Rak szlachetny Astacus astacus - Monitoring gatunków i siedlisk

Transkrypt

Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000
WYNIKI MONITORINGU W ROKU 2013
Rak szlachetny Astacus astacus (1091)
Występowanie gatunku:
region kontynentalny i alpejski
Koordynator:
Witold Strużyński (poprzednio: nie prowadzono monitoringu)
Eksperci lokalni:
Karolina Śliwińska i Witold Strużyński ( poprzednio: nie prowadzono monitoringu)
Liczba stanowisk monitoringowych oraz ich lokalizacja na tle
obszarów
Reprezentatywność wyników pod względem lokalizacji
W roku 2013 zakończono badania na przewidzianych do monitoringu stanowiskach.
COPYRIGHT © GIOŚ
Strona 1 z 24
Monitoring gatunku prowadzony był po raz pierwszy. Stanowiska wybrane do monitoringu w regionie
kontynentalnym (25) stanowią już niezłą reprezentację występowania gatunku dla regionu
kontynentalnego. Sieć stanowisk należałoby jeszcze uzupełnić o izolowane stanowisko w woj.
wielkopolskim i przynajmniej dwa stanowiska w woj. podkarpackim. W regionie alpejskim monitoring
wykonano na 5 stanowiskach. W przyszłości należy rozszerzyć monitoring w regionie alpejskim o Beskid
Niski, Beskid Sądecki i Beskid Żywiecki włączając dodatkowo do monitoringu łącznie do 5 stanowisk.
Tab. 1a. Stanowiska, obszary Natura 2000 i wykonawcy
Zestawienie badanych stanowisk i obszarów w regionie biogeograficznym alpejskim (wg obszarów N2000)
Lokalizacja stanowiska (obszar
Natura 2000 ( znak „-„ jeżeli nie leży
w obszarze)
PLC180001
Bieszczady
PLC180001
Bieszczady
PLC180001
Bieszczady
woj. podkarpackie
woj. podkarpackie
Nazwa stanowiska
Nazwisko eksperta lokalnego
(wykonawcy monitoringu)
Potok Mikowy
Witold Strużyński, Karolina Śliwińska
Smolniczek potok
Strumień Łupkowski
Potok Smolniczek -odcinek
końcowy
Strumyk „Nazaretanek”
w Komańczy
Tab. 1b. Stanowiska, obszary Natura 2000 i wykonawcy
Zestawienie badanych stanowisk i obszarów w regionie biogeograficznym kontynentalnym (wg obszarów
N2000)
Lokalizacja stanowiska (obszar
Natura 2000 ( znak „-„ jeżeli nie leży
w obszarze)
PLH260025
Ostoja Barcza
PLH060031 Uroczyska Lasów
Janowskich
PLH060031 Uroczyska Lasów
Janowskich
PLH140035
Puszcza Kozienicka
PLH140035
Puszcza Kozienicka
PLH140035
Puszcza Kozienicka
PLH220038
Dolina Wieprzy
i Studnicy
woj. lubelskie
Nazwa stanowiska
Barcza wyrobisko
(kamieniołom)
Rzeka Dębowiec
Rzeka Łukawica
Krępiec
Krypianka (strumień-górny
bieg)
Krypianka
-strumień w pobliżu
leśniczówki
Jezioro Kwisno Duże
Rzeka Chodelka1
Nazwisko eksperta lokalnego
(wykonawcy monitoringu)
COPYRIGHT © GIOŚ
Strona 2 z 24
woj. lubelskie
woj. lubelskie
woj. lubelskie
woj. łódzkie
woj. mazowieckie
woj. mazowieckie
woj. mazowieckie
woj. mazowieckie
woj. mazowieckie
woj. mazowieckie
woj. lubelskie
woj. lubelskie
woj. lubelskie
woj. mazowieckie
woj. świętokrzyskie
woj. mazowieckie
Rzeka Chodelka2 (młyn
borów-Kolonia)
Czyżówka (środkowy bieg)
Czyżówka
(dolny bieg)
rzeka Gać
Mogielanka (cmentarz)
Rzeka Mogielanka
(Miechowiec młyn)
Strumień Małyszyniec
Rzeka Naruszewka
Rzeka Osownica
Rzeka Sycynka
Rzeka
Uherka
Rzeka Zalesianka (odpływ
Chodelki)
Strumień Żółtańce –dopływ
Uherki
Strumień Ślepota
Zbiornik Powyrobiskowy
Piachy Starachowice
Zbiornik Zagnańsk
Zbiornik Zębiec –
nadleśnictwo Marcule
Metodyka badań
Wskaźniki i ocena stanu ochrony gatunku
Wskaźniki stanu populacji
Ustalono następujące wskaźniki dla parametrów: populacji i siedliska.
Populacja:



Liczebność w obrębie stanowiska
Struktura wiekowa (długość ciała)
udział dorosłych samic w populacji
Siedlisko:




Zasiedlenie odcinka cieku (linii brzegowej rzeki, jeziora, innego typu zbiornika)
Typ podłoża (umożliwiający kopanie nor) /dostępność schronień
Stopień przekształcenia siedliska
Odczyn pH/ zawartość jonów wapniowych (optymalne najistotniejsze parametry fizyko-chemiczne
wody)
COPYRIGHT © GIOŚ
Strona 3 z 24

Gatunki inwazyjne
Wskaźniki i parametry stanu ochrony oraz sposób ich określania
Tab. 2 Waloryzacja wskaźników dla parametrów: populacja i siedlisko raka szlachetnego
Parametr
Populacja
Populacja
Populacja
Siedlisko
Siedlisko
Siedlisko
Siedlisko
Wskaźnik
Liczebność
(wyrażona
jako
średnia
n
osobników
odłowionych
na
jedną pułapkę w
ciągu 2 godzin)
Struktura wiekowa
(wyrażona
jako
procentowy udział
osobników
młodocianych
o
długości ciała do 75
mm)
udział
samic w
populacji ( % w
stosunku
do
wszystkich
osobników
dorosłych)
Zasiedlenie odcinka
cieku
(linii
brzegowej
rzeki,
jeziora lub innego
typu zbiornika)
Typ
podłoża/
dostępność
schronień
(
możliwość
tworzenia kryjówek
w podłożu gliny, iły,
torf)
Stopień
przekształcenia
siedliska
Odczyn
pH/
zawartość
jonów
wapniowych
FV
Ocena
U1
U2
n>10
10< n > 5
n <5
n >30%
30% < n > 10%
n < 10%
n >40%
40% > n > 20%
n < 20%
100% > n > 50%
50% >n > 10%
n > 10%
W obrębie całego
badanego siedliska
przeważają obszary:
umożliwiające kopanie
nor, brzegi na całym
ciągu poprzerastane
korzeniami drzew lub
bardzo duża ilość
rumowiska
kamiennego
tworzącego dogodne
kryjówki
W obrębie połowy
badanego siedliska
występują obszary:
umożliwiające kopanie
nor, brzegi w połowie
ciągu poprzerastany
połowie badanego
siedliska występuje
rumowisko kamienne
tworzącego dogodne
kryjówki
W obrębie poniżej
połowy badanego
siedliska występują
obszary: umożliwiające
kopanie nor, brzegi w
ciągu poprzerastany
występuje rumowisko
kamienne tworzącego
dogodne kryjówki
Naturalny układ
siedliska
Przekształcenia siedliska
nie przekraczają 50%
badanego siedliska
7,0 >pH> 6,5
45mg/l <Ca2+>30mg/l
Przekształcenia siedliska
przekraczają 50%
badanego siedliska
pH < 6,5
Ca2+ < 30mg/l
pH < 7,0
Ca2+ > 45 mg/l
COPYRIGHT © GIOŚ
Strona 4 z 24
(Podstawowe
parametry
wody
optymalne
dla
występowania raka
szlachetnego)
Gatunki inwazyjne
Siedlisko
brak
Ryzyko ekspansji gatunku
(inne pobliskie cieki lub
zbiorniki wodne
zasiedlone są jednym z
gatunków obcych ( rak
pręgowaty, rak
sygnałowy sumik
karłowaty, trawianka)
