83 Poziom wiedzy pacjentów oddziałów

Dejneka Justyna, Bartoszek Agnieszka, Rząca Marcin. Poziom wiedzy pacjentów oddziałów pulmonologicznych na temat czynników
ryzyka chorób układu oddechowego = The level of knowledge of patients of pulmonary about risk factors for respiratory diseases.
Journal of Health Sciences. 2014;4(15):83-90. ISSN 1429-9623 / 2300-665X.
http://journal.rsw.edu.pl/index.php/JHS/article/view/2014%3B4%2815%29%3A83-90
https://pbn.nauka.gov.pl/works/517085
The journal has had 5 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 1089. (31.12.2014).
© The Author (s) 2014;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland
Open Access. This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium,
provided the original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial
use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None conflict declared. Received: 15.11.2014. Revised 05.12.2014. Accepted: 25.12.2014.
Poziom wiedzy pacjentów oddziałów pulmonologicznych na temat
czynników ryzyka chorób układu oddechowego
The level of knowledge of patients of pulmonary about risk factors for
respiratory diseases
Justyna Dejneka1, Agnieszka Bartoszek2, Marcin Rząca2
1
Zespół Ośrodków Wsparcia w Lublinie, ul. Lwowska 28, 20-128 Lublin
Katedra Onkologii i Środowiskowej Opieki Zdrowotnej, Uniwersytet Medyczny
w Lublinie, ul. Staszica 4/6, 20-081 Lublin
2
Key words: level of knowledge, risk factors, respiratory diseases.
Słowa kluczowe: poziom wiedzy, czynniki ryzyka, choroby układu oddechowego.
Abstract
Aim of study: Learning and assessment of the level of knowledge of patients of pulmonary about the
investigated risk factors for respiratory diseases.
Materials and method: The study included 126 patients in the wards pulmonary during February - April
2014 year. The tool used in the study was a questionnaire completed by the author of an original test of
knowledge about risk factors of respiratory diseases.
Results: Unsatisfactory level of knowledge about risk factors for respiratory diseases had 37% of
respondents. Patients living in rural and low education, are suffering from COPD often unsatisfactory
knowledge presented.
Conclusions: Level of knowledge about risk factors for respiratory diseases is at
a satisfactory level. Significant impact on the knowledge of respondents take place of residence, education and
current respiratory disease.
Streszczenie
Cel pracy: Poznanie i ocena poziomu wiedzy pacjentów oddziałów pulmonologicznych
na temat
czynników ryzyka chorób układu oddechowego.
Materiał i metoda: Badaniem objęto 126 pacjentów przebywających na oddziałach pulmonologicznych w
miesiącach
luty
–
kwiecień
2014
roku.
Narzędziem
zastosowanym
w
badaniu
był
autorski
kwestionariusz
ankiety
uzupełniony o
autorski
test
wiedzy
o czynnikach ryzyka chorób układu oddechowego.
Wyniki badań: Niezadowalający poziom wiedzy na temat czynników ryzyka chorób układu oddechowego
posiadało 37% ankietowanych. Pacjenci mieszkający na wsi i z niskim wykształceniem , cierpiący na POCHP
częściej prezentowali niezadowalający zasób wiedzy.
Wnioski: Poziom wiedzy na temat czynników ryzyka chorób układu oddechowego jest na poziomie
zadowalającym. Istotny wpływ na zasób wiedzy badanych ma miejsce zamieszkania, wykształcenie oraz obecna
choroba układu oddechowego.
