recenzja 3 - Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej

recenzja 3 - Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej

Dr hab. inż. architekt
Andrzej Gaczoł
Wydział Architektury
Politechniki Krakowskiej,
Instytut Historii Architektury
i Konserwacji Zabytków ,
członek PKN ICOMOS,
rzeczoznawca Stowarzyszenia
Konserwatorów Zabytków.
RECENZJA
O PRACY HABILITACYJNEJ I DOROBKU NAUKOWYM
DR INŻ. ARCH. KATARZYNY ŁAKOMY
UBIEGAJĄCEJ SIĘ O STOPIEŃ DOKTORA HABILITOWANEGO
W DZIEDZINIE: NAUK TECHNICZNYCH ,
W DYSCYPLINIE: ARCHITEKTURA I URBANISTYKA
1. Podstawy opracowania recenzji :
- Pismo Dziekana Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej – prof. dra hab.
inż. arch. Jacka Gyurkovicha z dn. 04. 04. 2016 r. z prośbą o opracowanie recenzji o
dorobku naukowym i monografii habilitacyjnej.
- Ustawa z dn. 14.03.2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o
stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65 z 2003 r., poz. 595, Dz. U. 196, poz.
1165 z 01. 09. 2011 r., Dz. U. z 2014 r., poz. 1852 ze zm. w Dz. U. z 2015 r., poz.
249).
- Kopia pisma Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów, skierowanego do
Dziekana Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej z dn. 11. 03. 2016 r. nr
BCK-VI-L-9042/15 o powołaniu Komisji Habilitacyjnej i m.in. wyznaczeniu
recenzentów.
- Materiały przekazane przez Dziekana WA PK, a w tym:
- Tom I materiałów, który zawiera Dokumentację do wniosku o wszczęcie
postępowania habilitacyjnego dr inż. arch. Katarzyny Łakomy z dn. 03. 12. 2015 r.
W skład Dokumentacji wchodzą m. in. :
- kopia dyplomu uzyskania stopnia doktora nauk technicznych z 21. 05. 2008 r.,
autoreferat w języku polskim, wykaz opublikowanych prac naukowych lub twórczych
prac zawodowych oraz informacja o osiągnięciach dydaktycznych, współpracy
naukowej i popularyzacji nauki - w języku polskim. Potwierdzenie współautorstwa
publikacji naukowych - w języku polskim.
- autoreferat oraz w/w wykaz i informacja - w języku angielskim.
- Tom II, zawierający kopie wybranych publikacji naukowych w recenzowanych
czasopismach oraz rozdziałów w monografiach, uznanych przez Autorkę za
najważniejsze.
1
- Monografia autorstwa Katarzyny Łakomy p.t.: Willa w krajobrazie miasta
przemysłowego, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków 2015.
Monografia została przedstawiona przez Kandydatkę dla dokonania oceny
osiągnięcia naukowego, wynikającego z w/w ustawy o stopniach naukowych…
2. Sylwetka Habilitantki:
Dr inż. arch. Katarzyna Łakomy odbyła studia magisterskie na Wydziale
Architektury Politechniki Krakowskiej w latach 1998 – 2003. Tematem projektu
dyplomowego było Centrum Tolerancji Kulturowej w Katowicach, a promotorem
pracy dyplomowej był prof. dr hab. inż. arch. Krzysztof Lenartowicz.
Po uzyskaniu dyplomu magistra inżyniera architekta pracowała jako asystent
projektanta w biurach architektonicznych i równocześnie w 2004 r. ukończyła studia
podyplomowe z zakresu Konserwacji Zabytków Architektury i Urbanistyki,
prowadzone przez Instytut Historii Architektury i Konserwacji Zabytków WAPK.
Tematem pracy dyplomowej były: Wille ogrodowe na terenie Katowic przełomu XIX i
XX wieku.
W marcu 2005 r. została zatrudniona w Instytucie Architektury Krajobrazu WAPK
(A-8) - Zakładzie Sztuki Ogrodowej i Terenów Zielonych (A-83). Pracę podjęła jako
asystent dydaktyczno-naukowy, a od października 2009 r. jest adiunktem. W 2007 r.
ukończyła Studium Pedagogiczne dla Asystentów.
W okresie od października 2008 r. do czerwca 2015 r. pracowała na Wydziale
Architektury Wnętrz Państwowej Wyższej Szkoły Wschodnioeuropejskiej w
Przemyślu, jako starszy wykładowca. W latach 2008-2014 w ramach umowy o pracę,
od 2014 r. na podstawie umowy - zlecenia.
W 2008 r. Katarzyna Łakomy obroniła rozprawę doktorską pt.: Miejskie
rezydencje ogrodowe typu „villa urbana” przełomu XIX i XX wieku w tkance
urbanistycznej miasta przemysłowego (na przykładzie Katowic) i uzyskała stopień
naukowy doktora nauk technicznych w dyscyplinie: architektura i urbanistyka, nadany
uchwałą Rady Wydziału Architektury z dn. 21. 05. 2008 r. Promotorem rozprawy,
która decyzją Rady z dnia j.w. została wyróżniona, była prof. dr hab. inż. arch. Anna
Mitkowska.
W 2011 r. na podstawie tejże rozprawy Muzeum Śląskie w Katowicach wydało
monografię pt.: Wille miejskie Katowic, za którą Autorka otrzymała indywidualną
nagrodę I stopnia Rektora Politechniki Krakowskiej za działalność naukową (2012 r.).
Ponadto, w 2013 r. była jedną z laureatek zbiorowej nagrody I stopnia, także za
działalność naukową (obok p.p. prof. Anny Mitkowskiej i dr Katarzyny Hodor).
Jak już wspomniałem, od czasu ukończenia studiów Kandydatka prowadzi
działalność projektową, współpracując jako asystent projektanta z biurami
architektonicznymi w dwu obszarach: architektury oraz architektury krajobrazu i
konserwacji dziedzictwa sztuki ogrodowej. W zakresie projektów architektonicznych:
w latach 2004 - 2005 współpracowała z Autorską Pracownią Architektury S.C.