Małe liczebności obcych
gatunków ryb, brak
obcych gatunków
raków
Opis wskaźników
Populacja
Liczebność - wyrażona jako średnia liczba (n) osobników odłowionych na jedną pułapkę w ciągu co
najmniej 2 godzin. Odłowy przeprowadza się przy wykorzystaniu 20 sztuk narzędzi pułapkowych typu:



raczniki (na stanowiskach, gdzie głębokość wody przekracza 0,5 metra)
krążki zwane kancarkami (na stanowiskach płytszych o poziomie wody poniżej 0,5m)
odłowy uzupełniające (chwytanie rękoma lub przy użyciu kasarka (siatka na długim stylisku)
Pułapki umieszczano w wodzie po uprzednim sprawdzeniu w ciągu dnia miejsc preferowanych przez raki –
np. odstępność kryjówek (brzeg lub dno gliniaste, ilaste lub kamieniste). W przypadku jeśli w ciągu
pierwszej nocy odłowy charakteryzowały się niskim pozyskiwaniem raków, wyniki odnotowywano ale w
ciągu kolejnej nocy wybierano inne miejsca ekspozycji pułapek. W ostateczności do wyniku monitoringu
wybierano wyniki pochodzące w najlepiej łownego miejsca. Te same miejsca były potem oceniane w
ramach parametru „ siedlisko”. W przypadku obserwowania raków żerujących nocą a nie wchodzących do
pułapek były one również odławiane (chwytane rękoma lub kasarkiem) i uwzględniane w ocenie
wskaźników dla parametru populacja. Działania takie są w pełni uzasadnione, gdyż często dorosłe, duże
osobniki wchodzące do pułapki typu krążek, odpędzają inne osobniki podążające do przynęty umieszczonej
w pułapce. Podobna sytuacja dotyczyła raczników, w których kilka dużych raków mogło blokując otwór
wejścia do pułapkami odstraszać inne osobniki zwabione przynętą i grupujące się wokół raczników.
Struktura wiekowa – obliczana jest na podstawie odłowu raków i ustalenia procentowego udział
osobników młodocianych o długości całkowitej do 75 mm. Poszczególne przedziały procentowe (podane
w tabeli 2), podlegają ocenom od FV do U2.
Udział samic w populacji – obliczony na podstawie odłowu raków, ich selekcji na osobniki powyżej 75 mm
(dojrzałe płciowo) a następnie ich selekcji pod kątem płci. Grupa ta traktowana jest jako 100%, a samice
stanowiły podstawę do wyliczenia ich procentowego udziału w tej grupie. Określonym przedziałom
procentowym samic (podane w tabeli 2), przyporządkowano oceny od FV,U1 do U2.
Najważniejszą różnicą zastosowanej metodyki względne metodyki zaproponowanej jest umieszczanie
pułapek nie równomiernie, ale skupienie ich przede wszystkim w miejscach gdzie można się spodziewać
raków. Ponadto, zastosowano również chwytanie wypatrzonych raków ręką. Takie zmiany w metodyce
okazały się niezbędne, ponieważ, zabronowana metodyka robocza nie sprawdza się przy stanowiskach
gdzie są bardzo małe liczebności raków. Może też być zawodna jeżeli nie trafia się na szczyt aktywności
COPYRIGHT © GIOŚ
Strona 5 z 24
zwierząt. Czego nie można przewidzieć, a szczegółowe badania polegające na wyznaczeniu najwyższej
aktywności raków na każdym stanowisku znacznie wykraczają poza założenia monitoringu, który ma być
stosunkowo tani i możliwie wygodny do zastosowania w terenie.
Ocena parametru jest wynikową najniższej oceny dla jednego z trzech wskaźników.
Siedlisko:
Zasiedlony odcinek cieku - linii brzegowej rzeki, jeziora lub innego typu zbiornika wyrażane jest w
wartościach procentowych określających długość linii brzegowej (rzeki lub wody stojącej) gdzie na
wyznaczonym odcinku 1000m stwierdzono ślady bytowania raków (nory, kryjówki w korzeniach drzew,
pod kamieniami, zatopionymi pniami lub inne ślady bytowania raków np. wylinki). Każdemu z przedziałów
wartości przypisana jest ocena od FV do U2.
Typ podłoża – możliwość tworzenia kryjówek (gliny, iły, torf), wskaźnik bardzo istotny dla wybierania
przez raki miejsc przydatnych jako kryjówki, schronienie. Wskaźnik ten jest powiązany ze wskaźnikiem
dostępność schronień.
Dostępność schronień – w czasie prowadzonych badań wykazano, że wskaźnik ten miał charakter
uzupełniający i stosowany był obok „typu podłoża”, który okazał się istotniejszym i praktyczniejszym w
ocenie siedliska. Stwierdzono również, że w badaniach terenowych typ podłoża ma znaczenie decydujące
w wyborze przez raki miejsc dogodnych jako kryjówki (możliwość kopania nor) lub znajdowanie schronień
wśród kamieni zalegających na dnie lub będących elementami brzegu (w przyszłości sugeruje się usunięcie
tego wskaźnika z metodyki, gdyż działania terenowe wykazały większą przydatność do oceny siedliska
wskaźnika
Stopień przekształcenia siedliska wyrażane w wartościach procentowych określających odsetek zmian w
układzie linii brzegowej na skutek np. zabiegów melioracyjnych (prostowanie koryt), wycinki i karczowania
drzew wraz z usunięciem brył korzeniowych, gabionowanie lub umacnianie brzegów płytami betonowymi.
Wielkość procentowa opisuje jedynie tą linię brzegową gdzie wyznaczono odcinek kontrolny do
monitoringu 1000m z miejscami przebywania raków.
Wśród kolejnych wskaźników siedliska opisanych w metodyce jako podstawowe parametry wody
optymalne dla występowania gatunku, wyodrębniono odczyn pH i zawartości jonów wapniowych (Ca+2).
Wartości o charakterze zakresowym. Zawartość jonów wapniowych potraktowano w tych badaniach
jednak wyłącznie jako informacje uzupełniającą i zrezygnowano z uwzględniania go w ocenie stanu
siedliska. To podejście wynika z faktu, że stężenie wapnia w szczególności w wodach płynących
charakteryzuje się dużymi wachaniami nawet w ciągu doby. Badania prowadzono przenośną (polową)
aparaturą typu pH metr polowy lub inna metodą kolorymetryczną. Ocena parametru „siedlisko” jest
wynikową najniższej oceny jednego ze wskaźników.
Prace monitoringowe wykonano w okresie od ostatniej dekady kwietnia do pierwszej dekady października
2013 r.
Wskaźniki kardynalne
Nie wybrano wskaźników kardynalnych.
COPYRIGHT © GIOŚ
Strona 6 z 24
Wyniki badań
Podsumowanie wyników badań wskaźników na stanowiskach
Tab. 3. Wskaźniki na stanowiskach (liczba st.)
