21 ćwierz - Studia i Materiały "Miscellanea Oeconomicae"

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae
Rok 15, Nr 1/2011
Wydział Zarządzania i Administracji
Uniwersytetu Humanistyczno – Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach
Zarządzanie i bezpieczeństwo
Marta Ćwierz, Damian Liwocha1
EURO W POLSCE – SZANSE I ZAGROśENIA
Wstęp
1 maja 2004 rok, tę datę zapamiętamy z pewnością. Przystąpienie Polski do
Unii Europejskiej jest wydarzeniem historycznym, którego znaczenie trudno przecenić2. UwaŜamy, Ŝe zarówno dorośli jak i wszyscy młodzi ludzie mogą wnieść
swój waŜny wkład w naszą przynaleŜność do Unii Europejskiej. Polska postrzegana jest przez część jej obywateli jako kraj niestabilny gospodarczo i politycznie.
śycie w naszym państwie dla wielu nie jest usłane róŜami. Wysokie ceny towarów, duŜe bezrobocie, trudności ze znalezieniem pracy – to wszystko przyczynia
się do uboŜenia społeczeństwa. Wraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej, na
podstawie art. 4 Traktatu akcesyjnego, nasz kraj jest w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej ze statusem kraju z derogacją. Oznacza to, Ŝe po wypełnieniu
warunków określonych w Traktacie o funkcjonowaniu UE Polska jest zobowiązana do przyjęcia wspólnej waluty. Za tym wszystkim pojawia się wiele pytań. Co to
jest złoty? Czy interesują nas zmiany dotyczące obowiązującej waluty? Czy jesteśmy gotowi, by przyjąć euro? ZagroŜenie, a moŜe szansa na stworzenie jednolitej
Europy? Mnóstwo pytań dotyczących pieniędzy nurtuje kaŜdego Polaka. To właśnie wspólna waluta euro ma połączyć rynki krajów członkowskich. Lecz czy jest
to moŜliwe? Czy kaŜde państwo moŜe przyjąć tę walutę? Czy Polska powinna
wstąpić do strefy euro? Na te i inne pytania spróbujemy odpowiedzieć w dalszej
części pracy.
1
2
Marta Ćwierz, Damian Liwocha, studenci, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach, Studenckie Koło Naukowe Lider.
K.A. Wojtaszczyk (red.), Integracja europejska. Wstęp, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006, s. 14.
265
1. Historia współpracy monetarnej
Po zakończeniu II wojny światowej parytet złota i dolar umoŜliwił osiągnięcie
stabilizacji walutowej na świecie. W 1971 roku Stany Zjednoczone podjęły decyzję o zniesieniu równości walut. Fakt ten połoŜył kres stałym kursom wymiany3.
Państwa UE, aby wprowadzić własną unię walutową, postanowiły, Ŝe zmiany
kursów między walutami europejskimi nie mogą przekroczyć poziomu 2,25%
procent. W przeciwnym razie niezbędna będzie wspólna interwencja na rynkach
walutowych. Wydarzenia te doprowadziły do powstania europejskiego systemu
walutowego (ESW). Zaczął on funkcjonować od marca 1979 roku, a trzy główne
elementy ESW to:
− waluta rozliczeniowa zwana ecu: był to rodzaj „koszyka” złoŜony z walut
wszystkich państw członkowskich;
− mechanizm wymiany walutowej: kurs wymiany kaŜdej waluty opierał się
na ecu; kursy dwustronne mogły się wahać w granicach 2,25%;
− mechanizm kredytowy: kaŜdy kraj przekazywał 20% swoich rezerw we
własnej walucie oraz w złocie do wspólnego funduszu4.
W 1992 roku europejski system walutowy opuściły funt sterling i włoski lir.
