznacza to możliwość dofinansowania mieszkań przez gminę, aby mieszkańcy którzy nie mogą sobie pozwolić na zakup mieszkań na wolnym rynku mieli dostęp do mieszkań subsydiowanych przez gminę (np. w planie metropolitalnym Londynu określono wymóg, aby 50 % spośród mieszkań dostępnych na rynku była ekonomicznie osiągalna (Źródło: Gorczyca K., Polityka mieszkaniowa w Wielkiej Brytanii,28). W planie Londynu mieszkania podzielono na 3 segmenty: mieszkania socjalne (social housing) – gdzie mieszkania są zapewnione przez właściciela domu mieszkalnego, na podstawie potrzeb mieszkaniowych, czynsze, nie 1. 28 Gorczyca K., 2009, Polityka mieszkaniowa w Wielkiej Brytani [w:] R. Guzik (red.) Rewitalizacja miast polskich tom 1: Rewitalizacja miast w Wielkiej Brytanii, Instytut Rozwoju Miast, Kraków, 34-37 48 powinny być wyższe niż czynsze celowe ustalane przez rząd dla organizacji mieszkaniowych (housing assosiation), mieszkania pośrednie (intermediate housing) – mieszkania, w których ceny są powyżej ustalonych czynszów, ale zdecydowanie niższe od cen rynkowych, i są dostępne dla gospodarstw domowych, których dochód jest niższy niż 40 000 funtów rocznie, mieszkania rynkowe – mieszkania własnościowe i prywatnie wynajmowane mieszkania. W ramach wdrażania polityki mieszkań osiągalnych ekonomicznie należy dokonać oceny potrzeb mieszkaniowych. W ustalaniu celów polityki należy uwzględniać potrzeby regionalne i lokalne, a także strategiczny cel władz miasta, według którego 50% zasobów mieszkaniowych powinno być ekonomicznie osiągalnych, w tym 70% to mieszkania socjalne, a 30% pozostałe zasoby mieszkaniowe. Szczegółowa ocena zasobów mieszkaniowych powinna uwzględniać potencjalne źródła zaopatrzenia, takie jak: zasoby gminne, w tym zasoby mieszkaniowe, które podlegały procesom rewitalizacji, rozwój organizacji wynajmujących mieszkania, rozwój taniego rynku mieszkań wynajmowanych, jeśli można wykazać, że są niedrogie, rozwój prywatnych zasobów mieszkalnych zabezpieczonych poprzez negocjacje planowania lub warunki umowy, przywrócenie wolnych nieruchomości do ponownego użytkowania. W planie podkreśla się konieczność zapewnienia zróżnicowania wykorzystania zasobów mieszkaniowych, co oznacza również zapewnienie domów opieki społecznej, domów socjalnych, schronisk. Ma to na celu stworzenie bardziej zróżnicowanej oferty oraz osiągnięcie zrównoważonego rozwoju społeczności lokalnej, należy w miarę możliwości chronić mieszkańców przed utratą zakwaterowania, w tym samym przed utratą mieszkań ekonomicznie osiągalnych. B. Zróżnicowanie problemów społecznych Londynu Zróżnicowanie problemów społecznych na terenie Londynu jest tak duże, że nie ma możliwości, żeby uwzględnić wszystkie w planie strategicznym Londynu. Należy jednak zwrócić uwagę, że zasada równości wszystkich grup społecznych i zaspokajanie ich potrzeb powinno być realizowane w ramach polityki miejskiej. Każda ze społeczności lokalnych będzie się różnić w zakresie potrzeb społecznych, dlatego zwrócono uwagę, że powinny być one realizowane przez plany szczegółowe wdrażane na poziomie dzielnic (boroughs). Znaczna część polityk uwzględnionych w planie dotyczy spełnienia potrzeb społecznych mieszkańców, ponadto burmistrz przygotowuje dodatkowe wytyczne planistyczne (Supplementary Planning Guidance) w celu zapewnienia równości różnych grup społecznych. Podkreśla się konieczność wspierania rozwoju infrastruktury społecznej, usług medycznych. W planie Londynu należy zapewnić, aby tereny przeznaczone pod usługi