83
Wstęp
W wyniku wzrostu znaczenia zdrowia dla społeczeństwa, zaobserwowano znaczące
zapotrzebowanie na wiedzę medyczną. Do niedawna profesjonalna wiedza medyczna była
zarezerwowana wyłącznie dla osób związanych z wykonywaniem zawodów typowo
medycznych. Dzięki pogłębianiu się świadomości medycznej laików można modelować
prozdrowotny styl życia w społeczeństwie. Zagadnienia zdrowotne są coraz częściej
propagowane w życiu społecznym, aby jak najwięcej odbiorców zapamiętało stosowne
działania w zdrowiu i w chorobie. Pomimo dostarczania różnymi środkami przekazu
ogólnodostępnej wiedzy medycznej, większość obywateli pogłębia swoją laicką wiedzę
o zagadnieniach zdrowotnych w codziennych doświadczeniach i obserwacjach. Takimi
źródłami wiedzy medycznej są ludzie, którzy dzielą się informacjami i opiniami na temat
przebytych chorób i działań podejmowanych w celu ich zapobiegania. Obserwuje się
i analizuje również postawy i zachowania osób związanych zawodowo z naukami
medycznymi Nie mniej znaczące od zbadania zachowań zdrowotnych jako czynników ryzyka
chorób układu oddechowego, takich jak: palenie papierosów, spożywanie alkoholu, otyłość
i niedożywienie oraz narażenie na czynniki środowiskowe, jest również poznanie poziomu
i jakości posiadanej na ten temat wiedzy.
Poziom wiedzy na temat utrzymania lub odzyskania zdrowia jest jednym
z kluczowych elementów zachowań zdrowotnych. Bogactwo wiedzy medycznej warunkuje
postawy oraz dalsze działania w zakresie kształtowania zachowań prozdrowotnych,
a eliminacji zachowań antyzdrowotnych. Jednak w dużej mierze liczą się także chęci
zastosowania wiedzy w praktyce [1]. Nie zawsze wykształcenie i posiadanie zadowalającej
wiedzy o czynnikach powodujących wystąpienie konkretnych chorób równa się
zaprzestaniem ich stosowania lub przebywaniem w prozdrowotnym środowisku z dala od
szkodliwych determinantów [2]. Deficytowy poziom podstawowej wiedzy na temat
czynników chorobotwórczych może być determinantem zwiększonej zachorowalności na
choroby, którym można było zapobiec. Stwierdzić należałoby, iż poziom wiedzy jest
modyfikowalnym czynnikiem odpowiedzialnym za rozwój między innymi chorób układu
oddechowego.
Choroby układu oddechowego z perspektywy epidemiologicznej są w drugiej
kolejności po schorzeniach sercowo – naczyniowych. Odpowiedzialność za to ponosi rozległe
spopularyzowanie nałogu palenia tytoniu oraz postępujące zanieczyszczenie środowiska [3].
Poważnym problemem zdrowotnym stają się przewlekłe choroby układu oddechowego.
Światowa Organizacja Zdrowia oceniła, że z powodu przewlekłych chorób układu
84
oddechowego zmarło przedwcześnie 4,6 miliona chorych w 2005 roku. Bezapelacyjnie
podstawowym czynnikiem ryzyka przewlekłych schorzeń dróg oddechowych jest palenie
tytoniu oraz bierne narażenie na dym tytoniowy [4].
Przewlekłe choroby układu oddechowego należą do schorzeń, którym można
przeciwdziałać stosując odpowiednią profilaktykę i promocję zdrowia. Z perspektywy czasu
wiadomo, że profilaktyka chorób odtytoniowych przynosi zamierzone skutki, ponieważ
wzrasta świadomość Polaków o konsekwencjach prowadzenia antyzdrowotnego stylu życia,
czego skutkiem jest zmniejszająca się liczba palaczy tytoniu [5].
Cel pracy
Poznanie i ocena poziomu wiedzy badanych na temat czynników ryzyka chorób
układu oddechowego.
Materiał i metoda
Badanie zostało przeprowadzone w oddziałach pulmonologicznych w Samodzielnym
Publicznym Szpitalu Klinicznym nr 4 w Lublinie oraz w Mazowieckim Centrum Leczenia
Chorób Płuc i Gruźlicy w Otwocku. Przy doborze pacjentów kierowano się rozpoznaniem
najczęściej występujących schorzeń w tych oddziałach , takich jak: POCHP (przewlekła
obturacyjna choroba płuc) , rak płuc, gruźlica płuc. Osoby biorące udział w badaniu wyraziły
zgodę na uczestnictwo w ankietowaniu. Badanie zostało przeprowadzone w miesiącach luty –
kwiecień 2014 roku. Narzędziem wykorzystanym podczas zbierania danych był autorski
kwestionariusz ankiety wraz metryczką oraz autorski test wiedzy na temat wybranych
czynników ryzyka chorób układu oddechowego, który składał się z 10 pytań zamkniętych.