2
Wacław Stefański & Ireneusz Piotrowski (współudział przy 8 projektach) oraz
Pracownią Projektową A-Graf (także przy 8 projektach), w latach 2005 - 2008 z
Autorską Pracownią Architektury `91 (współpraca przy 9 projektach), w roku 2006 - z
Pracownią Konserwacji Zabytków „ARKONA” (przy 4 projektach ) i od 2012 r. - z
Biurem
Projektowym
Architekta
Piotra
Bartkiewicza
(5
opracowań
inwentaryzacyjnych i branżowych w zakresie oceny zamierzeń inwestycyjnych).
W zakresie architektury krajobrazu działalność Habilitantki koncentrowała się na
tematach dotyczących rewaloryzacji terenów zieleni zabytkowej w otoczeniu
budynków rezydencjonalnych i sakralnych. Wyróżniłbym w tym miejscu jej
współudział w następujących opracowaniach projektowych w latach 2013-2015:
inwentaryzacja i projekt zieleni wokół dworu Łowczego przy ul. Kościuszki 37 w
Krakowie (obecnie siedziba SIW „Znak”), wokół dworu Czeczów przy ul. Ks. Jerzego
Popiełuszki 36 w Krakowie (ob. filia Podgórskiego Domu Kultury) oraz projekty
zagospodarowania terenów i rewitalizacji parków wokół dworku Zacisze w Miechowie
oraz dworu w Hucisku, w gminie Gdów, w powiecie wielickim.
Należy do Stowarzyszenia Polskich Architektów Krajobrazu (od 2011 r.),
Stowarzyszenia Historyków Sztuki, O/Górnośląski (od 2012 r.) oraz jest członkinią
Sekcji Sztuki i Architektury Ogrodowej Komisji Architektury i Urbanistyki PAN
O/Kraków, w której stale współpracuje z Przewodniczącą Sekcji w sprawach
merytorycznych i organizacyjnych.
W 2011 r. otrzymała brązowy medal Państwowej Wyższej Szkoły
Wschodnioeuropejskiej w Przemyślu, za działalność dydaktyczną, z okazji 10.lecia
uczelni.
Dr Katarzyna Łakomy została wybrana 18. 05. 2016 r. przez Wydziałową Komisję
Elektorów na stanowisko Prodziekana WAPK na kadencję 2016 – 2020.
3. Omówienie osiągnięć naukowo – badawczych
Dorobek naukowo-badawczy Habilitantki obejmuje następujące publikacje: dwie
monograficzne publikacje książkowe, rozdziały w monografiach i artykuły w
recenzowanych czasopismach, utwory i dzieła artystyczne (w dyscyplinie naukowej
„architektura i urbanistyka” do tych utworów zaliczane są także dzieła i projekty
architektoniczne i konserwatorskie), udział w międzynarodowych i krajowych
konferencjach, posiedzeniach naukowych, seminariach oraz w wystawach.
Dla dokonania oceny osiągnięcia naukowego, wynikającego z w/w ustawy o
stopniach naukowych… Kandydatka przedstawiła - jak już napisałem - monografię:
Willa w krajobrazie miasta przemysłowego, Kraków 2015.
Przed uzyskaniem tytułu doktora zainteresowania Katarzyny Łakomy
koncentrowały się wokół następujących problemów: urbanistyki miast na Górnym
Śląsku (początkowo w szczególności Katowic) - przestrzeni miejskiej, tożsamości
miast śląskich oraz ochrony ich dziedzictwa kulturowego. W trakcie studiów
podyplomowych, podjętych bezpośrednio po uzyskaniu dyplomu, poszerzyła swój krąg
zainteresowań w stronę układów architektury rezydencjonalnej, a zwłaszcza willowej.
3
Po podjęciu pracy w Instytucie Architektury Krajobrazu WAPK - w stronę zagadnień
sztuki ogrodowej i tak doszła w swojej drodze poznawczej do wiodącego wówczas
tematu badawczego: układy willowo-ogrodowe Katowic, w szerokim kontekście
zarówno urbanistycznym, jak i społecznym.
Podsumowaniem prowadzonych dociekań w ramach wskazanych obszarów
badawczych były: projekt promotorski Nr N527 020 32/1370, jak również
wymieniona już praca doktorska pt.: Miejskie rezydencje ogrodowe typu „villa
urbana” przełomu XIX i XX wieku w tkance urbanistycznej miasta przemysłowego
(na przykładzie Katowic).
W okresie przed uzyskaniem tytułu doktora Kandydatka opublikowała 7 artykułów
w wydawnictwach naukowych oraz wygłosiła 6 referatów na konferencjach krajowych
(4) i międzynarodowych (2).
Wśród przedstawionych artykułów zwróciły moją uwagę opracowania: Wpływ
przestrzeni publicznej na kształtowanie tożsamości kulturowej mieszkańców, na
przykładzie miasta Katowice, zamieszczone w monografii „Przestrzeń publiczna
współczesnego miasta”, „Czasopismo Techniczne” Kraków 2005, Wille niemieckich
przemysłowców z drugiej połowy XIX wieku na tle zmieniającej się panoramy
kulturowej i przestrzennej miasta Katowice, opublikowane w „Materiałach
Międzynarodowej Konferencji Naukowej URAL 2, Odnowa Krajobrazu Miejskiego”,
pod redakcją prof. Niny Juzwy, Gliwice 2006 oraz Pergola w ogrodach willi miejskich
Katowic przełomu XIX i XX wieku (w:) „Czasopismo Techniczne”, Materiały
Konferencyjne Międzynarodowego Kongresu Polskich Architektów Krajobrazu,
Kraków 2007.
Uczestnicząc w promotorskim projekcie badawczym oraz przygotowując wskazane
artykuły Katarzyna Łakomy - już na początku swej działalności badawczej - bardzo
dobitnie zasygnalizowała konieczność wyodrębnienia i ukazania miejskiej willi,
obiektu o charakterze rezydencjonalnym, wpisanego w tkankę zabudowy i otoczonego
zakomponowaną zielenią, który stanowił odrębny typ budownictwa, charakterystyczny
dla krajobrazu, kultury i filozofii okresu dynamicznego rozwoju przemysłu w
znaczących kulturowo regionach, w tym przypadku na Górnym Śląsku.
Wyrazem uznania w środowisku górnośląskim dla poruszonej w pracach
Kandydatki tematyki był fakt wydania przez Wydawnictwo Muzeum Śląskiego w
Katowicach w 2011 r. monografii Jej autorstwa pt.: Wille miejskie Katowic.