medyczne (szpitale, centrum opieki doraźnej, przychodnie) były dostępne pod względem komunikacji publicznej. Należy zapewnić, aby Londyn utrzymał swój status krajowego i międzynarodowego centrum usług medycznych. W planie powinno się również odzwierciedlić zapotrzebowanie na usługi edukacyjne, należy zapewnić odpowiednie warunki wyposażenia, biorąc również pod uwagę prognozy demograficzne. Dzielnice powinny zapewnić rozwój infrastruktury edukacyjnej w oparciu o istniejące zapotrzebowanie, możliwości zapewnienia zaopatrzenia w usługi między dzielnicami, bezpieczną i odpowiednią dostępność przez pieszych, rowerzystów i użytkowników komunikacji publicznej. Rozwój usług edukacyjnych, powinien być skoordynowany z innymi politykami, które zapewniają bezpieczeństwo, poprawę przestrzeni publicznej, ochronę terenów zieleni, i terenów otwartych. 49 Należy zapewnić konsultacje społeczne, zachęcać do przygotowywania planów i wytycznych do planów miejscowych w konsultacjach z organizacjami lokalnymi. Należy dążyć do wzmocnienia społeczności i organizacji lokalnych do przygotowywania planów i wytycznych do planów miejscowych, uwzględniających potrzeby gospodarcze, społeczne, fizyczne i środowiskowe w oparciu o wzmocnienie lokalnych strategii rewitalizacyjnych. Burmistrz powinien zachęcać dzielnice do przyjmowania lokalnych planów, zawierających również te, przygotowane przez organizacje mieszkaniowe. Lokalne plany są zbyt szczegółowe, żeby uwzględniać je w Planie Rozwoju Londynu, ale mogą być najlepszą drogą do powiązania lokalnych procesów rewitalizacji z planowaniem przestrzennym. C. Polityka transportowa Poprawa polityki transportowej, będzie realizowana poprzez: współpracę pomiędzy władzami lokalnymi i instytucjami odpowiedzialnymi za zarządzanie koleją, zachęcanie do rozwoju przestrzennego dążącego do ograniczenia dojazdów, szczególnie dojazdów samochodem, poprawienie przepustowości i dostępności w wybranych terenach, w tym w obszarach wyznaczonych do rewitalizacji i rozwoju, wspieranie rozwoju w miejscach o wysokim poziomie dostępności transportu publicznego i mających odpowiednie możliwości rozwoju transportu, rozwój w warunkach istniejącej pojemności transportowej zarówno na poziomie korytarzy transportowych, jak i na poziomie lokalnym, podkreśla się również, że rozwój przestrzenny powinien być dostosowany do pojemności transportowej danego obszaru. Wytyczne dotyczące polityki transportowej: wysoki poziom wzrostu będzie zależeć od rozwoju infrastruktury. Przewiduje się poprawienie transportu publicznego, transportu rzecznego i zwiększenia przepustowości w portach lotniczych, dostępność transportowa Londynu powinna być wzmacniana przez lokowanie budynków o wysokiej intensywności rozwoju, w obszarach o dobrej dostępności, gdzie istnieje wystarczająca pojemność transportowa, lub w obszarach, gdzie jest możliwe poprawienie bezpośredniego dostępu poprzez nowe linie metra regionalnego, dostęp do centrów miejskich powinien być zapewniony poprzez środki komunikacji publicznej (połączenia autobusowe, częste połączenia kolejowe, w niektórych przypadkach nowe połączenia tramwajowe). Dzielnice i lokalne centra miejskie powinny czerpać korzyści z poprawy usług autobusowych, wzmocnienia wydajności metra i lepszego zarządzania siecią drogową, większość podróży pomiędzy miastem, a terenami podmiejskimi będzie odbywać się samochodami, jednak powinny zostać wzmocnione usługi autobusowe, jak również należy poprawić integrację komunikacji autobusowej z