analiza i ocena sprawności infrastruktury oraz systemu monitoringu i

Transkrypt

Faza inwentaryzacji projektu GEF w Polsce
MATERIAŁY ROBOCZE DO SPORZĄDZENIA
PROFILU TZO W POLSCE
GF/POL/INV/R.6
(do ograniczonego korzystania)
ANALIZA I OCENA SPRAWNOŚCI INFRASTRUKTURY
ORAZ SYSTEMU MONITORINGU I STATYSTYKI PUBLICZNEJ
W ZAKRESIE GOSPODARKI ŚCIEKOWEJ I OCHRONY WÓD
PRZED ZANIECZYSZCZENIAMI TZO
Wanda Kacprzyk
Spis treści
Harmonizacja przepisów polskich z unijnymi ........................................................................... 2
Regulacje prawne w zakresie gospodarki ściekowej i ochrony wód przed
zanieczyszczeniami TZO ........................................................................................................... 9
System monitoringu ................................................................................................................. 19
Statystyka publiczna................................................................................................................. 34
Wzmocnienia instytucjonalne .................................................................................................. 36
Załącznik. Wybrane przepisy prawne
Warszawa, sierpień 2002
Niniejszy raport nie był redagowany. Został odtworzony w takiej postaci, w jakiej
został przekazany do Instytutu Ochrony Środowiska przez Autora (Autorów)
HARMONIZACJA PRZEPISÓW POLSKICH Z UNIJNYMI
W negocjacjach w obszarze „Środowisko” zakończonych w październiku 2001 r. ustalone
zostały, na podstawie m.in. opracowywanych przez resort środowiska planów
implementacyjnych dyrektyw unijnych, w tym również dla dyrektyw 76/464/EWG i
96/61/WE, następujące okresy dostosowawcze w zakresie jakości wód i pozwoleń na
szczególne korzystanie ze środowiska:
·
w zakresie wdrażania dyrektywy w sprawie oczyszczalnie ścieków komunalnych
(91/271/EWG) do końca 2015r., z wcześniejszym osiągnięciem wymagań dyrektywy
w zakresie oczyszczania ścieków z przemysłu rolno-spożywczego,
·
w zakresie wdrożenia dyrektyw w sprawie substancji niebezpiecznych (76/464/EWG)
do końca 2007r. (z niezwłoczną weryfikacją pozwoleń wodnoprawnych na emisję
zanieczyszczeń do wód w stosunku do 180 dużych zakładów przemysłowych, w
których substancje niebezpieczne są wykorzystywane w produkcji),
·
w zakresie wdrożenia dyrektywy w sprawie zintegrowanego zapobiegania i
ograniczenia zanieczyszczeń (96/61/WE) do końca 2007r. w odniesieniu do
wszystkich istniejących instalacji.
Wymagania pozostałych dyrektyw muszą być wdrożone z chwilą przystąpienia Polski do Unii
Europejskiej lub w terminach określonych w dyrektywach. Ta ostatnia uwaga dotyczy w
szczególności wdrażania postanowień dyrektywy 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i
Rady Unii Europejskiej z dnia 23 października 2000 r. w sprawie ustanowienia ramowych
wymagań w dziedzinie polityki wodnej.
Transpozycja prawa Unii Europejskiej do polskich przepisów prawnych realizowana jest
poprzez ustawy formułujące nakazy i zakazy oraz akty wykonawcze opracowane na podstawie
delegacji ustawowych, zawierające szczegółowe regulacje prawne.
W Polsce, aby możliwe było przejęcie dorobku prawnego Unii Europejskiej konieczna była
aktualizacja wielu regulacji ustawowych. Na skuteczną realizację postanowień między innymi
w zakresie gospodarki ściekowej i ochrony wód mają wpływ nowowprowadzone przepisy
zawarte w następujących ustawach (zał.):
·
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska, która stworzyła
między innymi podstawy dla wprowadzenia najlepszych dostępnych technik oraz
systemu pozwoleń zintegrowanych, określonego dyrektywą 96/61/WE,
·
Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne regulująca kompleksowo sprawy
korzystania z wód i ich ochrony,
·
Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym
odprowadzaniu ścieków, która reguluje m.in. sprawy odprowadzania ścieków
przemysłowych, w tym substancji niebezpiecznych, do kanalizacji,
·
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach, która stworzyła podstawy do
wprowadzania dorobku prawnego Unii Europejskiej między innymi w zakresie
odpadów niebezpiecznych zawierających substancje objęte dyrektywą 76/464/EWG,
co z kolei determinuje ograniczanie zagrożeń związanych z zanieczyszczeniem wód
gruntowych,
·
Ustawa z dnia 16 lutego 2001 roku o zmianie ustawy o ochronie roślin uprawnych,
która stworzyła podstawy bezpiecznego operowania w produkcji i stosowaniu
2
substancjami niebezpiecznymi, w tym również substancjami chloroorganicznych
objętymi restrykcjami dyrektywy 76/464/EWG,
·
Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 roku o substancjach i preparatach chemicznych
regulująca kompleksowo zasady operowania substancjami chemicznymi i preparatami,
których substancje te są składnikami. Stworzyła podstawy do rozwiązywania wielu
problemów związanych z możliwością niekontrolowanego przedostania się substancji
niebezpiecznych na rynek Wspólnoty Europejskiej.
Ustawy te regulują oczywiście ogromne kompleksy problemów ochrony środowiska. Powyżej
wymieniono jedynie podstawowe mechanizmy prawne sprzyjające wprowadzaniu w życie
dyrektyw związanych z odprowadzaniem ładunków substancji niebezpiecznych do ścieków
oraz wód powierzchniowych, gruntowych i głębinowych. Szczegółowe wymagania zawarte
będą w przepisach wykonawczych (część z nich już obowiązuje).
Poniżej omówiono kilka istotnych rozporządzeń, których postanowienia dostosowywują
prawo krajowe do wymagań Unii Europejskiej:
(1) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 20 września 2000 r. w sprawie
warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych,
rurociągi dalekosiężne do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich
usytuowanie. Reguluje ono dwie ważne grupy zagadnień to jest: emisję do atmosfery lotnych
substancji organicznych poprzez nałożenie obowiązku wprowadzania urządzeń
ograniczających emisję oraz wprowadza obowiązek stosowania odpowiednich rozwiązań
technicznych minimalizujących możliwości przedostawania się węglowodorów pochodzenia
naftowego do wód powierzchniowych i gruntowych. Rozwiązania te są stopniowo
wprowadzane w istniejących obiektach oraz obowiązują w przypadku budowy nowych
obiektów magazynowych, transportowych i handlowych z zakresu gospodarki paliwami i
środkami smarowymi. Rozporządzenie to szczegółowo reguluje również problemy związane z
magazynowaniem i transportem ropy naftowej. Ustala także datę 31 grudnia 2005 roku jako
datę dostosowania istniejących baz paliw i stacji paliw do postanowień rozporządzenia;
(2) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 5 marca 2002 roku w
sprawie szczegółowych zasad wydawania zezwoleń na dopuszczenie środków ochrony
roślin do obrotu i stosowania, wydane na podstawie ustawy o ochronie roślin, poza regulacją
systemu wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin i ich ewidencji, wprowadza zakaz
stosowania w rolnictwie 63 substancji biologicznie czynnych wchodzących w skład środków
ochrony roślin, w tym 9 objętych postanowieniami Konwencji Sztokholmskiej (tj. aldryna,
chlordan, dieldryna, endryna, heptachlor, heksachlorobenzen, mireks, toksafen i DDT). W
załączniku 9 zamieszczono ponadto wykaz substancji biologicznie czynnych wchodzących w
skład środków ochrony roślin, które mogą, w określonych sytuacjach, mieć szkodliwy wpływ
na zdrowie ludzi, zwierząt i środowisko wraz z zakresem ograniczenia stosowania środków
ochrony roślin zawierających te substancje;
(3) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 października 2001 roku w sprawie opłat za
korzystanie ze środowiska (patrz niżej opłaty);
(4) Rozporządzenie w sprawie warunków jakie należy spełnić przy wprowadzaniu
ścieków do wód lub do ziemi, a także w celu rolniczego wykorzystania ścieków oraz w
sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (projekt), które
kompleksowo będzie transponować do prawa krajowego wymagania unijne, w tym w
szczególności postanowienia dyrektywy 91/271/EWG, 80/68/EWG, 76/464/EWG oraz 5
dyrektyw-córek. Projekt ten określa:
3
·
najwyższe dopuszczalne (graniczne) wartości wskaźników zanieczyszczeń w
oczyszczonych ściekach i wymagania zmniejszenia wprowadzanych ładunków,
·
dopuszczalne masy substancji, które mogą być odprowadzane w ściekach
przemysłowych przypadających na jednostkę masy wykorzystywanego surowca,
materiału, paliwa lub powstającego produktu,
·
substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego powodujące
zanieczyszczenie wód, które powinny być eliminowane i ograniczane,
·
sposób monitorowania emisji, a w przypadkach obecności w ściekach substancji
niebezpiecznych także monitorowania jakości wód odbiornika w miejscu zrzutu.
Przy ustalaniu wartości wskaźników emisji w projekcie rozporządzenia uwzględniono 2
przesłanki:
·
możliwość przyjęcia zanieczyszczeń przez odbiornik bez szkody dla ekosystemu,
·
zastosowanie najlepszej dostępnej techniki (BAT).
Zasadniczym problemem wpływającym na sprawną implementację tego projektu, nad którym
prace są jeszcze w toku, jest zapewnienie sprawnie funkcjonujących systemów:
·
pozwoleń na odprowadzanie ścieków,
·
monitoringu emisji przez służby państwowe zgodnych z nowym systemem prawnym,
·
automonitoringu emisji w źródłach zanieczyszczeń,
·
akredytowanych laboratoriów dla zanieczyszczeń objętych rozporządzeniem, które
podjęłyby realizację automonitoringu,
·
kontroli wypełnienia zobowiązań pozwoleń wodnoprawnych i pozwoleń
zintegrowanych przez służby regionalnych zarządów gospodarki wodnej we
współpracy ze służbami inspekcji ochrony środowiska.
Ponieważ wciąż trwają prace nas wyżej wspomnianym projektem rozporządzenia, nie będzie
on tutaj bardziej szczegółowo prezentowany (tab. A)
4
Tabela A. Najwyższe dopuszczalne wartości emisji substancji niebezpiecznych do środowiska wodnego określone w projekcie
rozporządzenia
Lp.
1
Rodzaj substancji
3.
Jednostka miary
Zakłady przemysłu chemicznego stosujące katalizatory rtęciowe: mg Hg/l ścieków
a) w produkcji chlorku winylu
g Hg/t zdolności produkcyjnej chlorku winylu
mg Hg/l ścieków
b) w innych procesach
g Hg/kg przetworzonej rtęci
Produkcja katalizatorów rtęciowych stosowanych w produkcji
mg Hg/l ścieków
chlorku winylu
mg Hg/l ścieków
Produkcja organicznych i nieorganicznych związków rtęci, z
wyjątkiem katalizatorów rtęciowych stosowanych w produkcji
mg Hg/l ścieków
chlorku winylu
Produkcja baterii galwanicznych zawierających rtęć
mg Hg/l ścieków
Inne zakłady
KADM
Produkcja związków kadmu
mg Cd/l ścieków
( Cd )
g Cd / kg Cd wykorzystanego
Produkcja barwników
mg Cd/l ścieków
Produkcja stabilizatorów
mg Cd/l ścieków
Produkcja baterii galwanicznych i akumulatorów
mg Cd/l ścieków
Powlekanie elektrolityczne
mg Cd/l ścieków
g Cd /kg Cd wykorzystanego
Inne zakłady
mg Cd/l ścieków
Sześciochlorocyklohaksen Zakłady produkcji sześciochlorocykloheksanu
mg HCH /l ścieków
(HCH)
g HCH/t wyprodukowanego HCH
Zakłady ekstrakcji lindanu
mg HCH/l ścieków
g HCH/t HCH poddanego procesowi
Zakłady produkcji sześciochlorocykloheksanu i ekstrakcji mg HCH /l ścieków
lindanu
RTĘĆ
( Hg)
2
Rodzaj produkcji
Najwyższa dopuszczalna
wartość
średniośredniodobowa
miesięczna
0,1
0,2
0,1
10
0,1
1,4
0,1
0,1
0,1
0,06
0,06
0,4
1,0
0,4
0,6
0,4
1,0
0,4
3,0
0,4
0,6
0,4
4,0
4,0
4,0
8,0
4,0
0,05
0,1
0,05
5
0,05
0,7
0,05
0,05
0,05
0,03
0,03
0,2
0,5
0,2
0,3
0,2
0,5
0,2
1,5
0,2
0,3
0,2
2,0
2,0
2,0
4,0
2,0
5
Lp.
Rodzaj substancji
Rodzaj produkcji
lindanu
Inne zakłady
4.
Czterochlorek węgla
(CCl4)
5.
Pięciochlorofenol (PCP)
2,3,4,5,6- pięciochloro1-hydroksybenzen
i jego sole
6.