Zestawienie ocen wskaźników stanu ochrony gatunku na badanych stanowiskach w regionie
biogeograficznym.(a – alpejskim, b- kontynentalnym) (wartości w tabeli oznaczają liczbę stanowisk)
a) region alpejski
Parametr
Wskaźnik
liczebność
Populacja
Struktura wiekowa
udział samic
w populacji
Zasiedlony odcinek
Siedlisko
Typ podłoża/
Dostępność schronień
Stopień przekształcenia siedliska
Odczyn pH
Zawartość jonów wapniowych
Gatunki inwazyjne
Ocena (liczba st an ow i sk )
FV
U1
U2
właściwa niezadowalająca Zła
0
0
3
XX
nieznane
2
0
2
2
1
3
1
0
0
2
2
1
4
5
5
1
0
0
0
0
0
0
0
0
5
0
0
1
0
5
5
0
0
0
0
0
0
POPULACJA
Liczebność.
Nie stwierdzono stanowisk z oceną właściwą (FV) oraz oceną niezadowalającą (U1), 60 % stanowisk
oceniono jako złe (U2), a stan dwóch oceniono jako nieznany (XX co stanowiło 40% wszystkich stanowisk z
tego regionu).
Najgorsza sytuacja jeśli chodzi o liczebność wystąpiła na stanowiskach Potok Mikowy, Potok Smolniczek –
odcinek końcowy i Strumień Łupkowski – dopływ Smolniczka. Tam stwierdzono liczebności mniejsze niż 5
osobników (U2). Na pozostałych dwóch stanowiskach w regionie alpejskm nie podjęto się próby oceny
liczebności. Na stanowisku Smolniczek Potok odłowiono łącznie 6 osobników. Ponieważ jednak raki nie
łowiły się w pułapki nie wiadomo, czy liczebność ta nie jest większa. Na stanowisku Strumień
„Nazaretanek” w Komańczy znaleziono jedynie fragmenty szczypiec i niezasiedlone nory co sprawia, że
ocena nie jest możliwa.
Struktura wiekowa.
COPYRIGHT © GIOŚ
Strona 7 z 24
Nie wykazano ani jednego stanowiska z oceną właściwą (FV). Dwa stanowiska (40%) uzyskały ocenę
niezadowalającą (U1), jedno ocenę U2 –złą co stanowi 20% wszystkich z tego regionu. Ocenę nieznaną (XX)
wskazano na dwóch stanowiskach (40%).
W większości przypadków Została oceniona na U1 co oznacza, że liczba osobników mniejszych niż 75mm
(osobniki młode) wynosiła pomiędzy 10-30%. Taką sytuację zaobserwowano na stanowiskach Strumień
Łupkowski, Smolniczek Potok – odcinek końcowy i Potok Smolniczek. Ocenę U2 stwierdzono na stanowksu
Potok Mikowy i Potok Smolniczek gdzie udział młodych osobników wynosił mniej niż 10%. Na stanowisku
Strumień „Nazaretanek” w Komańczy nie oceniono tego parametru ze względu na wykrycie tylko
szczątków raka oraz niezasiedlonych nor.
Udział samic w populacji.
Dwa stanowiska (40%) oceniono jako właściwe (FV), 1 stanowisko (20%) uzyskało ocenę niezadowalającą
(U1). Na pozostałych oceny dla dwóch stanowisk (40%) określono jako nieznane (XX).
Najniższą wartość (20-40%) i ocenę (U1) tego wskaźnika odnotowano na stanowisku Potok Mikowy
natomiast nie oceniono tego wskaźnika na stanowisku Strumień „Nazaretanek” w Komańczy z tych samych
przyczyn, dla których nie oceniono pozostałych wskaźników odnoszących się do populacji. Na wszystkich
pozostałych stanowiskach odnotowano odsetek samic większy niż 40% i oceniono jako FV.
SIEDLISKO
Zasiedlony odcinek.
Nie przyznano oceny właściwej, 2 stanowiska (40%) otrzymało ocenę niezadowalającą (U1), podobnie w
przypadku oceny złej (U2). Jedno stanowisko (10%) otrzymało ocenę nieznaną (XX).
Wskaźnik ten został oceniony jako niezadowalający (10-50%) na dwóch stanowiskach: Smolniczek Potok,
Strumień Łupkowy. Przy zasiedleniu mniejszym niż 10% oceniono stan tego wskaźnika jako zły na
stanowiskach Potok Mikowy i Smolniczek Potok – odcinek końcowy. Wskaźnika nie oceniono na
stanowisku Strumień „Nazaretanek” w Komańczy. Stwierdzono tam racze nory, ale ponieważ, żadna nie
była zasiedlona nie podjęto się oceny wskaźnika.
Typ podłoża.
Na wszystkich stanowiskach stwierdzono dogodne typy podłoża dla raka tzn. kamieniste z z warstwami
gliny. Takie podłoże gwarantuje istnienie kryjówek i możliwość kopania nor. Na czterech stanowiskach
wskaźnik ten oceniono jako FV, jedynie na stanowisku Strumień „Nazaretanek” w Komańczy stan tego
wskaźnika oceniono niżej (U1) ze względu na nieznaczny udział warstw gliny w podłożu.
Dostępność schronień. Na wszystkich stanowiskach stwierdzono bardzo dużą ilość dostępnych schronień
co związane jest głównie z charakterem dna, na którym wszędzie wsytępowały kamieniska oraz na ogół
duży udział gliny.
Stopień przekształcenia siedliska. Na większości stanowisk stwierdzono naturalny układ siedliska (brak
regulacji, mostów czy innych urządzeń wodnych) i stan wskaźnika oceniono jako FV. Jedynie fragment
Potoku Mikowy został na niewielkim fragmencie przekształcony poprzez zastosowanie gabionów co jednak
nie wpłynęło na ewentualne zniażenie oceny.
Odczyn pH. Na wszystkich stanowiskach stwierdzono pH wyższe niż 7,0 co należy uznać za stan właściwy
(FV).
COPYRIGHT © GIOŚ
Strona 8 z 24
Gatunki inwazyjne. Na żadnym ze stanowisk nie stwierdzono występowania gatunków obcych mogących w
znacznym stopniu zagrażać rakom szlachetnym.
b) region kontynentalny
Parametr
Populacja
Wskaźnik
liczebność
Struktura wiekowa
udział samic
w populacji
Zasiedlenie odcinka cieku
Typ podłoża
Ocena (liczba st an ow i sk )
FV
U1
właściwa niezadowalająca
4
7
10
10
U2
Zła
9
0
12
7
1
7
11
3
22
3
0
Dostępność schronień
Stopień przekształceń siedliska
Odczyn pH
20
20
4
0
1
5
14
9
2
Gatunki inwazyjne
16
9
0
23
1
1
Siedlisko
XX
nieznane
5
5
5
4
0
0
0
0
0
0
POPULACJA
Liczebność:
Stanowiska w regionie kontynentalnym: 4 stanowiska uzyskały ocenę właściwą (FV) co stanowiło 12%
stanowisk z tego regionu, 28 stanowisk oceniono na U1 – niezadowalające co stanowiło 28%. Ocenę złą
(U2) otrzymało 9 stanowisk (36%) a ocenę nieznaną (XX)- 5 stanowisk (20%).