kolejową oraz metrem. Dzielnice powinny promować bardziej efektywne wykorzystanie terenów dróg dla transportu publicznego, obszary przewidywane do zainwestowania oraz obszary intensyfikacji powinny być wspierane poprzez poprawę transportu publicznego, w tym rozwój nowych połączeń regionalnych metra, tramwaju i autobusu, należy ulepszyć komunikację pomiędzy różnymi rodzajami transportu, w tym m.in. poprzez poprawę funkcjonowania węzłów przesiadkowych, nowe tereny komunikacyjne powinny zostać przeznaczone pod wzrost usług autobusowych, rozwój dworców i garaży. 50 Zintegrowane środki transportu, w tym transport autobusowy, wodny, ścieżki rowerowe oraz piesze powinny być wspierane przez rozwój bardziej zwartego miasta i poprawę lokalnego wyposażenia oraz usług komunikacji publicznej. Zintegrowanie strategii transportowej z innymi strategami będzie polegać na: połączeniu obszarów o wysokim bezrobociu z obszarami o nowych możliwościach zatrudnienia, w celu zmniejszenia konieczności generowania potoków ruchu, zwiększeniu roli ośrodków miejskich w Londynie poprzez poprawienie ich dostępności, zarówno z centrum miasta jak i okolicznych dzielnic mieszkalnych; tworzeniu możliwości zatrudnienia i poprawy środowiska naturalnego miasta, zmniejszeniu potrzeb transportowych przez poprawienie połączeń lokalnych. D. Korzystanie z zasobów Londynu Należy podkreślić znaczenie otwartych przestrzeni, co będzie szczególnie ważne w realizacji celu - stworzenie bardziej atrakcyjnego, dobrze zaprojektowanego i zielonego miasta. Wszystkie te działania mające na celu poprawienia jakości i dostępności obiektów handlowych, terenów rekreacyjnych i terenów otwartych, będą miały zasadnicze znaczenie przyczyniające się do wzrostu poziomu i jakości życia w Londynie. Polityka wspierania centrów miast będzie koncentrować się na zwiększeniu dostępności do towarów i usług oraz dążeniu do wzmocnienia szerszej roli centrów miast, w tym polityki dotyczącej: wspierania handlu, obiektów rozrywkowych, terenów rekreacyjnych w centrach miast, a także zniechęcenia do rozwoju poza centrum miasta, poprawy dostępu do centrów miast środkami transportu publicznego, rowerowego i pieszego, poprawy jakości handlu i innych usług konsumpcyjnych w centrach miast, wsparcia centrów miast jako miejsc do rozrywki i atrakcji kulturalnych, jak również ośrodków biznesowych i mieszkaniowych, wspierania i zachęcania do zarządzania centrum miasta, partnerstwa i strategii, w tym wprowadzenie zachęt biznesowych w wybranych miejscach. Rozwój wielofunkcyjnego centrum miasta zapewni możliwość policentrycznego rozwoju miasta, w tym wdrożenie struktury promowanej przez Europejską Pespektywę Rozwoju Przestrzennego (European Spatial Development Perspective). Polityka rozwoju miejskiego będzie wdrażana przez dokonywanie oceny pojemności handlowej poprzez partnerstwo subregionalne, a także przez powiązanie handlu, usług komercyjnych. Poza centralnym Londynem główne aktywności powinny koncentrować się na odpowiednich elementach rozwoju sieci miejskiej, obiekty usługowe zlokalizowane poza centrum, jak np. kina, kluby bingo, kręgielnie w przeszłości powodowały problemy i osłabiały funkcjonowanie poszczególnych przestrzeni publicznych. W poszczególnych dzielnicach należy zapewnić funkcjonowanie małych sklepów detalicznych, aby była zapewniona dobra dostępność usługowa dla osób o ograniczonej mobilności. Usługi kulturalne należy szczególnie rozwijać w terenach podlegających procesom rewitalizacji, jest to również