Według podanej na str. 6 informacji monografia jest aktualnie w trakcie wznawiania
przez Wydawcę.
Metody badawcze, przyjęte w monografii poświęconej willom miejskim Katowic
miały duże znaczenie dla monografii pt.: Willa w krajobrazie miasta przemysłowego,
przedstawionej aktualnie jako główne osiągniecie naukowe Kandydatki.
Działalność projektowa Habilitantki – obejmująca projekty architektoniczne oraz
projekty aranżacji wnętrz - w okresie do 2008 r. była w małym stopniu związana z Jej
działalnością badawczą. Można jednakże przyjąć, że projektując różnorodne obiekty
architektoniczne opanowała podstawowe zasady działania profesjonalnego warsztatu
architektonicznego, co przerodziło się w późniejszym okresie w projektowanie
4
rewitalizacji zabytkowych zespołów m.in. dworskich i willowo-parkowych (w
Krakowie, Miechowie, czy w Hucisku, w pow. wielickim).
W tym czasie przygotowała projekty graficzne 8 okładek oraz obwolut dla
monografii towarzyszących corocznym konferencjom naukowym z zakresu sztuki
ogrodowej i dendrologii historycznej, organizowanym przez IAK WAPK. Projekty te
stanowią dodatkowe pole twórczości, będące wyrazem zainteresowań grafiką
projektową. Ponadto, w ramach zainteresowań fotografią artystyczną brała udział w
dwóch wystawach indywidualnych: w galerii „Enigma” PWSW w Przemyślu oraz w
MDK Południe „Murcki” w Katowicach, na których prezentowała swoje zdjęcia oraz
w jednej wystawie zbiorowej, wraz z K. Hodor. Była to wystawa fotografii
„Dziedzictwo zapomniane” w sali wystawowej Politechniki Krakowskiej „Kotłownia”.
Po uzyskaniu stopnia doktora nauk technicznych Habilitantka kontynuowała
swoje zainteresowania naukowe w kilku, następujących tematycznych obszarach
badawczych:
Główny zakres badań dotyczył willi górnośląskich. W tym okresie, czyli w
latach 2008 - 2015, poszerzyła swoje zainteresowania o problematykę
budownictwa willowego na całym Górnym Śląsku, jako odrębnego dziedzictwa
kulturowego z pełnym jego bogactwem.
Przebadała ponad 170 obiektów rezydencjonalnych i po raz pierwszy
wyselekcjonowała budynki zachowane w pierwotnej formie architektonicznej, a tym
samym stanowiące typ willi miejskiej, co ma duże znaczenie dla ukazania ich
nieprzemijającej roli w zachowaniu tożsamości śląskiego krajobrazu kulturowego w
przeszłości i obecnie.
Przedstawionej problematyki dotyczyło 5 referatów naukowych (spośród 23), które
Katarzyna Łakomy opracowała i wygłosiła na konferencjach i sesjach. Wspomnę takie,
jak: Wille w strukturze funkcjonalno-przestrzennej miast przemysłowych Górnego
Śląska (zasób, stan zachowania, potencjał) - referat wygłoszony na konferencji
PROVERITA 2010 w Łodzi, referat pt.: Budownictwo willowe w strukturze miast i
ośrodków przemysłowych 2 połowy XIX wieku - wygłoszony na sesji naukowej
Stowarzyszenia Historyków Sztuki O/ Łódź w 2013 r. oraz referat: Nieznane
kompleksy rezydencjonalne miast Górnego Śląska - wygłoszony na XX konferencji z
zakresu sztuki ogrodowej i dendrologii historycznej, zorganizowanej przez Instytut
Architektury Krajobrazu WAPK w Krakowie w 2013 r.
Opublikowała również 5 artykułów, które nawiązują do głównego nurtu badań.
Wymienię tylko najważniejsze dla prezentowanej oceny: Możliwości i sposoby
adaptacji zabytkowych założeń willowo-ogrodniczych z terenów Górnego Śląska dla
celów społecznych, edukacyjnych i turystycznych, (w:) „Komercjalizm turystyki
kulturowej” Wrocław 2008, Przemiany budownictwa willowego na przestrzeni dziejów,
referat opublikowany w „Kwartalniku Architektury i Urbanistyki”, Warszawa 2011,
Układy willowo-ogrodowe miast epoki przemysłowej, a problematyka zróżnicowania
cech i wartości (w:) „Wartościowanie w ochronie i konserwacji zabytków”, pod red. B.
Szmygina, ICOMOS, Warszawa - Lublin 2012.
5
Wysoko oceniam spostrzeżenia zawarte w ostatnim, podanym powyżej artykule.
Kandydatka napisała m.in.: Wille stanowią grupę najstarszych budynków na obszarach
miast górnośląskich, o znacznych walorach architektonicznych i kompozycyjnych,
wpisujących się w nurt XIX-wiecznego budownictwa rezydencjonalnego związanego z
niemieckim kręgiem kulturowym. Jako założenia (…) stanowią wyraz ówczesnych idei
i nurtów filozoficznych, a także podziałów politycznych, społecznych i ekonomicznych.
(…) Stąd też, właśnie ta odmienność obiektów willowych i ich otoczenia w skali
europejskiej, krajowej i regionalnej powinna stać się podstawowym warunkiem
hierarchizacji, a następnie ochrony i rewaloryzacji, koniecznej do zachowania
tradycyjnych wartości górnośląskiej przestrzeni miejskiej.
Ochrony wymaga również dziedzictwo niematerialne obiektów willowych,
istniejące w świadomości społecznej: Związane jest ono z tradycja i historią miejsca genius loci, subiektywnym i intuicyjnym doznawaniem oraz odbiorem architektury.
Wynika ono z wielokulturowości regionu, zróżnicowania etnicznego, specyficznego
folkloru. W aspekcie tym ważna jest (…) również osoba odbiorcy, jego psychika,
pochodzenie i przebyta edukacja, a także jego indywidualny odbiór cech przestrzeni,
takich jak: kolor, zapach, faktura. Dlatego też, oprócz podnoszenia świadomości
społeczności lokalnych (…), niezwykle ważne jest zwrócenie uwagi na wartości
społeczne obiektu: związane z nim wydarzenia, wspomnienia, legendy, wywołane
emocje i uczucia, wartości edukacyjne i poznawcze, wpisanie się w krajobraz ulicy,
dzielnicy, miasta, tworzenie jego tożsamości, poczucie swojskości i przynależności
kulturowej.