Programem użytym do opracowania wyników badań za pomocą analizy statystycznej
był Statistica 10.0 (StatSoft, Polska). Wykonano analizę chi2 Pearsona porównując zależności
w podgrupach. Różnice w wynikach i zależności istotne statystycznie zostały określone jako
p<0,05.
Wyniki badań
Badaną populację stanowiło 126 pacjentów, w tym 52 kobiety (42%) oraz
74 mężczyzn (58%).Średni wiek grupy badawczej wyniósł 57,9 lat (SD=12,15). Większość
badanych pacjentów oddziałów pulmonologicznych pochodziło z miasta (60%, n=76)
i posiadało wykształcenie podstawowe lub zawodowe (53% , n=67). Ponad połowa
respondentów chorowała na raka płuc (53%, n=67), ponad 1/3 badanej populacji to pacjenci
85
z gruźlicą (33%, n=41), pacjentów z POCHP było 14% (n=18). Najczęściej wskazywaną
chorobą współistniejącą występującą u badanych pacjentów pulmonologicznych było
nadciśnienie tętnicze (47%, n=46). Niewydolność żylna i choroba niedokrwienna serca były
deklarowane przez 35% (n=34) pacjentów. Ponad 1/3 (34%, n=33) udzielanych odpowiedzi
wskazywała na występowanie choroby narządu ruchu.
Na podstawie udzielonych odpowiedzi w autorskim teście wiedzy przyjęto zadowalający
poziom wiedzy dla 80% i więcej prawidłowych odpowiedzi. Wynik poniżej 80% jest
uznawany za niezadowalający. W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono u 37%
(n=46) ankietowanych niezadowalający poziom wiedzy na temat czynników ryzyka chorób
układu oddechowego [Tabela 1].
Tabela 1. Ogólny poziom wiedzy badanych na temat czynników ryzyka chorób układu
oddechowego.
Poziom wiedzy na temat czynników ryzyka
n
%
zadowalający
80
63
niezadowalający
46
37
ogółem
126
100
Analizując szczegółowe odpowiedzi respondentów zauważono, iż 40% (n=50) badanych
twierdzi, że otyłość nie jest przyczyną rozwoju chorób układu oddechowego. Niewielka ilość
ankietowanych nie wie, że nałóg palenia tytoniu (9%, n=11) oraz bierne palenie (6%, n=8) są
odpowiedzialne za rozwój chorób układu oddechowych. Zdania badanych w kwestii alkoholu
jako czynnika ryzyka są podzielone. Ponad połowa badanych uważa, że alkohol przyczynia
się do powstania schorzeń pulmonologicznych, zaś druga połowa jest innego zdania.
Mniejszość ankietowanych nie uznaje kontaktu z azbestem (6%, n=4), wilgoci
i zagrzybionych pomieszczeń (13%, n=16), jak i pyłów i aerozoli (10%, n=12) oraz kontaktu
z chorymi (21%, n=26) za czynniki ryzyka. Również 19% (n=24) respondentów nie wie, że
profilaktyczne zastosowanie odzieży ochronnej może zmniejszyć negatywny wpływ
wcześniej wymienionych czynników ryzyka [Tabela 2].
86
Tabela 2. Szczegółowe odpowiedzi związane z wiedzą o czynników ryzyka chorób
układu oddechowego.
Wiedza na temat czynników ryzyka
n
%
nie
50
40
tak
76
60
126
100
chorób układu oddechowego
Czy otyłość może być przyczyną chorób układu oddechowego ?
ogółem
Czy nałóg palenia tytoniu jest odpowiedzialny za rozwój chorób
nie
11
9
układu oddechowego ?
tak
115
91
126
100
ogółem
Czy narażenie na bierne palenie może w przyszłości spowodować
nie
8
6
choroby układu oddechowego ?
tak
118
94
126
100
ogółem
Czy pijąc alkohol przyczyniamy się do powstania chorób układu
nie
57
45
oddechowego ?
tak
69
55
126
100
ogółem
Czy kontakt z azbestem może mieć negatywny skutek na nasze
nie
4
3
zdrowie?