Spowodowane było to wznowionymi napięciami walutowymi w Europie po zjednoczeniu Niemiec. Kraje ESW rozszerzyły margines wahań kursów walut do 15%
w sierpniu 1993 roku. Natomiast rządy krajów Unii Europejskiej podjęły decyzję
o ponownym podjęciu działań w celu osiągnięcia całkowitej unii monetarnej
i wprowadzenia wspólnej waluty. Miało to zapobiec wysokim wahaniom kursów
walut europejskich oraz wyeliminować konkurencyjną dewaluację. W Madrycie,
podczas spotkania Rady Europejskiej w czerwcu w 1989 roku, przedstawiciele
krajów członkowskich przyjęli plan utworzenia unii gospodarczej i walutowej.
Dwa lata później w grudniu na szczycie przywódców 12 państw UE w holenderskim mieście – Maastricht plan ten został włączony do Traktatu o Unii Europejskiej5.
2. Unia gospodarcza i walutowa
Pierwszy etap budujący unię gospodarczą i walutową rozpoczął się 1 lipca
1990 roku. Zakładał on całkowitą swobodę kapitału w ramach UE, czyli zniesienie
kontroli wymiany walutowej. Zwiększał środki przekazywane w celu zlikwidowania róŜnic między poszczególnymi regionami Europy (fundusze strukturalne).
ZbliŜał gospodarki poprzez wielostronną obserwację polityki gospodarczej poszczególnych państw członkowskich. Dzień 1 stycznia 1994 roku to początek drugiego etapu, który prowadził do powstania Europejskiego Instytutu Monetarnego
(EIM) we Frankfurcie. W EIM zasiadali prezesi banków centralnych poszczegól-
3
4
5
P. Fontaine, Europa w 12 lekcjach, Wspólnoty Europejskie 2007, s. 33.
K.A. Wojtaszczyk, W. Jakubowski, Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, Warszawa 2007, s. 935.
P. Fontaine, Europa w 12 lekcjach, Wspólnoty Europejskie 2007, s. 33.
266
nych krajów UE. Narodowe banki centralne stały się niezaleŜne i wprowadzono
zasady ograniczające deficyt budŜetów krajowych. Ostatnim etapem, zwieńczającym politykę walutową, były narodziny euro. 1 stycznia 1999 roku jedenaście
państw przyjęło nową wspólną walutę. Europejski Bank Centralny przejął obowiązki Europejskiego Instytutu Monetarnego, stał się odpowiedzialny za politykę
pienięŜną6.
Rysunek 1. Etapy dochodzenia do UGW.
Źródło: UKIE.
Pierwsze kraje zostały członkami UGiW 1 stycznia 1999 roku. Było to 11 z 15
krajów członkowskich: Włochy, Niemcy, Portugalia, Francja, Belgia, Austria,
Finlandia, Irlandia, Holandia, Luksemburg oraz Finlandia. Tak więc poza strefą
euro zostały Szwecja i Grecja, które nie spełniły kryteriów konwergencji, lecz
warto zauwaŜyć, Ŝe Grecja juŜ w 2001 r. dołączyła do eurolandu. W Danii i Wielkiej Brytanii natomiast od początku sprzeciwiano się przyjęciu nowej waluty
i skorzystano z tzw. klauzuli opt-out zawartej w traktatach akcesyjnych do Unii
Europejskiej, lecz mogą oczywiście to zdanie zmienić7. W następnych latach
wspólną walutę euro przyjęli odpowiednio: w 2007 r. Słowenia, w 2008 r. Cypr
i Malta, w 2009 r. Słowacja i w 2011 r. w Estonia. Warto tutaj takŜe zauwaŜyć, Ŝe
6
7
Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Euro, Wspólna waluta europejska, Warszawa 2008, s. 6-7.
C. Wójcik, Integracja ze strefą euro: teoretyczne i praktyczne warunki konwergencji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 30.
267
euro jest środkiem płatniczym w 6 innych krajach Europy: Monako, San Marino
i Watykan, które podpisały stosowne umowy oraz Andora, Czarnogóra i Kosowo,
które nie naleŜą do Unii Gospodarczej i Walutowej8.