Do istotnych osiągnięć naukowych Habilitantki zaliczam kontynuowanie przez
nią badań nad krajobrazem kulturowym i tożsamością miejsca obszarów na
Górnym Śląsku w zakresie zachowanego dużego potencjału miejskiej zieleni
komponowanej. Jest to drugi obszar badawczy wynikający z badań nad
architektoniczno-urbanistycznymi zespołami willowymi.
Dokonania w zakresie badań nad zagadnieniami związanymi z zasobami zieleni
miejskiej i architekturą krajobrazu przedstawiają się, jak następuje:
Katarzyna Łakomy wygłosiła na krajowych konferencjach naukowych 14
referatów, w tym m.in.: Tereny XIX-wiecznej zieleni komponowanej we współczesnej
strukturze funkcjonalno-przestrzennej miasta Katowice na XI Forum Architektów
Krajobrazu w Poznaniu w 2008 r., poświęconym tematowi „Rozwój rekreacji a
ochrona i kształtowanie krajobrazu”, Zieleń XIX-wiecznych górnośląskich miast i
ośrodków przemysłowych - zarys problematyki na XIV Forum Architektów Krajobrazu
we Wrocławiu w 2011 r. (temat: „Krajobraz od-nowa”), Ogrody górnośląskich
rezydencji miejskich na konferencji naukowej „Historyczne i współczesne ogrody w
krajobrazie miasta”, w Krakowie w 2011 r. oraz Układy dworsko-folwarczne w
krajobrazie współczesnego miasta. Ten ostatni z wymienionych referatów wygłosiła
(we współpracy z A. Steuer-Jurek) na interdyscyplinarnej konferencji naukowej,
zorganizowanej przez Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny” w Chorzowie 5. 11.
2015 r., której tematyka dotyczyła Siedzib szlachty górnośląskiej od XVIII do
początków XX wieku. Historii, architekturze, gospodarce i stosunkom społecznym.
6
Na sesjach naukowych oddziałów Stowarzyszenia Historyków Sztuki: w 2011 w
Katowicach wygłosiła referat pt. Modernistyczne ogrody katowickich willi, a w 2013 r.
w Łodzi - referat pt. Budownictwo willowe w strukturze miast i ośrodków
przemysłowych 2 połowy XIX wieku.
Na międzynarodowych konferencjach i seminariach naukowych, które odbyły się w
Polsce, wygłosiła 3 referaty. M.in. na XVII Forum Architektury Krajobrazu,
towarzyszącym międzynarodowej konferencji naukowej pt.: „Waloryzacja krajobrazu kiedy krajobraz staje się atrakcyjny? ” zorganizowanej w Świnoujściu w 2014 r.
Kandydatka zaprezentowała (wspólnie z dr. K. Hodor) referat p.t.: Sacrum krajobrazu,
estetyzacja przestrzeni miejskich, a na międzynarodowych i ogólnopolskich
konferencjach naukowych w Krakowie (organizatorzy: Zakład Sztuki Ogrodowej i
Terenów Zielonych Instytutu Architektury Krajobrazu WAPK, Sekcja Sztuki i
Architektury Ogrodowej Komisji Urbanistyki i Architektury O/PAN w Krakowie oraz
Instytut Botaniki im. Władysława Szafera PAN w Krakowie) – referaty omawiające
nieznane kompleksy rezydencjonalne miast Górnego Śląska, górnośląskie parki
miejskie - geneza i stan zachowania, czy też sygnalizujące o współczesnych
zagrożeniach ogrodów zabytkowych. Zestawienie szczegółowe patrz str. 8-9.
Teksty powyższych referatów zwróciły moją uwagę, bowiem najpełniej łączą się z
problematyką będącą głównym obszarem badań Kandydatki, podanym we wniosku. W
wygłoszonych referatach Habilitantka relacjonowała wyniki swoich badań nad
budownictwem willowym z czasów największego rozwoju przemysłu górniczohutniczego, popularyzując tym samym dziedzictwo architektoniczne Górnego Śląska z
tego okresu, stan jego zachowania i potrzebę ochrony.
Habilitantka opublikowała 15 artykułów, z których do najistotniejszych i
związanych najpełniej z przedstawioną powyżej problematyką - moim zdaniem należą: Tereny XIX-wiecznej zieleni komponowanej we współczesnej strukturze
funkcjonalno-przestrzennej miasta Katowice, (w:) „Nauka, Przyroda, Technologia’,
Poznań 2009, Modernistyczny ogród willi Adama Kocura w Katowicach, (w:)
„Założenia rezydencjonalno-ogrodowe, dziedzictwo narodu polskiego (na tle
europejskich wpływów kulturowych”, red. A. Mitkowska, Z. Mirek, K. Hodor, Kraków
2009, Genius loci w sztuce ogrodowej (aspekty historyczne i współczesne), (w:)
„Czasopismo Techniczne”, Kraków 2010, Modernistyczne ogrody katowickich willi,
(w:) „Oblicza sztuki 20-lecia międzywojennego na obszarze obecnego województwa
śląskiego”, Katowice 2011, Zieleń XIX-wiecznych górnośląskich miast i ośrodków
przemysłowych - zarys problematyki, (w:) „Architektura krajobrazu. Studia i
prezentacje”, Wrocław 2011, Ogrody pamięci w sztuce ogrodowej i architekturze
krajobrazu, (w:) „Czasopismo Techniczne”, Kraków 2012, Ogrody górnośląskich
rezydencji miejskich, (w:) „Czasopismo Techniczne”, Kraków 2012, Pracownicze
ogrody górnośląskich osiedli przemysłowych z przełomu XIX i XX wieku w świetle
wybranych publikacji z epoki, (w:) „Czasopismo Techniczne”, Kraków 2012 oraz
Zieleń w układzie Donnersmarckhütte a współczesne zagrożenia krajobrazu miasta,
(w:) Dziedzictwo zagrożone, ogrody historyczne w Polsce, wydawnictwo Politechniki
Krakowskiej, Kraków 2015.