Liczebność na ogół była stosunkowo niska. W większości przypadków nie przekraczała 10 osobników
(Jezioro Kwisno Duże, Strumień Małaszyniec czy rzeka Mogilanka). W tych sytuacja oceniano stan populacji
jako FV. W pozostałych przypadkach liczebność mieściła się w zakresie 5-10 osobników (ocena U1; np.
rzeka Scynka i Uherka, Zbiornik Zagnańsk) lub była niższa niż pięć osobników (U2; np. rzeka Zalesianka,
rzeka Czyżówka, Zbiornik powyrobiskowy Piachy Starachowce). Na pięciu stanowiskach ocena liczebności
nie była możliwa przy czym na trzech z nich w ogóle nie stwierdzono obecności raków (rzeka Dębowiec,
rzeka Łukawica, zbiornik Zębiec). Na pozostałych ocena była utrudniona w związku z ograniczoną
możliwością penetracji terenu (Krępiec, Strumiń Żółtańce).Nie ma wyraźnych różnic między regionami
geograficznymi gdzie prowadzono badania. Wartości wskaźnika zmieniają się w zależności od lokalnych (w
skali stanowiska) uwarunkowań.
Struktura wiekowa:
Stanowiska w regionie kontynentalnym: w przypadku 10 stanowisk (40%) przyznano ocenę właściwą (FV).
Podobnie w przypadku oceny niezadowalającej (U1), którą przyznano dla 10 stanowisk (40%). Oceny U2 –
złej, nie wskazano dla żadnego ze stanowisk. Natomiast dla 5 stanowisk (20%) ocena pozostała nieznana
(XX).
COPYRIGHT © GIOŚ
Strona 9 z 24
Liczba młodocianych osobników na stanowisku w miejscach gdzie gatunek wykryto wynosiła zawsze
powyżej 10% (np. rzeka Osownica, rzeka Naruszewka, Zbiornik Zagnańsk). W najlepszych sytuacjach liczba
osobników młodocianych wynosiła ponad 30% (np. Barcza, Jezioro Kwisno Duże, rzeka Mogielanka). Nie
oceniono tego wskaźnika na stanowiskach, dla których nie była możliwa ocena liczebności populacji.
Udział samic w populacji:
Stanowiska w regionie kontynentalnym: dla 12 stanowisk (48%) przyznano ocenę właściwą (FV), 7
stanowisk (28%) uzyskało ocenę niezadowalającą (U1), jedno (4%) otrzymało ocenę złą (U2) a 5 stanowisk
(20%) ocenę nieznaną (XX).
W większości przypadków liczba samic wynosiła ponad 40% w stosunku do pozostałych odłowionych
osobników (np. Barcza, Krypianka – strumień w pobliżu leśniczówki). Na siedmiu stanowiskach procent
samic mieścił się w przedziale 20-40% (np. Barcza, dwa stanowiska na rzece Chodelce, rzeka Osownica).
Tylko w jednej sytuacji stwierdzono mniejszy odsetek niż 20% (Czyżówka). Nie oceniono tego wskaźnika w
tych samych miejscach gdzie nie była możliwa oceny pozostałych wskaźników) odnoszących się do stanu
populacji. Wartość tego wskaźnika nie jest związana z regionem geograficznym a z lokalnymi
uwarunkowaniami o czym mogą świadczyć różne wyniki z dwóch różnych stanowiska na strumieniu
Krypianka).
SIEDLISKO:
Zasiedlenie odcinka cieku:
Stanowiska w regionie kontynentalnym: 7 stanowisk (28%) uzyskało ocenę właściwą (FV), 11 stanowisk
(44%) ocenę niezadowalającą (U1), 3 stanowiska (12%) oceniono jako złe (U2) a 4 stanowiska (16%)
oceniono jako nieznane (XX).
Zasiedlenie cieku wachało się od ok. 10% (Czyżówka) do ponad 50% (Barcza, Chodelka 1). Nie było
możliwości określenia tego wskaźnika dla stanowisk Krępiec, rzeka Dębiec, rzeka Łukawica i zbiornik
Zębiec. Nie wykazano zmienności pod względem tego wskaźnika między regionami geograficznymi gdzie
prowadzono monitoring. Wartość wskaźnika zalezy zapewne od warunków w małej skali przestrzennej o
cyzm świadczą różne wartości i oceny wskaźnika na dwóch stanowiskach na rzece Chodelka (Chodelka 1 –
powyżej 50%, Chodelka 2 – między 10-50%).
Typ podłoża
Na przeważające właściwe oceny stanu tego wskaźnika wpłynęły przede wszystkim występowanie
odpowiedniej powierzchni dna gliniastego umożliwiającego kopanie nor (np. Rzeka Mogielanka). W
mniejszym stopniu pojawiały się inne typy podłoża umożliwiającego kopanie nor jak torf (stanowiska na
rzece Chodelce), gliniasto-kredowe (rzeka Uherka). Niekiedy o dobrej ocenie tego wskaźnika decydowało
podłoże kamieniste, które zapewnia liczne kryjówki (rzeka Zalesianka). Nie wykazano zmienności w tym
wskaźniku w skali regionów geograficznych. Niekiedy różne typy podłoża występują w tej samej rzece na
różnych monitorowanych odcinkach (stanowiska na Krypiance).
COPYRIGHT © GIOŚ
Strona 10 z 24
Dostępność schronień:
Na większości stanowisk występowała duża ilość różnego rodzaju kryjówek zapewniających schronienie
rakom. Stwierdzono dostateczną ilość poprzerastanych korzeniami skarp zbiorników i cieków, leżących na
dnie gałęzi, a niekiedy kamienisk. W jednym przypadku za optymalne jako kryjówki uznano również
perforowane płyty betonowe umacniające brzeg (Strumień Małaszyniec). Gorsze warunki wynikały głównie
z braku takich elementów (Czyżówka – środkowy bieg) lub z dużych wachań poziomu wody sprawiających,
że znaczna część schronień przez dłuższy czas pozostaje ponad poziomem wody (Krypianka). Najgorsza
sytuacja występuje w strumieniu Krępiec, który z powodu prac melioracyjnych został pozbawiony niemal
doszczętnie wszelkich kryjówek.
Stopień przekształcenia siedliska:
Stanowiska w regionie kontynentalnym: 18 stanowisk (80%) oceniono jako właściwe (FV), zaś 7 stanowisk
(20%) uzyskało ocenę złą (U2).
Na ogół nie odnotowano przekształceń środowiska, które mogły by zaniżać ocenę tego wskaźnika. Raki
występowały głównie w ciekach o charakterze naturalnym. Przy czym za stan naturlany siedlisk
antropogenicznych (wyrobisk) uznawano brak ingerencji w pierwotny charakter wyrobiska (np. Barcza). Na
siedmiu stanowiskach odnotowano przekształcenia antropogeniczne, które w większości wypadków mogą
mieć negatywny wpływ na raki. Na rzece Uherce stwierdzono przekształcenia na ok. 50% odcinka, podobna
sytuacja wystąpiła na rzece Czyżówce, gdzie większość badanych fragmentu cieku jest zmeliorowana.
Odczyn pH
Odczyn pH osiągał wartości mniejsze niż 6,5 do przekraczających 7,0. Na większości stanowisk odnotowano
wartości pH powyżej 7,0 (np. Barcza, Jezioro Kwisno Duże, rzeka Scynka). Wartości między 6,5-7,0
odnotowano m.in. na stanowiskach rzeka Dębowiec, rzeka Naruszewka, rzeka Osownica. Tylko na jednym
stanowisku stwierdzono pH niższe niż 6,5 (rzeka Gać).