Aldryna (C12H8Cl6)
Dieldryna (C12H8 Cl 16O)
Endryna (C12H8 Cl6O)
Jednostka miary
g HCH/t wyprodukowanego HCH
mg HCH /l ścieków
Produkcja czterochlorku węgla przez nadchlorowanie w procesie mg CCl4 /l ścieków
obejmującym pranie
g CCl4/t całkowitej zdolności produkcyjnej CCl4 i
nadchloroetylenu
Produkcja czterochlorku węgla przez nadchlorowanie w procesie mg CCl4 /l ścieków
nie obejmującym prania
g CCl4/t całkowitej zdolności produkcyjnej CCl4 i
nadchloroetylenu
Produkcja chlorometanów przez chlorowanie metanu ( łącznie z mg CCl4 /l ścieków
wysokociśnieniowym elektrolitycznym wytwarzaniem chloru) i z g
CCl4/t
całkowitej
zdolności
produkcyjnej
metanolu
chlorometanów
Inne zakłady
mg CCl4/l ścieków
Produkcja pięciochlorofenolanu sodu przez hydrolizę mg PCP/l ścieków
sześciochlorobenzenu
g PCP/t zdolności produkcyjnej PCP lub wykorzystanego
PCP
wartość
miesięczna
10,0
4,0
5,0
2,0
3,0
1,5
80,0
3,0
40,0
1,5
5,0
3,0
20,0
2,5
1,5
10,0
3,0
2,0
50,0
1,5
1,0
25,0
Inne zakłady
Produkcja aldryny i/lub dieldryny i/lub endryny łącznie z
konfekcjonowaniem tych substancji w tym samym zakładzie
mg PCP/l ścieków
mg/l ścieków1/
g /t całkowitej zdolności produkcyjnej zakładu1/
2,0
0,01
15,0
1,0
0,002
3,0
Inne zakłady
Produkcja i przetwórstwo sześciochlorobenzenu
Produkcja nadchloroetylenu (PER) i czterochlorku węgla (CCl4)
przez nadchlorowanie
przemysł metali nieżelaznych
mg/l ścieków1/
mg HCB/l ścieków
g HCB/t zdolności produkcyjnej HCB
mg HCB/l ścieków
g HCB/t zdolności produkcyjnej PER+ CCl4
mg HCB/l ścieków
0,01
2,0
20,0
3,0
3,0
0,003
0,002
1,0
10,0
1,5
1,5
Inne zakłady
mg HCB/l ścieków
2,0
1,0
Izodryna (C12H8Cl6)
7.
Sześciochlorobenzen
(HCB)
6
Lp.
Rodzaj substancji
8.
Sześciochlorobutadien (HCBD)
9.
10.
Chloroform (CHCl3)
1,2-dwuchloroetan
(EDC)
Rodzaj produkcji
Jednostka miary
wartość
miesięczna
Produkcja nadchloroetylenu (PER) i czterochlorku węgla (CCl4)
przez nadchlorowanie
mg HCBD/l ścieków
g HCBD/t zdolności produkcyjnej PER+ CCl4
3,0
3,0
1,0
1,5
Inne zakłady
mg HCBD/l ścieków
3,0
1,0
Produkcja chlorometanów z metanolu lub z kombinacji metanolu mg CHCl3 /l ścieków
i metanu (tj. przez hydrochlorowanie metanolu, a następnie g CHCl3/t zdolności produkcyjnej chlorometanów
chlorowanie chlorku metylu)
mg CHCl3 /l ścieków
Produkcja chlorometanów przez chlorowanie metanu
g CHCl3/t zdolności produkcyjnej chlorometanów
mg CHCl3/l ścieków
Inne zakłady
2,0
20,0
1,0
10,0
2,0
15,0
2,0
1,0
7,5
1,0
Produkcja 1,2-dwuchloroetanu bez przetwarzania i wykorzystania mg EDC/l ścieków przy 2 m3 /t zdolności produkcyjnej
oczyszczonego EDC
w tym samym zakładzie
g EDC/t zdolności produkcyjnej oczyszczonego EDC
Produkcja 1,2-dwuchloroetanu i przetwarzanie lub wykorzystanie mg EDC/l ścieków przy 2,5 m3/t zdolności produkcyjnej
oczyszczonego EDC
w tym samym zakładzie2/
g EDC/t zdolności produkcyjnej oczyszczonego EDC
Przetwarzanie 1,2-dwuchloroetanu w substancje inne niż chlorek mg EDC/l ścieków przy 2,5 m3/t zdolności przetwarzania
winylu (w
szczególności produkcja etylenodwuaminy, EDC
etylenopoliaminy 1,1,1-trójchloroetanu, trójchloroetylenu i g EDC/t zdolności przetwarzania EDC
nadchloroetylenu)
2,5
1,25
5,0
2,5
5,0
10,0
2,5
5,0
2,0
5,0
1,0
2,5
0,2
0,1
0,2
0,1
Stosowanie EDC do odtłuszczania metali poza zakładem mg EDC/l ścieków
produkującym EDC 3/
Inne zakłady3/
mg EDC/l ścieków
7
Lp.
Rodzaj substancji
11.
Trójchloroetylen
(TRI)
12.
13.
Nadchloroetylen
(PER)
Trójchlorobenzen
(TCB)
jako suma trzech izomerów
(1,2,3,-TCB +
1,2,4-TCB +
1,2,5-TCB)
Rodzaj produkcji
Jednostka miary
wartość
miesięczna
Stosowanie TRI do odtłuszczania metali4/
Inne zakłady4/
mg TRI/l ścieków
g TRI/t zdolności produkcyjnej TRI+PER
mg TRI/l ścieków
mg TRI/l ścieków
1,0
5,0
0,2
0,2
0,5
2,5
0,1
0,1
Produkcja trójchloroetylenu (TRI) i nadchloroetylenu ( PER);
proces TRI-PER
Produkcja czterochlorku węgla i nadchloroetylenu ( PER);
proces TETRA-PER
mg PER/l ścieków przy 5 m3/t produkcji TRI+PER
g PER/t zdolności produkcyjnej TRI+PER
mg PER/l ścieków przy 2 m3/t produkcji TETRA+PER
g PER/t zdolności produkcyjnej TETRA+PER
1,0
5,0
2,5
5,0
0,5
2,5
1,25
2,5
Inne zakłady
mg PER/l ścieków
1,0
0,5
Produkcja trójchlorobenzenu przez odchlorowodorowanie
sześciochlorocykloheksanu
(HCH)
i/lub
przetwarzanie
trójchlorobenzenu
Produkcja i/lub przetwarzanie chlorobenzenu przez chlorowanie
benzenu
mg TCB/l ścieków przy 10 m3/t produkcji TCB
g TCB/t zdolności produkcyjnej TCB
2,0
20,0
1,0
10,0
mg TCB/l ścieków przy 10 m3/t produkcji lub
przetworzenia jednolub dwuchlorobenzenu
g TCB/t zdolności produkcyjnej lub przetwarzania jednolub dwuchlorobenzenu
mg TCB/l ścieków
0,1
0,05
1,0
0,5
0,1
0,05
Produkcja trójchloroetylenu ( TRI) i nadchloroetylenu ( PER)
Inne zakłady
1/
Wartości dopuszczalne dotyczą sumarycznego zrzutu aldryny, dieldryny, endryny i izodryny
Jeżeli zdolność przetwarzania i wykorzystywania 1,2-dwuchloroetanu jest większa od zdolności produkcyjnej, wartości dopuszczalne odnoszą się do
całkowitej zdolności wytwarzania i produkowania
3/
Wartości dopuszczalne stosują się do zrzutów przekraczających 30kg EDC na rok
4/
Wartości dopuszczalne stosują się do zrzutów przekraczających 30kg TRI na rok
2/
8
REGULACJE PRAWNE W ZAKRESIE GOSPODARKI ŚCIEKOWEJ I OCHRONY
WÓD PRZED ZANIECZYSZCZENIAMI TZO
Na mocy przepisów ustawy Prawo ochrony środowiska ochrona wód polega na zapewnieniu
ich jak najlepszej jakości, w tym utrzymywaniu ilości wody na poziomie zapewniającym
ochronę równowagi biologicznej, w szczególności przez:
·
utrzymywanie jakości wód powyżej albo co najmniej na poziomie wymaganym w
przepisach,
·
doprowadzanie jakości wód co najmniej do wymaganego przepisami poziomu, gdy nie
jest on osiągnięty.
Organy administracji planują i realizują działania w zakresie ochrony poziomu jakości wód
uwzględniające obszary zlewni hydrograficznych. Na potrzeby ochrony wód określane są
warunki korzystania z wód dorzecza, których integralną częścią są programy ochrony
wód dla obszarów, na których poziomy jakości wód nie są osiągnięte.
Każdy podmiot (za wyjątkiem zwolnień zawartych w Prawie ochrony środowiska, ustawie o
odpadach i Prawie wodnym) jest zobowiązany:
·
posiadać pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza,
·
posiadać pozwolenie wodnoprawne na pobór wód powierzchniowych lub
podziemnych,
·
posiadać pozwolenie wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,
·
posiadać pozwolenie na wytwarzanie odpadów lub decyzję zatwierdzającą program
gospodarki odpadami niebezpiecznymi oraz/ lub potwierdzenie przedłożenia
informacji o wytwarzanych odpadach oraz sposobach gospodarowania wytworzonymi
odpadami(przepisów tego akapitu nie stosuje się odpadów komunalnych),
·
lub posiadać pozwolenie zintegrowane (obejmujące powyższe zezwolenia),
·
prowadzić (i przechowywać 5 lat) aktualizowaną co kwartał:
– ewidencję rodzajów i ilości gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza
– ewidencję odpadów,
– zbiorcze zestawienie danych o rodzajach i ilości odpadów.
Pozwolenia zintegrowanego wymaga prowadzenie instalacji, której funkcjonowanie, ze
względu na rodzaj i skalę prowadzonej w niej działalności, może powodować znaczne
zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości.
Rodzaje instalacji określono w rozporządzeniu Ministra Środowiska(Dz. U. 2002, nr 122,
poz. 1055). Instalacje położone na terenie jednego zakładu obejmuje się jednym pozwoleniem
zintegrowanym.
9
W pozwoleniu zintegrowanym ustala się:
·
wielkość emisji gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza z instalacji,
niezależnie od tego, czy wymagane byłoby dla niej, zgodnie z ustawą, uzyskanie
pozwolenia na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza,
·
dopuszczalny poziom hałasu niezależnie od tego, czy dla zakładu wymagane byłoby,
zgodnie z ustawą, uzyskanie pozwolenia na emitowanie hałasu do środowiska.
·
warunki wytwarzania i sposoby postępowania z odpadami na zasadach określonych w
przepisach ustawy o odpadach, niezależnie od tego, czy dla instalacji wymagane
byłoby, zgodnie z tymi przepisami, uzyskanie pozwolenia na wytwarzanie odpadów.
·
warunki, jakim powinny ścieki odprowadzane do kanalizacji.
·
się warunki poboru wód na zasadach określonych w przepisach ustawy - Prawo
wodne.
Instalacje wymagające pozwolenia zintegrowanego powinny spełniać wymagania ochrony
środowiska wynikające z najlepszej dostępnej techniki. Nie mogą powodować przekroczenia
granicznych wielkości emisyjnych. Integralną część decyzji w przedmiocie pozwolenia
zintegrowanego stanowi program dostosowawczy jest, który jest wynegocjowanym
indywidualnie szczegółowym
harmonogramem rzeczowo-finansowym realizacji
obowiązków związanych z ochroną środowiska przez prowadzącego instalację. Jego celem
jest doprowadzenie do najszybszego zrealizowania obowiązujących wymagań ochrony
środowiska przez instalacje, które ze względów technologicznych lub ekonomicznych nie
mogą osiągnąć tych wymagań w terminach przewidzianych przez przepisy powszechnie
obowiązujące, a za utrzymaniem eksploatacji instalacji przemawia interes publiczny.
Pozwolenie wodnoprawne wydaje w drodze decyzji (na czas określony) starosta lub
wojewoda, zgodnie z nową ustawą Prawo wodne. Pozwolenie wodnoprawne na szczególne
korzystanie z wód wydaje się na okres nie krótszy niż 10 lat, a pozwolenie dotyczące
wprowadzania do wód, ziemi lub do urządzeń kanalizacyjnych ścieków zawierających
substancje niebezpieczne wydaje się na okres nie dłuższy niż 4 lata. Na szczególne
korzystanie z wód przez zakład pobierający wodę a następnie wprowadzający ścieki do wód
lub do ziemi wydaje się jedno pozwolenie wodnoprawne. Na wspólne korzystanie z wód
przez kilka zakładów może być wydane jedno pozwolenie.
Dopuszcza się monitorowanie tylko wskaźników ustalonych w pozwoleniu wodnoprawnym i
pobieranie próbek do oznaczania wartości wskaźników zanieczyszczeń w ściekach w sposób
uproszczony, jeżeli można wykazać, że wyniki oznaczeń będą reprezentatywne dla ilości
odprowadzanych zanieczyszczeń. Nie dotyczy to zakładów, które odprowadzają w ciągu roku
substancje szczególnie szkodliwe w ilości większej niż:
·
7,5 kg rtęci (Hg),
·
10 kg kadmu (Cd),
·
3 kg sześciochlorocykloheksanu (HCH),
·
30 kg czterochlorku węgla (CCl4),
·
3 kg pięciochlorofenolu (PCP),
10
·
1 kg sześciochlorobenzenu (HCB),
·
1 kg sześciochlorobutadienu (HCBD),
·
30 kg chloroformu (CHCl3
·
30 kg 1,2-dwuchloroetanu (EDC),
·
30 kg trójchloroetylenu (TRI),
·
30 kg nadchloroetylenu (PER).
Pobieranie próbek ścieków przemysłowych oraz pomiary stężeń substancji szczególnie
szkodliwych wymienionych w tabeli A, a także pomiary przepływu ścieków powinny być
wykonywane codziennie, w miejscu reprezentatywnym dla wszystkich ścieków
odprowadzanych z zakładu lub oddziału, które mogą być zanieczyszczone tymi substancjami.
Pobór próbek ścieków przemysłowych wprowadzanych do wód oraz pomiary przepływu
ścieków i ich jakości powinny być dokonywane w regularnych odstępach czasu, z
częstotliwością nie mniejszą niż raz na dwa miesiące
Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne ma obowiązek zapewnić zdolność posiadanych
urządzeń wodociągowych i urządzeń kanalizacyjnych do realizacji dostaw wody w
wymaganej ilości i pod odpowiednim ciśnieniem oraz dostaw wody i odprowadzania ścieków
w sposób ciągły i niezawodny, a także zapewnić należytą jakość dostarczanej wody i
odprowadzanych ścieków. Dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków odbywa się na
podstawie umowy o zaopatrzenie w wodę i/lub odprowadzanie ścieków zawartej między
przedsiębiorstwem wodociągowo-kanalizacyjnym a odbiorcą usług.