7
Przedmiotem zainteresowań Katarzyny Łakomy była wspomniana już
problematyka genius loci w sztuce ogrodowej - z uwzględnieniem ogrodów willowych,
a przedmiotem odrębnych, konkretnych badań: określenie tożsamości miejsca stref
sacrum (w szczególności nekropolii) w krajobrazie. Efektem podjęcia tego tematu był
m.in. artykuł, przygotowany wspólnie z prof. A. Mitkowską pt.: Ochrona obiektów
krajobrazowych i ogrodowych z uwzględnieniem tradycyjnych wartości kulturowoprzyrodniczych poprzez odczytanie i eksponowanie „genius loci”, opublikowany w
tomie rozpraw pt.: „Współczesne problemy teorii konserwatorskiej w Polsce”, pod red.
B. Szmygina, ICOMOS Warszawa-Lublin 2008.
Jak wynika z prawidłowo przygotowanego AUTOREFERATU, opracowanego
zgodnie z rozporządzeniem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 1. 09. 2011 r. w
sprawie kryteriów oceny osiągnięć osoby ubiegającej się o nadanie stopnia doktora
habilitowanego (Dz. U. z 2011 r., nr 196, poz. 1165), rozporządzeniem MN i SW z 3.
10. 2014 r. (Dz. U. z 2014 r., poz. 1383) oraz sporządzonej na stronie 8 liczbowej
oceny dorobku naukowo-badawczego w kilku wymienionych obszarach badawczych
po uzyskaniu stopnia doktora nauk technicznych w latach 2008 - 2015, Habilitantka
wygłosiła 23 referaty na konferencjach międzynarodowych i krajowych, w tym 1 we
współpracy z prof. Anną Mitkowską, 2 - z dr Katarzyną Hodor i 1 - z Anną SteuerJurek. Opublikowała dwie oddzielne monografie i 24 artykuły, w recenzowanych
wydawnictwach i monografiach (17 samodzielnie, 2 - z prof. A. Mitkowską, 1 - z K.
Hodor, 1 - z W. Bobek, 3 - z A. Steuer-Jurek). W Dokumentacji do wniosku
zamieszczone zostało Potwierdzenie współautorstwa publikacji naukowych.
4. Ocena działalności dydaktycznej i organizacyjnej
Habilitantka pracuje w Zakładzie Sztuki Ogrodowej i Terenów Zielonych Instytutu
Architektury Krajobrazu WAPK, w okresie 2005 - 2009 na stanowisku asystenta
dydaktyczno-naukowego, a od października 2009 r. - adiunkta dydaktycznonaukowego.
W następstwie dużego doświadczenia w pracy dydaktycznej w Zakładzie uzyskała
możliwość prowadzenia własnych przedmiotów na kierunku: architektura krajobrazu.
Najistotniejsze z nich to: Projektowanie zintegrowane IV, Projekt rewaloryzacji
ogrodów rezydencjonalnych (st. rok II, sem. IV) oraz Projekt rewaloryzacji ogrodów
sakralnych. W ramach pierwszego przedmiotu zajmuje się merytorycznym
przygotowaniem i wprowadzeniem studentów, organizacją zajęć oraz prowadzeniem
grupy ćwiczeniowej, w ramach drugiego - prowadzeniem grupy ćwiczeniowej.
Koordynuje i prowadzi zajęcia, wraz z zespołem pracowników dydaktycznych
Instytutu A-8, z przedmiotu; Urządzanie i pielęgnowanie krajobrazu (na podstawie
programu zmodyfikowanego w 2009 r. przez prof. M. Siewniaka).
8
Na podkreślenie zasługuje fakt, że w następstwie zaangażowania Katarzyny
Łakomy w problematykę badawczą związaną z nekropoliami w krajobrazie (a w
szerszym kontekście ze sztuką funeralną) wprowadzono do programu nauczania na
kierunku: Architektura krajobrazu fakultetu pt. Projektowanie cmentarzy (st. II, rok I
sem. II), który koordynuje oraz w znacznej części realizuje (wykłady i seminaria
terenowe). Kandydatka jest także współautorką programu (60%, pozostałe 40% prof.
A. Mitkowska) i sekretarzem naukowym studiów podyplomowych „Zieleń w układach
historycznych”.
Na Wydziale Mechanicznym Politechniki Krakowskiej, na kierunku Inżynieria
Produkcji, prowadzi od semestru zimowego 2014/2015 przedmiot: Historia designu
(koordynacja, prowadzenie wykładów i seminariów).
Od października 2008 r. do czerwca 2015 r. Katarzyna Łakomy pracowała na
Wydziale Architektury Wnętrz Państwowej Wyższej Szkoły Wschodnioeuropejskiej w
Przemyślu, jako starszy wykładowca. Wśród wykładanych w Przemyślu przedmiotów
poruszała zagadnienia rewaloryzacji ogrodów zabytkowych oraz kształtowania
krajobrazu.
Analizując dorobek dydaktyczny Kandydatki po uzyskaniu stopnia doktora
zauważam większe włączenie się w działalność promocyjną własnego Zakładu: m.in.
była promotorem prac inżynierskich (13 dyplomów), promotorem pomocniczym prac
dyplomowych magisterskich (15 dyplomów) i prac inżynierskich (13 dyplomów), a
także konsultantem i recenzentem wielu prac dyplomowych. W czerwcu 2015 r.
została promotorem pomocniczym pracy doktorskiej Anny Steuer-Jurek (promotor
prof. dr hab. inż. arch. Anna Mitkowska). Wraz ze wspomnianą dr Katarzyną Hodor
konsultowała pod względem merytorycznym podręcznik akademicki autorstwa prof. A.
Mitkowskiej pt.: Historia ogrodów europejskiego kręgu kulturowego, Kraków
2012/2013.
Od 2014 r. pełni funkcję sekretarza naukowego (obok członkostwa w Radzie
Programowej) komitetu organizacyjnego corocznych konferencji naukowych z zakresu
sztuki ogrodowej i historycznej dendrologii, organizowanych przez Jej macierzysty
Zakład Sztuki Ogrodowej i Terenów Zielonych IAK WAPK, Sekcję Sztuki i
Architektury Ogrodowej Komisji Urbanistyki i Architektury O/PAN w Krakowie,
Instytut Botaniki im. Prof. Władysława Szafera PAN, pod patronatem Polskiego
Komitetu Narodowego Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS.