Ogólnie była ona dość mocno związana z pH, w większości przypadków wyższe pH wiązało się z wyższą
zawartością jonów wapniowych. Brak związku ocen zawartości wapnia i odczynu pH stwierdzono między
innymi na rzece Dębowiec, rzece Gać, rzece Osownicy i Scynce. W części z tych przypadków sprzeczność
ocen wynika głównie z węższego zakresu pH, którzy jest bardziej restrykcyjnie oceniany. Mniejsza różnica
pH może więc pociągać za sobą zmiany ocen, natomiast w przypadku jonów wapnia zakres przypadający
na jedną ocenę jest duży (rzeka Dębowiec).
Gatunki inwazyjne:
Stanowiska w regionie alpejskim: wszystkie stanowiska oceniono jako właściwe (FV).
Stanowiska w regionie kontynentalnym: 23 stanowiska (92%) uzyskały ocenę właściwą (FV) a po jednym
stanowisku (2 x 4%) ocenę niezadowalającą (U1) oraz zła (U2).
Na większości stanowisk nie odnotowano obcych gatunków mogących mieć znaczny negatywny wpływ na
raka szlachetnego. Jedynie na stanowisku Zbiornik powyrobiskowy Piachy Starachowice odnotowano
COPYRIGHT © GIOŚ
Strona 11 z 24
obecność sumik karłowatego Ictalurus nebulosus, a na stanowisku strumień ślepota odnotowano wysokie
prawdopodobieństwo pojawienia się tego gatunku oraz raka amerykańskiego Orconectes limosus, które
występują w pobliskich zbiornikach.
Podsumowanie i porównanie ocen stanu ochrony gatunku, w tym jego
parametrów na badanych stanowiskach
Tab. 4a. Parametry i ocena ogólna stanu ochrony na stanowiskach
Zestawienie ocen stanu ochrony gatunku, w tym jego parametrów na badanych stanowiskach w
regionie biogeograficznym alpejskim w roku 2013
Obszar
N2000
( znak X
jeżeli nie
leży w
obszarze)
PLC180001
Bieszczady
PLC180001
Bieszczady
PLC180001
Bieszczady
Oceny na stan o w is kach
Stanowisko
Potok
Mikowy
Smolniczek
potok
Strumień
Łupkowski
woj.
podkarpacki
e
Potok
Smolniczek odcinek
końcowy
Woj.
podkarpacki
e
Strumyk
„Nazaretane
k”
w Komańczy
Suma ocen
Populacja
Siedlisko
Perspektywy
ochrony
Ocena
ogólna
U2
U2
U1
U2
XX
U1
U1
U1
U2
U1
U1
U2
U2
U2
U1
U2
XX
XX
U1
U1
3 U2
2 XX
2 U1
2 U2
1 XX
5 U1
2 U1
3 U2
Populacja
Wśród 5 stanowisk z regionu alpejskiego żadne ze stanowisk nie uzyskało oceny właściwej (FV). W dużej
mierze zadecydowały o tym niskie oceny liczebności oraz struktury wiekowej. Niskie oceny dotyczyły
przede wszystkim liczebności dla której 36% stanowisk uzyskało ocenę złą (U2). Natomiast 3 stanowiska w
ocenie wskaźnika udziału samic w populacji otrzymały ocenę właściwą (FV). Na dwie oceny XX wpłynął
brak możliwości oceny wskaźników odnoszących się do populacji.
COPYRIGHT © GIOŚ
Strona 12 z 24
Siedlisko
Wśród 5 stanowisk regionu alpejskiego oceny właściwej (FV) nie przyznano żadnemu stanowisku, głównie z
uwagi na niewłaściwe oceny wskaźnika dotyczącego zasiedlenia odcinka. Natomiast w przypadku
pozostałych wskaźników ocena właściwa została odnotowana dla zdecydowanej większości stanowisk (od
80 do 100%). Wskaźniki, takie jak: stopnień przekształceń siedliska, odczyn pH oraz występowanie
gatunków inwazyjnych uzyskały dla wszystkich stanowisk ocenę właściwą a wskaźnik – typ
podłoża/dostępność schronień uzyskał ocenę właściwą dla 4 z 5 stanowisk.
Fakt, że najniżej ocenianym wskaźnikiem stanu populacji była „liczebność”, a stanu siedliska - „zasiedlenie
odcinka cieku” może sugerować, że wraz ze spadkiem liczebności zmniejsza się długość zasiedlonych
odcinków cieku.
Perspektywy ochrony
Wszędzie zostały ocenione jako niezadowalające. Główny wpływ miały niskie liczebności populacji oraz
brak ocen FV jeśli chodzi o stan siedliska. Na stanowisku Strumyk „Nazaretanek” w Komańczy oceniono
perspektywy pomimo braku precyzyjnych informacji odnośnie siedliska i populacji. Wysoki stopień
naturalności cieku daje szanse utrzymania się populacji, jednak jeśli jest ona niewielka może zmniejszać
szansę przetrwania. Niemniej jednak jednoznaczne uznanie że perspektywy są złe jest nieuprawnione.
Ocena ogólna
Najniższe (U2) oceny na stanowiskach Potok Mikowy i Potok Smolniczek – odcinek końcowy wynikają z
ocen stanu populacji siedlisk, które w tych przypadkach oceniono najniżej. Na stanowisku Strumień
Łupkowski o ocenie ogólnej zadecydowała ocena stanu populacji. Dwie oceny ogólne U1 przyznano
stanowiskom gdzie nie oceniono parametrów populacja i populacja i siedlisko. Pomimo tych braków w
wiedzy można się pokusić o oceny na podstawie wiedzy eksperckiej. Ponadto, nawet jeśli populacje tam są
nieliczne to warunki siedliskowe powinny zapewnić utrzymanie ich w kilkunastoletnim przedziale
czasowym.
Tab. 4b. Parametry i ocena ogólna stanu ochrony na stanowiskach
Zestawienie ocen stanu ochrony gatunku, w tym jego parametrów na badanych stanowiskach w
regionie biogeograficznym kontynentalnym w roku 2013
Obszar
N2000
( znak X
jeżeli nie
leży w
obszarze)
PLH260025
Ostoja
Barcza
PLH060031
Uroczyska
Lasów
Janowskich
PLH060031
Uroczyska
Oceny na stan o w is kach
Stanowisko
Barcza
wyrobisko
(kamienioło
m
Rzeka Dębo
Rzeka
Łukawica
Populacja
Siedlisko
Perspektywy
ochrony
Ocena
ogólna
U1
FV
FV
U1
XX
U1
U1
U1
XX
U1
U1
U1
COPYRIGHT © GIOŚ
Strona 13 z 24
Lasów
Janowskich
PLH140035
Puszcza
Kozienicka
PLH140035
Puszcza
Kozienicka
PLH140035
Puszcza
Kozienicka
PLH220038
Dolina
*Wieprzy
i Studnicy
woj.
lubelskie
woj.
lubelskie
woj.
lubelskie
woj.
lubelskie
woj. łódzkie
Krępiec
XX
U2
U1
U2
U1
U1
U1
U1
FV
U1
FV
U1
FV
FV
U1
U1
U1
FV
U1
U1
U2
U1
U1
U2
U2
U2
U1
U2
U2
U2
U1
U2
U2
U2
U1
U2
U1
U1
U1
U1
U1
U1
U1
U1
Strumień
Małyszyniec
FV
U2
U1
U2
Rzeka
Naruszewka
U2
U1
U1
U2
Rzeka
Osownica
U2
U2
U1
U2
Rzeka
Sycynka
U1
U1
U1
U1
Krypianka
(strumieńgórny bieg)
Krypianka
-strumień w
poblizu
leśniczówki
Jezioro
Kwisno Duże
Rzeka
Chodelka1
Rzeka
Chodelka2
(młyn
borówKolonia)
Czyżówka
(środkowy
bieg)
Czyżówka
(dolny bieg)
rzeka Gać
woj.
mazowiecki
e
Mogielanka
(cmentarz)
woj.
mazowiecki
e
Rzeka
Mogielanka
(Miechowiec
młyn)
woj.
mazowiecki
e
woj.
mazowiecki
e
woj.
mazowiecki
e
woj.
mazowiecki
e
COPYRIGHT © GIOŚ
Strona 14 z 24
woj.
lubelskie
woj.
lubelskie
woj.
lubelskie
Rzeka
Uherka
Rzeka
Zalesianka
(odpływ
Chodelki)
Strumień
Żółtańce –
dopływ
Uherki
woj.
mazowiecki
e
Strumień
Ślepota
woj.