Przepisy ustawy zobowiązują dostawcę ścieków przemysłowych wprowadzanych do urządzeń
kanalizacyjnych do:
·
niezwłocznego powiadomienia właściciela urządzeń kanalizacyjnych o awarii
powodującej zrzut niebezpiecznych substancji do urządzeń kanalizacyjnych, w celu
podjęcia odpowiednich przedsięwzięć zmniejszających skutki awarii,
·
instalowania niezbędnych urządzeń podczyszczających ścieki przemysłowe i
prawidłowej eksploatacji tych urządzeń,
·
umożliwienia właścicielowi urządzeń kanalizacyjnych dostępu w każdym czasie do
miejsc kontroli ilości i jakości ścieków,
·
wewnętrznej kontroli przestrzegania dopuszczalnych ilości i natężeń dopływu ścieków
przemysłowych oraz ich wskaźników zanieczyszczenia, w szczególności gdy
wprowadzane ścieki przemysłowe stanowią więcej niż 10% wszystkich ścieków
komunalnych dopływających do oczyszczalni oraz gdy zanieczyszczenie w ściekach
przemysłowych może stwarzać zagrożenia dla bezpieczeństwa lub zdrowia osób
obsługujących urządzenia kanalizacyjne lub bezpieczeństwa konstrukcji budowlanych
i wyposażenia technicznego urządzeń kanalizacyjnych lub procesu oczyszczania
ścieków,
·
udostępniania wyników wewnętrznej kontroli właścicielowi urządzeń kanalizacyjnych,
·
zainstalowania urządzeń pomiarowych służących do określania ilości i jakości
ścieków przemysłowych, na żądanie właściciela urządzeń kanalizacyjnych, jeżeli takie
wymaganie jest uzasadnione możliwością wystąpienia zagrożeń dla bezpieczeństwa
lub zdrowia osób obsługujących urządzenia kanalizacyjne lub bezpieczeństwa
11
konstrukcji budowlanych i wyposażenia technicznego urządzeń kanalizacyjnych lub
procesu oczyszczania ścieków.
Dopuszczalne wartości wskaźników zanieczyszczenia w ściekach przemysłowych
wprowadzanych do urządzeń kanalizacyjnych wraz z zalecanymi metodami badań próbek
ścieków zamieszczono w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 20 lipca 2002 .r w
sprawie sposobu realizacji obowiązków dostawców ścieków przemysłowych oraz warunków
wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych (Dz. U. 2002, nr 129, poz. 1108). Dla
TZO objętych Konwencją Sztokholmską obowiązują następujące wskaźniki:
· 4 mg HCH/l,
· 0,05 mg/l dla aldryny, dieldryny i endryny,
· 2 mg HCB/l.
Ścieki przemysłowe mogą być wprowadzane do urządzeń kanalizacyjnych, jeżeli:
- nie stanowi to zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia osób je obsługujących, stanu i
prawidłowego działania tych urządzeń oraz oczyszczalni ścieków, a także spełnienia przez
przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne warunków pozwolenia wodnoprawnego na
odprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi i stosowania osadów ściekowych,
- spełnione są przez dostawcę ścieków warunki posiadanego pozwolenia wodnoprawnego,
gdy takie pozwolenia jest wymagane przepisami prawnymi.
Warunki, jakim powinny odpowiadać oczyszczone ścieki przemysłowe są określone w
projekcie rozporządzenia Ministra Środowiska, które zostanie wkrótce wydane na podstawie
art. 45 ust. ustawy Prawo wodne, w sprawie warunków jakie należy spełnić przy
wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, a także w celu rolniczego wykorzystania
ścieków oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, które
powinny być eliminowane oraz ograniczane. W tabeli A zestawiono najwyższe dopuszczalne
wartości dla niektórych substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, w tym
dla 5 TZO objętych Konwencją Sztokholmską, które będą wymagane w Polsce.
Od 1998r. podmiot korzystający ze środowiska ustala we własnym zakresie wysokość
należnej opłaty i wnosi ją na rachunek właściwego urzędu marszałkowskiego. Od 2002r.
obowiązek opłat występuje za:
·
wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza,
·
pobór wód,
·
wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi (w tym również wód opadowych lub
roztopowych, ujętych w systemy kanalizacyjne, pochodzących z terenów
zanieczyszczonych z terenów kanalizacji z wyjątkiem ogólnospławnej),
·
składowanie odpadów (w tym również magazynowanie (gromadzenie) odpadów, jeżeli
podmiot nie posiada zezwoleń na wytwarzanie odpadów).
W Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 października 2001 roku w sprawie opłat za
korzystanie ze środowiska (Dz. U. 2001, nr 130, poz. 1453, zm.: nr 151, poz. 7103) ustalono
jednostkowe stawki opłat za kilogram substancji wprowadzanych ze ściekami do wód lub do
ziemi dla następujących substancji objętych Konwencją Sztokholmską: aldryna, dieldryna,
12
endryna i heksachlorobenzen oraz innych TZO, np. izodryna. Stawki opłat podlegają z dniem
1 stycznia każdego roku kalendarzowego podwyższeniu o średnioroczny wskaźnik cen
towarów i usług konsumpcyjnych.
Opłaty podwyższone są stosowane wobec podmiotów korzystających ze środowiska w
przypadku gdy nie posiadają one wymaganego pozwolenia na wprowadzanie do powietrza
gazów lub pyłów lub/i pobór wód lub wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi. W takiej
sytuacji opłaty mogą być podwyższone o 500%. Opłaty podwyższone są stosowane także w
odniesieniu do składowania odpadów.
Opłaty są wnoszone do końca miesiąca następującego po upływie każdego kwartału:
·
za korzystanie ze środowiska ("powietrze", "wodę", "ścieki", "odpady") na rachunek
urzędu marszałkowskiego właściwego ze względu na miejsce korzystania ze
środowiska (np. lokalizację filii zakładu),
·
za wprowadzanie gazów lub pyłów wynikające z eksploatacji urządzeń (np. środków
transportu, instalacji mobilnych) na rachunek urzędu marszałkowskiego właściwego
ze względu na miejsce rejestracji podmiotu korzystającego ze środowiska (np.
siedziby zarządu zakładu).
Wykazy, na podstawie których ustalono opłaty, przedkłada się w terminie wniesienia opłat:
·
za korzystanie ze środowiska właściwemu marszałkowi województwa
·
za składowanie odpadów także wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta
właściwemu ze względu na miejsce składowania odpadów.
W przypadku nie uiszczania przez podmiot opłaty lub uiszczania jej w wysokości nasuwającej
zastrzeżenia, marszałek w drodze decyzji wymierza opłatę na podstawie własnych ustaleń lub
wyników kontroli wojewódzkiego inspektoratu ochrony środowiska.
Wójt, burmistrz lub prezydent miasta, starosta lub marszałek województwa występują do
wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o podjęcie odpowiednich działań będących
w jego kompetencji, jeżeli w wyniku przeprowadzonej kontroli
organy te stwierdzą
naruszenie przez kontrolowany podmiot przepisów o ochronie środowiska lub występuje
uzasadnione podejrzenie, że takie naruszenie mogło nastąpić, przekazując dokumentację
sprawy.
W razie1) wprowadzania przez podmiot korzystający ze środowiska substancji lub energii do
środowiska bez wymaganego pozwolenia lub z naruszeniem jego warunków, 2) naruszania
przez podmiot korzystający ze środowiska warunków decyzji określającej wymagania
dotyczące funkcjonowania instalacji wymagającej zgłoszenia w drodze decyzji wojewódzki
inspektor ochrony środowiska może wstrzymać użytkowanie instalacji.
Kary administracyjne wymierza w drodze decyzji wojewódzki inspektor ochrony
środowiska za przekroczenie standardów stanu ochrony środowiska określone w
pozwoleniach, ilości lub rodzaju gazów lub pyłów wprowadzonych do powietrza, ilości, stanu
lub składu ścieków, naruszenia warunków decyzji zatwierdzającej instrukcję eksploatacji
składowiska odpadów albo decyzji określającej miejsce i sposób magazynowania odpadów.
Jednostkowe stawki kar za przekroczenie warunków odprowadzania ścieków do wód lub do
ziemi określono w rozporządzeniu rady Ministrów (Dz. U. 2001, nr 146, poz. 1640).W
wykazie o najwyższej stawce kar zamieszczono również substancje objęte wymogami
13
Konwencji Sztokholmskiej (tj. DDT, PCB, HCB, aldryna, dieldryna i endryna. Karę wymierza
się w wysokości 10-krotnej wielkości jednostkowej stawki opłat:
·
za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza,
·
za pobór wód,
·
oraz podwyższoną opłatę za składowanie odpadów z naruszeniem rodzaju i sposobów
składowania odpadów określonych w decyzji zatwierdzającej instrukcję eksploatacji
składowiska
Administracyjne kary pieniężne wnosi się na rachunek wojewódzkiego inspektora ochrony
środowiska.
Za pobieranie wody z urządzeń wodociągowych bez uprzedniego zawarcia umowy
przewidziana jest kara grzywny do 5.000 PLN. Za wprowadzanie ścieków do urządzeń
kanalizacyjnych bez uprzedniego zawarcia umowy przewidziana jest kara ograniczenia
wolności lub grzywny do 10.000 PLN. Obok kary grzywny może być orzeczona nawiązka w
wysokości 1.000 PLN za każdy miesiąc bezumownego pobierania wody lub odprowadzania
ścieków. Kto bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego albo z przekroczeniem
warunków określonych w pozwoleniu wodnoprawnym korzysta z wody lub wykonuje
urządzenia wodne albo inne czynności wymagające pozwolenia wodnoprawnego - podlega
karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.
Podmioty korzystające ze środowiska, obowiązane z mocy prawa oraz na mocy decyzji do
pomiaru poziomu substancji lub energii w środowisku oraz wielkości emisji, gromadzą i
przetwarzają dane z zachowaniem zasad określonych w ustawie i nieodpłatnie udostępniają
informacje na potrzeby państwowego monitoringu środowiska.
Wykorzystujący substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla środowiska (tj. PCB lub
azbest) powinien okresowo przedkładać wojewodzie informacje o:
- rodzaju, ilości i miejscach ich występowania,
- występujących zagrożeniach, podjętych środkach zapobiegawczych,
- działaniach, które będą podjęte w przypadku wystąpienia awarii przemysłowej,
przedstawianą społeczeństwu i właściwym organom Państwowej Straży Pożarnej,
wojewodzie, wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska, staroście, wójtowi,
burmistrzowi lub prezydentowi miasta.
Na obszarze, na którym istnieje przekroczenie standardów jakości gleby lub ziemi, starosta
może, w drodze decyzji, nałożyć na władający powierzchnią ziemi podmiot korzystający ze
środowiska:
- obowiązek rekultywacji,
- obowiązek prowadzenia pomiarów zawartości substancji w glebie lub ziemi.
Administracja centralna
Zadania i kompetencje administracji rządowej szczebla centralnego, w tym także zadania i
kompetencje w dziedzinie ochrony środowiska lub mające wpływ na ochronę środowiska,
obejmują przede wszystkim formułowanie propozycji polityki państwa w tym zakresie,
występowanie z inicjatywami ustawodawczymi oraz realizację przyjętej polityki i
14
uchwalonych ustaw poprzez akty wykonawcze i działania organizacyjno-zarządcze (w tym
również wydawanie, w drodze decyzji administracyjnych, niektórych, szczególnie istotnych
koncesji i zezwoleń).
W celu stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska opracowywuje
się w Polsce politykę ekologiczną. Przyjmuje się ją na 4 lata, z tym, że przewidziane w niej
działania w perspektywie obejmują kolejne 4 lata. Obecnie jest wdrażana II polityka
ekologiczna państwa, uchwalona przez Sejm na wniosek Rady Ministrów. Zakłada się, że
Rada Ministrów przedłoży Sejmowi projekt III polityki ekologicznej państwa (który został już
opracowany w resorcie środowiska) do dnia 31 grudnia 2002 r.
Polityka ekologiczna państwa, na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa w
szczególności:
·
cele ekologiczne,
·
priorytety ekologiczne,
·
rodzaj i harmonogram działań proekologicznych,
·
środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i
środki finansowe.
Zarząd województwa, powiatu i gminy, w celu realizacji polityki ekologicznej państwa,
sporządza odpowiednio wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska.
Na szczeblu centralnym sporządza się również:
·
koncepcję polityki przestrzennego zagospodarowania kraju i strategie rozwoju
regionalnego, a także
·
polityki, strategie, plany lub programy w dziedzinie przemysłu, energetyki, transportu,
telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa,
rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu, których opracowywanie przez
centralne lub wojewódzkie organy administracji przewidziane jest w ustawach.
Projekty tych dokumentów (lub wprowadzane w nich zmiany) wymagają przeprowadzenia
postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko. W przypadku stwierdzenia
możliwości transgranicznego oddziaływania na środowisko na skutek realizacji zapisów
dokumentów wymienionych w p. 2) przeprowadza się postępowanie dotyczące
transgranicznego oddziaływania.
Administracja rządowa
Na szczeblu wojewódzkim administracja rządowa jest reprezentowana przez wojewodów (są
oni w województwie przedstawicielami Rady Ministrów) oraz przez podporządkowane
wojewodom jednostki organizacyjne rządowej administracji zespolonej (w szczególności
policji i straży pożarnej oraz inspekcji ochrony środowiska, sanitarnej i innych).
Na szczeblu powiatowym organami administracji rządowej, w ramach zadań zleconych, są
starostowie, którym podlegają m.in. powiatowe komendy policji i straży pożarnej oraz
powiatowe inspektoraty sanitarne.
15
Na szczeblu terytorialnym, w układzie wojewódzkim, powiatowym lub w innych układach
organizacyjno-przestrzennych, działają również jednostki organizacyjne rządowej
administracji niezespolonej (m. in. urzędy celne, urzędy statystyczne, administracja Lasów
Państwowych, urzędy morskie, zarządy gospodarki wodnej i inne).
Z punktu widzenia zagadnień ochrony środowiska podstawowe zadania i kompetencje
organów administracji rządowej na szczeblach niższych niż szczebel centralny obejmują
przede wszystkim sprawy z zakresu bezpośrednich kontaktów z użytkownikami środowiska wydawania decyzji administracyjnych zezwalających na korzystanie ze środowiska i
określających warunki tego korzystania (decyzje o dopuszczalnej emisji, pozwolenia
wodnoprawne, koncesje na wydobywanie kopalin, decyzje o warunkach zabudowy i
zagospodarowania terenu, pozwolenia na budowę, itp.) oraz pozyskiwania i przechowywania
danych i informacji o rodzaju i skali użytkowania środowiska. Organy te posiadają także
uprawnienia w zakresie ustalania dodatkowych wymagań służących ochronie środowiska na
określonym obszarze (np. wymagań jakościowych dla stosowanych paliw), prowadzenia
działań kontrolnych (inspekcje) oraz przeciwdziałania zagrożeniom środowiska w sytuacjach
nadzwyczajnych (straż pożarna, komitety przeciwpowodziowe).