korzystne ze względu na niższe ceny wynajmu na takich obszarach. Rozwój obiektów sportowych, w tym olimpijskich obiektów sportowych na igrzyska w Londynie w 2012 r., będzie jednym z istotniejszych uwarunkowań rozwoju Londynu do 2012 r., identyfikacja obszarów przeznaczonych pod obiekty sportowe, powinna być realizowana w połączeniu z potrzebami lokalnymi i subregionalnymi. Tereny przeznaczone pod usługi sportu powinny być dobrze skomunikowane transportem publicznym, a obiekty sportowe powinny być dostępne dla wszystkich mieszkańców, szczególnie dla osób niepełnosprawnych, ich realizacja powinna mieć miejsce w obszarach, które nie posiadają obiektów sportowych. Olimpiada będzie głównym bodźcem zmian oraz przyspieszy rewitalizację wschodniego Londynu, przede wszystkim na obszarach Lower Lea Valley poprzez pobudzenie aktywności w tamtym terenie. Podkreśla się również znaczenie turystyki w Londynie, należy wdrożyć odrębną strategię transportową, oraz zapewnić rozwój bazy turystycznej o 36 000 nowych miejsc 51 noclegowych do 2016 r., w celu poprawienia jakości, oraz zróżnicowania miejsc zakwaterowania i usług turystycznych. Główne wytyczne dotyczące polityki turystycznej będą dotyczyć: konieczności określenia pojemności turystycznej, w zakresie możliwości zakwaterowania, lokalizacji nowych hoteli w centrach miast i innych obszarach poza Londynem centralnym. Nowe obszary lokalizacji usług turystycznych powinny zawierać dogodne połączenia z centrum Londynu i międzynarodowych terminali transportowych, koncentrowania lokalizacji nowych hoteli i świadczenia turystyki na terenie Londynu centralnego, przystosowania obiektów o mniejszej pojemności turystycznej w Londynie centralnym i w strefach o aktywności centralnej, ograniczania dalszego rozwoju w obszarach o wysokiej pojemności turystycznej, zróżnicowania oferty zakwaterowania turystycznego o takie obiekty jak: zakwaterowanie typu bed and breakfast, hostele, campingi, zapewnienia szerszej oferty turystycznej szczególne w terenach rewitalizowanych, określenia stref rozwoju turystycznego wraz zaproponowaniem polityk ich rozwoju, i ochrony lokalnych społeczności przed niekorzystnym wpływem. E. Poprawa funkcjonowania przestrzeni otwartych Jednym z celów strategicznych Londynu jest poprawienie funkcjonowania przestrzeni otwartych. Dotyczy współpracy ze strategicznymi partnerami Londynu, w celu promowania przestrzeni otwartych w Londynie, szczególnie tych związanych ze zdrowiem, sportem, rekreacją, przestrzeni dla dzieci, obszarów przeznaczonych do regeneracji, gospodarki, kultury, bioróżnorodności i środowiska. Wskazana jest ochrona pasa zieleni, propozycje zmian granic pasa zieli powinny być rozważone w procesie planistycznym w powiązaniu z wytycznymi zaznaczonymi w dokumentach dotyczących polityk krajowych. Należy zdecydowanie ograniczyć rozlewanie się terenów zainwestowanych w pasie zieleni, a także utrzymać ochronę otwartych obszarów metropolitalnych. Wszelkie zmiany dotyczące terenów otwartych metropolii powinny być wykonywane przez gminy w procesie planowania, w porozumieniu z władzami miasta centralnego i władzami sąsiednich gmin. Ponadto podkreśla się znaczenie zachowania bioróżnorodności w terenach otwartych, zapewnienia rezerwy terenów pod cmentarze, utrzymywanie rezerw terenu powinno być oparte na konsultacjach ze społecznościami lokalnymi. 