świętokrzys
kie
Zbiornik
Powyrobisko
wy Piachy
Starachowice
woj.
świętokrzys
kie
Zbiornik
Zagnańsk
woj.
mazowiecki
e
Zbiornik
Zębiec –
nadleśnictwo
Marcule
U1
U2
U2
U2
U2
U1
U1
U1
XX
U2
U1
U2
U1
U1
U1
U1
U2
U2
U2
U2
U2
U2
U1
U2
XX
FV
U1
U1
3 FV
8 U1
9 U2
5 XX
4 FV
11 U1
10 U2
2 FV
21 U1
2 U2
13 U1
12 U2
Populacja
Wśród 25 stanowisk z regionu kontynentalnego właściwy stan populacji stwierdzono jedynie na trzech
stanowiskach (jezioro Kwisno, strumień Małyszyniec oraz Krypianka-strumień przy leśniczówce) a zły na 9
(rzeka Chodelka2-młyn, Czyżówka-środkowy bieg, Czyżówka-dolny bieg, rzeka Gać, rzeka Naruszewka,
rzeka Osownica, rzeka Zalesianka, zbiornik powyrobiskowy Piachy, zbiornik Zagnańsk). Najwięcej ocen
właściwych (FV) przyznano we wskaźniku udziału samic w populacji oraz w strukturze wiekowej. Oceny złe
(U2) w obrębie tego wskaźnika dotyczyły nielicznej liczby stanowisk (4%) i wynikały z małej liczebności
raków na stanowisku
Generalnie, najniżej ocenianym wskaźnikiem populacji była liczebność. Odmiennie przedstawiała się ocena
procentowego udziału dorosłych samic w populacji dorosłych osobników, gdzie uzyskano stosunkowo
zadowalający odsetek oceny właściwej (przekraczający 50% stanowisk).
Siedlisko
Wśród 25 stanowisk regionu kontynentalnego właściwy stan siedlisk określono na 4 stanowiskach (Barcza
wyrobisko, jezioro Kwisno, rzeka Chodelka, zbiornik Zębiec) a ocenę złą uzyskało 11 stanowisk
(Krępiec,potok Mikowy, Czyżówka środkowy bieg, Czyżówka dolny bieg, rzeka Gać, potok Smolniczek
odcinek końcowy, strumień Małyszyniec, rzeka Osownica, rzeka Uherka, strumień Żółtańce, zbiornik
powyrobiskowy Piachy, zbiornik Zagnańsk). Najniższe oceny dotyczył wskaźnika zasiedlenia odcinka.
Wskaźniki takie jak: typ podłoża, stopień przekształcenia siedliska, gatunki inwazyjne - otrzymały ocenę
właściwą w zakresie od 80 do 100% ocenianych stanowisk z tego regionu. Jedynie dla wskaźnika „odczyn
pH”ocenę właściwą (FV) otrzymało tylko 56% stanowisk.
COPYRIGHT © GIOŚ
Strona 15 z 24
Fakt, że najniżej ocenianym wskaźnikiem stanu populacji była „liczebność”, a stanu siedliska - „zasiedlenie
odcinka cieku” może sugerować, że wraz ze spadkiem liczebności zmniejsza się długość zasiedlonych
odcinków cieku.
Perspektywy ochrony
Uznano za właściwe w obrębiedwóch stanowisk (Barcza wyrobisko, Krypianka strumień przy leśniczówcea
ocenę złą uzyskały tylko dwa stanowiska (rzeka Uherka, zbiornik powyrobiskowy Piachy). Na ocenę
perspektyw ochrony miały wpływ przede wszystkim niskie oceny stanu siedliska i populacji, a także
stwierdzone oddziaływania i przewidywane zagrożenia do których należały głównie zanieczyszczenie i
wędkarstwo. W sytuacjach gdzie perspektywy oceniono jako FV stan przynajmniej jednego z parametrów :
siedlisko i populacja, był oceniany jako FV.
Ocena ogólna
Jako właściwa nie została przypisana do żadnego z badanych stanowisk. Natomiast ogólną ocenę złą
uzyskało aż 12 stanowisk (Krępiec, ,rzeka Chodelka2 młyn, Czyżówka środkowy bieg, Czyżówkadolny bieg,
rzeka Gać, , strumień Małyszyniec, rzeka Naruszewka, rzeka Osownica, rzeka Uherka, strumień Żółtańce,
zbiornik powyrobiskowy Piachy, zbiornik Zagnańsk). Ogólna ocena zła wynikała najcześciej ze złej oceny
przynajmniej jednego z parametrów: siedlisko lub populacja.
Informacja o gatunkach obcych
Tab. 5. Gatunki obce
Zestawienie informacji o gatunkach obcych, stwierdzonych w trakcie monitoringu gatunku:
Obserwowane gatunki obce (lista gatunków)
Obszar N2000
Stanowisko
Wyniki obecnych badań
Rak pręgowaty (Orconectes limosus)
woj. mazowieckie
Strumień Ślepota
Sumik karłowaty (Ictalurus nebulosus)
Zbiornik
Powyrobiskowy
Piachy
Starachowice
Sumik karłowaty (Ictalurus nebulosus)
Podczas badań monitoringowych w 2013 wykryto dwa gatunki obce. Rak pręgowany Orconectes limosus
jest gatunkiem wyjątkowo niebezpiecznym ponieważ poza konkurencją przenosi on chorobę raczą dżumę
Aphanomyces astaci, która dziesiątkuje populacje raków szlachetnych Astacus astacus. Gatunkiem,
którego szkodliwa oddziaływanie polega głównie na drapieżnictwie jest Sumik karłowaty Ictalurus
nebulosus. Pomimo, że obydwa gatunki wykryto jedynie na dwóch stanowiskach, ich potencjalne
pojawienie się jest przewidywane dla większej liczby stanowisk (patrz zagrożenia).
COPYRIGHT © GIOŚ
Strona 16 z 24
Ocena zastosowanej metodyki monitoringu i ewentualne
propozycje zmian wraz z uzasadnieniem – na podstawie badań
prowadzonych w danym etapie.
Monitoring prowadzony w regionie kontynentalnym dla 25 stanowisk wydaje się w pełni reprezentatywny.
W przeciwieństwie do regionu alpejskiego, gdzie wykazano i poddano monitoringowi 5 stanowisk. W
przyszłości dla tego regionu należałoby zwiększyć liczbę stanowisk np. weryfikując potencjalne stanowiska
z woj. podkarpackiego i małopolskiego. Wydaje się, że wytypowanie łącznie 10 stanowisk z regionu
alpejskiego zwiększyłoby reprezentatywność wyników i wiedzy dotyczącej stanu gatunku w tym regionie.