Administracja samorządowa
Organami administracji samorządowej są: (-) jako organy stanowiące - rady gmin, rady
powiatów oraz sejmiki wojewódzkie, (-) jako organy wykonawcze - zarządy gmin oraz
wójtowie lub burmistrzowie, zarządy powiatów i starostowie, zarządy i marszałkowie
województw.
Organami ochrony środowiska są:
1) wójt, burmistrz lub prezydent miasta,
2) starosta,
3) wojewoda,
4) minister właściwy do spraw środowiska
oraz organy IOŚ zgodnie z zapisami ustawowymi o IOŚ.
W przypadku zwykłego korzystania ze środowiska przez osoby fizyczne, wójt, burmistrz lub
prezydent miasta jest właściwy w sprawach:
1) wydawania decyzji nakładającej obowiązek przeprowadzenia w określonym czasie
pomiarów wielkości emisji jeżeli z przeprowadzonej kontroli wynika, że nastąpiło
przekroczenie standardów emisyjnych oraz decyzji ustalającej wymagania w zakresie
ochrony środowiska dla instalacji, której emisja nie wymaga pozwolenia, o ile jest to
uzasadnione koniecznością ochrony środowiska,
2) przyjmowania wyników wstępnych, ciągłych, okresowych lub pokontrolnych pomiarów
emisji do środowiska wymaganych przepisami ustawy dla instalacji lub urządzenia,
3) przyjmowania zgłoszeń instalacji, z której emisja nie wymaga pozwolenia, mogącej
negatywnie oddziaływać na środowisko.
W razie naruszenia warunków decyzji określającej wymagania dotyczące eksploatacji
instalacji, z której emisja nie wymaga pozwolenia, prowadzonej przez osobę fizyczną w
16
ramach zwykłego korzystania ze środowiska, wójt, burmistrz lub prezydent miasta może, w
drodze decyzji, wstrzymać użytkowanie.
Starostowie, wójtowie, burmistrzowie lub prezydenci miast zatwierdzone zestawienie
przychodów i wydatków odpowiednio powiatowego i gminnego funduszu ochrony
środowiska i gospodarki wodnej podają do publicznej wiadomości.
Starosta jest organem ochrony środowiska właściwym w sprawach:
- wydawania decyzji o udzielenie pozwolenia:
1) zintegrowanego,
2) na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza,
3) wodnoprawnego na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,
4) na wytwarzanie odpadów,
5) na emitowanie hałasu do środowiska,
6) na emitowanie pól elektromagnetycznych.
-wydania postanowienia/decyzji o obowiązku:
1) sporządzenia raportu dla planowanego przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać na
środowisko,
2) sporządzenia i przedłożenia przeglądu ekologicznego dla instalacji,
3) ograniczenia negatywnego oddziaływania na środowisko i jego zagrożenia,
4) przywrócenia środowiska do stanu właściwego
5) wykonywania okresowych pomiarów wielkości emisji i przedkładania ich wyników
-wydania decyzji w sprawie warunków przeprowadzenia rekultywacji terenu
Starosta prowadzi, aktualizowany corocznie, rejestr zawierający informacje o terenach, na
których stwierdzono przekroczenie standardów jakości gleby
lub ziemi,
z
wyszczególnieniem obszarów, na których obowiązek rekultywacji obciąża starostę.
Kolejność realizowania przez starostę zadań w zakresie rekultywacji powierzchni ziemi
określają powiatowe programy ochrony środowiska. Starosta prowadzi okresowe badania
jakości gleby i ziemi.
Sporządzane co 5 lat mapy akustyczne starosta przekazuje zarządowi województwa,
wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska oraz wojewódzkiemu inspektorowi
sanitarnemu.
Wojewoda jest właściwy w sprawach:
1) związanych z przedsięwzięciami mogącymi znacząco oddziaływać na środowisko oraz z
eksploatacją instalacji na terenach zakładów zaliczanych do tych przedsięwzięć,
2) dotyczących przedsięwzięć i zdarzeń na terenach zamkniętych.
Wojewoda w drodze rozporządzenia:
17
·
określa program ochrony powietrza, mający na celu osiągnięcie dopuszczalnych
poziomów substancji w powietrzu, po zasięgnięciu opinii starostów,
·
określa plan działań krótkoterminowych w przypadku ryzyka wytępienia przekroczeń
dopuszczalnych lub alarmowych poziomów substancji w powietrzu, po zasięgnięciu
opinii starosty,
·
określa programy ochrony środowiska przed hałasem,
·
tworzy obszar ograniczonego użytkowania dla przedsięwzięcia mogącego znacząco
oddziaływać na środowisko
W razie wystąpienia awarii wojewoda, poprzez komendanta wojewódzkiego Państwowej
Straży Pożarnej i wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, podejmuje działania i
stosuje środki niezbędne do usunięcia awarii i jej skutków, określając w szczególności
związane z tym obowiązki organów administracji i podmiotów korzystających ze środowiska.
O podjętych działaniach wojewoda informuje marszałka województwa.
Wojewoda prowadzi większość dostępnych bazy danych wymaganych ustawą, w tym rejestr:
·
rodzaju, ilości oraz miejsc występowania substancji stwarzających szczególne
zagrożenie dla środowiska (na podstawie informacji podmiotów i wójtów,
burmistrzów lub prezydentów miast).
Minister Środowiska
Minister Środowiska kształtuje politykę i strategię ochrony środowiska, stwarza warunki
prawne, koordynuje działalność organów administracji państwowej w zakresie ochrony
środowiska, sprawuje kontrolę nad przestrzeganiem przepisów o ochronie środowiska,
dokonuje oceny stanu środowiska i zachodzących w nim zmiana.
Minister Środowiska uczestnicy w procedurze transgranicznej ocen oddziaływania na
środowisko i w procedurze związanej z awariami o transgranicznych skutkach
Organami doradczymi i opiniodawczymi ministra właściwego do spraw środowiska
są:
- Państwowa Rada Ochrony Środowiska, która opracowywuje opinie w sprawach ochrony
środowiska oraz przedstawia propozycje i wnioski zmierzające do tworzenia warunków
zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska, a także do zachowania lub poprawy jego
stanu;
- Krajowa Komisja do spraw Ocen Oddziaływania na Środowisko.
Właściwi ministrowie zapewniają warunki niezbędne do realizacji przepisów o ochronie
środowiska przez podległe i nadzorowane jednostki organizacyjne
Podział terytorialny
Od 1 stycznia 1999 r. obowiązuje podział terytorium kraju na 16 województw (dolnośląskie,
kujawsko-pomorskie, lubelskie, lubuskie, łódzkie, małopolskie, mazowieckie, opolskie,
podkarpackie, podlaskie, pomorskie, śląskie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie,
wielkopolskie i zachodniopomorskie), województwa dzielą się na 308 powiatów, a powiaty na
2489 gmin (tj. podstawowa jednostka samorządu terytorialnego).
18
Instytucje kontrolne
Bezpośrednio w sferze ochrony środowiska funkcje kontrolne sprawuje Inspekcja Ochrony
Środowiska, a w szczególności wchodzący w jej skład Główny Inspektorat Ochrony
Środowiska oraz inspektoraty wojewódzkie, podporządkowane, w ramach terytorialnej,
rządowej administracji zespolonej, wojewodom. Zadania i kompetencje Inspekcji Ochrony
Środowiska obejmują przede wszystkim kontrolę przestrzegania przez użytkowników
środowiska obowiązującego prawa i decyzji administracyjnych, a także monitorowanie i
ocenianie stanu środowiska, w ramach systemu Państwowego Monitoringu Środowiska (patrz
niżej) i przy pomocy wyspecjalizowanych laboratoriów badawczych oraz doskonalenie
procedur i metodyk w tym zakresie.
Z Inspekcją Ochrony Środowiska blisko współpracuje, między innymi w ramach
Państwowego Monitoringu Środowiska, Państwowa Inspekcja Sanitarna (kontrolująca stan i
działalność użytkowników środowiska pod względem sanitarno-higienicznym, mogącym
bezpośrednio oddziaływać na zdrowie i życie ludzi).
Główni inspektorzy między innymi systematycznie wymieniają się informacjami o istotnym
znaczeniu dla środowiska i zdrowia ludzi w skali kraju związanymi z realizacją Państwowego
Monitoringu Środowiska i Narodowego Programu Zdrowia, dotyczącymi przede wszystkim
ochrony powietrza atmosferycznego i ujęć wody, wymieniać doświadczenia w zakresie ocen
obiektów i instalacji stwarzających zagrożenie powstawania katastrof przemysłowych, a także
podejmują inicjatywy w zakresie upowszechnienia w społeczeństwie wiedzy o występujących
zagrożeniach środowiskowych, ich skutkach dla zdrowia i życia ludzi oraz sposobach
zapobiegania i minimalizacji skutków tych zagrożeń.
Wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska i wojewódzcy inspektorzy sanitarni między
innymi wspólne przeprowadzają kontrole zakładów stwarzających poważne zagrożenie dla
zdrowia i życia ludzi oraz dla środowiska, współdziałają w przypadkach wystąpienia
nadzwyczajnych zagrożeń środowiska spowodowanych awarią instalacji niebezpiecznych, a
także współpracują w zakresie opiniowania planów zagospodarowania przestrzennego,
uzgadniania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu oraz projektów budowlanych
dla inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi.
SYSTEM MONITORINGU
Państwowy Monitoring Środowiska (PMŚ) to system pozyskiwania, gromadzenia,
przetwarzania i udostępniania informacji o środowisku, który funkcjonuje od 1992 r. Obecnie
jest realizowany, zatwierdzany przez kierownictwo resortu środowiska, III program
Państwowego Monitoringu Środowiska na lata 1998-2002, który w stosunku do 2
poprzednich został zmodyfikowany z uwzględnieniem następujących aspektów:
·
skutki zmian prawnych regulacji krajowych
·
proces integracji z Unią Europejską
·
konieczność zwiększenia efektywności działań
·
możliwości finansowania
·
zwiększone zapotrzebowanie na bieżącą informację
19
Celem Państwowego Monitoringu Środowiska jest systematyczne informowanie administracji
rządowej i samorządowej oraz całego społeczeństwa o: stanie środowiska w Polsce,
przyczynach zmian jakościowych zachodzących w środowisku, występujących trendach
jakości wszystkich komponentów środowiska, ocenie skuteczności zrealizowanych
programów ochrony środowiska na każdym szczeblu zarządzania, dotrzymywaniu norm
jakości środowiska oraz identyfikacji obszarów występowania przekroczeń, powiązaniach
przyczynowo skutkowych występujących pomiędzy emisją i imisją w celu określania trendów
zmian środowiska oraz przewidywanych prognoz przy uwzględnieniu wskaźników rozwoju
społeczno-gospodarczego kraju.
Jednocześnie system monitoringu zapewnia dostarczanie informacji potrzebnych do
opracowywania planów zagospodarowania przestrzennego, wykonywania ocen oddziaływania
na środowisko oraz prac studialnych i prognostycznych realizowanych poza systemem.
Z uwagi na przebiegający proces integracji Polski z krajami UE, w którym znaczącą rolę będą
stanowiły badania i oceny stanu środowiska właśnie system PMŚ zapewnia porównywalność
informacji o stanie środowiska w Polsce z danymi europejskimi, co jest niezbędnym
warunkiem do właściwego przebiegu procesu integracji. Powyższe cele będą osiągane
poprzez realizację następujących zadań:
·
wykonywanie badań wskaźników charakteryzujących poszczególne komponenty
środowiska,
·
prowadzenie w terenie obserwacji elementów przyrody,
·
analizę danych pomiarowych i wyników obserwacji,
·
gromadzenie danych emisyjnych,
·
określanie powiązań występujących pomiędzy przyczynami i skutkami,
·
opracowywanie raportów zintegrowanych i tematycznych komunikatów oraz innych
form prezentacji informacji,
·
rozwój technik modelowania w ocenie stanu środowiska.
Istotnym zagadnieniem jest zapewnienie wiarygodności danych z systemu monitoringu.
Zostanie ona zagwarantowana poprzez kontynuację i doskonalenie systemu kontroli jakości
badań i pomiarów a w szczególności:
·
akredytację laboratoriów badawczych,
·
krajowe i międzynarodowe badania porównawcze,
·
opracowywanie i wdrażanie systemów jakości w kolejnych podsystemach PMŚ.
W systemie PMŚ wydzielono 3 moduły:
·
JAKOŚĆ ŚRODOWISKA,
·
EMISJA,
·
OCENY I PROGNOZY, pomiędzy którymi zachodzą wzajemne relacje.
Dwa pierwsze moduły mogą samodzielnie generować informacje, a jednocześnie ich
konstrukcja zapewnia dostarczanie niezbędnych danych dla bloku OCENY I PROGNOZY.
20
Ostatni blok będzie zapewniać najwyższy poziom przetwarzania informacji uwzględniający
bardzo szeroki obszar oddziaływania różnorodnych czynników.
W ramach podsystemu monitoringu powietrza pozyskiwane są i analizowane dane
dotyczące stężeń wybranych zanieczyszczeń powietrza i opadów atmosferycznych, w różnych
skalach przestrzennych i czasowych, a także dane umożliwiające śledzenie zjawisk o
charakterze globalnym. Podsystem obejmuje następujące zadania:
A. badanie i ocena jakości powietrza atmosferycznego (identyfikacja obszarów
przekroczeń normatywów jakości powietrza analiza trendów),
B. badanie chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeń do podłoża,
C. badanie tła zanieczyszczenia atmosfery według programów: EMEP, GAW/WMO,
EGAP,
D. badania stanu warstwy ozonowej nad Polską oraz pomiary natężenia promieniowania
UV-B.
