Recenzja 1 - Wydział Przyrodniczy UPH w Siedlcach

Prof. dr hab. inż. Stanisław Baran
Instytut Gleboznawstwa, Inżynierii
i Kształtowania Środowiska
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
Recenzja
rozpraw y doktorskiej m gr Jacka P aluszkiew icza
pt.:
PRZYDATNOŚĆ KOMPOSTÓW WYTWARZANYCH Z ODPADÓW
KOMUNALNYCH W NAWOŻENIU ZBÓŻ JARYCH
w ykonanej na
W ydziale P rzyrodniczym U niw ersytetu P rzyrodniczo-H um anistycznego
w Siedlcach
Prom otor: prof. dr hab. Janina Skrzyczyńska
1. Podstaw a w ykonania recenzji
Niniejsza recenzja została wykonana w odpowiedzi na pismo Pani Dziekan
Wydziału Przyrodniczego Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach,
prof. dr hab. Janiny Skrzyczyńskiej wraz z informacją, że decyzją Rady Wydziału
zostałem powołany na recenzenta przedłożonej rozprawy doktorskiej.
2. O cena problem atyki badaw czej rozpraw y
W grupie odpadów komunalnych powstających w Polsce, znaczący udział
stanowią odpady organiczne. Są one zasobne w substancję organiczną i składniki
mineralne,
co
w
świetle
ostrego
niedoboru
nawozów
naturalnych
oraz
niezbilansowanego nawożenia mineralnego, generującego odpróchnicowanie gleb i
naruszenie równowagi jonowej środowiska glebowego, preferuje je jako potencjalne
zasoby nawozowe - środki wspomagające uprawę roślin. Mimo niewątpliwych i
wielorakich korzyści takiego zagospodarowania, jego realizacja jest ciągle na
niedostatecznym poziomie. Wynika to z wielu przyczyn, jak choćby:
•
Słabo rozpoznanych właściwości odpadów i ich wpływu na środowisko glebowe i
łańcuch troficzny.
•
Niedostatecznie rozpoznanych możliwości optymalizacji właściwości odpadów, w
tym poprzez ich kojarzenie i kompostowanie.
•
Braku odpowiednich technologii i wypracowanych zasad stosowania odpadów do
nawożenia, użyźniania i rekultywacji gleb.
•
Istniejących luk w przepisach prawnych.
• Określonej (niechętnej) postawie społecznej.
W powyższym świetle, a także w związku z ograniczeniem deponowania odpadów
organicznych, racjonalna gospodarka tymi odpadami jest koniecznością.
Zagospodarowanie odpadów organicznych w Polsce jest zróżnicowane, czego
przykładem są komunalne osady ściekowe i odpady komunalne. Na ogólną ilość 556
tys. ton suchej masy komunalnych osadów ściekowych powstałych w Polsce w roku
2014, zagospodarowanych przyrodniczo zostało 31,6% (w rolnictwie 19,3%, w
rekultywacji terenów 4,0%, w uprawie roślin przeznaczonych do produkcji kompostu
8,3%. Jednak znaczna (46,3%) ilość osadów ściekowych nie znajduje właściwego
zagospodarowania. Generuje to wieloaspektowe zagrożenia dla środowiska oraz
powoduje wzrost kosztów gospodarki wodno-ściekowej.
Zdecydowanie gorzej przedstawia się gospodarka odpadami komunalnymi. Na
ogólną ilość 10330 tys. ton odpadów komunalnych, zebranych w roku 2014,
wyselekcjonowanych zostało tylko 2005 tys. ton. -
19,8%, w tym odpadów
biodegradowalnych 584 tys. ton - 5,7%. Powodem tak niskiego gospodarczego
wykorzystania odpadów komunalnych jest zróżnicowany ich skład morfologiczny
(grupowy), co nakreśla potrzebę segregacji, nie zawsze możliwej ze względów
organizacyjnych, technicznych czy ekonomicznych. Szansą na poprawę gospodarki
odpadami komunalnymi jest wprowadzona w roku 2012 ustawa o utrzymaniu
czystości i porządku w gminach, regulująca m.in. selektywne zbieranie odpadów
zielonych ulegających biodegradacji z ogrodów i parków (20 02 01). Jest to konieczne
dla osiągnięcia wymaganych przez ustawę, poziomów ograniczenia masy odpadów
komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania. Poziomy te, w
odniesieniu do całkowitej masy odpadów komunalnych wytworzonych w roku 1995
wynoszą do:
•
16 lipca 2013 roku nie więcej niż 50%.