4.4. Polityki horyzontalne W planie uwzględniono odniesienia do polityk horyzontalnych, dotyczą one założeń według których Londyn ma się stać bardziej atrakcyjnym, dobrze zaprojektowanym, zielonym miastem, a także ma promować spójność społeczną i przeciwdziałać deprywacji i dyskryminacji społecznej. Podkreśla się również znaczenie efektywnego wykorzystania zasobów naturalnych środowiska przyrodniczego, wzrost wykorzystania zasobów i ograniczenie degradacji środowiska. Londyn powinien wdrożyć strategię środowiskową, mającą na celu ograniczenie emisji dwutlenku węgla, aby przeciwdziałać zmianom klimatycznym. Zwraca się również uwagę na gospodarkę odpadami, zachowanie wytycznych dotyczących krajowej gospodarki odpadami, większość odpadów powinna być poddana obróbce lub usunięta w regionie, w którym są produkowane. Władze Londynu będą działać we współpracy z gminami, Agencją Ochrony Środowiska, władzami statutowymi w celu utylizacji odpadów. Należy dążyć do realizacji celu samowystarczalności regionu dla poszczególnych strumieni odpadów. Podkreśla się znaczenie przywrócenia do ponownego użytkowania terenów skażonych i obszarów typu brown-field. Należy zwrócić szczególną uwagę na lokalizację zakładów, w których stosuje się substancje niebezpieczne oraz do rozwoju obszarów sąsiednich w pobliżu takich zakładów, w których substancje niebezpieczne obecne są stosowane, w celu ograniczenia skutków potencjalnych awarii. 52 Polityki horyzontalne: Projektowania miasta zwartego (compact city) Należy zapewnić maksymalne wykorzystanie przestrzeni, tworzenie przestrzeni publicznych, zapewnić dostępność do przestrzeni publicznych dla wszystkich użytkowników, z poszanowaniem specyfiki przestrzeni miejskiej oraz zamieszkujących je społeczności lokalnych, nienaruszanie środowiska naturalnego oraz zapewnienie rozwoju powiązanego z dziedzictwem historycznym Londynu. Promowanie architektury światowej klasy Promowania projektów światowej klasy, z zachowaniem wspierania sfery publicznej w Londynie i promowanie włączenia społecznego. Władze miasta będą także współpracować z partnerami w celu przygotowania i realizacji: wytycznych projektowych, aby poprawić wygląd ulic i przestrzenie publiczne Londynu. Zwiększania potencjału obszarów miejskich Należy zapewnić osiągnięcie najwyższego możliwego użytkowania przestrzeni miejskiej zgodnie z warunkami lokalnymi, a także w odniesieniu do zasad projektowania dotyczących miasta zwartego i w politykach dotyczących możliwości komunikacji publicznej. Określono dokładne wytyczne dotyczące gęstości zabudowy (z uwzględnieniem rodzaju zabudowy) i projektowaną liczbę miejsc parkingowych. Stopień odpowiedniej gęstości zabudowy jest powiązany z lokalizacją planowanych inwestycji w przestrzeni miasta, ustawieniem w zakresie formy istniejącego budynku oraz z dostępnością transportową i wskaźnikami transportu publicznego. Projektowanie wysokich budynków Należy promować powstawanie wysokich budynków w miejscach podkreślających charakter miasta, należy również zapewnić spójną lokalizację klastrów gospodarczych, związanych z tym działań, które będą pełnić rolę katalizatora rewitalizacji obszarów. Wnioski dotyczące wysokich budynków powinny odnosić się do kryteriów zawartych w wcześniejszych politykach horyzontalnych. Budynki wielkoskalowe – projektowanie i ich oddziaływanie Wszystkie wysokie budynki powinny być zgodne z wymaganiami zawartymi w Wytycznych dotyczących Ochrony, powinny być dopasowane do szerszego kontekstu otoczenia w zakresie proporcji, kompozycji i powiązania z innymi budynkami, otwartymi przestrzeniami i ulicami. Obiekty zabytkowe W politykach rozwoju miasta