Tematy, będące przedmiotem obrad konferencji od 2006 do 2015 r. zostały
zestawione na str. 11. Habilitantka współpracuje przy opracowaniu założeń
merytorycznych konferencji, ustaleniu programów, prowadzeniu sesji konferencyjnych
oraz przy pracach redakcyjnych nad publikacjami towarzyszącymi konferencjom. Od
2012 r. jest współredaktorem naukowym serii monografii wydawanych przez IAK w
ramach „Czasopisma Technicznego”.
W ramach prac biura w/w konferencji naukowych na stałe współpracuje z
pracownikami naukowymi z zagranicznych jednostek akademickich: Corvinus
University of Budapest, Slovak University of Technology, Lviv Polytechnic oraz Kiev
National University of Construction and Architecture.
9
W ramach działalności dydaktycznej Zakładu Sztuki Ogrodowej współorganizuje
interdyscyplinarne warsztaty studenckie i współrealizuje coroczne wystawy prac
studenckich z przedmiotu projektowanie zintegrowane (II rok), a także wystawy prac
dyplomowych, m.in. w NCK w Krakowie (patrz szczegółowe wykazy na str. 13-14).
Bierze także udział w posiedzeniach jury krajowych konkursów projektowych
organizowanych m.in. przez Ogólnopolskie Stowarzyszenie Twórców Ogrodów czy
Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie.
Za bardzo istotny uważam fakt, że Habilitantka od czasu uzyskania doktoratu,
koncentrując się z jednej strony na dalszym prowadzeniu badan naukowych nad
zagadnieniami budownictwa willowego na terenie miast Górnego Śląska, z drugiej
- brała i bierze aktywny udział w procesie edukowania społeczeństwa tegoż
przemysłowego regionu, na wszystkich szczeblach, w zakresie odkrycia i ochrony
układów architektury rezydencjonalnej, a w szczególności willowo-ogrodowej.
I tak, współpracuje z Muzeum Śląskim w Katowicach, w którym po opublikowaniu
w wydawnictwie muzealnym monografii pt.: Wille miejskie Katowic brała udział w
spotkaniach promocyjnych. Wygłosiła stosowny wykład oraz uczestniczyła w
spotkaniach autorskich na Targach Książki w Katowicach (październik 2011) i w
Krakowie, w Salonie „Małe Ojczyzny”, z udziałem p. prof. Irmy Koziny. W latach
2011/2012 wzięła udział w programie edukacyjnym „Śląsk na poziomie”, w ramach
którego przygotowała prezentacje multimedialne, prowadziła wykłady plenerowe
połączone ze zwiedzaniem obiektów, opracowała materiały informacyjne dotyczące
m.in. górnośląskiej architektury willowej przełomu wieków XIX i XX, willi braci
Abrahama i Josefa Goldsteinów (2012 r.).
W Miejskim Domu Kultury w Katowicach w ramach popularyzacji wiedzy na
temat architektury górnośląskiej Katarzyna Łakomy prowadziła kilkakrotnie spotkania
dyskusyjne, prezentowała wykłady oraz wystawiała prace fotograficzne (lipiecpaździernik 2015 r.). Bierze czynny udział w spotkaniach i sesjach Oddziału
Górnośląskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki.
W ramach prowadzonych prac projektowo-badawczych brała udział w
przygotowaniu opracowań dla zabytkowego zespołu pałacowo-parkowego w Mosznej,
założenia urbanistycznego w Dobrej, wsi Stary Paczków (projekt rewitalizacji) - na
zlecenie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Opolu oraz na zlecenie Urzędu
Miejskiego w Bielsku-Białej - w wykonaniu studiów widokowych dla zespołu
„Gościnna Dolina” w w/w mieście.
Ocena osiągnięcia naukowego - rozprawy habilitacyjnej
Jak już kilkakrotnie nadmieniłem, najważniejszym efektem dotychczasowych
badań Habilitantki jest monografia pt.: Willa w krajobrazie miasta przemysłowego,
przedłożona jako osiągnięcie naukowe.
Rozprawa składa się z wprowadzenia, omawiającego cel pracy, zakres, metodykę i
konstrukcję pracy, stan badań, materiały źródłowe oraz podstawowe pojęcia i definicje,
10
5 obszernych rozdziałów, podsumowania, wykazu literatury obejmującego 296 pozycji
i spisu stron www.
Omawiając zakres opracowania Habilitantka zaznaczyła, że tematem
monografii są wille miejskie powstałe na fragmencie obszaru dawnej prowincji
śląskiej, który po 1763 r. został przyłączony do Prus. Badaniami objęła dawne
powiaty rejencji opolskiej, obecnie należące do województwa śląskiego. Centralną
częścią obszaru jest konurbacja górnośląska z takimi miastami, jak: Bytomiem,
Chorzowem, Gliwicami, Katowicami, Mysłowicami, Rudą Śląską, Zabrzem i
Tarnowskimi Górami. Bardzo cenne są analizy porównawcze z willami miejskimi
powstałymi w mniejszych ośrodkach przemysłowych na terenach obecnych powiatów:
rybnickiego, wodzisławskiego i żorskiego ( miasta: Radlin, Rydułtowy, Rybnik,
Wodzisław czy Żory).
Wybór tematu pracy jest moim zdaniem uzasadniony. Autorka w we
wprowadzeniu, w podrozdziale analizującym stan badań (str. 11-14) zauważa, że
problematyka zabudowy willowej na obszarach Polski, w tym także na obszarze
Górnego Śląska, jest słabo rozpoznana i przebadana, a zwłaszcza usystematyzowana.
W małym zakresie są także rozpoznane zagadnienia dotyczące terenów zieleni
towarzyszącej XIX i XX-wiecznym ośrodkom przemysłowym i układom patronackim.
Istotne i wartościowe jest także uporządkowanie przez Habilitantkę terminologii i
rozróżnienie w monografii m.in. pojęć: willi miejskiej i willi podmiejskiej epoki
przemysłowej, pałacu fabrykanckiego, założeń (układów) patronackich, a w tym
osiedli robotniczych i urzędniczych oraz kolonii robotniczych.
