Prezentacja programu PowerPoint - Instytut Organizacji i Zarządzania

2013-03-10
Modele podejmowania decyzji
Psychologia
decyzji i ryzyka
Model ograniczonej racjonalności – poszukiwanie pierwszej
zadowalającej decyzji.
DR BEATA BAJCAR
ZAKŁAD
PSYCHOLOGII I ERGONOMII
wykład – 30 godzin
Decyzja zadowalająca/optymalna – gdy istnieje kryterium
określające minimum warunków zadowalających dla
decydentów oraz gdy któryś z uznanych wariantów decyzji
odpowiada przyjętemu kryterium lub jest od niego lepszy.
Ograniczenia racjonalności
Ograniczona racjonalność
•
Decydenci stosują kryterium „dostatecznej korzystności” lub
korzystności chwilowej (lokalnej)

subiektywne (decydent) –
•
Koncepcja ograniczonej racjonalności nie jest jedynie niewielką
poprawką do modeli formalnych

obiektywne (prawidłowość funkcjonowania organizacji)
•
Podejmowanie decyzji jest procesem sekwencyjnego
przetwarzania informacji przy zmiennych kryteriach oceny
korzystności decyzji

strukturalne (przyjęty podział pracy)

poznawcze – zły obieg informacji, zbędne, brak informacji
•
„Umysł człowieka jest bardzo prostym systemem, złożone jest
tylko środowisko, w którym działamy

motywacyjne – jeżeli pomyłki są karane decyzje
podejmowane są niechętnie
•
Decyzja w tej interpretacji nie jest wyrazem poszukiwania
jakiegoś absolutnego optimum, ale intelektualnym narzędziem
służącym do bieżącego (chwilowego) spełnienia wymagań
zawartych w zmiennych celach działania, kryteriach oceny
rezultatów, warunkach itp.

kompetencyjne – źle rozłożone kompetencje, czas
Źródła ograniczonej racjonalności
- bariery podejmowania decyzji -

brak kwalifikacji, kompetencji, cechy osobowości, brak motywacji
Decyzje podejmowane są podobnymi fazami, ale nie muszą być
najlepsze, racjonalne itp.
Podsumowując,
► Informacyjna polega na nie posiadaniu wystarczających
informacji do podjęcia decyzji
► Osobowościowa i kompetencyjna wynikają z cech
osobowościowych i niewystarczających kompetencji decydenta.

Proces podejmowania decyzji jest procesem
umysłowym, który integruje możliwości i ograniczenia
poznawcze i sytuacyjne

Proces podejmowania decyzji ma charakter
subiektywny i odległy od modeli formalnych
► Motywacyjna wynika z braku motywacji do podejm. decyzji, pracy
► Społeczna wynika z powstawania konfliktów społecznych.
► Zasobowa związana jest z dysponowaniem ograniczonymi
środkami ludzkimi i rzeczowymi.
► Organizacyjna wynika z niedostosowania struktury organizacyjnej
firmy do warunków jej działania.
► Biurokratyczna wynika ze zbyt dużej liczby przepisów.
► Konkurencyjna związana jest z przewagą konkurencyjną na rynku,
na którą nie mamy wpływu.
1
2013-03-10
Kierunki racjonalizacji decyzji

budowa informacyjnych systemów zarządzania

zastosowanie naukowych metod podejmowania
decyzji (np. problemy dobrze ustrukturalizowane –
model)
Źródła ograniczonej racjonalności

Złożoność sytuacji

Ograniczenia pamięci

Przetwarzanie sekwencyjne


Funkcjonowanie inteligencji płynnej i skrystalizowanej
Uprzedzenia w postrzeganiu świata

Słabe umiejętności diagnostyczne

usprawnienie struktur i procedur organizacyjnych


doskonalenie uczestników procesu

Brak kryteriów lub celów
Ograniczenia pamięci

Ograniczone możliwości lub umiejętności przetwarzania informacji


Eskalacja zaangażowania
Tendencja do zadowalania się

Presja społeczna

Przetwarzanie sekwencyjne
Sytuacja w sensie
psychologicznym
Pojęcie sytuacji

Potoczna interpretacja pojęcia „sytuacja”

Interpretacja psychologiczna

Umysł + otoczenie

Model poznawczy sytuacji

Dynamiczność sytuacji
Wymiary sytuacji

Złożoność

Zmienność

Niepewność –
•
•
Sytuacja to uporządkowany ciąg par – interakcji umysłu i
otoczenia – dwóch ściśle powiązanych ze sobą zakresów
informacji i typów struktur
•
Bodźce, sygnały i struktury informacyjne zawarte w
oddziaływaniach otoczenia
•
Schematy pojęciowe i profile doświadczenia stanowiące
podstawę kategoryzowania, reagowania i formułowania
celów działania – istniejące w osobie
Nie da się stworzyć reprezentacji kompletnych i logicznie
spójnych – jesteśmy skazani na poznanie
fragmentaryczne
Wymiary sytuacji decyzyjnych
Obiektywne
wymiary otoczenia

stan umysłu

Środowisko- zarówno naturalne jak i społeczne. Można
przedstawić jako przestrzeń trójwymiarową:

niepewność

dynamika ←modyfikacje, przeobrażenia z biegiem czasu

złożoność ←liczba zmiennych ←stopień konfliktowości
interesów
Każde ZD można przedstawić jako punkt
uporządkowany trójką liczb (x, y, z)
2
2013-03-10
Złożoność sytuacji
Zmienność sytuacji
•
Sytuacje proste vs. złożone

Sytuacje statyczne vs. dynamiczne
•
Duża liczba elementów, wymiarów, cech,
jakości, kategorii itp.