Ad. A. Zadanie jest realizowane w oparciu o wszystkie rodzaje sieci pomiarowych. Należy
jednak podkreślić, iż w przypadku monitoringu powietrza sieci te wzajemnie się przenikają;
sieci funkcjonujące w mniejszej skali przestrzennej stanowią element sieci funkcjonujących
na wyższym poziomie. O przynależności do danego rodzaju sieci decydują: poziom
administrowania i jej zasięg terytorialny.
Struktura sieci:
·
sieć krajowa:
– sieć nadzoru ogólnego obejmująca stacje Inspekcji Sanitarnej(IS) funkcjonujące na
obszarach miejskich, której głównym celem jest ocena narażenia ludności;
– sieć podstawowa obejmująca wybrane stacje Inspekcji Ochrony Środowiska(IOŚ), IS i
jednostek naukowo-badawczych funkcjonujące na obszarach miejskich i
pozamiejskich, której głównym celem jest śledzenie tendencji zmian stężeń wybranych
zanieczyszczeń powietrza w skali kraju;
·
sieć regionalną międzywojewódzką - System Monitoringu "Czarny Trójkąt" składający
się z 10 stacji zlokalizowanych na obszarach przygranicznych województwa
jeleniogórskiego i wałbrzyskiego, która funkcjonuje w oparciu o umowę rządową
trzech państw: Polski, Czech i Niemiec w celu wsparcia działań na rzecz poprawy
jakości powietrza w regionie;
·
sieci regionalne wojewódzkie - obejmujące stacje IS, IOŚ i jednostek naukowobadawczych, funkcjonujące w oparciu o wieloletnie programy uzgadnianie z
wojewodą w celu diagnozowania stanu zanieczyszczenia powietrza w województwie i
wspomagania działań na rzecz jego ochrony
·
sieci lokalne, które w praktyce oznaczają głównie sieci zakładowe lub sieci miejskie
tworzone z udziałem organów samorządowych tj. automatyczna sieć monitoringu
powietrza w Krakowie oraz Aglomeracji Gdańskiej.
Ilość stanowisk i ich przestrzenny rozkład w ramach poszczególnych sieci jest zróżnicowany
w zależności od celu pomiaru, zanieczyszczenia, prawdopodobieństwa występowania
przekroczeń danego zanieczyszczenia na danym obszarze, związanego głównie z obecnością
źródeł emisji lub napływem zanieczyszczeń.
21
Obszary priorytetowe dla monitoringu jakości powietrza:
·
obszary występowania lub wysokiego prawdopodobieństwa wystąpienia przekroczeń;
·
wielkie miasta i aglomeracje miejsko-przemysłowe o wielkości >500 tys.
mieszkańców;
·
miasta o wielkości 250 tys. - 500 tys. mieszkańców;
·
uzdrowiska;
·
parki narodowe.
W realizacji zadania, poza konwencjonalnymi metodami pomiarowymi, wykorzystuje się
modele matematyczne, a także stosuje się metody pasywne. Techniki te są wykorzystywane
do wstępnej oceny pól imisji i identyfikacji obszarów o max poziomach stężeń w różnych
skalach przestrzennych (miasto, region, kraj).
W realizacji ww. zadania istotną rolę odgrywają dane meteorologiczne, których źródłem są
przede wszystkim badania wykonywane przez IMGW w ramach służby hydrometeorologicznej.
W ramach zadania wypełniane są zobowiązania międzynarodowe związane ze współpracą
Polski z Europejską Agencją Środowiska (EEA) oraz Światową Organizacją Zdrowia (WHO).
Około 40 stacji pomiarowych włączonych jest do Europejskiej Sieci Monitoringu Powietrza EUROAIRNET tworzonej przez EEA.
Ad. B. Zadanie jest realizowane w ramach sieci krajowej oraz sieci regionalnych zarówno
międzywojewódzkich i wojewódzkich (fakultatywnie). Program realizowany na poziomie
krajowym obejmuje:
·
pobór prób opadu atmosferycznego w 25 punktach zlokalizowanych na wybranych
stacjach synoptycznych IMGW (początkowo miesięczne próby opadu całkowitego,
docelowo dobowe próby opadu mokrego zlewane w pięć prób miesięcznych w
zależności od cyrkulacji);
·
oznaczanie stężeń potasu, sodu, wapnia, magnezu, jonów amonowych, metali
ciężkich, jonów azotanowych i siarczanowych, azotu i fosforu ogólnego oraz pH,
przewodności i kwasowości w laboratoria WIOŚ;
·
szacowanie miesięcznych i rocznych depozycji na obszarze kraju w oparciu o dane
pomiarowe chemizmu opadów i dane o wysokości opadu pobierane z sieci opadowej
służby hydro-meteorologicznej; analiza trendów;
·
ocenę w cyklach rocznych wpływu depozycji zanieczyszczeń na podłoże z
uwzględnieniem wrażliwości receptorów tj. gleby, ekosystemy glebowo-leśne, wody
powierzchniowe.
Analogiczny program badawczy może być realizowany na poziomie regionalnym
międzywojewódzkim i regionalnym wojewódzkim. Przesłanki do podejmowania takich badań
to: położenie w strefie oddziaływania zanieczyszczeń napływowych (zachodnie i płd.zachodnie regiony kraju) oraz obecność na danym terenie ekosystemów wrażliwych na
zakwaszenie i eutrofizację lub obszarów/obiektów chronionych.
22
Nadzór merytoryczny nad realizacją zadania, obejmujący również prowadzenie bazy danych,
analizy i oceny, sprawuje IMGW O/ Wrocław. Zadanie w pełnym zakresie jest realizowane
począwszy od 2000r.
Ad. C. Zadanie jest wynikiem podpisania przez Polskę Protokołu EMEP do Konwencji w
sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości. Podobieństwa
programowe umożliwiają jednocześnie obsługę programu GAW/WMO oraz potrzeby
HELCOM/EGAP. Dane są także wykorzystywane dla potrzeb krajowych związanych z oceną
jakości powietrza i opadów atmosferycznych oraz zintegrowanego monitoringu środowiska
przyrodniczego. Zadanie jest realizowane na poziomie krajowym w oparciu o 3 stacje IMGW:
Łeba, Jarczew, Śnieżka oraz stację Instytutu Ochrony Środowiska- Puszcza Borecka. Zostanie
rozważona możliwość zwiększenia liczby stacji. Program będzie rozwijany w miarę potrzeb
konwencji Genewskiej.
Program pomiarowy obejmuje codzienny pobór prób i oznaczanie:
·
w fazie gazowej: SO2 , NO2 , O3
·
w aerozolu: SO42-, NO3- , NH4+ , Cl-
·
gaz + cząstki aerozolu: (HNO3+NO3-), (NH3+ NH4+)
·
opad atmosferyczny: pH, SO42-, NO3- , NH4+ , Cl- , Na+, Ca2+, Mg2+, K+
·
przewodność elektrolityczna., wysokość opadu.
Ad. D. Zadanie jest związane z zaleceniami Konwencji w sprawie ochrony warstwy
ozonowej; badania są elementem GO3OS (Global Ozone Observing System). Realizowane
jest na poziomie kraju. Program badawczy obejmuje:
·
pomiary całkowitej zawartości ozonu w atmosferze - stacja w Belsku, Instytut
Geofizyki PAN;
·
pomiary profili ozonowych metoda sondażową - Ośrodek Aerologii w Legionowie,
IMGW;
·
wyznaczanie pól całkowitej zawartości ozonu nad Europą - IMGW, O/Kraków;
·
pomiary natężenia promieniowania UV na 4-ch stacjach (IG PAN, IMGW);
·
operacyjne informowanie społeczeństwa w przypadku znaczącego ubytku ozonu w
stratosferze nad obszarem Polski;
·
ocenę i analizę danych krajowych na tle globalnego zjawiska ubożenia warstwy
ozonowej.
W ramach podsystemu monitoringu wód powierzchniowych prowadzone są badania mające
na celu określenie jakości wód i osadów wodnych, realizowanie programów
międzynarodowych oraz identyfikację głównych problemów występujących w gospodarce
wodnej, takich jak: zasolenie, eutrofizacja. Ocena jakości wód wykonywana jest pod kątem
dotrzymywania normatywów oraz identyfikacji obszarów, na których nie są one
dotrzymywane. Większość trwałych zanieczyszczeń organicznych objętych postanowieniami
23
Konwencji Sztokholmskiej nie jest objętą programem Państwowego Monitoringu Wód
Powierzchniowych. Na podstawie wyników badań trwałych związków organicznych w
wodach powierzchniowych uzyskanych przez IMGW w ramach Państwowego Monitoringu
Środowiska wykazano, że zawartość tychże nie przekracza dopuszczalnych wartości stężeń.
Wyjątek mogą stanowić zlewnie intensywnie wykorzystywane rolniczo lub znacznie
zanieczyszczone odpadami i ściekami. Badania PMWP obejmują :
·
rzeki
·
jeziora
·
zbiorniki zaporowe
·
morze Bałtyckie.
Ad A. Ocena rzek
A.1. Ocena jakości wód rzek
Ocena jakości wód rzek wykonywana jest na podstawie badań wskaźników zanieczyszczeń
określonych w aktach prawnych. Badania jakości rzek prowadzone są w ramach sieci
krajowej obejmującej ok. 360 przekrojów pomiarowo-kontrolnych (ppk), z której
wyodrębniono 20 ppk reperowych (które dodatkowo służą do wykonywania ocen kwartalnych
oraz bilansu ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych do Bałtyku) i ok. 59 ppk granicznych
(które służą realizacji zobowiązań wynikających z dwustronnych umów na wodach
granicznych).
Sieć krajowa bazuje na ppk rozmieszczonych równomiernie na głównych rzekach i większych
dopływach i będzie dostarczać danych pozwalających na ocenę stanu czystości rzek Polski. W
sieci krajowej bada się łącznie 51 parametrów z różną częstotliwością, w zależności od
rodzaju ppk. Stan czystości rzek określany jest w odniesieniu do następujących grup
charakterystycznych zanieczyszczeń: substancji organicznych, składników zasolenia, ilości
niesionych zawiesin, substancji biogennych, wskaźników biologicznych. Szczegółowy zakres
i częstotliwość badań w różnych przekrojach pomiarowo-kontrolnych określony jest corocznie
w Zarządzeniu GIOŚ.
Badania w sieci krajowej wykonywane są przez odpowiednie Wojewódzkie Inspektoraty
Ochrony Środowiska, OBiKŚ w Katowicach oraz IMGW. Nadzór merytoryczny sprawuje
IMGW Oddział Wrocław, gdzie opracowywane są komunikaty i raporty o stanie czystości
rzek. Wyniki badań monitoringowych gromadzone są w komputerowej bazie danych JAWO.
Ponadto badania prowadzone są w:
·
sieci regionalnej międzywojewódzkiej obejmującej obszar Zielonych Płuc Polski,
która powstała z połączenia siedmiu sieci wojewódzkich i ukierunkowana jest na
śledzenie zmian jakości wód w zlewni charakteryzującej się małą antropopresją.
Badania są wykonywane przez WIOŚ;
·
sieciach regionalnych wojewódzkich, które funkcjonują we wszystkich
województwach. Programy pomiarowe wynikają z potrzeb określanych na szczeblu
wojewódzkim. Wykonawcą tych badań są wojewódzkie inspektoraty ochrony
środowiska;
·
sieciach lokalnych tworzone są sukcesywnie w zależności od potrzeb przez gminy i
podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska. Programy uwzględniają
24
zanieczyszczenia charakterystyczne i dostosowane są do emisji zanieczyszczeń z
lokalnych źródeł.
Badania w sieciach regionalnych są wykonywane obligatoryjnie, natomiast w sieciach
lokalnych - fakultatywnie w zależności od potrzeb.
A.2. Ocena jakości osadów wodnych
Badania osadów wodnych wykonywane są w oparciu o sieć krajową, która skorelowana jest
przestrzennie z siecią krajową rzek. Nie ma uzasadnienia merytorycznego do prowadzenia
badań osadów wodnych w sieciach regionalnych i lokalnych.
Program pomiarowy obejmuje oznaczenia we frakcjach mniejszych od 0,2 mm stężeń
następujących pierwiastków: Ca, Mg, Mn, Fe, P, S, i Corg oraz metali ciężkich: As, Ba, Cd,
Co, Cr, Cu, Hg, Ni, Pb, Sr, Zn, V i WWA.
Punkty pomiarowe sieci krajowej monitoringu osadów wodnych zlokalizowane są:
·
przy ujściach rzek dłuższych niż 60 km oraz rzek pozaklasowych,
·
równomiernie wzdłuż biegu rzek dłuższych niż 100 km,
·
na rzekach wpływających lub wypływających z terytorium Polski.
Ogólna liczba punktów pomiarowo - kontrolnych wynosi około 300.
Częstotliwość badań jest zróżnicowana. Corocznie są prowadzone badania w stałych około 80
punktach granicznych i reperowych rzek. Ponadto w punktach zlokalizowanych za dużymi
miastami, charakteryzujących się wysokimi zawartościami większości badanych parametrów i
wyraźnymi ich zmianami. Badania w pozostałych punktach są prowadzone w cyklu trzyletnim
- co roku w około 70 punktach.
Badania osadów wodnych i nadzór merytoryczny sprawuje Państwowy Instytut Geologiczny.
Ad. B. Ocena jezior
B.1. Ocena jakości wody
Zakres pomiarowy realizowany w sieci krajowej zawiera badania następujących parametrów:
fosforany, fosfor całkowity, azot mineralny, amonowy i całkowity, chlorki, siarczany, wapń,
magnez, sód, potas, ChZT, BZT5, tlen rozpuszczony, przewodność elektrolityczna, pH,
chlorofil a, seston, widzialność krążka Secchiego, miano Coli oraz natężenie przepływu na
dopływach i odpływach. Badanie te wykonywane są corocznie na 15 jeziorach wytypowanych
jako jeziora reperowe.
W sieci regionalnej nadmiędzywojewódzkiej są prowadzone badania jezior na obszarze
Zielonych Płuc Polski. W sieciach regionalnych wojewódzkich są prowadzone badania jezior
na terenie pozostałych województw, na terenie których występują jeziora. Badaniami
monitoringowymi w sieciach regionalnych międzywojewódzkich i wojewódzkich objęto
jeziora o powierzchni powyżej 100 ha oraz inne ważne ze względów gospodarczych i
przyrodniczych. Zakłada się przebadanie każdego z wytypowanych jezior co 5 lat.