3. Warunki konwergencji
W Traktacie z Maastricht określono kryteria, jakie kaŜdy członek Unii Europejskiej musi spełniać, aby wprowadzić w Ŝycie nową walutę, tzn. przejść do trzeciego etapu budowy unii gospodarczo-walutowej. Są to kryteria konwergencji,
a więc zbieŜności, i naleŜy tu wymienić:
− deficyt budŜetowy nie wyŜszy niŜ 3% PKB;
− długoterminowa stopa procentowa nieprzekraczająca o więcej niŜ dwa
punkty procentowe średniego poziomu stóp procentowych w trzech krajach
UE o niŜszej inflacji;
− dług publiczny nie większy niŜ 60% PKB;
− stopa inflacji nie większa niŜ 1,5 punktu procentowego ponad średnią stopę
inflacji w trzech krajach z najniŜszym poziomem inflacji;
− waluta krajowa jako uczestnik Europejskiego Mechanizmu Kursów Walutowych (w ostatnich latach przed przystąpieniem do Europejskiej Unii Walutowej) niepodlegająca dewaluacji z inicjatywy rządu danego kraju.9
4. Polska a euro
Wykres 1. Badanie Polaków, czy zastąpili by polską złotówkę euro.
Źródło: Centrum Badania Opinii Społecznej.
8
9
http://euro-waluta.pl/strona/pokaz/18,Strefa_euro
K.A. Wojtaszczyk, W. Jakubowski, Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, Warszawa 2007, s. 937.
268
JuŜ tylko 32 proc. Polaków popiera wprowadzenie euro. Jak moŜna zauwaŜyć
na powyŜszym wykresie, przez rok liczba zwolenników wspólnej waluty spadła
o 9 pkt. Procentowe. Przy czym wzrosła liczba przeciwników euro. Biorąc pod
uwagę ostatnich 9 lat, liczba zwolenników spadła aŜ o 24%.
Polska, dołączając do krajów członkowskich UE w 2004 roku, zakładała wejście do strefy euro około 2009 roku. Jednak do tego roku nasz kraj nie spełnił
wymogów konwergencji, dlatego teŜ przyjęcie wspólnej waluty z krajami europejskimi musiało zostać odłoŜone. Warto jednak zauwaŜyć, Ŝe zgodnie z rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 4 września 2007 roku dotyczącego ogólnych
zezwoleń dewizowych w Polsce moŜna uŜywać euro do rozliczeń, gdzie jedną
stroną jest konsument, a drugą odbiorca usług, np.: w sklepie.
W 2007 roku po wygranych wyborach parlamentarnych Platforma Obywatelska obiecywała, Ŝe Polska będzie starała się jak najszybciej spełnić kryteria wejścia do strefy euro tak, by w roku 2012 lub w 2013 przyjąć wspólną europejską
walutę. Warto przytoczyć tu jedną z opinii ekspertów, dr Jakuba Borowskiego –
głównego ekonomisty Incest Banku: Polsce nie uda się przyjąć euro w 2012 r.
Teraz trzeba przedstawić wiarygodny scenariusz ograniczania deficytu sektora
finansów publicznych, by spełnić kryteria z Maastricht w 2011 r. i przyjąć euro
w 2013 r. Scenariusz ten naleŜy skonstruować przy ostroŜnych załoŜeniach tempa
wzrostu gospodarczego w najbliŜszych latach. Plan powinien zawierać pakiet
zmian legislacyjnych niezbędnych do ograniczenia deficytu bez wzrostu fiskalizmu.
Mam tu na myśli podniesienie wieku emerytalnego dla kobiet, reformę KRUS,
dalsze ograniczenie moŜliwości przechodzenia na wcześniejsze emerytury. JeŜeli
mimo tych oszczędności trzeba by nieco podnieść podatki pośrednie, by przyjąć
euro w 2013 r., to moim zdaniem warto zapłacić taką cenę10.