•
Zbyt duża złożoność sytuacji wymaga myślenia
upraszczającego
W intuicyjnym sensie zmienność jest
ważniejsza niż złożoność (generuje większą
niepewność)
•
Problem: czy uproszczenia nie idą zbyt daleko, z
jakim stopnie, adekwatności rozpoznano
sytuację?
Źródła niepewności
(Kahnemann, Tversky, 1982)
Niepewność sytuacji
►

Niepewność to stan umysłu poznającego
(kategoryzującego) otoczenie i działającego w nim

Sytuacje:


Deterministyczne

Ryzykowne

Niepewne
►
Niepewność zewnętrzna
►
►
wynikająca z braku lub niekompletności wiedzy o
obiektywnie istniejących cechach i mechanizmach
powstawania zdarzeń
►
Może być reprezentowana w umyśle jako rozkład zdarzeń
lub jako niepowtarzalne (wyjątkowe) zdarzenie jednostkowe
Niepewność wewnętrzna
►
Wynikające ze świadomości własnych ograniczeń
poznawczych, typu umysłowości, braku kompetencji,
doświadczeń itp.
►
Może mieć formę niepewności wnioskowanej lub
doświadczanej
Każda sytuacja decyzyjna sprowadza się do
rozwiązywania problemu niepewności
Sytuacje pod względem
stopnia swobody wyboru
►
►
Sytuacje otwarte (szerokie)
►
Decydent ma poczucie dużej swobody wyboru
rozwiązania
►
Decydent sam określa zbiór wariantów działania i
kryteria ich oceny
Sytuacje zamknięte (wąskie)
►
Swoboda wyboru decyzji jest ograniczona
►
Zamknięty może być np. zbiór wariantów działania,
zdeterminowany przez strategie, technologię itp.
Swoboda wyboru lub przymus stanowi istotną
determinantę oceny decyzji jako ostrożnej lub ryzykownej
Decyzje w organizacji
►
Istotą zarządzania jest myślenie strategiczne i podejmowanie
decyzji
►
Organizacja – „zbiorowy umysł”
►
Decydent – osoba lub grupa osób
►
Wymiary:
►
Adekwatność poznawcza
►
Formalna struktura myślenia decyzyjnego
►
Podział kompetencji decyzyjnych wewnątrz organizacji
►
Społeczne uczestnictwo w podejmowaniu decyzji
3
2013-03-10
Adekwatność poznawcza
•
Adekwatność poznawcza - trafne rozpoznanie
charakteru sytuacji, w jakiej znalazła się organizacja
•
Dobry poziom adekwatności i całkowita
nieadekwatność
•
Jeśli sytuacje rozpoznano nietrafnie, to kompletna
formalna procedura decyzyjna nie usunie popełnionego
błędu
Adekwatność poznawcza
•
Formalna struktura myślenia
decyzyjnego
•
Jakie składniki struktury musi zawierać myślenie
decyzyjne, aby jego skutki można było uznać za
racjonalne i warte realizacji?
•
Pełna reprezentacja sytuacji decyzyjnej
•
Określony zbiór wariantów działania
•
Sformułowane kryteria oceny wariantów działania
•
Dokonana ocena w układzie kryteria x warianty
•
Wybór właściwej reguły decyzyjnej, zagregowana ocena i
podjęcie decyzji
•
Wpływ podjętej decyzji na przyszłe decyzje
•
Podjęcie decyzji w trafnym momencie czasu
Typologia sytuacji:
•
Zamknięte, rutynowe
•
Zamknięte, zorientowane na redukcję lub wyeliminowanie
niepewności
•
Zamknięte, zorientowane na usunięcie sprzeczności lub konfliktu
poznawczego
•
Otwarte, rozbudowane analitycznie ze względu na złożoność
sytuacji
•
Otwarte, wymagające intuicyjnego podejmowania decyzji z
powodu braku czasu lub znacznej niekompletności informacji
•
Otwarte, ryzykowne
•
Krótkoterminowe vs. Długoterminowe
•
Lokalne vs. globalne
Podział kompetencji decyzyjnych
•
Podejmowanie decyzji jest trafne w wymiarze procedur i
podziału kompetencji, jeśli decydenci nie naruszają
poziomów i zakresów kompetencji przewidzianych w
strukturze systemu decyzyjnego danej organizacji
•
Przyczyny naruszania reguł kompetencji – istnienie błędnych
podziałów lub powstanie nieformalnego systemu
decyzyjnego
•
Wielokryterialne decyzje, o zasięgu globalnym a struktury
organizacyjne
Społeczne uczestnictwo
w podejmowaniu decyzji
Podsumowanie
 Stopień uczestnictwa w decyzji
Wymiary decyzji w organizacji charakteryzują jej
system decyzyjno-informacyjny traktowany jako
całość
 Problemy i kwestie sporne:
•
Adekwatność poznawcza i formalna struktura myślenia
decyzyjnego – myślenie jako proces indywidualny,
zachodzący w umyśle menedżera
•
Podział kompetencji i społeczne uczestnictwo – dotyczą
wykonania decyzji i rozumienia jej sensu przez wszystkich
uczestników organizacji
 Decyzje indywidualne i zbiorowe
•
 Autonomia i zakres odpowiedzialności decydentów
 Głosowanie – nie rozwiązuje ono problemu racjonalności
decyzji
 „Przejrzystość” decyzji dla uczestników organizacji – warunek
poczucia odpowiedzialności za decyzję
 Reprezentanci – jak wybierać, jaką funkcje mają pełnić,
kwestia mandatów wolnych i wiązanych
•
Procedury decyzyjne stosowane w organizacjach są
skuteczne tylko wtedy, gdy respektują one
adekwatność poznawczą i formalną strukturę
myślenia decyzyjnego
4