pobierz

Seniorzy, do dzieła!
[z portalu multikulti.org.pl 06.08.2008]
Zofia Łapniewska
Mówimy o starzeniu się społeczeństw, o zmianie życia i nowych potrzebach. Za około 20
lat osoby starsze będą stanowiły ¼ wszystkich obywateli. Czy w Polsce planuje się w
pełni wykorzystać ich potencjał?
Obserwujemy przyrost naturalny balansujący na poziomie zera, masową emigrację osób w
wieku produkcyjnym, oraz zauważamy, że dalsze trwanie życia przeciętnego Polaka się
wydłuża. Tylko w okresie 1995-2002 r. wzrosło średnio o 5,6 lat. Za kilkanaście lat co
czwarta osoba w naszym otoczeniu będzie w wieku poprodukcyjnym. Czy nasi decydenci
podejmują jakiekolwiek działania na rzecz wypracowania systemu aktywizacji osób
starszych? Na rzecz usprawnienia polityki emerytalnej państwa? Na całym świecie prowadzi
się analizy rosnącego udziału seniorów na różne elementy życia społecznego i gospodarczego
populacji. Bada się ich potrzeby, stara zaangażować, wykorzystać ich wiedzę i zdolności.
Ciekawym przykładem jest podejście do seniorów włoskiej firmy FAI, której dyrektorka
Antonia Paoluzzi deklaruje:
- Poprzez zlecanie osobom starszym szkolenia nowozatrudnionych pracowników pokazujemy
seniorom jak bardzo ich doceniamy. Przydzielamy im lżejsze zadania do wykonania, a ich
wynagrodzenie jest wyższe z uwagi na ich wiek. i
Jednym z podstawowych celów Europejskiej Strategii Zatrudnienia jest osiągnięcie w Unii
Europejskiej stopy zatrudnienia 50% pracowników w wieku 55-64 lata już w 2010 r. W
Polsce wskaźnik zatrudnienia w tym przedziale wyniósł w 2004 r. jedynie 27,9%.
Problemy osób starszych i propozycje rozwiązań
Starość można postrzegać jako proces społeczny, psychologiczny i fizjologiczny. Ostatni
z nich pozostaje najbardziej widoczny. Obniża się sprawność fizyczna, zdolność do wysiłku,
szybciej nadchodzi zmęczenie, stępieniu ulegają zmysły wzroku i słuchu. Poprawa kondycji
fizycznej jest zalecana przez wielu psychologów i lekarzy. Wpływa ona nie tylko na lepsze
samopoczucie, ale także na pewność siebie, pozwala oderwać się od codziennych problemów,
może być okazją do zawierania znajomości i zmniejszenia poczucia osamotnienia. Wszelkie
wykonywane ćwiczenia powinny odbywać się pod okiem instruktora, gdyż niektóre z nich
mogą bardziej zaszkodzić niż pomóc osobom nieprzygotowanym. W Polsce brakuje jednak
1
takiej oferty dla przedstawicieli trzeciego wieku. Nie promuje się wśród tej grupy wiekowej
zdrowego stylu życia i nie przedstawia korzyści wynikających z regularnych ćwiczeń.
Tymczasem nauczenie się odpowiedniej dla danej osoby formy odprężenia (również
psychicznego) jest nieporównywalnie lepsze niż np. oglądanie telewizji. Sama profilaktyka
zdrowia jednak nie wystarcza. Osoby starsze potrzebują również specyficznej opieki
medycznej oraz usług związanych z opieką i pomocą, które powinny być im zapewnione.
„Biegam po plaży
Ludzie się dziwią.
Siwa baba i biega.
Biegam po plaży
Z bezczelną miną.
Ludzie się śmieją.
Siwa i bezczelna.
Aprobują.”
Anna Świrszczyńska, Biegam po plażyii
W sferze społecznej osoby starsze często są ofiarami stereotypów i uprzedzeń wiekowych.
Ofiary te wchodzą w „rolę” i często odrzucają szanse większej aktywności czy też negują
swoje zainteresowania tłumacząc się wiekiem. Najlepszym przykładem jest wypowiedź
księgowej w wieku 67 lat:
- Interesują mnie nowe programy komputerowe, ale z drugiej strony myślę sobie, po co mam
się tego uczyć. Tak mało czasu mi zostało i tak tych umiejętności nie wykorzystam. iii
Ponadto powszechnie krzywdzącą opinią jest uważanie osób starszych za osoby nieelastyczne