W jeziorach oraz na dopływach i odpływach jezior sieci regionalnej wykonywane są
następujące badania: fosforany, fosfor całkowity, azot mineralny, amonowy i całkowity,
25
chlorki, siarczany, wapń, magnez, sód, potas, ChZT, BZT5, tlen rozpuszczony, przewodność
elektrolityczna, pH, chlorofil a, seston, widzialność krążka Secchiego, miano Coli.
Badania jezior w sieciach regionalnych wykonywane są obligatoryjnie. Badaniami
monitoringowymi w sieci lokalnej mogą być fakultatywnie objęte inne jeziora nawet o
niewielkiej powierzchni ważne z punktu widzenia użytkowników w celu zachowania ich
walorów np. rekreacyjnych lub poddane dużej presji antropogenicznej. Badania jakości wód
jezior we wszystkich sieciach wykonują wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska.
Natomiast nadzór merytoryczny nad monitoringiem wód jezior sprawuje Instytut Ochrony
Środowiska.
B.2. Ocena jakości osadów wodnych
Program pomiarowy osadów wodnych jezior obejmuje oznaczenia: pierwiastków takich jak
Ca, Mg, Mn, Fe, P, S, i Corg oraz metali ciężkich: As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Hg, Ni, Pb, Sr, Zn,
V i WWA. Badania są wykonywane w sieci krajowej co 2 lata oraz w sieci regionalnej
zgodnie z cyklem badania jakości wód. Badania wykonuje PIG, który sprawuje nadzór
merytoryczny nad tym zadaniem.
Ad. C. Ocena zbiorników zaporowych
Zbiorniki zaporowe obok funkcji przeciwpowodziowych i retencyjnych stanowią źródło wody
pitnej oraz spełniają funkcje rekreacyjne. W celu wypracowania strategii ich ochrony
konieczne jest badanie jakości retencjonowanych wód oraz ustalenie przyczyn degradacji
konkretnych zbiorników.
Badania i oceny są realizowane w:
·
sieciach regionalnych - obligatoryjnie dla dużych zbiorników zaporowych o
pojemności przekraczającej 40 mln m3 wody,
·
sieciach lokalnych - dla pozostałych zbiorników zaporowych fakultatywnie w
zależności od potrzeb lokalnych.
Nie przewiduje się prowadzenia programu w sieci krajowej.
W ramach kompleksowej oceny zbiorników zaporowych wykonane są:
·
identyfikacja źródeł zanieczyszczeń,
·
ocena jakości wód zbiorników zaporowych,
·
ocena podatności zbiornika na eutrofizację,
·
ocena jakości osadów wodnych.
Zakres pomiarowy wód zawiera badania następujących parametrów: fosforany, fosfor
całkowity, azot mineralny, amonowy i całkowity, chlorki, siarczany, wapń, ChZT, BZT5, tlen
rozpuszczony, przewodność elektrolityczna, pH, chlorofil a, seston, widzialność krążka
Secchiego, miano Coli. Badania zarówno w ramach sieci regionalnych i sieci lokalnych
wykonują wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska, natomiast nadzór merytoryczny
sprawuje Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Wyniki badań są gromadzone i
przetwarzane w bazach danych WIOŚ.
Program badań osadów wodnych zbiorników zaporowych obejmuje oznaczenia: pierwiastków
takich jak Ca, Mg, Mn, Fe, P, S, i Corg oraz metali ciężkich: As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Hg, Ni,
26
Pb, Sr, Zn, V i WWA. Badania w sieciach regionalnych wykonuje PIG, który jednocześnie
prowadzi nadzór merytoryczny. Badania w sieciach lokalnych prowadzą jednostki wyłonione
przez zlecającego.
27
Ad. D. Ocena jakości środowiska morskiego
Od 1998 roku Polska r stopniowo wdraża międzynarodowy zintegrowany program
monitoringu COMBINE, co umożliwia kompleksową ocenę środowiska morskiego w polskiej
strefie południowego Bałtyku, łącznie ze strefą przybrzeżną. Program realizacyjny zadania
obejmuje:
·
badania jakości wody morskiej,
·
podatność na eutrofizację,
·
badania jakości osadów dennych,
·
badania zanieczyszczeń w organizmach morskich,
·
badania przemian troficznych w Bałtyku,
·
badania ładunków wprowadzanych do Bałtyku.
W trakcie realizacji wymienionych zadań są wykonywane pomiary fizykochemiczne wody:
temperatura, zasolenie, stężenie tlenu, widoczność krążka Secchiego, miano Coli, zawartości
biogenów, metale ciężkie, związki organiczne. Wykonywane są również pomiary zawartości
radionuklidów w osadach dennych i organizmach morskich. Obserwacje biologiczne obejmą
badania: mikrobiologiczne fitoplanktonu, zooplanktonu, fitobentosu, zoobentosu oraz ryb.
Z uwagi na różnorodność środowiska morskiego badania prowadzone są przez :
·
Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Oddział Morski w Gdyni,
·
Instytut Ochrony Środowiska - Oddział w Gdańsku,
·
Morski Instytut Rybacki w Gdyni,
·
Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej w Warszawie,
·
Akademię Rolniczą w Szczecinie.
Nadzór merytoryczny nad badaniami sprawuje Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Oddział Morski w Gdyni, który gromadzi uzyskane wyniki badań w Bazie Danych
Oceanograficznych. Wyniki przekazywane są sukcesywnie do Banku Danych HELCOM.
W ramach podsystemu monitoringu wód podziemnych prowadzone są badania nad jakości
wód podziemnych, z określeniem trendów i dynamiki zmian.
Monitoring realizowany jest w oparciu o sieć obserwacyjną, składającą się z ok. 700 punktów
badawczych. Są to studnie wiercone, piezometry, studnie kopane i źródła, które ujmują różne
poziomy użytkowe. Ilość opróbowanych punktów sieci krajowej może ulegać zmianom ze
względów technicznych (głównie uszkodzenia i awarie studni powodują, że nie zawsze jest
możliwe pobranie prób wody do badań).
W ramach badań składu i własności fizyczno-chemicznych oznacza się 37 wskaźników: arsen,
amoniak, azotany, azotyny, bor, bar, chlorki, chrom, cyjanki, cynk, fluorki, fosforany, glin,
kadm, lit, magnez, mangan, miedź, nikiel, odczyn, ołów, potas, przewodność elektryczna
właściwa, krzemionka, siarczany, stront, suma substancji rozpuszczonych, sód, twardość
ogólna, wapń, wanad, wodorowęglany, rozpuszczony węgiel organiczny (TOC), żelazo,
węglany, zasadowość mineralna i zasadowość ogólna. Pomiary i badania wykonywane są raz
w roku.
28
Badania laboratoryjne wykonywane są przez Centralne Laboratorium Chemiczne
Państwowego Instytutu Geologicznego. Wyniki badań są gromadzone w komputerowej bazie
danych - MONBADA.
Monitoring wód podziemnych jest realizowany również w sieciach regionalnych
wojewódzkich z uwagi na potrzebę rozpoznania jakości zasobów wód podziemnych o
istotnym znaczeniu dla województwa. Program pomiarowy oraz metoda oceny jakości wód
jest taka sama jak w sieci krajowej. Projekty sieci regionalnych muszą być opracowane
zgodnie ze "Wskazówkami metodycznymi dotyczącymi tworzenia regionalnych i lokalnych
monitoringów wód podziemnych" opracowanymi przez Inspekcję Ochrony Środowiska,
uzgodnione z geologiem wojewódzkim i zatwierdzone przez Komisję Dokumentacji
Hydrogeologicznych. Obowiązek obligatoryjności nie dotyczy województw, w których nie
występuje zagrożenie zanieczyszczenia wód, czyli województw o niewielkim stopniu
uprzemysłowienia oraz województw charakteryzujących się budową geologiczną
zapewniającą dobrą izolację wód podziemnych od infiltracji zanieczyszczeń. Do chwili
obecnej realizowane są programy monitoringu regionalnego na terenie kilkunastu
województw. Opracowane i zatwierdzone projekty monitoringu wód podziemnych posiada
ponad połowa województw.
Sieci lokalne tworzone są przez gminy i podmioty gospodarcze jedynie w przypadku
stwierdzenia lub dużego prawdopodobieństwa wystąpienia negatywnego wpływu na wody
podziemne. Źródła zagrożeń dla jakości wód podziemnych stanowią najczęściej: zakłady
przemysłowe, składowiska odpadów, stacje paliw.
Badania 180 głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) są obecnie realizowane w
sieciach regionalnych wojewódzkich z rozszerzeniem w kolejnych latach na sieci
międzywojewódzkie. Nie istnieje uzasadnienie merytoryczne do realizacji zadania w sieci
krajowej. Zadanie jest fakultatywne. W trakcie realizacji zadania określa się GZWP
przewidziane do prowadzenia badań. Ustala się projekt prac badawczych zatwierdzony przez
Komisję Dokumentacji Hydrogeologicznych. Przy ocenie jakości wód podziemnych
wykorzystuje się "Klasyfikację jakości zwykłych wód podziemnych dla potrzeb monitoringu
środowiska" opracowaną przez IOŚ. Nadzór merytoryczny nad realizacją podsystemu
monitoringu wód podziemnych sprawuje PIG.
Monitoring gleb został utworzony w celu obserwowania zmian jakości gleb pod wpływem
czynników antropopresji.
Długofalowe zmiany chemizmu gleb zostaną ocenione na podstawie wyników uzyskanych z
kilku 5-letnich cykli badawczych (pobór prób w 1995 i 2000 r.). Zadanie to realizowane jest
jedynie w oparciu o sieć krajową.
Próby gleb pobierane są z każdego poziomu glebowego. W pobranych próbach wykonywane
są następujące analizy laboratoryjne: skład granulometryczny (% części w mm), próchnica
(%), zawartość CaCO3 (%), pH roztworu wodnego, kwasowość hydrolityczna, kwasowość
wymienna, zawartość glinu ruchomego, suma zasadowych kationów wymiennych, Ca2+ wymienny, Mg2+ - wymienny, K+ - wymienny, Na+ - wymienny, zawartość węgla
organicznego (utlenianego), przewodnictwo właściwe wyciągu wodnego, całkowita zawartość
S, Cu, Zn, Cd, Pb, Cr, Ni, Fe, Mn i radioaktywność.
Badania wykonywane są przez IUNG w Puławach, który jednocześnie sprawuje nadzór
merytoryczny nad podsystemem.
29
Badania chemizmu gleb w okolicach oddziaływania lokalnych źródeł zanieczyszczeń są
prowadzone fakultatywnie w ramach sieci lokalnych w zależności od potrzeb w okolicach
narażonych na oddziaływanie przemysłu, składowisk odpadów, szlaków komunikacyjnych lub
w rejonach wystąpienia nadzwyczajnych zagrożeń środowiska. Zakres i częstotliwość badań
zależy od występujących potrzeb i będzie określana dla każdego źródła zanieczyszczenia
indywidualnie.
Zadaniem podsystemu "odpady" jest gromadzenie informacji o:
·
ilości wytwarzanych odpadów z uwzględnieniem ich wykorzystywania, usuwania lub
unieszkodliwiania w tym składowania;
·
ewidencji składowisk z uwzględnieniem stopnia i sposobu ich zabezpieczenia;
·
pełnym obrocie odpadami niebezpiecznymi umożliwiającej szybkie identyfikowanie
nieprawidłowości i skuteczne reagowanie na nie.
Istniejący sposób pozyskiwania danych nie gwarantuje informacji niezbędnych do pełnej
oceny prowadzonej gospodarki odpadami.
Dla realizacji celów Państwowego Monitoringu Środowiska niezbędne są informacje o
globalnej ilości wytwarzanych odpadów oraz o sposobie dalszego postępowania z nimi.
Informacje te są dostarczane z systemu statystyki publicznej w oparciu o zmodyfikowane
arkusze statystyczne OS-6. Przeprowadzona modyfikacja zapewni dostosowanie gromadzonej
informacji do zaistniałych zmian prawnych, tj. klasyfikacji odpadów oraz przewidzianych
ustawą sposobów postępowania z odpadami. Gromadzone dane jednostkowe w celu
określenia globalnej ilości wytwarzanych odpadów powinny być uzupełniane o obliczenia
bilansowe dotyczące poszczególnych rodzajów odpadów (np. baterie, makulatura, złom
żelaza, świetlówki, przepracowane oleje itp.). Bilanse są wykonywane na zlecenie resortu
środowiska.
Należy podkreślić że system statystyki publicznej gromadzi informacje o odpadach, w tym
również o odpadach niebezpiecznych. Jednak z uwagi na objęcie badaniami statystycznymi
jedynie dużych wytwórców odpadów system ten jest niewystarczający dla monitorowania
gospodarki odpadami niebezpiecznymi. Nie objęcie przez system statystyki publicznej małych
i średnich wytwórców odpadów niebezpiecznych powoduje nieuwzględnienie w bilansie
krajowym i regionalnym znacznej ilości odpadów niebezpiecznych powstających często w
niewielkich jednostkach prowadzących działalność gospodarczą takich jak np. warsztaty
samochodowe, zakłady lakiernicze, złomowiska samochodów itp. Uniemożliwia to
prowadzenia właściwej kontroli i skutecznego reagowania na nieprawidłowości w zakresie
postępowania z odpadami niebezpiecznymi. Z uwagi na zagrożenie dla środowiska ze strony
nawet niewielkiej ilości odpadów niebezpiecznych konieczne jest prowadzenie odrębnego
systemu zbierania danych o wytwarzaniu i postępowaniu z nimi.
Dla zachowania ciągłości posiadanych danych dotyczących odpadów niebezpiecznych
zmodyfikowano Systemu Informacyjnego Gospodarki Odpadami Przemysłowymi - SIGOP.