tak
122
97
126
100
ogółem
Czy wilgoć i zagrzybione pomieszczenia mają negatywny wpływ na
nie
16
13
wystąpienie chorób układu oddechowego ?
tak
110
87
126
100
nie
24
19
tak
102
81
126
100
ogółem
Czy stosując środki ochrony osobistej możemy zmniejszyć
negatywny wpływ czynników ryzyka na choroby układu
oddechowego ?
ogółem
Czy występujące w powietrzu pyły i aerozole mogą być szkodliwym
nie
12
10
czynnikiem powodującym choroby układu oddechowego ?
tak
114
90
126
100
nie
26
21
tak
100
79
126
100
ogółem
Czy kontakt z osobami chorymi na schorzenia zakaźne układu
oddechowego może być czynnikiem ryzyka chorób układu
oddechowego ?
ogółem
Czy zła sytuacja materialna może być determinantem chorób układu
nie
54
43
oddechowego ?
tak
72
57
126
100
ogółem
Niniejsze opracowanie statystyczne pokazało, że niezadowalający zasób wiedzy częściej
dotyczył mężczyzn. Badając poziom wiedzy badanych w zależności od wieku można
87
stwierdzić, iż posiadanie niewystarczającej wiedzy wzrasta wraz z wiekiem ankietowanych.
Jednak analiza statystyczna nie wykazała istotnej zależności między poziomem wiedzy a płcią
i wiekiem badanych pacjentów (p>0,05) [Tabela 3].
Tabela 3. Poziom wiedzy ankietowanych a płeć i wiek.
Poziom wiedzy
zadowalający
niezadowalający
ogółem
Płeć
K
M
35
Wiek
Chi2
<50
50-65
>65
45
19
38
23
67%
61%
68%
67%
56%
17
29
9
19
18
33%
39%
32%
33%
44%
52
74
28
57
41
p=0,45583
Chi2
p=0,48550
Analizując uwarunkowania zasobu wiedzy dowiedziono istotnych statystycznie zależności
w
zależności
od
miejsca
zamieszkania
(p=,02976)
i
wykształcenia
(p=,03852)
ankietowanych. Ponad połowa mieszkańców wsi posiadała niezadowalający zasób wiedzy
o czynnikach ryzyka. Badając wpływ wykształcenia na poziom wiedzy można twierdzić, że
im niższe wykształcenie badanych tym ten poziom maleje [Tabela 4].
Tabela 4. Poziom wiedzy badanej grupy a miejsce zamieszkania i wykształcenie.
Poziom wiedzy
zadowalający
niezadowalający
ogółem
Wykształcenie
Miejsce zamieszkania
Miasto
Wieś
54
Chi2
P/Z
Ś
W
26
37
32
11
71%
52%
55%
68%
92%
22
24
30
15
1
29%
48%
45%
32%
8%
76
50
67
47
12
p=0,02976
Chi2
p=0,03852
Badani z POChP nieznacznie częściej prezentowali zasób wiedzy niezadowalający. Istotną
zależność statystyczną stwierdzono między poziomem wiedzy a obecnością choroby układu
oddechowego (p=,03049) [Tabela 5].
88
Tabela 5. Poziom wiedzy respondentów a choroby układu oddechowego.
Poziom wiedzy
zadowalający
niezadowalający
OGÓŁEM
Choroby układu oddechowego
Rak płuc
POChP
Gruźlica
40
8
32
60%
44%
78%
27
10
9
40%
56%
22%
67
18
41
Chi2
p=0,03049
Dyskusja
Badając czynniki ryzyka chorób układu oddechowego ważne jest, by określić poziom
wiedzy ankietowanych o badanych determinantach chorób pulmonologicznych. Brak tej
wiedzy z zakresu przejawiania prozdrowotnych zachowań może być czynnikiem
sprzyjającym wystąpieniu chorób układu oddechowego.
Jako czynnik ryzyka chorób układu oddechowego uznano brak posiadania wystarczającej
wiedzy na temat konsekwencji narażenia na dany determinant. Należy wspomnieć, iż brak
wystarczającej wiedzy medycznej może spowodować zlekceważenie pojawiających się
objawów choroby, a nawet ich nie zauważenie, co skutkuje późnym rozpoznaniem choroby,
niezadowalającymi efektami leczenia oraz złym rokowaniem na przyszłość [1].