•
16 lipca 2020 roku nie więcej niż 35%.
2
Odpady komunalne są zasobne w różnego charakteru substancję organiczną,
stąd stosownie do odpowiednich wymagań prawnych i zasad ekologicznych, przed
wprowadzeniem do gleby należy poddać ją procesowi przetwarzania. Jednym z takich
sposobów jest kompostowanie. Proces ten, jak wskazują dotychczasowe wyniki badań,
można
wykorzystywać
do
optymalizacji
właściwości
chemicznych,
fizykochemicznych, biologicznych i fizycznych różnych odpadów organicznych.
Poszerzy to możliwości przyrodniczego wykorzystania odpadów organicznych,
bowiem uzyskany kompost jest oceniany już jako nawóz organiczny. Szczególnie
winny być kompostowane tzw. odpady zielone zbierane selektywnie z parków i
ogrodów (trawa, liście, gałęzie). Jeżeli uzyskany kompost nie spełnia wymagań (ex 19
05 03), zmienia się sposób jego wykorzystania (rozporządzenie Ministra Środowiska
poz. 132 z 23 stycznia 2015r.).
Mimo dość pokaźnej literatury dotyczącej badań nad przebiegiem tego procesu,
wiele kwestii wymaga rozpoznania, a dotyczą one w szczególności właściwej oceny
jakości uzyskanych kompostów oraz ich wpływu na środowisko glebowo-roślinne.
Stosowne przepisy prawne w Polsce stwarzają możliwości przyrodniczego
zagospodarowania odpadów organicznych w rolnictwie, na terenach zieleni i
obszarach rekultywowanych, określając jednocześnie kryteria ich kwalifikacji i zasady
stosowania. Uwarunkowania te nie zawsze „nadążają” za potrzebą realizacji
racjonalnej gospodarki odpadami, szczególnie w działaniach środowiskowych.
W powyższym świetle wysoko należy ocenić trafność wyboru tematyki badań,
ich realizację oraz uzyskane wyniki, przedstawione do oceny w niniejszej rozprawie
doktorskiej.
3. Form alna ocena rozpraw y
Tytuł rozprawy w pełni odzwierciedla jej treść i analizowane zagadnienia.
Rozprawa doktorska przedstawiona jest na 140 stronach opracowania zwartego,
w którym oprócz tekstu, zestawienia cytowanej literatury, obejmującej 158 pozycji
naukowych, w tym 15% trafnie dobranych opracowań obcojęzycznych i 35 aktów
prawnych, zamieszczono bogaty materiał dokumentacyjny w postaci 42 tabel i 29
rysunków.
3
Całość rozprawy tworzy 6 rozdziałów głównych: 1. Wstęp i cel pracy; 2.
Przegląd piśmiennictwa; 3. Materiał i metody badań; 4. Wyniki badań; 5.
Dyskusja; 6. Podsumowanie i wnioski. Pracę uzupełniają: Streszczenia w języku
polskim i angielskim, Piśmiennictwo oraz Załączniki: Wykaz regulacji prawnych z
zakresu gospodarki odpadami; Schemat doświadczenia polowego oraz Spis tabel i
rysunków.
Rozdziały: 2.Przegląd piśmiennictwa; 3.Materiał i metody badań oraz
4.Wyniki badań, stosownie do prezentowanych treści, podzielone są na podrozdziały
1-go i Ii-go rzędu, co zwiększa przejrzystość pracy i ułatwia jej studiowanie.
Poszczególne rozdziały ściśle się zazębiają, tworząc logiczną całość. Świadczy
to o przemyślanej koncepcji opracowania i sprawia, że przedłożona dysertacja stanowi
ciekawe kompendium wiedzy dotyczącej oceny jakości kompostu wytworzonego z
selektywnie zbieranych odpadów komunalnych (trawy, liście, gałęzie roślin) i
możliwości wykorzystania go w rolnictwie jako nawozu - środka wspomagającego
uprawę roślin. Język generalnie jest poprawny. Na wysoką ocenę zasługuje starannie
opracowana dokumentacja, a szczególnie rysunki, co ułatwia analizę rezultatów badań.
Do zalet należy również zamieszczenie wykazu regulacji prawnych związanych z
gospodarka odpadami.
Korzystniej byłoby zamieścić Załącznik Nr 2 -
Schemat doświadczenia
polowego w rozdziale Materiał i metody badań.