System ten został opracowany przez PIOŚ we wcześniejszej fazie funkcjonowania PMŚ. Dane
gromadzone są od 1992 roku i obejmują informacje o ilościach odpadów niebezpiecznych
wytwarzanych, wykorzystanych, unieszkodliwianych i składowanych. Pozyskiwanie danych
odbywało się na podstawie ankiet. Modyfikacja systemu obejmowała:
30
·
wprowadzenie nowej klasyfikacji odpadów i zagwarantowanie pełnej zgodności
danych z informacjami zawartymi w ewidencjach, o których mowa w ustawie o
odpadach,
·
zinwentaryzowanie reprezentatywnej grupy wytwórców odpadów niebezpiecznych z
podziałem na dużych, średnich i małych, ˇ weryfikację ankiet w trakcie realizowanej
przez IOŚ działalności kontrolnej.
Monitoring lasów, który powstał w latach osiemdziesiątych jako system obserwacji zmian
stanu lasu na skutek oddziaływań wysokiego poziomu zanieczyszczeń powietrza, z biegiem
lat rozwinął się w kompleksowy monitoring ekosystemów leśnych. Obecnie obejmuje on
obserwacje, pomiary i analizy wielu komponentów ekosystemu kształtujących kondycję
lasów.
Zadanie dotyczące oceny stanu zdrowotnego lasów realizowane jest tylko w sieci krajowej. Z
uwagi na specyfikę podsystemu nie przewiduje się wykonywania badań w sieciach
regionalnych i lokalnych.
Monitoring lasów jest prowadzony w oparciu o sieć stałych powierzchni obserwacyjnych
(SPO) założonych w drzewostanach sosnowych, świerkowych, jodłowych, dębowych,
bukowych i brzozowych w wieku powyżej 20 lat. Rozmieszczenie i wybór powierzchni
odzwierciedla strukturę powierzchniową, gatunkową, wiekową oraz stan zdrowotny lasów w
Polsce.
Sieć SPO obejmuje obecnie:
·
stałe powierzchnie obserwacyjne I rzędu (SPO I rzędu) – 1461,
·
stałe powierzchnie obserwacyjne II rzędu (SPO II rzędu) - 148 (wybrane spośród
powierzchni I rzędu).
Na SPO I rzędu wykonuje się corocznie następujące badania:
·
obserwacje cech morfologicznych koron drzew,
·
pomiary pierśnic drzew,
·
badania entomologiczne,
·
badania fitopatologiczne.
SPO II rzędu mają rozbudowany program badawczy w stosunku do powierzchni I rzędu. Poza
ww. badaniami prowadzone są także (z różną częstotliwością) następujące dodatkowe
badania:
·
pomiary dendrometryczne,
·
badania wydajności i jakości nasion sosny,
·
badania chemizmu aparatu asymilacyjnego drzew,
·
badania właściwości fizyczno-chemicznych gleb leśnych,
·
pomiary zanieczyszczeń powietrza.
Głównym wykonawcą prac terenowych, prowadzonych w ramach monitoringu lasów, jest
Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej, natomiast nadzór merytoryczny nad podsystemem
pełni Instytut Badawczy Leśnictwa. Wyniki badań są gromadzone w komputerowej bazie
danych, która funkcjonuje w Instytucie Badawczym Leśnictwa.
31
Stworzony w ubiegłych latach wiarygodny system pomiarów, gromadzenia i prezentacji
danych o poziomie hałasu w skali kraju tworzy nową jakości w ocenach klimatu
akustycznego. System stanowi odpowiedź na oczekiwania społeczne. Z uwagi na charakter
zjawiska hałasu ten podsystem monitoringu obejmuje zarówno emisję hałasu jak i ocenę
klimatu akustycznego co wyróżnia go spośród innych podsystemów bloku jakości środowiska.
Ze względu na charakter zjawiska hałasu pomiary w sieci krajowej i sieciach regionalnych
międzywojewódzkich nie są realizowane.
Badania wykonywane w ramach wojewódzkiej sieci regionalnej w zależności od potrzeb
obejmują pomiary hałasu emitowanego z dróg krajowych i wojewódzkich oraz linii
kolejowych. Badania mają charakter fakultatywny i prowadzone są w miejscach o
szczególnym zagrożeniu, takich jak: węzły drogowe o dużym natężeniu ruchu, drogi
tranzytowe przebiegające w pobliżu zabudowy mieszkaniowej, linie kolejowe o dużej
przepustowości.
Pomiary hałasu ze źródeł przemysłowych i komunikacyjnych wykonywane są w sieci lokalnej
obligatoryjnie dla:
·
miast o liczbie mieszkańców 50 tys.-300 tys.,
·
miast o liczbie mieszkańców powyżej 300 tys. dla rejonów o ponadnormatywnym
poziomie hałasu.
Dla pozostałych miejscowości pomiary w sieci lokalnej mają charakter fakultatywny. Zakres
pomiarowy obejmuje badania równoważnego poziomu hałasu i warunków pozaakustycznych.
Z uwagi na fakt wzajemnego przenikania hałasu pochodzącego z różnych źródeł, bez względu
na to na jakim poziomie sieci uzyskuje się informacje, zachodzi konieczność ich wspólnego
przetwarzania. Zbiór danych z wykonanych pomiarów we wszystkich sieciach powinien
umożliwić opracowanie planów akustycznych miast oraz określić obszary o
ponadnormatywnym poziomie hałasu.
Badania realizowane są przede wszystkim przez WIOŚ. Wyniki gromadzone są w bazie
"Ochrona Przed Hałasem" (OPH) prowadzonej przez IOŚ w Warszawie, który równocześnie
sprawuje merytoryczny nadzór nad podsystemem monitoringu hałasu.
Podsystem monitoringu promieniowania jonizującego realizuje pomiary skażeń
promieniotwórczych w sieci wczesnego wykrywania oraz badania zawartości radionuklidów
w środowisku. Wykonywane pomiary w sieci wczesnego wykrywania mają charakter
alarmowy i stanowią podstawę bezpieczeństwa radiologicznego kraju. Nie mają charakteru
pomiarów monitoringowych, ale z uwagi na ich wagę zostały włączone do programu PMŚ. Z
podsystemu monitoringu promieniowania jonizującego wyłączono pomiary radionuklidów w
środowisku morskim Bałtyku. Pomiary te zostały włączone do programu badawczego Morza
Bałtyckiego.
Zakres badań realizowanych w sieci wczesnego wykrywania obejmuje pomiary mocy dawki
oraz pomiary spektrometryczne. Badania w sieci wczesnego wykrywania wykonują:
·
stacje pomiarowe IMGW (9)
·
stacje pomiarowe CLOR (15)
·
stacje pomiarowe MON (12)
·
stacje pomiarowe OCK (12)
32
Za organizację sieci wczesnego wykrywania, wykonywanie całości pomiarów i ich
interpretację odpowiedzialna jest PAA.
Badania nad zawartością radionuklidów w środowisku obejmują:
·
pomiary tła promieniowania gamma oraz skażeń promieniotwórczych powierzchni
ziemi. Pomiary wykonywane są w około 300 stałych punktach pomiarowych
rozmieszczonych równomiernie na terenie kraju. Zakres pomiarowy obejmuje stężenia
nuklidów naturalnych 226Ra, 228Ac, 40K i sztucznych 134Cs i 137Cs, moc dawki
ziemskiego tła promieniowania gamma, stężenia 222Rd w powietrzu atmosferycznym,
·
pomiary skażeń promieniotwórczych wody i osadów wodnych. Pomiary wykonywane
są w 26 punktach, w tym: dorzecze Wisły - 5 punktów, dorzecze Odry - 5 punktów,
rzeki przymorza - 10 punktów, jeziora - 6 punktów. Zakres pomiarowy obejmuje
stężenia radionuklidów naturalnych 226Ra, 40K oraz sztucznych 137Cs i 3H .
Nadzór merytoryczny nad realizacją zadania sprawuje Centralne Laboratorium Ochrony
Radiologicznej. Podsystem funkcjonuje jedynie na poziomie sieci krajowej. Nie przewiduje
się prowadzenia pomiarów w sieciach regionalnych i lokalnych.
Włączenie w system Państwowego Monitoringu Środowiska problematyki ochrony i
zrównoważonego użytkowania żywych zasobów przyrody wynika z ratyfikowanych przez
Polskę konwencji i porozumień międzynarodowych, a głównie Konwencji o różnorodności
biologicznej. W ramach podsystemu prowadzi się analizę zmian zachodzących wewnątrz
wybranych ekosystemów wodnych i lądowych poddanych różnym formom ochrony i
oddziaływania człowieka oraz ocenę występowania wybranych gatunków, w tym głównie
ginących i zagrożonych oraz eksploatowanych gospodarczo. Podsystem realizowany jest w
sieci krajowej na wyznaczonych powierzchniach monitoringowych, reprezentujących różne
formy ochrony i oddziaływania człowieka (parki narodowe, rezerwaty ścisłe i częściowe,
Leśne Kompleksy Promocyjne, lasy gospodarcze, parki miejskie, nieużytki). Poszczególne
zadania będą wykonywane są przez różnych specjalistów i jednostki naukowo-badawcze.
Istotą Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego jest kompleksowe
traktowanie środowiska jako całego systemu, w skład którego wchodzą elementy biotyczne i
abiotyczne pozostające we wzajemnych relacjach. Filozofia ta wyraźnie odróżnia ZMŚP od
pozostałych podsystemów. Prowadzone badania stanowią podstawę oceny całych
geoekosystemów oraz przemian zachodzących w nich pod wpływem narastającej
antropopresji.
Zadanie dotyczące oceny stanu i funkcjonowania wybranych podstawowych typów
geoekosystemów Polski obejmuje:
·
zebranie podstawowych danych (jakościowych i ilościowych) o stanie aktualnym
geoekosystemów,
·
poznanie mechanizmów obiegu energii i materii w wybranych geoekosystemach
Polski,
·
rejestrację i analizę krótko i długookresowych zmian zachodzących w
geoekosystemach pod wpływem zmian klimatu, zanieczyszczeń i innych przejawów
ingerencji człowieka,
·
określenie rodzaju i charakteru zagrożeń geoekosystemów oraz wskazanie dróg ich
zapobiegania,
33
·
wskazanie tendencji rozwoju geoekosystemów (prognozy krótko- i długoterminowe)
oraz sposobów ochrony i zachowania ich zasobów.
Podsystem Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego realizowany jest tylko
w sieci krajowej w oparciu o stacje bazowe, które są zlokalizowane na obszarach
reprezentujących podstawowe typy krajobrazów Polski. Obecnie funkcjonuje 6 stacji
bazowych:
·
Kampinos woj. warszawskie
·
Koniczynka woj. toruńskie
·
Puszcza Borecka woj. suwalskie
·
Storkowo woj. koszalińskie
·
Szymbark woj. nowosądeckie
·
Wigry woj. suwalskie.
Program pomiarowy ZMŚP obejmuje: meteorologię, chemizm powietrza, chemizm opadów
atmosferycznych i pokrywy śnieżnej, chemizm opadu podokapowego, chemizm spływu po
pniach, metale ciężkie w mchach, gleby, chemizm roztworów glebowych, wody gruntowe,
chemizm organów asymilacyjnych (listowia), chemizm opadu biologicznego (ściółki),
parametry fizyczno-chemiczne rzek i jezior, hydrobiologię rzek i jezior, florę i roślinność
zlewni reprezentatywnej, strukturę i dynamikę szaty roślinnej, uszkodzenia drzewostanów,
inwentaryzację drzewostanów, epifity nadrzewne, rozkład mikrobiologiczny ściółki, faunę
bezkręgową.
Podstawową jednostką badawczą w programie ZMŚP jest zlewnia rzeczna reprezentatywna
dla danego geoekosystemu. Programy badawcze realizowane są przez jednostki naukowo
badawcze i uczelnie przy współpracy z WIOŚ. Nadzór merytoryczny nad podsystemem
sprawuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Dane podstawowe o środowisku
gromadzone są w stacjach bazowych, które w odpowiednio przetworzonej formie
przekazywane są do Centralnej Bazy Danych ZMŚP .
Wyniki programów badawczych stanowią podstawę wydawanych "Monografii"
poszczególnych stacji bazowych oraz są publikowane w raportach "Zintegrowany Monitoring
Środowiska Przyrodniczego". Raport PIOŚ „Stan środowiska w Polsce” (Warszawa, 1998 r.)
jest również dostępny w wersji angielskiej
STATYSTYKA PUBLICZNA
Statystyka publiczna jest systemem zbierania danych statystycznych gromadzenia,
przechowywania i opracowywania zebranych danych, ogłaszania, udostępniania i
rozpowszechniania wyników badań statystycznych, jako oficjalnych danych statystycznych.
Podstawą prawną systemu informacyjnego resortu statystyki w Polsce jest ustawa z dnia 29
czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. Nr 88, poz. 439 z późniejszymi zmianami),
która gwarantuje:
·
równoprawność
·
równorzędność
·
równoczesność
34
dostępu wszystkich użytkowników do danych statystycznych
Przy udostępnianiu informacji statystycznych obowiązują przepisy o ochronie tajemnicy
państwowej i służbowej, oraz przepisy o tajemnicy statystycznej, która oznacza w
szczególności zakaz udostępniania danych jednostkowych.
Informacje o zakresie podmiotowym i przedmiotowym badań oraz o rodzajach informacji
wynikowych, a także o sposobie i terminie ich udostępniania zawarte są w Programie badań
statystycznych statystyki publicznej. Ponadto Departament Analiz i Udostępniania Informacji
wydaje corocznie informator zawierający szczegółowe dane o zbiorach statystycznych GUS i
trybie ich udostępniania. Wyniki badań statystycznych udostępniane są przez GUS (dane
ogólnopolskie) oraz WUS (dane regionalne), ponadto WUS przyjmują zlecenia dotyczące
interpretacji klasyfikacji statystycznych. Zamówienia na dane publikowane w formie i
terminach określonych w "Programie badań statystycznych statystyki publicznej" realizowane
są bezpłatnie. Zamówienia wymagające odrębnych obliczeń i dodatkowego przetworzenia
wyników badań zawartych w zbiorach ogólnopolskich, prowadzonych przez jednostki
statystyki dla statystyki publicznej jako całości, realizowane są na zasadzie płatnej usługi.