Zastosowana metodyka monitoringu w trakcie jego realizacji wykazała, że zmiany w obrębie stosowania
kilku wskaźników są nieodzowne dla przejrzystego prowadzenia badań w terenie i oceny jej efektów. W
przypadku parametru populacji istotnym jest dokonanie zmian we wskaźniku liczebności. Dotychczasowy
system, bazujący na efektywności odłowu jako średniej liczby osobników odłowionych na jedną pułapkę w
przeciągu 2 godzin należy zrezygnować dokonując następującej modyfikacji. Efektywność połowu
wyrażana jako wskaźnik „liczebność” dotyczyłaby również średniej przy wykorzystaniu 20 narzędzi
pułapkowych ale czas ekspozycji pułapek powinien być wydłużony do 8 godzin w warunkach nocnych,
kiedy to aktywność raków jest największa. Elementem wspomagającym pułapkowy odłów może być
aktywne chwytanie raków rękoma (brodząc po płyciznach) lub za pomocą kasarka. W ten sposób istnieje
szansa schwytania mniejszych osobników, które mogą być odstraszane przez dorosłe raki żerujące na
przynętach umieszczonych w pułapkach. W czasie badań wykazano, że pułapki typu krążek są wydajniejsze
połowowo od raczników ale wymagają dużo częstszych kontroli (w racznikach raki po zjedzeniu przynęty
nie mają możliwości ucieczki-pułapka typu matnia). Raki chwytane w krążki musza być przetrzymywane aż
do momentu zakończenia całego cyklu odłowu raków. Alternatywnym rozwiązaniem może być znakowanie
osobników raz odłowionych. W ten sposób uniknie się wielokrotnego odłowu lub policzenia tych samych
osobników. W przypadku raczników schwytane w nie raki nie maja szansy ucieczki ale co pewien czas
wymagają one kontroli stanu przynęt i ewentualnego ich uzupełniania
Pozostałe wskaźniki w obrębie parametru populacji nie wymagają modyfikacji i po tegorocznym
monitoringu należy potraktować je jako optymalne w zakresie ocen i zasadności stosowania.
W przypadku parametru „siedlisko” niezbędne są korekty dotyczące zastosowanych wskaźników lub ich
zakresów w ramach stosowanych kryteriów ocen.
Wydaje się uzasadnione usunięcie wskaźnika „zasiedlenie odcinka linii brzegowej”. Wskaźnik ten jest
dyskusyjny zarówno pod względem przejrzystości jego precyzyjnego stosowania (procentowe wyliczanie
fragmentu brzegu w stosunku do wyznaczonego odcinka badawczego o długości 1 km), w działaniach
terenowych wykazano, znaczne trudności w określaniu tego wskaźnika. Tym bardziej, że zasiedlone odcinki
czyli miejsca preferowane przez raki, w dużym zakresie pokrywają się i zależą od innego wskaźnika „typ
podłoża ”, w kórym należałoby uwzględnić również obecność innych elementów stanowiących potencjalne
kryjówki dla raków. Taki”. Taki wskaźnik w pełni oddaje wartość siedliska jako miejsca optymalnego do
znajdowania schronień a tym samym zasiedlenia.
W przypadku wskaźnika „stopień przekształcenia siedliska” pozostaje on bez zmian. Kolejny wskaźnikiem
wymagającym pewnych korekt są „odczyn pH i zawartość jonów wapniowych –jako podstawowe
parametry wody optymalne dla występowania gatunku. Wydaje się, że w przypadku wód zasiedlanych
przez raki zawartość jonów Ca+2 jest na stosunkowo stabilnym poziomie zakresowości i nie jest aż tak
istotna jak odczyn pH, szczególnie ważny dla prawidłowej embrionogenezy raków. Tym samym ocena
wskaźnika zyskałaby na przejrzystości. W związku z tym sugeruje się pozostawienie jedynie odczynu pH w
COPYRIGHT © GIOŚ
Strona 17 z 24
nieco zmodyfikowanej zakresowości gdzie ocena właściwa (FV) dotyczyłaby pH >7.0, ocena
niezadowalająca (U1) dla pH 7.0 > pH > 6.0 i ocena zła (U2) dla pH < 6.0.
Propozycje działań ochronnych oraz wnioski dotyczące
skuteczności dotychczas wykonywanych zabiegów
W roku 2013 po raz pierwszy przeprowadzono monitoring raka szlachetnego. W związku z tym uważa się,
że podstawowymi działaniami ochronnymi powinny być prace monitoringowe, które dotychczas nie były
stosowane w ramach przedstawionych i ocenionych stanowisk. Objęcie tych stanowisk monitoringiem, jest
podstawową formą działań ochronnych, które w konsekwencji będą skutkować precyzyjniejszymi
działaniami, adekwatnymi do skali oddziaływania i zagrożeń charakterystycznych dla danego stanowiska.
W obrębie kilku stanowisk (Ślepota, Krępiec i Krypianka-strumień leśniczówka) prowadzona jest od kilku lat
czynna ochrona raka szlachetnego. Działania te, wpłynęły znacząco na zwiększenie liczebności raków i
poprawiły ich strukturę wiekową – oba wskaźniki osiągnęły ocenę właściwą (FV). Nie wykluczone, że po
wprowadzeniu monitoringu, metodą poprawiającą funkcjonowanie poszczególnych stanowisk będzie
również ich czynna ochrona. Ponadto, podstawą działań zmierzających do poprawy sytuacji raka
szlachetnego w Polsce jest przeciwdziałanie stwierdzonym oddziaływaniom i zagrożeniom. W szczególności
zapobieganiu ewentualnemu zrzutowi ścieków z gospodarstw położonych pobliżu stanowisk raka,
zapobieganiu rozprzestrzeniania się wodnych gatunków inwazyjnych, w szczególności raka pręgowanego,
ale także ograniczenie działalności wędkarskiej polegającej na wprowadzaniu ryb drapieżnych (w tym
nierodzimych) do większych zbiorników gdzie występuje rak szlachetny. Trudno obecnie zaproponować
konkretne rozwiązania dla stanowisk, jednak powyższe działania powinny być uwzględniane w przyszłości.
Syntetyczne podsumowanie wyników dla gatunku
Region alpejski
Stan populacji:
COPYRIGHT © GIOŚ
Strona 18 z 24
Stan siedliska:
Perspektywy ochrony:
COPYRIGHT © GIOŚ
Strona 19 z 24
Stan ochrony (Ocena ogólna)
Region kontynentalny
Stan populacji:
COPYRIGHT © GIOŚ
Strona 20 z 24
Stan siedliska:
Perspektywy ochrony:
COPYRIGHT © GIOŚ
Strona 21 z 24
Stan ochrony (Ocena ogólna)
Region alpejski
Populacja
W regionie alpejskim przeważały oceny U2. Na tak niskie oceny złożyły się przede wszystkim niskie
wartości wskaźnika liczebność i struktura wiekowa. Jedynym wskaźnikiem odnoszącym się do populacji,
który w większości przypadków otrzymał ocenę FV był udział samic. Brak możliwości oceny stanu populacji
na dwóch stanowiskach spowodował, że nie można było ocenić tam stanu parametru populacja.
Siedlisko
W regionie alpejskim nie udało się ocenić stanu siedliska dla jednego stanowiska. Dwa stanowiska zostały
ocenione jako U1 i dwa jako U2. Pomimo wysokich ocen większości wskaźników siedliska na niskie oceny
parametru siedlisko miał wpływ głównie parametr zasiedlenie odcinka. W przypadku regionu alpejskiego
wskaźnik ten otrzymał takie same oceny jak liczebność co sugeruje, że są one ze sobą związane. Możliwe są
jednak inne układy np. wysoka liczebność i miał zasiedlenie. Prawdopodobnie więcej o relacji między tymi
dwoam wskaźnikami w regionie alpejskim będzie się można dowiedzieć jeśli zostanie zwiększona liczba
stanowisk monitoringowych. Stan pozostałych wskaźników był na ogół oceniany jako właściwy.