Literatura zamieszczona w pracy jest bogata i dobrana poprawnie. Obejmuje
najnowsze opracowania z omawianej problematyki, jak również pojedyncze prace z lat
1982, 1987, jako nawiązanie historyczne do omawianych zagadnień.
Statystyczne opracowanie wyników podnosi wartość rozprawy, dając podstawę
do ich właściwej analizy i sprecyzowania racjonalnych wniosków.
Wnioski mają charakter poprawnie sformułowanych uogólnień opisowych.
4. M erytoryczna ocena rozpraw y
Zaprezentowane w rozprawie doktorskiej wyniki poszerzają wiedzę dotyczącą
możliwości nawozowego/rolniczego wykorzystania odpadów organicznych.
4
Potrzebę takich badań Autor omawia w rozdziale Wstęp, podkreślając, że
niedostateczne nawożenie organiczne w rolnictwie, może powodować dotkliwą
degradację - odpróchnicowanie gleb (zmniejszenie zasobu i pogorszenie jakości
substancji organicznej). W świetle deficytu nawozów naturalnych, uzasadnionym staje
się wykorzystanie do tego celu odpowiedniej jakości odpadów. Podkreśla przy tym
korzyści takich działań m.in. poprawę zdolności produkcyjnych gleb oraz racjonalną
gospodarkę odpadami. Równocześnie zwraca uwagę na możliwe zagrożenia dla
środowiska ze strony metali ciężkich, trwałych zanieczyszczeń organicznych oraz
zanieczyszczeń sanitarnych, jakie mogą powodować odpady. Wskazuje to na potrzebę
oceny właściwości
odpadów
i ich
optymalizacji
z wykorzystaniem
procesu
kompostowania.
Na tym tle precyzuje cel badań, który dotyczył oceny wpływu zróżnicowanych
dawek kompostu wytworzonego z odpadów komunalnych z pielęgnacji terenów
zieleni (20 02 01), zbieranych selektywnie (trawy, liście, gałęzie roślin) na wybrane
właściwości gleby oraz plonowanie i jakość zbóż jarych. Precyzuje również cele
szczegółowe, które obejmują:
•
Ocenę wybranych właściwości chemicznych wytworzonego kompostu.
•
Ocenę wpływu różnych dawek kompostu na zmiany wybranych właściwości
gleby.
•
Ocenę wpływu różnych technologii nawożenia na plonowanie i wybrane
właściwości uprawianych zbóż jarych.
•
Określenie
zasad
optymalnego
wykorzystania uzyskanego
kompostu w
nawożeniu roślin.
Stosownie do przyjętych celów badań, Autor, w oparciu o dotychczasową
literaturę, omawia (rozdział 2.Przegląd piśmiennictwa) możliwości przyrodniczego
zagospodarowania odpadów, głównie organicznych z uwzględnieniem ich jakości,
wpływu na środowisko glebowo-roślinne oraz istniejące regulacje prawne. Analiza ta
przedstawiona jest w logicznie zaprezentowanych podrozdziałach:
•
Organiczne materiały odpadowe i możliwości ich wykorzystania w rolnictwie.
•
Technologie
przetwarzania
organicznych
substancji
odpadowych
z
przeznaczeniem do nawożenia roślin.
5
•
Zagrożenia
środowiska
przyrodniczego
wynikające
z
wykorzystania
kompostów wytworzonych z odpadów w nawożeniu roślin.
•
Wpływ kompostów na rozwój roślin oraz wysokość i jakość uzyskanego plonu.
•
Wpływ kompostów na właściwości fizykochemiczne gleb.
Analiza ta jest wysoce merytoryczna, a jej zakres trafnie dobrany, co w pełni
wpisuje się w zagadnienia będące tematem rozprawy doktorskiej, a jednocześnie
wskazuje, że wiedza w tej kwestii jest ciągle niedostateczna. Było to (jak sądzę),
inspiracją do wyboru tematyki badań i sprecyzowania ich celów, które, co należy
podkreślić, mają charakter poznawczy i utylitarny.
Zakres i opis realizowanych badań przedstawiono w rozdziale Materiał i
metody badań, wyodrębniając odrębne tematyczne podrozdziały. Na całość badań
składają się:
1. Doświadczenie poletkowe, w ramach którego na glebie lekkiej kompleksu
żytniego słabego, na powierzchni 1794,8 m2, założono 4 pasy uprawowe o
powierzchni 375,2 m2 każdy, które wyróżniono na podstawie dawek
zastosowanego kompostu: 15 - 30 - 45 Mg św.m. h a'1. Obiekt kontrolny
stanowił
pas
uprawowy
bez
dodatku
kompostu.