Do zastąpienia złotego przez euro niezbędna jest takŜe zmiana Konstytucji RP
w części, gdzie określone są uprawnienia Narodowego Banku Polskiego. W marcu
2009 pojawiły się wypowiedzi mówiące o braku konieczności zmiany Konstytucji
RP (w tym artykułu 22711) przy wprowadzaniu euro. Część konstytucjonalistów
uwaŜa, Ŝe zmiana naszej ustawy zasadniczej jest tylko dostosowaniem naszych
przepisów wewnętrznych do obowiązującego nas juŜ prawa wspólnotowego. Powołują się na wyŜszość prawa unijnego nad polską konstytucją. W rzeczywistości
jest to sprzeczne z wykładnią Trybunału Konstytucyjnego, zawartą w sentencji
wyroku o zgodności traktatu akcesyjnego z Konstytucją RP. Trybunał stanął wówczas na stanowisku, iŜ zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego dotyczy
ustaw, nie zaś samej konstytucji. Planom wprowadzenia euro bez zmiany Konstytucji sprzeciwia się Prawo i Sprawiedliwość. Dlatego teŜ, warto zastanowić się być
moŜe nad referendum w sprawie wprowadzenia euro. Jak pokazuje poniŜszy wykres, obywatele opowiadają się za umoŜliwieniem podjęcia decyzji w sprawie
waluty jaka ma obowiązywać w państwie.
10
11
J. Borowski, Czy euro się opłaca w czasie kryzysu?, „Gazeta Wyborcza”, 19.05.2009 r.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, LexisNexis Warszawa 2010, s. 93 Art. 227.
269
1%
NIE WIEM
NIE
33%
TAK
66%
0
10
20
30
40
50
60
70
Wykres 2. Ankieta internetowa, w której zadano pytanie czy w Polsce powinno
odbyć się referendum ws. wprowadzenia euro.
Źródło: http://www.ujk.edu.pl/wzia
5. Euro w Polsce – bilans zysków i strat
Nie raz doświadczyliśmy szalonych skoków na naszej walucie, ale być moŜe w
lipcu 2008 roku wahadło walutowe było po prostu zbyt silnie wychylone na korzyść złotego? Oto wykres euro do złotego w ostatnich 8 latach.
Wykres 3. Stosunek euro do złotego w ostatnich 8 latach.
Źródło: www.mybank.pl
Patrząc na powyŜszy wykres pojawia się kolejne nurtujące nas pytanie: ile będzie kosztowało euro w dniu jego wprowadzenia w Polsce? Oczywiście, będziemy
270
to wiedzieli pół roku wcześniej, poniewaŜ kurs złotego zostanie przeliczony i ustalony przed wprowadzeniem euro do obiegu w Polsce.
Przyjęcie wspólnej waluty niesie ze sobą zarówno szanse, jak i zagroŜenia. Do
najwaŜniejszych korzyści płynących z wprowadzenia euro w Polsce naleŜy wyeliminowanie ryzyka wahań kursów walut narodowych. Powodować to moŜe
wzrost poziomu inwestycji w strefie euro, a w konsekwencji przyspieszenie tempa
rozwoju gospodarczego oraz wzrost prestiŜu Unii Europejskiej w świecie. Kolejnym plusem wprowadzenia wspólnej waluty w Rzeczpospolitej jest wyeliminowanie kosztów wymiany walut na rynku wspólnotowym oraz łatwość w porównywaniu cen w poszczególnych krajach i zwiększenie ich „przejrzystości”. Dzięki
euro istnieje moŜliwość wyrównania poziomu cen wielu artykułów, co dla Polski
stanowi szansę rozwoju na tle państw Europy Zachodniej. Przy wielu zaletach
wspólnej waluty w krajach członkowskich istnieje wiele przeszkód i wad, płynących nie tylko z niespełniania warunków konwergencji. Euro w Polsce wyklucza
moŜliwość łatwego podniesienia konkurencyjności eksportu i ograniczenia nadmiernego importu w poszczególnych krajach poprzez spadek wartości waluty krajowej. Polska naleŜąc do strefy euro będzie musiała podporządkować się dyscyplinie finansów publicznych. Nowa waluta w naszym kraju spowoduje masowe bezrobocie, gdyŜ konieczne będzie dostosowania poziomu stóp procentowych do
wspólnotowych wymogów. Znaczna zmienność kursu między euro i dolarem moŜe skomplikować współpracę z krajami spoza strefy euro. Po wprowadzeniu euro
będzie się nam wydawało, Ŝe mniej zarabiamy i Ŝe jesteśmy biedniejsi. Teoretycznie nasze portfele będą lŜejsze. Jednak wprowadzenie euro to według wielu ekspertów mniejsze ryzyko walutowe, co oznaczałoby tańsze kredyty12.