Perspektywy ochrony
Wszędzie zostały ocenione jako niezadowalające. Główny wpływ na przewidywania miały niskie liczebności
populacji oraz brak ocen FV jeśli chodzi o stan siedliska. Na stanowisku Strumyk „Nazaretanek” w
Komańczy oceniono perspektywy pomimo braku precyzyjnych informacji odnośnie siedliska i populacji.
Wysoki stopień naturalności cieku daje szanse utrzymania się populacji, jednak jeśli jest ona niewielka
może zmniejszać szansę przetrwania. Niemniej jednak jednoznaczne uznanie że perspektywy są złe jest
nieuprawnione. Na prognozę perspektyw w mniejszym stopniu wpłynęły stwierdzone obecnie
oddziaływania i przewidywane. Oddziaływania dotyczyły głównie gospodarki leśnej i występowały na ogół
ze średnią intensywnością (B). Do zagrożeń mających większe znaczenie i ograniczających dobre
perspektywy zaliczono możliwość wprowadzania do wód zanieczyszczeń a także zagrożenia związane z
ewentualnymi pracami melioracyjnymi i modyfikacją wód i intensyfikacją rolnictwa.Ponadto, siedliskiem
COPYRIGHT © GIOŚ
Strona 22 z 24
raka w regionie alpejskim są bardzo małe cieki bardzo podatne na wszelkie ingerencje. . Głównym
działaniem sprzyjającym ochronie raka jest objęcie go monitoringiem. Monitoring pozwoli na identyfikację
zagrożeń również w przyszłości. Jednym z najważniejszych zadań poza monitoringiem powinno być
zapobieganie zagrożeniom i oddziaływaniom polegającym na zaburzaniu naturalnego charakteru cieków, w
szczególności małych strumieni, a także możliwości zanieczyszczania ich ściekami komunalnymi bądź
pochodzących z gospodarstw rolnych.
Ocena ogólna
Najniższe (U2) oceny na stanowiskach Potok Mikowy i Potok Smolniczek – odcinek końcowy wynikają z
ocen stanu populacji i siedlisk, które w tych przypadkach oceniono najniżej. Na stanowisku Strumień
Łupkowski o ocenie ogólnej zadecydowała ocena stanu populacji. Ocena ogólna została oceniona na
podstawie najniższych wartości parametrów. Przy czym największy wpływ miały wskaźniki liczebność i
zasiedlenie odcinka. Należy dażyć do zwiększenia liczby stanowisk monitoringowych w regionie alpejskim
przynajmniej dwukrotnie. Liczba skontrolowanych w roku 2013 jest zbyt mała do wyciągania mocnych
wniosków o stanie gatunku w górach.
Region kontynentalny
Populacja
Większość stanowisk w regionie kontynentalnym wykazywała zły stan populacji ze względu na małą
liczebność populacji. Niemal tyle samo wykazywało stan niezadowalający. Najlepiej przedstawiała się
liczebność samic i struktura wiekowa. Mimo, że wiek i proporcja płci bywają korzystne, mogą mieć
niewielkie znaczenie przy bardzo małych liczebnościach populacji. Ponieważ jednak zastosowana
metodyka okazała się nie w pełni dostosowana do oceny wskaźników populacyjnych i zasugerowano jej
zmianę, nie jest wykluczone, że w przyszłości (następny cykl monitoringu) wskaźniki te zostaną ocenione
lepiej.
Siedlisko
W regionie alpejskim nie udało się ocenić stanu siedliska dla jednego stanowiska. Dwa stanowiska zostały
ocenione jako U1 i dwa jako U2. Pomimo wysokich ocen większości wskaźników siedliska na niskie oceny
parametru siedlisko miał wpływ głównie parametr zasiedlenie odcinka. W przypadku regionu alpejskiego
wskaźnik ten otrzymał takie same oceny jak liczebność co sugeruje, że są one ze sobą związane. Możliwe są
jednak inne układy np. wysoka liczebność i miał zasiedlenie. Prawdopodobnie więcej o relacji między tymi
dwoam wskaźnikami w regionie alpejskim będzie się można dowiedzieć jeśli zostanie zwiększona liczba
stanowisk monitoringowych. Stan pozostałych wskaźników był na ogół oceniany jako właściwy. W regionie
kontynentalnym podobnie jak w regionie alpejskim najniżej ocenianym wskaźnikiem było zasiedlenie
odcinka. Natomiast pozostałe wskaźniki uzyskiwały na ogół oceny właściwe. Przy czym odczyn pH ocenę
właściwą otrzymał w niewiele ponad połowię przypadków. Duża zbieżność pomiedzy ocenami wskaźnika
zasiedlony odcinek cieku i liczebność populacji sugeruje, że to właśnie liczba osobników wpływała na
interpretację tego wskaźnika. Nie zaleca się jednak rezygnacji z badania zasiedlenia, gdyż przy wysokich
liczbnościach i małym zasiedleniu mamy dodatkową informację o percepcji przez raki dogodnego siedliska.
Ponadto, relacje tych dwóch wskaźników mogą się zmienić jeśli w przyszłości zostaną zastosowane dłuższe
odłowy.
COPYRIGHT © GIOŚ
Strona 23 z 24
Perspektywy ochrony
W regionie kontynentalnym uznano za właściwe na dwóch stanowiskach. Ocenę złą uzyskały tylko trzy. Na
ocenę perspektyw ochrony miały wpływ przede wszystkim niskie oceny stanu siedliska i populacji, a także
stwierdzone oddziaływania i przewidywane zagrożenia do których należały głównie zanieczyszczenie i
wędkarstwo.
Głównym działaniem sprzyjającym ochronie raka jest objęcie go monitoringiem. Monitoring pozwoli na
identyfikację zagrożeń również w przyszłości. Jednym z najważniejszych zadań poza monitoringiem
powinno być zapobieganie zagrożeniom i oddziaływaniom polegającym na zaburzaniu naturalnego
charakteru cieków, w szczególności małych strumieni, a także możliwości zanieczyszczania ich ściekami
komunalnymi bądź pochodzących z gospodarstw rolnych. Należy rozważyć ograniczenie presji wędkarzy na
większych zbiornikach gdzie występuje rak szlachetny, w szczególności jeśli chodzi o zarybienia gatunkami
obcymi i rodzimymi drapieżnikami.
Ocena ogólna
Jako właściwa nie została przypisana do żadnego z badanych stanowisk. Natomiast ogólną ocenę złą
uzyskało aż 12 stanowisk. Ogólna ocena zła wynikałą najcześciej ze złej oceny przynajmniej jednego z
parametrów: siedlisko lub populacja. Warto jednak zaznaczyć, że możliwe jest że ocena ogólna będzie
wyższa jeżeli zastosuje się bardziej wydajną metodykę polegającą na wydłużeniu czasu ekspozycji pułapek.
W przypadku regionu kontynentalnego liczba skontrolowanych stanowisk uznana została za
reprezentatywną. Śledzenie zmian na tych stanowiskach powinno zatem dawać dobry obraz sytuacji raka
szlachetnego w Polsce.
COPYRIGHT © GIOŚ
Strona 24 z 24

Rak szlachetny Astacus astacus - Monitoring gatunków i siedlisk

Transkrypt

Podobne dokumenty

Wilgotne wrzosowiska z wrzoścem bagiennym