Rozdział pierwszy (oznaczony w monografii jako drugi) mówi o niezwykłej
popularności koncepcji willi w XIX wieku, w rozumieniu podanym przez prof.
Gerarda Ciołka jako układu kompozycyjnego składającego się z dwóch elementów siedziby i ogrodu (…). Autorka trafnie ocenia przyczyny tego fenomenu: nowo
wytworzone stosunki ekonomiczne, własnościowe i prawne w ramach gospodarki
kapitalistycznej doprowadziły do zmian w strukturze społeczeństwa. Nowa klasa nazywana często burżuazją przemysłową - w której strukturze o pozycji nie decydowało
urodzenie, lecz ekonomiczne położenie na rynku, poszukiwała budowli najbardziej
odpowiedniej do zaznaczenia swojego statusu, a jednocześnie wygodnej i dostosowanej
do struktury miejskiej i towarzyszącej jej zabudowy przemysłowej. (str. 25 i 28-34).
Bardzo pomocna Kandydatce w charakterystykach i ocenach lokalnych szkół
kształtujących zasady komponowania form willi była Jej bardzo dobra znajomość
przemian budownictwa willowego na przestrzeni dziejów, ukazana już w artykule
zamieszczonym pod takim właśnie tytułem w „Kwartalniku Architektury i
Urbanistyki” w 2011 r. Oprócz opisów głównych niemieckich szkół projektowania
założeń willowo-ogrodowych - najczęściej spotykanych na Górnym Śląsku, w
rozdziale pierwszym znajdujemy także obszerne omówienie genezy oraz przykładów
kolonii willowych i willi w układach osiedli robotniczych, zrealizowanych na terenie
innych krajów Europy.
Rozdział kończy przegląd założeń willowo - przemysłowych w układach miast
przemysłowych ówczesnego Królestwa Polskiego (Łodzi, Żyrardowa, Sosnowca).
11
W rozdziałach drugim i trzecim monografii (oznaczonych jako 3 i 4) Katarzyna
Łakomy przedstawia zwięzły, ale bardzo przemyślany wizerunek krajobrazu
kulturowego Górnego Śląska, jak również ogólne uwarunkowania urbanistyki okresu
XVIII i XIX wieku na tym obszarze, ze zwróceniem uwagi na rozwój górnośląskich
miast i osiedli przemysłowych.
Uczyniła to - jak sądzę - w celu ukazania zależności pomiędzy sytuacją
historyczno-społeczno-polityczną i wynikającą z tych czynników sytuacją kulturową
na terenach będących przedmiotem opracowania a stylami architektonicznymi, skalą,
miejscami lokalizacji
obiektów rezydencjonalnych miejskich, podmiejskich i
wiejskich oraz przyjętymi zasadami i przyczynami kształtowania zieleni. Jak słusznie
zauważa, w przypadku osiedli i kolonii o charakterze przemysłowym lub robotniczym
zieleń miała pełnić przede wszystkim funkcje użytkowe i społeczne, a dopiero w
następnej kolejności estetyczne. Oczywiście, poza ogrodami willowymi, czy też
parkami miejskimi. (str. 92-93).
Bardzo ważne według mnie jest zwrócenie uwagi przez Autorkę na
obowiązujące na Górnym Śląsku, w tym na terenach rejencji opolskiej, pruskie
przepisy prawne budowlane i rozporządzenia, regulujące m.in. lokalizację i budowę
obiektów, a w tym także zagadnienia sztuki budowlanej, budowę dróg i ulic,
bezpieczeństwo przeciwpożarowe, wprowadzanie ładu i bezpieczeństwa w planowaniu
miast, itp. Praca zawiera w przypisach odniesienia do źródeł !
Rozdział czwarty (oznaczony jako piaty) - zawiera typologię budownictwa o
charakterze willowym z obszaru Górnego Śląska. O poprawności przyjętych
rozwiązań zadecydowały badania i rozważania Autorki przedstawione w poprzednich
rozdziałach, bowiem, jak słusznie pisze: wielobarwność występujących rozwiązań
architektoniczno-urbanistycznych w górnośląskim budownictwie w typie willowym
wynika z wielu czynników. Sama specyfika tego dynamicznie rozwijającego się
wówczas regionu o charakterze przemysłowym i zróżnicowanej strukturze społecznej,
religijnej i kulturowej, stanowiła dogodną sytuację rozwoju tego typu architektury
(str.99).
Rozdział składa się z podrozdziałów dotyczących: sposobów użytkowania willi, ich
właścicieli i użytkowników, charakterystyk brył architektonicznych, wystrojów
elewacji, stosowanych symboli i alegorycznych dekoracji, układów i elementów
wyposażenia wnętrz oraz „widoków z okien”, przede wszystkim z omówieniem
towarzyszących willom założeń ogrodowych.
O oryginalności wkładu monografii autorstwa Katarzyny Łakomy w badania nad
architekturą willi miejskich Górnego Śląska świadczą zawarte w podsumowaniach
poszczególnych podrozdziałów (1, 2 i 3) zestawienia (formie 3 tabel), dotyczące
uwarunkowań własnościowo-funkcjonalnych, sposobów użytkowania, przyjętych
rozwiązań bryły architektonicznej z podaniem konkretnych przykładów !
Podrozdziałowi o układzie wnętrz towarzyszy rysunek podstawowych schematów
rozplanowania (ilustr. nr 60).
W rozdziale piątym (oznaczonym jako 6) Habilitantka przekonująco wskazuje
obiekt willowy jako niezwykle ważny element komponowanego krajobrazu
kulturowego Górnego Śląska, w wielu aspektach.
12
W podrozdziałach analizuje m.in.: miejsce willi w krajobrazie miejskim (1),
uwarunkowania lokalizacji (drugi podrozdział zakończony stosowym zestawieniem tabela 4), miejsce samodzielnej willi miejskiej w przestrzeni urbanistycznej (3) oraz
powiązania z terenami zieleni publicznej (4). Omawia także: kolonie i mniejsze
zespoły o charakterze miejskim - reprezentacyjnym (5), zabudowę willową w
wyodrębnionych kompleksach użyteczności publicznej - zespołach szpitalnych,
szkolnych i więziennych (6) oraz wille przyzakładowe, z podaniem konkretnych
przykładów i fragmentów planów miast, bądź ich fragmentów (7) i wille w mniejszych
układach przemysłowych (warsztatach i składach budowlanych).