powinno dążyć się do utrzymania i zwiększenia wkładu dziedzictwa kulturowego oraz jakości środowiska w Londynie, poprzez rozwój turystyki i czerpanie korzyści z użytkowania budynków zabytkowych w sposób zrównoważony. Ochrona dziedzictwa kulturowego W ramach ochrony dziedzictwa kulturowego przewiduje się m.in. zidentyfikowanie obszarów i budynków objętych ochroną wraz z określeniem możliwości ich poprawy. Działania ochrony powinny brać pod uwagę kontekst strategiczny Londynu. Należy również uwzględnić, że obiekty dziedzictwa kulturowego stanowią część szerszego programu poprawy miejskich obiektów chronionych. Obiekty światowego dziedzictwa Obiekty wpisane na listę światowego dziedzictwa zostaną objęte specjalnym planem zarządzania w celu określenia specjalnych wytycznych ochrony. Archeologia 53 Obiekty archeologiczne będą podlegać i prezentacji zasobów archeologicznych w Londynie. identyfikacji, ochronie, interpretacji Ochrona krajobrazu Londynu Wyznacza się ciągi widokowe podlegające ochronie. Ciągi widokowe, które będą podlegać ochronie zostaną wyznaczone, tylko na obszarach, na których: znajdują się dobrze dostępne i odpowiednio wykorzystane tereny otwarte, jak również znaczące części miasta, lub budynki są dobrze widoczne, należy również zapewnić ochronę zabytków, z uwzględnieniem odpowiedniej ekspozycji. Ochrona krajobrazu będzie realizowana poprzez wdrażanie planów zarządzania, które powinny uwzględniać: krajobraz z uwzględnieniem ekspozycji perspektywy rzeki Tamizy, wizerunek miasta i zachowanie sylwetki miasta (skyline), panoramę miasta. Należy również dążyć do ograniczenia zabudowy w terenach chronionych ciągów widokowych, obszary, w które będą podlegać rozwojowi, wymagają oceny wpływu planowanych inwestycji na krajobraz. Propozycje rozwoju powinny mieścić się w ramach ogólnych zasad dobrego projektu określonych w tym planie, lokalnych polityk miejskich projektowania i zasad zarządzania. Polityka Blue ribbon network Blue Ribbon Network („Polityka sieci niebieskiej wstęgi”) obejmuje swoim zasięgiem przestrzennym rzekę Tamizę, sieć kanałów, dopływy Tamizy, rzeki i cieki wodne wewnątrz Londynu oraz otwarte tereny wodne, jak: doki, zbiorniki wodne, jeziora, a także przepusty i kanały. “Polityka niebieskiej wstęgi“ odgrywa istotną rolę w dostarczeniu wszystkich kluczowych elementów wizji miasta jako przykładu zrównoważonej metropolii. Podkreśla się, że woda jest cennym kapitałem w Londynie i musi być wykorzystywana w sposób zrównoważony, szczególnie w odniesieniu do działań, które wymagają lokalizacji nadbrzeżnej. Rozwój i wykorzystanie wody i terenów nadbrzeżnych w Londynie powinno uwzględniać zasoby środowiska przyrodniczego w celu zapewnienia dalszego rozwoju, zrównoważonej gospodarki i bezpieczeństwa, utrzymania bioróżnorodności terenów rzecznych, a także krajobrazu naturalnego. Konieczne jest zidentyfikowanie terenów zalewowych w celu uniknięcia wydawania pozwoleń na budowę na terenach zalewowych w poszczególnych dzielnicach Londynu. Ponadto w priorytetach polityki zrównoważonego wzrostu zwraca się uwagę, że tereny nadbrzeżne będą ważnymi obszarami podlegającymi rewitalizacji i przemianom ekonomicznym w Londynie. BIBLIOGRAFIA DOŚWIADCZENIA BRYTYJSKIE GOL CIRCULAR 1/2008. STRATEGIC PLANNING IN LONDON, Greater London Authority Act 1999, Greater London Authority Act 2007. The Secretary of State for Communities and Local Government’s guidance on the arrangements for strategic planning in London, 4th April 2008 54 SPIS RYCIN 55
