Style wychowawcze

Style wychowawcze
Od najmłodszych lat dziecka rodzina stanowi dla niego stałe środowisko
wychowawcze. Największy wpływ na kształtującą się osobowość i rozwój młodego mają
zachowania rodziców. Wychowanie ma obszerny zasięg i oddziałuje na funkcjonowanie
poznawcze dziecka, na jego osiągnięcia szkolne, na ustalanie się jego stabilności
emocjonalnej oraz dojrzałości społecznej, a także na pełnienie ról rodzinnych w tym także
późniejszej roli matki i ojca w odniesieniu do swoich dzieci. Wychowanie przebiega
dwutorowo: jako świadoma praca wychowawcza oraz oddziaływania nieświadome.
Postawy rodzicielskie można podzielić, ze względu na nastawienie emocjonalne
rodziców wobec dziecka, na „zdrowe”, czyli sprzyjające prawidłowemu rozwojowi dziecka
oraz „chorobotwórcze”, mające negatywny wpływ na kształtująca się osobowość, a często
wywołujące chorobę. Mają one tak duże znaczenie na dziecko dlatego, że uczuciowy
stosunek rodziców do dziecka przejawia się w każdym słowie, geście, zachowaniu.
Każda rodzina przejawia styl wychowawczy, który jest odtworzeniem sposobów i
metod oddziaływania rodziców na dziecko. Najczęściej wyróżnia się następujące style
wychowawcze: styl autokratyczny, demokratyczny i liberalny. Pierwszy z nich najczęściej
pojawia się w rodzinach patriarchalnych, gdzie koniecznością jest posłuszeństwo dzieci
wobec rodziców, a wychowanie jest konserwatywne i oparte na autorytecie, potrzeby dziecka
nie są brane pod uwagę, dziecko jest traktowane przedmiotowo. Styl demokratyczny jest
najbardziej pożądany, gdyż najlepiej wpływa na rozwój dziecka. Charakteryzuje się on
pełnym włączaniem dziecka do życia rodziny, liczeniem się z jego potrzebami, co kształtuje
w nim poczucie przynależności, duże poczucie własnej wartości oraz wspiera samodzielność.
Styl liberalny odznacza się umyślnym i niekonsekwentnym wpływaniem w sprawy dziecka.
Rodzice ingerują jedynie w wyjątkowych sytuacjach, np. gdy dziecko narusza normy
społeczne, a jednocześnie tłumaczą jego zachowanie przed otoczeniem, czego konsekwencją
są problemy z rówieśnikami.
Postawy rodzicielskie mogą mieć różny kierunek i siłę, co przejawia się w okazywanej
tendencji do negatywnego lub pozytywnego traktowania dziecka. Negatywne postawy
charakteryzują się negatywnymi reakcjami względem dziecka, które często przejawiane są w
różnych formach agresji, jak ośmieszanie, złośliwe uwagi, częste stosowanie kar fizycznych,
ale też unikanie kontaktów z dzieckiem, zaniedbywanie go, nieinteresowanie się nim.
Natomiast pozytywne postawy rodzicielskie przejawiają się w zaangażowaniu w sprawy
dziecka, charakteryzują się dużą dynamiką i inwencją, a także podejmowaniem działań dla
dobra dziecka.
W postawie rodzicielskiej najważniejszy jest ładunek uczuciowy. Bo „o efektach
wychowania dziecka w rodzinie nie decydują specjalne metody wychowawcze, lecz charakter
i formy stosunków rodziców z dziećmi. Dopiero na podłożu określonego stosunku można
mówić o wartości i efektywności konkretnej metody lub techniki. Jeżeli stosunek wiążący
rodziców z dziećmi jest prawidłowy i zdrowy, jeśli dziecko jest przez rodziców akceptowane,
to nawet prymitywne, a niekiedy niewłaściwe środki w postaci krzyku czy sporadycznych kar
fizycznych nie przyniosą ujemnych efektów i mogą w pewnym zakresie zdawać egzamin. I
przeciwnie, nawet najbardziej subtelne i skomplikowane metody zawiodą wówczas, gdy
stosunki między rodzicami a dziećmi są wrogie bądź obojętne”.
Magdalena Grelus-Ochman
LITERATURA
Plopa, M. (2008a). Psychologia rodziny. Teoria i badania. Elbląg: Wydawnictwo Elbląskiej
Uczelni Humanistyczno-Ekonomicznej.
Przetacznik-Gierowska, M., Włodarski, Z. (1994). Psychologia wychowawcza. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN.
Schaffer, H.R. (2006). Rozwój społeczny. Dzieciństwo i młodość. Kraków: Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Ziemska, M.. (1986). Postawy rodzicielskie i ich wpływ na osobowość dziecka. W: M.
Ziemska, (red.). Rodzina i dziecko. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.