Dane z zakresu ochrony środowiska są upowszechniane od 19972 r. w formie corocznych
publikacji w serii GUS „Ochrona środowiska”. Układ treści oraz sposoby prezentowania
danych zostały podporządkowane dążeniu do możliwie najbardziej pełnego i
komunikatywnego naświetlenia złożonych i wielostronnych aspektów działalności człowieka
w środowisku, a przede wszystkim przedstawienia charakterystyki skali, tendencji oraz
dynamiki ilościowej i jakościowych zmian ekologicznych, a także ich przyczyn i
konsekwencji.
Uwagi metodyczne, ogólne i działowe, zawierają omówienie zakresie, źródeł i zasad
grupowania danych, metod badań i ich organizacji, a także ważniejsze pojęcia, definicje i
interpretacje wielkości oraz wskaźników statystycznych zawartych w publikacji.
Podstawowym źródłem danych, prezentowanych w części tabelarycznej, są materiały oparte
na badaniach i sprawozdawczości GUS. Ponadto, w celu możliwie wszechstronnego i
obiektywnego przedstawienia wieloaspektowej problematyki ekologicznej, wykorzystano
właściwą tematycznie sprawozdawczość ministerstw, ich wewnętrzne systemy informacyjne i
dane administracyjne, a także zwykle po odpowiedniej transformacji w oparciu o metody
statystyczne - wyniki pomiarów, kontroli, ocen i analiz laboratoryjnych (monitoring)
wykonanych w ramach działalności: Inspekcji Ochrony Środowiska, Inspekcji Sanitarnej,
Służby Pomiarów Skażeń Promieniotwórczych oraz przez specjalistyczne służby:
hydrologiczno- meteorologiczne, geologiczne, geodezyjne, leśnictwa i ochrony przyrody.
Dodatkowo wykorzystano szereg specjalnych źródeł danych ekologicznych, jak ekspertyzy,
raporty, „czerwone księgi i listy", atlasy, inwentaryzacje i opracowania autorskie.
Dane z tych źródeł zgrupowano w jedenastu działach obejmujących: komponenty środowiska
(powierzchnię ziemi, gleby i kopaliny; wodę; powietrze; florę i faunę ze szczególnym
uwzględnieniem środowiska leśnego i ochrony przyrody); czynniki zagrożeń - odpady
przemysłowe i komunalne, hałas i promieniowanie; działalność na rzecz ochrony i kontroli
stanu środowiska; ekonomiczne aspekty ochrony środowiska. Charakterystykę koncentracji i
zróżnicowania skali degradacji oraz zanieczyszczeń środowiska w ujęciu przestrzennym
przedstawiono głównie w układzie województw, a wybrane dane także według podregionów,
powiatów i miast o dużej skali zagrożenia środowiska.
Ponadto ujęto - w oparciu o publikacje i opracowania Biura Statystycznego Unii Europejskiej
(EUROSTAT) - porównania międzynarodowe, obejmujące szeroką problematykę dotyczącą
35
stanu zagrożenia i ochrony środowiska w Polsce w relacji do krajów członkowskich Unii
Europejskiej i niektórych krajów kandydujących do UE.
Trwałe zanieczyszczenia organiczne. Dane dostępne w roczniku GUS na temat ładunków
zanieczyszczeń, określonych w przekrojach reperowych rzek objętych monitoringiem
powierzchniowych wód płynących, wprowadzonych do Bałtyku z obszaru Polski
zamieszczono w tab. B.
Tabela B. Ładunki zanieczyszczeń wprowadzane z obszaru Polski do Morza Bałtyckiego w
latach hydrologicznych
1990
Rodzaj
zanieczyszczenia
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
w tonach na rok
y-HCH
0,3
0,37
0,27
0,38
0,26
0,48
0,49
.
.
.
.
DDT
0,4
0,48
0,31
0,24
0,15
0,15
0,16
.
.
.
.
DMDT
0,6
0,38
0,08
0,11
0,07
0,01
0,02
.
.
.
.
Źródło: dane GUS publikowane w roczniku statystycznym „Ochrona środowiska” na
podstawie danych Inspekcji Ochrony Środowiska z PMŚ
WZMOCNIENIA INSTYTUCJONALNE
Nie stwierdza się luk instytucjonalnych, które uniemożliwiałyby implementację w Polsce
Konwencji Sztokholmskiej. Istnieją kompetentne organy władzy na wszystkich szczeblach,
organy kontrolne, system statystyki publicznej, państwowy system monitoringu środowiska i
wystarczająca sieć laboratoriów.
Wymaga umocnienia jednak system zlewniowego zarządzania gospodarką wodną. Istnieje 7
Okręgowych Zarządów Gospodarki Wodnej, których kompetencje i możliwości działania
wzrosły z chwilą wejścia w życie nowej ustawy Prawo wodne (tj. 1.01.2002 r.). Przepisy
ustawa przewidują ponadto, że powstanie centralnego organu administracji rządowej (Prezesa
Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej) nadzorujący regionalne zarządy. Zakłada się, że
wzmocniona struktura zlewniowego zarządzania gospodarką wodną (w tym zasobami wód
podziemnych) będzie funkcjonować od 2002 r.
Do czynników instytucjonalnych, które będą hamować implementację konwencji można
zaliczyć:
·
niedostateczny potencjał kadrowy i niewystarczające kwalifikacje pracowników w
organach administracji publicznej (szczególnie na szczeblu powiatowym), które będą
36
uczestniczyć w procesie wydawania pozwoleń wymaganych przez polskie prawo ochrony
środowiska;
·
skokowo zwiększający się zakres obowiązków dla służb ochrony środowiska na
wszystkich szczeblach zarządzania (w tym również na szczeblu centralnym).
Do czynników instytucjonalnych, które będą przyspieszać implementację, można zaliczyć:
·
procesy prywatyzacji przemysłu, które sprzyjają przenoszeniu najlepszych dostępnych
technik (BAT) z macierzystych zakładów w państwach wysokorozwiniętych na teren
Polski;
·
czynniki rynkowe, które w wyniku konkurencji na rynkach europejskich sprzyjają
przyspieszaniu procesów modernizacyjnych w polskich przedsiębiorstwach.
Odnotowane wyżej pozytywne czynniki będą wspierane, a negatywne ograniczane, poprzez
modyfikację bądź rozbudowę instrumentów polityki ekologicznej państwa. Szczegółowe
propozycje dotyczące substancji niebezpiecznych (na równi z innymi aspektami ochrony
środowiska) są ujęte w „Programie wykonawczym do I Polityki ekologicznej państwa”.
Konieczne jest wprowadzenie do programu Państwowego Monitoringu Środowiska zadań
związanych z inwentaryzacją emisji TZO oraz pomiarami koncentracji tych związków w
środowisku na stacjach Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska, służby sanitarnoepidemiologicznej i innych jednostek współpracujących z GIOŚ w ramach Państwowego
Monitoringu Środowiska.
Konieczne jest wprowadzenie do programu badań statystycznych, w trybie porozumienia
pomiędzy Prezesem GUS i Ministrem Środowiska, sprawy emisji TZO, rejestrowania
poziomu produkcji, obrotu wewnętrznego oraz eksportu i importu produktów zawierających
TZO. Konieczne jest ustalenie szczegółowego zakresu wymaganych przez protokół informacji
niezbędnych dla kontroli przebiegu procesów ograniczenia emisji TZO w kraju.
Konieczne jest utworzenie sprawniejszego niż obecnie systemu organizacyjnego
obejmującego zespół specjalistycznych organizacji pracujących w obszarze objętym zakresem
konwencji. Chodzi tu o takie organizacje jak Instytut Ochrony Środowiska, Instytut Ochrony
Roślin, niektóre instytuty przemysłowe, Instytut Medycyny Pracy i Centralny Instytut Ochrony
Pracy oraz inne specjalizujące się w zakresie operowania w zakresie substancji toksycznych w
ogóle, a w tym i TZO. Trzeba przy tym brać pod uwagę, że chodzi tu o poprawne operowanie
na terenie gospodarki narodowej w ogóle i wprowadzanie najlepszych dostępnych technik
oraz określanie dopuszczalnych emisji TZO, a nie tylko o działanie w obszarze czystej
ochrony środowiska lub toksykologii.
Ustawa Prawo ochrony środowiska wprowadza regulacje pozwalające na udział
społeczeństwa w procesach podejmowania decyzji w dziedzinie ochrony środowiska oraz na
udostępnianie (z pewnymi zastrzeżeniami) każdemu zainteresowanemu informacji o
środowisku i jego ochronie przez organy administracji.
37
Załącznik.
Wybrane przepisy prawne
38
Przepis wykonawczy
Ustawa
Nazwa przepisu wykonawczego
został opublikowany
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r.
Prawo ochrony środowiska (Dz.U.
2001, nr 62, poz. 627; zm.: Dz.U.
2001, nr 115, poz. 1229;
nie został
opublikowany
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 października 2001 r. w sprawie opłat za
korzystanie ze środowiska
Dz.U. 2001, nr
130, poz. 1453;
zm.: nr 151,
poz. 1703
Dz.U. 2002 nr 74 poz. 676, nr 113
poz. 984,
Dz.U. 2002 nr 153 poz. 1271)
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie wysokości
jednostkowych stawek kar za przekroczenie warunków wprowadzenia ścieków do Dz.U. 2001, nr
wód lub do ziemi
146, poz. 1640
Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie zakresu i sposobu przekazywania
informacji przez wojewodę Głównemu Inspektorowi Ochrony Środowiska i
Ministrowi Środowiska
–
+
Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie określenia standardów jakości
gleby
–
+
Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia
pomiarów wielkości emisji z eksploatowanych instalacji i urządzeń
–
+
Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie rodzajów wyników pomiarów
prowadzonych w związku z eksploatacją instalacji lub urządzenia, które powinny
być przekazywane właściwym organom ochrony środowiska, oraz terminów i
sposobów ich prezentacji
–
+
–
+
Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie wykorzystywania i
przemieszczania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska
oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub
są wykorzystywane substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla środowiska
39
Przepis wykonawczy
Ustawa
nie został
opublikowany
Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie sposobu przedkładania
wojewodzie przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta informacji o rodzaju,
ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie
dla środowiska
–
+
Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wzorów wykazów zawierających
informacje i dane o zakresie korzystania ze środowiska i sposobów ich
przedstawiania
–
+
Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie rodzajów instalacji, dla których
prowadzący mogą ubiegać się o ustalenie programu dostosowawczego
–
+
Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie zryczałtowanego kosztu
postępowania negocjacyjnego o ustalenie treści programu dostosowawczego
–
+
oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub
są wykorzystywane substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla środowiska
Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r.
Prawo wodne (Dz.U. 2001, nr 115,
poz.1229; zm.: 2001, nr 154,
poz.1803; Dz.U. 2002 nr 130 poz.
1112; nr 113 poz. 984 2002.10.27
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 marca 2002 r. w sprawie należności
za korzystanie ze śródlądowych dróg wodnych oraz urządzeń wodnych
Dz.U. 2002 nr
55 poz. 494
Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie substancji szczególnie szkodliwych
dla środowiska wodnego, powodujących zanieczyszczenie wód
–
+
Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie klasyfikacji wód
powierzchniowych i wód podziemnych oraz sposobu prowadzenia monitoringu
stanu tych wód
–
+
40
Przepis wykonawczy
Ustawa
Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o
zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i
zbiorowym odprowadzaniu ścieków
(Dz.U. 2001, nr 72, poz. 747; zm.:
2001, nr 115, poz.1229)
nie został
opublikowany
Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wymagań, jakim powinny
odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w
wodę przeznaczoną do spożycia oraz częstotliwości pobierania próbek wody,
metodyk referencyjnych analiz i sposób oceny, czy wody odpowiadają wymaganym
warunkom
–
+
Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wymagań, jakim powinny
odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach
naturalnych oraz morskie wody wewnętrzne i wody przybrzeżne będące
środowiskiem życia skorupiaków i mięczaków oraz częstotliwości pobierania
próbek wody, metodyk referencyjnych analiz i sposób oceny, czy wody odpowiadają
wymaganym warunkom
–
+
Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie szczegółowego zakresu i trybu
opracowywania planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy oraz
warunków korzystania z wód regionu wodnego, metodyk dokonania analizy stanu
dorzecza, trybu opracowywania dokumentacji, metodyk ustalania celów
środowiskowych i przygotowywania programów ochrony wód, oraz częstotliwości
weryfikacji pozyskiwanych informacji i sporządzanych dokumentów
–
+
–
+
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie sposobów realizacji obowiązków
dostawców ścieków przemysłowych, warunków wprowadzania ścieków do
urządzeń kanalizacyjnych oraz sposobu sprawowania kontroli nad ilością i jakością
ścieków
Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do picia i
jej monitoringu
Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Państwowej
Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz.U. 1991 nr 77 poz.
335; zm.: 1996, nr 106, poz. 496; 1997, nr 121, poz.
770, nr 133, poz. 885, nr 141, poz. 943; 1998, nr 106,
poz. 668; 2000, nr 12, poz. 136, nr 109, poz. 1157;
2001, nr 38, poz. 452, nr 63, poz. 638 i 139, nr 76,
poz. 811, nr 100, poz. 1085, nr 110, poz. 1189, nr
115, poz. 1229; 2002 nr 115, poz. 1229, nr 113, poz.
984, nr 153, poz. 1271)
Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie kryteriów charakteryzujących
poważne awarie, objęte obowiązkiem zgłoszenia do GIOŚ oraz terminów tego
zgłoszenia i zakresu zawartych w nim informacji
41
Przepis wykonawczy
Ustawa
nie został
opublikowany
2001, nr 38, poz. 452, nr 63, poz. 638 i 139, nr 76,
poz. 811, nr 100, poz. 1085, nr 110, poz. 1189, nr
115, poz. 1229; 2002 nr 115, poz. 1229, nr 113, poz.
984, nr 153, poz. 1271)
42

analiza i ocena sprawności infrastruktury oraz systemu monitoringu i

Transkrypt

Podobne dokumenty

wniosek o pozwolenie wodnoprawne

Poniższe cenniki stanowią załączniki do umowy na odbiór ścieków

PORÓWNANIE CEN WODY I ŚCIEKÓW WG

Tabela wysokości cen za dostawę wody i odprowadzanie

Uchwała w sprawie opłat za ścieki

Nr 230 i 229 interpelacje Radnego Zbigniewa Burnosa ( z protokołu