Przed
założeniem
doświadczenia z powierzchni doświadczalnej pobrano próbki gleby w
których oznaczono pH oraz zawartość: Corg., N, P, K, Cd, Pb, Hg, Ni, Zn,
Cu, Cr. Na każdym pasie uprawowym wyznaczono 3 pasy pod uprawę zbóż
jarych: jęczmienia, pszenicy i pszenżyta, a na każdym wyznaczono po 10
mikropoletek, z przeznaczeniem do prowadzenia pomiarów i obserwacji
polowych, rejestracji wielkości plonu roślin i pobierania próbek roślin do
analiz laboratoryjnych. Łącznie na całych doświadczeniu wyznaczono 120
mikropoletek. W każdym roku na całym doświadczeniu stosowano przed
siewem nawożenie mineralne: 50 kg.ha'1 P20 5 oraz 65 kg.ha'1 K20 .
Nawożenie azotowe (80 kg.ha' 'N) zastosowano w dwóch równych
dawkach: przed siewem i w fazie strzelania w źdźbło. Dawki kompostu
stosowano każdego roku w dawkach: 15 - 3 0 - 4 5 Mg św.m. ha
wegetacji
stosowano
odpowiednią walkę
W czasie
chemiczną oraz wykonano
obserwacje i pomiary:
6
•
Zliczono wschody w czasie szpilkowania.
•
Po wschodach w warstwach (0-5 i 5-10 cm) gleby oznaczono zwięzłość
oraz pobrano próbki celem oznaczenia: gęstości, wilgotności i porowatości
kapilarnej.
•
Stan zachwaszczenia od fazy 3 liści do fazy krzewienia i w czasie zbioru.
•
Długość źdźbła i kłosa, liczbę kłosków i ziaren w kłosie, liczbę kłosów
przed zbiorem, masę tysiąca ziaren.
•
Rejestrowano plon ziarna, słomy i plew oraz pobierano próbki do analiz
laboratoryjnych, w których oznaczono zawartość: Cd, Cu, Pb, As, Hg.
•
W czasie trwania doświadczenia oceniano warunki meteorologiczne
(temperatura, opady).
•
Przeprowadzono kompostowanie, a z uzyskanego kompostu pobrano 18
próbek w których oznaczono: zawartość: substancji organicznej, Cd, Cu, Ni,
Pb, Zn, Cr, Hg oraz
przeprowadzono badania mikrobiologiczne na
zawartość bakterii Salmonella oraz liczbę żywych jaj pasożytów jelitowych,
Enterobacteriaceae i miano coli.
2. Doświadczenie wazonowe w ramach którego w wazonach o pojemności 6
dm ’ zastosowano glebę z doświadczenia polowego, do której wprowadzono
różne dodatki, tworząc obiekty badawcze realizowane w 4 powtórzeniach:
• Gleba bez nawożenia - kontrola
• Gleba + 30 g s.m. kompostu, co odpowiada 15 Mg św.m. h a'1.
• Gleba + 60 g s.m. kompostu, co odpowiada 30 Mg św.m. h a'1.
• Gleba + 90 g s.m. kompostu, co odpowiada 45 Mg św.m. ha'1.
•
Gleba + metale ciężkie (Cd, Cu, Ni, Pb, Zn) w dawkach jak w dawce
kompostu 15 Mg św.m. ha_1)+ NPK.
•
Gleba + metale ciężkie (Cd, Cu, Ni, Pb, Zn) w dawkach jak w dawce
kompostu 30 Mg św.m. ha_1)+ NPK.
•
Gleba + metale ciężkie (Cd, Cu, Ni, Pb, Zn) w dawkach jak w dawce
kompostu 45 Mg św.m. ha'')+ NPK.
7
•
Na obiektach uprawiano zboża jare: jęczmień, pszenicę i pszenżyto. Zbioru
dokonano w fazie dojrzałości pełnej, rejestrując plon roślin oraz pobrano
próbki roślin (ziarno, słomę plewy) i gleby w których oznaczono zawartość
metali ciężkich (Cd, Cu, Ni, Pb, Zn).
Uzyskane wyniki obliczono statystycznie i opracowano graficznie, stosownie
do analizowanego problemu.