światopoglądowo, postępujące według utartych schematów myślenia, za powolne
i pozbawione celu. Wiele młodych uważa, że przedstawiciele najstarszego pokolenia są
konfliktowi, naiwni i stanowią ciężar dla rodziny. W wyniku tych powszechnych opinii
pozycja osób starszych w społeczeństwie jest słaba a ich głos niesłyszany. Wiele osób odnosi
się do nich protekcjonalnie, używa dziecinnego języka, mówi wyjątkowo wolno i posługuje
się prostymi zdaniami. W konsekwencji takich działań seniorzy niestety zmieniają swoje
zachowania – aby postępować zgodnie ze stereotypem. Ze wszystkimi wymienionymi
uprzedzeniami należy walczyć, a świadomość zachowań dyskryminujących z pewnością
ułatwia unikanie zbyt łatwych osądów. Jest to ważne zarówno dla osób starszych (aby nie
wchodziły w „rolę”), jak i ich otoczenia. Dobrym przykładem jest otwarcie na nowe
technologie Haliny Bieżuńskiej, która na swoim blogu pisze:
2
- Witajcie na stronie blogerki - seniorki. Internautką jestem od 1,5 roku. Korzystam z poczty
elektronicznej, skype'a. Lubię swój telefon komórkowy i DVD. Nie korzystam tylko z MP3,
żeby nie stracić całkowicie słuchu. Siedząc przy internecie zastanawiam się, ile kobiet w
moim wieku (1921 rok) interesuje się komputerem. A może są jeszcze starsze internautki ode
mnie? Jak się zmienił ten świat? Jaki postęp? Czy to nie jest wspaniałe życie dla starszej
osoby?iv
Pani Halina może być inspiracją dla niejednej seniorki i seniora. Potrzebne są także skuteczne
kampanie społeczne i wszelkie działania na rzecz budowy świadomości społecznej.
I wzajemny szacunek, gdyż każdy umysł to skarbnica wiedzy, z którego można korzystać,
zamiast go dewaluować.
Na proces starzenia się składa się wiele czynników. Nie na wszystkie można mieć wpływ. Na
stan psychiczny osób starszych z pewnością wpływają warunki bytu. Jeśli nie mają one
możliwości samorealizacji, tracą motywację do aktywności umysłowej, jak i kontaktów z
innymi osobami. Również choroby – traktowane w naszym społeczeństwie jako prywatna
sprawa – powodują osamotnienie. Programy aktywizacji seniorów powinny zawierać pomoc
psychologiczną, jak i możliwość spotykania się najstarszego pokolenia z osobami młodymi
i podejmowania wspólnych działań. Brakuje dopasowanej do potrzeb oferty mieszkaniowej,
edukacyjnej (uniwersytety trzeciego wieku znajdują się tylko w dużych miastach) oraz
możliwości spędzania wolnego czasu (takich jak np. kluby seniora). O swojej fascynacji
ofertą
edukacyjną
dla
osób
starszych
opowiada
Anna
Sztaudynger-Kaliszewicz
z Uniwersytetu Łódzkiego:
- Myślę, że ludzie uczący się nie dla dyplomów, kariery czy pieniędzy, ale dla własnej
satysfakcji, przywracają nauce jej dawno zapomniany, prawdziwy sens. I dlatego idea
aktywnej starości w Uniwersytetów Trzeciego Wieku ogarnęła cały świat. Na świecie działa
tych uniwersytetów przeszło 2100 i gromadzą one tysiące ludzi starszych, którzy nadal są
duchem młodzi, ciekawi nauki, świata i innych ludzi.v
Osoby starsze czują się również mniej bezpiecznie, na co należałoby zwrócić szczególną
uwagę. Z kolei ubóstwo wśród tej kategorii wiekowej powinno być łagodzone przez
odpowiednie reformy polityki społecznej, emerytalnej i rentowej.
3
Przedstawiciele trzeciego wieku w gospodarce
Wiele krajów Unii Europejskiej dostrzega potencjał osób starszych także jako konsumentów.
W Niemczech są oni posiadaczami programów oszczędnościowych i inwestorami na rynku
kapitałowym. Stanowią grupę klientów, do której kieruje się wiele usług, a także bada ich
potrzeby. Badania nad problemami osób starszych wskazały, że:

92% osób w wieku 65-85 lat ma problemy z otwieraniem opakowań produktów, więc
jest to jeden z głównych determinantów dotyczących ich zakupu,

dla 56% oznaczenia na sprzęcie elektronicznym są trudne do odczytania, 54%
reklamuje go z powodu zbyt skomplikowanych metod obsługi, a 38% sądzi, że
włączniki i przyciski są zbyt małe,

73% osób korzystałoby z rozwoju usług dostaw do domu, w tym produktów
żywnościowych,

głównym czynnikiem wpływającym na założenie sobie konta w takim a nie innym
banku jest jego odległość od domu, podobnie jest z innymi usługami, z których
korzystają osoby starsze.
Także w Polsce seniorzy pomimo ograniczonych dochodów stanowią znaczącą grupę
nabywców (aż 5,5 miliona!), która przynajmniej kilka razy w tygodniu dokonuje zakupów dla
siebie i dla swoich bliskich. Są oni również klientami krajowego przemysłu odzieżowego,
który zdaje się nie zauważać potrzeb tej grupy. Może z tego względu, że nie dysponuje ona
wysokimi dochodami i nie przeznacza dużych kwot na zakup odzieży i obuwia. Praktycznie
żadna z firm tekstylnych nie ma specjalnych kolekcji przeznaczonych dla seniorów.vi Na te
potrzeby nie tylko duże firmy, ale także drobni przedsiębiorcy powinni zostać uwrażliwieni,
aby móc skutecznie konkurować na rynku.
Programy i pomysły aktywizujące
Problemy ekonomiczne osób starszych mogą być zniwelowane poprzez wprowadzenie
odpowiednio dopasowanego systemu elastycznych form zatrudnienia. Ta grupa pracowników
powinna zostać dowartościowana, a jej potencjał wykorzystany. Więcej osób mogłoby
powrócić na rynek pracy dzięki reformie świadczeń socjalnych, promowaniu aktywnego
szukania pracy, ułatwieniu reintegracji oraz usunięciu przeszkód do pracy w niepełnym
wymiarze. Przełożeni bardzo często uważają, że starsi pracownicy są godni zaufania, rzetelni
i solidni. Poza pracą zawodową seniorzy mogą włączać się w działalność na rzecz różnych
grup społecznych na zasadach wolontariatu. W Niemczech angażuje się osoby starsze w życie
4
społeczności lokalnej poprzez biura seniora i senior-trenerów. Dzięki włączaniu ich do
różnych programów i projektów daje się im szansę dzielenia się swą wiedzą
i umiejętnościami, jednocześnie umożliwiając nabywanie nowych zdolności. Pomoc
rozbudowuje się systemowo w oparciu o działalność lokalnych instytucji, które znają
najbliższe środowisko i większość mieszkańców, dzięki temu sprawniej odpowiadają na ich
potrzeby. Ostatecznie mając wsparcie różnych instytucji osoby starsze mogłyby wyjść
z własnymi pomysłami umożliwiającymi im samorealizację takimi jak: organizowanie się,
wzajemna pomoc, rozwój zainteresowań, a przede wszystkim reprezentacja w przestrzeni
publicznej i głośne mówienie o swoich potrzebach.
Podjęcie konkretnych kompleksowych działań na rzecz aktywnego starzenia się jest w Polsce
nieuniknione. Najważniejszymi zagadnieniami pozostają:
- organizacja czasu wolnego,
- możliwość rozwoju osobistego,
- stworzenie oferty edukacyjnej, aktywizacja w sferze zawodowej,
- dostosowanie usług społecznych, medycznych i rynku do potrzeb starzejącego się
społeczeństwa.
Każdy z nas kiedyś będzie stary, a krótkowzroczność i uporczywe pomijanie tego tematu nie
sprawi, że problemy same się rozwiążą do tego czasu. Należy działać już dziś! Korzystać z
doświadczeń wypracowanych przez inne kraje, prowadzić kampanie społeczne i dostrzegać
różnorodność naszego otoczenia. A najstarsze pokolenie jest i na zawsze pozostanie jego
częścią.
„Nie boję się starości. Będę odkrywcą kości dinozaurów. To będzie cudowne życie. Przepis
na starość: podróże.”
Martyna, lat 6vii
Artykuł powstał w oparciu o raport Katarzyny Balandynowicz-Panfil i Urszuli Opackiej: „Gdańska Inicjatywa
Budżetowania pod Kątem Płci”, NEWW-Polska, Gdańsk 2005.
i
Seniors and Workplaces (Seniorzy a miejsca pracy), Biuletyn informacyjny nr 2, styczeń 2006, s. 2.
Nasze ciała, nasze życie, NEWW-Polska, Gdańsk 2004, s. 563.
iii
Nasze ciała…, op. cit., s. 545.
iv
P. Lipiński, Babcia Halna bloguje, Wysokie Obcasy 12.IV.2008, http://kobieta.gazeta.pl/wysokieobcasy/1,53662,5106729.html
v
Nasze ciała…, op. cit., s. 554.
vi
Nasze ciała…, op.cit., s. 548.
vii
Nasze ciała…, op.cit., s. 529.
ii
5