Badając poziom wiedzy ankietowanych udowodniono, iż 37%
respondentów posiada
niezadowalający zasób wiedzy. Niemal połowa (48%) mieszkańców wsi posiada
niezadowalający poziom wiedzy. Daje się zauważyć, że im niższy poziom wykształcenia
badanych, tym częściej występuje niezadowalający zasób wiedzy. Charakterystyczne jest to,
że pacjenci z POChP posiadali niski poziom wiedzy o czynnikach ryzyka chorób układu
oddechowego. W doniesieniu J. Zielińskiego stwierdzono u 80% chorych na POChP brak
wiedzy na temat tego schorzenia [6]. Wiedza o czynnikach ryzyka jest najniższa wśród
pacjentów z POChP. Nie należy zatem bagatelizować niewiedzy pacjentów i wyjść naprzeciw
społeczeństwu z edukacją poświęconą przyczynom wystąpienia przewlekłej obturacyjnej
choroby płuc.
Zmieniając poziom i jakość wiedzy osób możemy modyfikować ich sposób
postrzegania zdrowia. Dzięki edukacji jest możliwa zmiana zachowań zdrowotnych
społeczeństwa. Edukacja zdrowotna jest elementem profilaktyki, gdzie znajomość czynników
ryzyka i rodzaju sposobów ich eliminowania stanowi istotny modyfikator zachowań
89
zdrowotnych,
czyli
nawyków,
postaw,
przyjętych
zwyczajów
oraz
norm
i zasad. Dlatego wiedza jako element zachowań zdrowotnych poddający się zmianom, jest
również niezaprzeczalnie czynnikiem, który te zmiany determinuje.
Podstawą prewencji chorób układu oddechowego powinna być znajomość czynników
ryzyka, ich eliminacja oraz wybieranie i stosowanie takich zachowań prozdrowotnych, dzięki
którym możemy zmniejszyć postęp choroby lub nie dopuścić do jej wystąpienia [7]. Deficyt
wiedzy o determinantach niebezpiecznych dla zdrowia oraz brak umiejętności ochrony
i odpowiedzialności za utrzymanie zdrowia wiąże się obecnie z tak często występującymi
chorobami układu oddechowego.
Wnioski
1. Zasób wiedzy na temat czynników ryzyka chorób układu oddechowego jest na
poziomie zadowalającym. Braki w wiedzy dotyczą 37% pacjentów oddziałów
pulmonologicznych.
2. Czynnikami różnicującymi poziom wiedzy są miejsce zamieszkania, wykształcenie
oraz obecna choroba układu oddechowego.
Bibliografia
1. Tobiasz-Adamczyk B., Wybrane elementy socjologii zdrowia i choroby, Wyd.
Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1998.
2. Ostrowska A., Styl życia a zdrowie. Z zagadnień promocji zdrowia, Wyd. IFiS PAN,
Warszawa 1999, 37.
3. Zielonka T.M., Rola lekarzy rodzinnych w wykrywaniu chorób układu oddechowego –
część I, Forum Med. Rodz, 2011, 5(5), 407-413.
4. Bousquet J., Dahl R., Khaltaev N., Światowy Sojusz przeciwko Przewlekłym Chorobom
Układu Oddechowego, Pneumon Alergol Pol 2008, 76, 160-169.
5. Poznańska A., Rabczenko D., Wojtyniak B., Wybrane czynniki ryzyka zdrowotnego
związane ze stylem życia, w: Wojtyniak B., Goryński P., Moskalewicz B., (red.), Sytuacja
zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego
– Państwowy Zakład Higieny, Warszawa 2012, 287-298.
6. Zieliński J., Profilaktyka POChP. Nowe zadanie dla lekarza rodzinnego, Lek Rodz, 2005,
7-8, 748-756.
7. Majda A., Józefowska H., Zasoby osobiste pacjentów z przewlekłą obturacyjną chorobą
płuc, Probl Pielęg 2009, 17(4), 283-293.
90