Euro u progu wejścia – podsumowanie
Naszym zdaniem wprowadzenie euro w Polsce nie przyniesie korzyści i źle
wpłynie na rozwój gospodarki państwa. Ponadto uwaŜamy, Ŝe spowoduje to kolejną wielką falę emigracji ze względu na niŜsze pensje w stosunku do kosztów
utrzymania. Obserwując przystąpienie krajów UE do strefy euro stwierdzić moŜna, iŜ Anglicy cieszą się ze swojej własnej waluty, a na przykład Niemcy narzekają na podwyŜki, które były następstwem wprowadzenia euro. Bogaci Polacy nie
odczują negatywnych skutków zmiany waluty, natomiast średniozamoŜni i niezamoŜni będą zmuszeni do kolejnych wyrzeczeń. Oczywiście, wiadomą jest rzeczą,
Ŝe współczesny świat wymaga daleko idącej współpracy w niemal wszystkich
obszarach Ŝycia społecznego, tj. w polityce, ekonomii, informatyce, ekologii, nauce i oświacie. Zmiana waluty moŜe przekreślić w jakimś stopniu szanse naszego
kraju na lepsze miejsce w zjednoczonej Europie. Dlatego teŜ, warto zastanowić się
nad referendum ws. wprowadzenia euro.
12
UKIE, Euro, Wspólna waluta europejska, Warszawa 2008, s. 12,14-15.
271
Bibliografia:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Borowski J., Czy euro się opłaca w czasie kryzysu?, „Gazeta Wyborcza”, 19.05.2009 r.
Fontaine P., Europa w 12 lekcjach, Wspólnoty Europejskie 2007.
http://euro-waluta.pl/strona/pokaz/18,Strefa_euro
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, LexisNexis, Warszawa 2010.
Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Euro, Wspólna waluta europejska, Warszawa
2008.
Wojtaszczyk K.A. (red.), Integracja europejska. Wstęp, Wydawnictwa Akademickie
i Profesjonalne, Warszawa 2006.
Wojtaszczyk K.A., Jakubowski W., Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, Warszawa 2007.
Wójcik C., Integracja ze strefą euro: teoretyczne i praktyczne warunki konwergencji,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
Abstrakt
Perspektywa wejścia Polski do strefy euro nie jest tematem nowym w naszym
kraju. W 2004 r. Polska przystępując do Unii Europejskiej zgodziła się, aby przyjąć wspólną walutę. Za tym wszystkim pojawia się wiele pytań. Co to jest złoty?
Czy interesują nas zmiany dotyczące obowiązującej waluty? Czy jesteśmy gotowi,
by przyjąć euro? ZagroŜenie, a moŜe szansa na stworzenie jednolitej Europy? Czy
Polska powinna wstąpić do strefy euro? Na te i inne pytania spróbujemy odpowiedzieć w naszej pracy.
The Euro (€) in Poland – Chances and Threats
The prospect of Poland joining the eurozone is not a novelty in our country. In
2004 Poland’s entry into the European Union meant its agreement on adopting the
euro (€) as the common currency, but the fact entails a great many questions. What
is the Polish ‘zloty’? Are we really interested in changing our own currency? Are
we ready to adopt the euro? Is it a threat or a chance to create relatively homogenous Europe? Should Poland join the eurozone? The paper is an attempt to answer
these and other questions.
Marta Ćwierz, Damian Liwocha, students, Students’ Scientific Circle LIDER, Jan
Kochanowski University of Humanities and Natural Sciences in Kielce.
272