Praca stanowi dobrze udokumentowaną monografię budownictwa willowego z
obszaru Górnego Śląska z przełomu wieków: XIX i XX, opartą o sprawny
warsztat naukowy i własną inwentaryzację, w tym także fotograficzną.
Dowodzi tego podsumowanie określające rolę, jaką willa pełniła niegdyś i
powinna pełnić obecnie w przestrzeni zurbanizowanej Górnego Śląska. Potwierdzić
to ma - a tym zajęła się Habilitantka w monografii - jej wyjątkowe znaczenie dla
historycznego krajobrazu przemysłowego. Starała się również zwrócić uwagę na
możliwość współczesnego wykorzystania tego typu zabudowy jako elementu
porządkującego i nobilitującego obecne wnętrza urbanistyczne (str. 167).
W tym celu zamieściła w podsumowaniu tabelaryczne, zbiorcze zestawienie Jej
wyników badań nad typologią willi miejskich obszaru Górnego Śląska (tabela 5),
omówienie ogólnych uwarunkowań współczesnego stanu układów willowych (bardzo
ciekawe spostrzeżenie, że w większych miastach na zły stan willi wpływa popularność
niesłusznych poglądów o zbyt dużej ilości tych obiektów - n.pn w Zabrzu), wnikliwa
analiza stanu zachowania ( str. 171-175 oraz stosowna tabela nr 6), uwarunkowania i
krótkie, podstawowe wytyczne konserwatorskie.
Podsumowanie zakończone zostało przez Katarzynę Łakomy ważną
prezentacją znaczenia willi w strukturze miast i ośrodków przemysłowych uważam, że nie tylko Górnego Śląska - i wnikliwie sformułowanymi kryteriami
waloryzacji, uwidocznionymi w tabeli nr 7 (str. 180-181).
Nie bez znaczenia jest także odniesienie obserwacji i badań budownictwa
willowego na Górnym Śląsku oraz roli, jaką pełniło dawniej w krajobrazie do
współczesności, jak również starania o prawidłowe rozpoznanie i zrozumienie
dziedzictwa kultury miast przemysłowych.
Badania naukowe oraz działalność popularyzatorska - prowadzona przez
Habilitantkę w tym zakresie - daje możliwość szerokiego zainteresowania
zagadnieniami architektury willowej i przywrócenia jej miejsca w świadomości
społeczeństwa oraz ukazania jej znaczenia dla współczesnego krajobrazu miasta (str.
182-183). W ten sposób praca wpisuje się w prowadzone obecnie działania mające na
celu rewitalizacją miast i obszarów poprzemysłowych.
Monografia autorstwa Katarzyny Łakomy stanowi zarówno istotny wkład w rozwój
architektury i urbanistyki, jako dyscypliny naukowej, a również według mojego
przekonania, wojewódzkiego konserwatora zabytków w Krakowie w latach 1993–
2003 - o czym już pisałem przy okazji recenzji innej monografii, dotyczącej kamienic
13
krakowskich z przełomu XIX i XX w. - jest kolejnym ważnym przyczynkiem do
toczącej się dyskusji o zmianach systemu ochrony zabytków w Polsce i w Europie w
zakresie zachowania architektury najnowszej, czyli od połowy XIX w. po lata
sześćdziesiąte XX w., a także do rozważań o konieczności tworzenia odpowiednich
ram instytucjonalnych w celu stosowania norm i zasad zawartych w Rekomendacji
UNESCO w sprawie historycznego krajobrazu miejskiego, przyjętej przez Konferencję
Generalną 10. 11. 2011 r.
Prezentacja wybranych, najbardziej charakterystycznych willi miejskich na
obszarach poprzemysłowych – powinna być pomocna w codziennej działalności
konserwatorskiej, bowiem w dalszym ciągu często brakuje jasnych kryteriów
wartościujących poszczególne obiekty architektoniczne decydujące o tożsamości
architektury tych obszarów.
Z obowiązku recenzenta wypada mi zwrócić uwagę na drobne uchybienia.
Habilitantka na str. 143 pisze, że w niniejszych rozważaniach nie można pominąć
jeszcze jednej grupy obiektów, które należą do architektury willowej, jednak ze
względu na pełnioną rolę oraz usytuowanie nie są objęte niniejszym opracowaniem.
Mówiąc tak o budynkach plebanii, wikarówkach i organistówkach, po kilku zdaniach
dodaje, iż jest to zespół słabo rozpoznany, przebadany i wymagający szeroko
zakrojonych i szczegółowych badań. Uważam, że nie należało wykluczać tych
obiektów - jak najbardziej willowych - z monografii i poświęcić im więcej czasu na
badania i próbę typologii.
Druga uwaga ma inny charakter i jest innej wagi. W pierwszych rozdziałach
monografii jest bardzo dużo błędów gramatycznych oraz oczywistych pomyłek (jak np.
datowanie zwrotu ku architekturze willowej na XIII wiek, zamiast XVIII-tego na str.
29 lub słowo: farbki zamiast fabryki na str. 100), spowodowanych brakiem
prawidłowej korekty redakcyjnej. Wpływa to na obniżenie wartości wydawnictwa.
Zauważone niedociągnięcia nie zmieniają oceny monografii, przedstawionej jako
rozprawa habilitacyjna, którą uważam za bardzo wartościową oraz oceny dorobku
dydaktycznego i organizacyjnego Kandydatki, który można uznać jako znaczący w
rozwoju dyscypliny naukowej architektura i urbanistyka.
5. Podsumowanie – wniosek końcowy
Dorobek naukowy dr inż. arch. Katarzyny Łakomy, jej aktywność zawodowa oraz
organizacyjna, działalność w sferze edukacji i popularyzacji nauki pozwalają
przedstawić wniosek o uznanie tego dorobku za wystarczający wobec ustawowych
wymagań stawianych kandydatom do uzyskania stopnia doktora habilitowanego –
określonych jako „znaczący wkład w rozwój dyscypliny naukowej: architektura i
urbanistyka”. Jest to równoznaczne z rekomendacją przeze mnie wniosku Kandydatki
do dalszego kontynuowania postępowania habilitacyjnego.
Kraków, czerwiec 2016 r.
14