Podkreślić należy, że wybór obiektów badań - wariantów doświadczenia oraz
cele badań nie budzą zastrzeżeń. Zostały one ambitnie sformułowane i konsekwentnie
rozwiązywane. Zastosowana metodyka jest dostosowana do celu badań. W szerokim
zakresie zrealizowano badania polowe, szczególnie dotyczące pomiarów i obserwacji
wzrostu roślin. Takie zaprogramowanie badań było możliwe dzięki zaangażowaniu i
dobrym przygotowaniu Doktoranta oraz doświadczeniu i wiedzy Promotora.
Cennym dla pełnego wyjaśnienia celów badań byłoby oznaczenie odczynu oraz
zawartości próchnicy i azotu, przyswajalnych form P, K, Mg w glebie, a także
ujednolicenie zestawu analizowanych metali w glebie i roślinach. Nie czynię tego jako
zarzut, ale jako poszerzenie zakresu przyszłych badań, stosownie do wniosku nr. 9.
Zasadniczą interpretację uzyskanych wyników badań Autor przedstawił w
rozdziale 4.Wyniki badań (str. 40-90). Zachowano tu właściwe proporcje w
omawianiu analizowanych właściwości gleby i roślin, kształtowanych pod wpływem
zróżnicowanych dawek kompostu. Rozdział ten liczący 50 stron, dzięki właściwej
analizie, opartej na dobrze opracowanej i dobranej dokumentacji (tabele i rysunki),
studiuje się z zainteresowaniem. Autor omawiając wyniki np. zawartości metali
ciężkich, skupiał się głównie na bezwzględnej ich zawartości, odnosząc ją do wartości
referencyjnych To jest oczywiście ważne i koresponduje z celem badań.
Interesująca byłaby analiza zmian zawartości metali pod wpływem różnej
formy (kompost, sole metali) ich aplikacji do gleby.
Uzyskane zmiany analizowanych właściwości fizycznych gleby pod wpływem
stosowanych dawek kompostów są, podobnie jak w literaturze, zróżnicowane i w
większości nieistotne statystycznie, co prawdopodobnie wynika z krótkiego okresu
badań związanego z przemianami substancji organicznej oraz oceny różnych
8
głębokości gleby. Dla pełnej analizy oceny zmian właściwości agrofizycznych
proponuję, jako przyszłe badania, oznaczenie krzywej pF i retencji wodnej.
Umiejętnie przeprowadzona dyskusja (rozdział Dyskusja, str. 91-102), w której
Autor w sposób ciekawy i wysoce merytoryczny, z wykorzystaniem licznych
wskaźników statystycznych, przeprowadził analizę rezultatów własnych badań z
danymi zawartymi w bogato cytowanej literaturze (158). Rozdział ten stanowi
najcenniejszą część pracy, a zarazem świadczy o dobrym opanowaniu przez
Doktoranta niezwykle trudnych zagadnień leżących na styku kilku specjalności
naukowych.
Wnioski są odzwierciedleniem rezultatów badań i korespondują z nakreślonym
ich celem. Wniosek nr 2 i nr 7 wymaga uściślenia. Brakuje mi wniosku o
oddziaływaniu badanego kompostu na właściwości chemiczne gleby. Cenny jest
wniosek nr 8. Podkreśla bowiem że przepisy prawa często nie „nadążają” za wiedzą o
wpływie odpadów na środowisko, co ogranicza racjonalną nimi gospodarkę, a tym
samym zwiększa nakłady na ich unieszkodliwianie. Wniosek nr 9 podkreśla potrzebę
dalszych badań, co jest bardzo słuszne, a jednocześnie świadczy o racjonalnym
podejściu Autora do wagi analizowanego problemu i uzyskanych rezultatów badań.
W sumie przedstawiona rozprawa doktorska jest znaczącą pozycją naukową
prezentującą wiedzę z zakresu wpływu kompostu wytworzonego z komunalnych
odpadów organicznych zbieranych selektywnie na środowisko glebowo-roślinne.
Badania w niej zaprezentowane, w dużej mierze nowatorskie, wykonane zostały na
wysokim poziomie naukowym, a ich rezultaty posiadają istotne wartości poznawcze i
aplikacyjne.
Wartość poznawcza wyników badań wiąże się z uzyskaniem wiedzy dotyczącej
możliwości nawozowego wykorzystania kompostów z odpadów komunalnych
zbieranych selektywnie, do kształtowania właściwości środowiska glebowo-roślinnego
w ramach RIO. Uzyskane wyniki wykazały korzystny, ale zróżnicowany wpływ na
plonowanie zbóż jarych (jęczmień, pszenica, pszenżyto) oraz analizowane ich
właściwości. Oddziaływanie to zależne było od dawki kompostu, gatunku rośliny oraz
terminu badań.
9
Cennym jest, że wyniki badań wskazują potrzebę dalszej ich realizacji,
choćby w zakresie pełniejszej oceny właściwości gleby, ujednolicenia zestawu
analizowanych metali ciężkich, poszerzenia analizy właściwości agrofizycznych, a
także realizacji badań w dłuższym okresie czasu, co związane jest z przemianami
wprowadzonej substancji organicznej.
Uzyskane wyniki badań posiadają również istotne znaczenie aplikacyjne.
Rolnicze/przyrodnicze wykorzystanie kompostów wytworzonych z selektywnie
zbieranych biodegradowalnych odpadów komunalnych pozwoli zwiększyć zdolności
produkcyjne gleb, a nade wszystko odbudowywać w nich zasób próchnicy. W
odniesieniu do terenów rolnych ma to ogromne znaczenie, gdyż brak dbałości o
właściwy bilans składników pokarmowych oraz zawartość substancji organicznej
może spowodować ich degradację jako „wyjałowienie ze składników pokarmowych i
naruszenie równowagi jonow ej” oraz „odpróchnicowanie gleb”. Włączenie odpadów
w
obieg
biologiczny
ograniczy
ich
składowanie,
co
zmniejszy
koszty
ich
unieszkodliwiania oraz degradację środowiska.
Studiując tą interesującą rozprawę, nasunęły mi się uwagi, które z obowiązku
recenzenta przekazuję Doktorantowi:
•
Uwaga 1. Korzystniej jest powoływać się na rozporządzenie prawne MS niż
wytyczne (tab. 2,3).
• Uwaga 2. Jaki rodzaj kwasowości oznaczono w glebie i kompoście?
• Uwaga 3. Wyjaśnienia wymaga poziom zawartości Corg. w kompoście (tab.9).
• Uwaga 4. Skąd wynika różny poziom detekcji dla zawartości Pb w roślinach w
analizowanych latach (tab.30): 0,20 i 0,50 mg/kg?
•
Uwaga 5. Z jakiej głębokości pobrano próbki gleby do analiz właściwości
chemicznych?
• Uwaga 6. W tabeli 4.5.1. nie podano zawartości metali w pszenicy i pszenżycie,
z wyjątkiem Cd.
Inne drobne uwagi zostały naniesione w maszynopisie pracy.
10
5. W niosek końcow y
Pracę doktorską mgr Jacka Paluszkiewicza oceniam wysoko. Jest to dzieło w
znacznej mierze oryginalne o znaczącym wskaźniku innowacyjności. Praca wnosi
nową wiedzę dotyczącą wpływu kompostów wytworzonych z biodegradowalnych
odpadów komunalnych zbieranych selektywnie, na właściwości gleby lekkiej i
plonowanie oraz właściwości chemiczne uprawianych zbóż jarych: jęczmienia,
pszenicy i pszenżyta. Cennym jest, że uzyskane wyniki stanowią wartość dodaną w
omawianej, tak ważnej problematyce badawczej, a także wskazują na potrzebę
dalszych badań. Efekty badań posiadają również duże znaczenie aplikacyjne.
Przedstawione uwagi mają w większości charakter uściślający lub dyskusyjny i
nie obniżają wartości merytorycznej pracy.
Doktorant wykazał się znajomością problemu badawczego, czego wyrazem są:
postawione cele badań, dobre opanowanie szerokiego zakresu metod badawczych, a
także umiejętność naukowej analizy uzyskanych wyników. Świadczy to o Jego
dojrzałości naukowej.
Stwierdzam, że przedstawiona do oceny rozprawa doktorska spełnia wszystkie
wymagania ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym
oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595, 2003 r. z późn.
zm.).
Wnioskuję
zatem
do
Przyrodniczo-Humanistycznego
Rady
w
Wydziału
Siedlcach,
Przyrodniczego
o
dopuszczenie
Uniwersytetu
mgr
Jacka
Paluszkiewicza do dalszych etapów przewodu doktorskiego.
Uwzględniając wybór tematyki badań i ich realizację oraz opracowanie
wyników na wysokim poziomie naukowym, co dało podstawę do sprecyzowania
wniosków o dużym znaczeniu poznawczym i aplikacyjnym, proponuję wyróżnienie
niniejszej rozprawy doktorskiej.
Lublin, 08.09. 2016 r.
11